Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Künduz xanlığı və ya Künduz əmirliyi (özb. قلندر حانلیگی, Qunduz xonligi, Қундуз хонлиги) — XVIII-əsrin sonu XIX əsrin ortalarına qədər Cənubi Türkistanda mövcud olan özbək dövləti. Xanlıq əsasən hazırkı, Əfqanıstan dövlətinin ərazisini əhatə edirdi. Paytaxtı Künduz şəhəri olmuşdur.Amudəryanın sağ sahilində olan bəzi ərazilər və şəhərlər də (Qulab, Kubadyan) xanlığa daxil idilər. 1820-ci illərdə əmir Məhəmməd Murad-Bey hakimiyyət illəri xanlığın çiçəkləndiyi dövr sayılır.
| Xanlıq | |
| Künduz xanlığı | |
|---|---|
| Künduz xanlığı | |
 | |
 | |
| Rəsmi dilləri | özbək fars |
| Dövlət dini | İslam |
| Əhalisi | özbəklər türkmənlər taciklər |
| İdarəetmə forması | monarxiya |
Tarixi
Orta əsrlərdə Cənubi Türkistanın ən iri şəhərlərindən olan Künduz uzun müddət müstəqillik uğrunda mübarizə aparmışdır. Bir neçə uğursuz cəhddən sonra nəhayyət künduzlular müstəqil dövlət kimi Künduz xanlığını yaratmağı bacarırlar. Belə ki, XVIII əsrdə Künduz ərazisi bütün Cənubi Türkistanla birlikdə Dürranilər imperiyasının tərkibinə daxil idi. Timur şahın oğullarının arasında davam edən daxili müharibələr, bölgəyə sahib olmağa çalışan müxtəlif özbək tayfa başçılarının müstəqillik əldə etməsinə şərait yaradırdı. 1785-ci ildə Narin dairəsinin əmiri əslən Əndicandan olan Kuvat xan Timur şahın Sind və Pəncabda olan çətinliklərindən istifadə edərək Künduz şəhərini ələ keçirdi. Kuvat xan da Künduz şəhərini əla keçirdikdən sonra müstəqil dövlət yaratdığını elan etdi.
Çiçəklənmə dövrü
Kuvat xan məşhur özbək qəbiləsi olan Kataqanın nümayəndəsi idi. Bu səbəbdən xanlıqda mühüm vəzifələri bu tayfanın nümayəndələri tuturdular.
1832-ci ildə Künduzun hökmdarı Məhəmməd Murad-Bəy Kabadian, Qulab, Kurqan-Tubeni tutdu. 1842-ci ildə Murad-Bəyin ölümündən sonra Kabadian müstəqilik əldə etdi. Künduz əmirliyi Kokand xanlığı ilə dostluq münasibətləri saxlayırdı. Xüsusən Məhəmməd Əli xanın (1822-1842) dövründə xanlıqlar arası müttəfiqlik münasibətləri var idi. Məhəmməd Əli xan Künduz xanlığına hər cür dəstək göstərirdi.
Xanlığın iqtisadiyyatı kənd təsərrüfatı yönümlü olmuşdur. Ən iri şəhəri paytaxt Künduz idi. Xanlıq ərazisində pambıq, əncir, buğda qarpız və yemiş əkilirdi. Heyvandarlıq xüsusən qoyunçuluq geniş inkişaf etmişdir. Yerli yemişlər xanlıqdan kənarda da məşhur idi. Sənətkarlıq, xüsusən xalçaçılıq və dulusçuluq inkişaf etmişdir.
Xanlığın əhalisi əsasən köçəri və yarımköçəri həyat sürürdü. Özbəklər, türkmənlər xanlığın əsas əhalisi sayılırdı. Lakin buna baxmayaraq, xanlıqda köçəri puştunlar və taciklər də yaşayırdılar.
Süqutu
XIX əsrin ortalarında bütün Cənubi Türkistan Gündüz xanlığı da daxil olmaqla Buxara əmirliyinin nəzarəti altında idi. Lakin daimi daxili müharibələr və xarici müdaxilələr xanlığın məhvinə gətirib çıxarırdı. Xanlıqda əsas mübarizə yerli sakinlər ilə əfqan tayfaları arasında gedirdi. Əfqanlar bu əraziləri Şimali Əfqanıstan hesab etdiklərindən, buraya sahib olmağa çalışırdılar. Künduz xanlığı Buxara xanlığı tərəfindən dəstəklənirdi. Əfqanlar isə britaniyalılardan kömək alırdı. Xüsusən Əfqanıstan əmiri Dost Məhəmməd xanın dövründə bu müdaxilələr güclənməyə başladı. Əfqanıstanda mərkəzləşmiş dövlət yaratmağa çalışan Dost Məhəmmədin rəhbərliyi ilə əfqanlar 1850-ci ildə Bəlx və Taşqurqanı, 1855-ci il Akça daxil olmaqla daha dörd qərb xanlığını əla keçirdilər. Bununla əfqanlar Günduzə təhlükə yaratmağa başladılar.
1859-cu ildə Dost Məhəmməd xan tərəfindən Günduz fəth edildi.
Künduz əhalisinin müstəqillik uğrunda mübarizəsi uzun müddət davam etdi. Buxara xanlığı əmiri Müzəffər künduzlulara əfqanlara qarşı mübarizədə dəstək göstərməsinə baxmayaraq, bu mübarizə məğlubiyyətlə nəticələndi. Belə ki, 1873-cü ildə imzalanmış İngilis-Rusiya müqaviləsi ilə Künduz daxil olmaqla, bütün Cənubi Türkistan Əfqanıstanın nəzarətinə keçdi. Əbdürrəhman xanın (1880-1901) sərt siyasəti ilə bu uzaq əyalət bütünlüklə Kabula tabe edildi.
Günduz hakim və xanları
- 1505 - 1706-ci illərdə Bədaxşana tabe idi.
- Mahmud Bəy (təqribən 1706).
- Yusif Bəy (təxminən 1720).
- Kubat xan (təqribən 1768).
- Məhəmməd Murad-Bəy xan (təqribən 1820 - 40).
- Rüstəm Bəy, oğul (təqribən 1840 - 50).
- Mir Atalık, qardaşı (1850 - 65).
- Sultan Murad, oğul (1865 - 87).
- Əli Bardi xan, oğul (1887 - 1919).
- 1919-cu ildə Əfqanıstana (1869-cu ildən etibarən vassal şəklində).
İstinadlar
- "Афганистан: Кундуз — обычный средневековый город". 2015-09-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-07-05.
- Lord P.B., A memoir on the Uzbek state of Kundooz and the power of its present ruler Mahamed Murad Beg. // Burnes A., Leech, Lord and Wood: reports and papers, political, geographical and commercial, submitted to government, empolyed on mission in the year 1835—1837 in Scinde, Afghanistan and adjuanctent countries. Calcutta, 1839,p.108,110
- Юсупов Ш., Очерки истории Кабадианского бекства в конце XIX – начале XX века. Душанбе: Дониш, 1986, с.15
- Записки о Бухарском ханстве (отчеты П.И. Демезона и И.В.Виткевича) М.,1983
- Noelle Christine, State and tribe in nineteenth-century Afghanistan. The reign of Amir Dost Muhammad Khan (1826-1863). Curzon, 1997, p.88
- Noelle Christine, State and tribe in nineteenth-century Afghanistan. The reign of Amir Dost Muhammad Khan (1826-1863). Curzon, 1997, p.99
- Angus Hamilton. Afghanistan. W. Heinemann, 1906. Pg 247 2021-07-09 at the Wayback Machine
- Мулла Мухаммад Сангин. Тарих-и Бадахшан. Москва: Наука. 1997. 34–35.
Ədəbiyyat
- Национальная энциклопедия Узбекистана. Ташкент, 2000.
- Бурхан-уд-Дин-хан-и Кушкеки, Каттаган и Бадахшан, пер. с перс., под ред., с предисловием А. А. Семенова, Таш., 1926
- Lord, A memoir on the Uzbek State of Kunduz and the power of its present ruler Mypad Beg, L., 1839.
- Мулла Мухаммад Сангин. Тарих-и Бадахшан. Москва: Наука, 1997. (на Востлите: предисловие, часть 1, часть 2, дополнения).
Xarici keçidlər
- Поездка полковника Гродекова в Афганистан в 1878 году (1/4)
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Kunduz xanligi ve ya Kunduz emirliyi ozb قلندر حانلیگی Qunduz xonligi Қunduz honligi XVIII esrin sonu XIX esrin ortalarina qeder Cenubi Turkistanda movcud olan ozbek dovleti Xanliq esasen hazirki Efqanistan dovletinin erazisini ehate edirdi Paytaxti Kunduz seheri olmusdur Amuderyanin sag sahilinde olan bezi eraziler ve seherler de Qulab Kubadyan xanliga daxil idiler 1820 ci illerde emir Mehemmed Murad Bey hakimiyyet illeri xanligin ciceklendiyi dovr sayilir XanliqKunduz xanligiKunduz xanligi Resmi dilleri ozbek farsDovlet dini IslamEhalisi ozbekler turkmenler taciklerIdareetme formasi monarxiyaTarixiOrta esrlerde Cenubi Turkistanin en iri seherlerinden olan Kunduz uzun muddet musteqillik ugrunda mubarize aparmisdir Bir nece ugursuz cehdden sonra nehayyet kunduzlular musteqil dovlet kimi Kunduz xanligini yaratmagi bacarirlar Bele ki XVIII esrde Kunduz erazisi butun Cenubi Turkistanla birlikde Durraniler imperiyasinin terkibine daxil idi Timur sahin ogullarinin arasinda davam eden daxili muharibeler bolgeye sahib olmaga calisan muxtelif ozbek tayfa bascilarinin musteqillik elde etmesine serait yaradirdi 1785 ci ilde Narin dairesinin emiri eslen Endicandan olan Kuvat xan Timur sahin Sind ve Pencabda olan cetinliklerinden istifade ederek Kunduz seherini ele kecirdi Kuvat xan da Kunduz seherini ela kecirdikden sonra musteqil dovlet yaratdigini elan etdi Ciceklenme dovru Kuvat xan meshur ozbek qebilesi olan Kataqanin numayendesi idi Bu sebebden xanliqda muhum vezifeleri bu tayfanin numayendeleri tuturdular 1832 ci ilde Kunduzun hokmdari Mehemmed Murad Bey Kabadian Qulab Kurqan Tubeni tutdu 1842 ci ilde Murad Beyin olumunden sonra Kabadian musteqilik elde etdi Kunduz emirliyi Kokand xanligi ile dostluq munasibetleri saxlayirdi Xususen Mehemmed Eli xanin 1822 1842 dovrunde xanliqlar arasi muttefiqlik munasibetleri var idi Mehemmed Eli xan Kunduz xanligina her cur destek gosterirdi Xanligin iqtisadiyyati kend teserrufati yonumlu olmusdur En iri seheri paytaxt Kunduz idi Xanliq erazisinde pambiq encir bugda qarpiz ve yemis ekilirdi Heyvandarliq xususen qoyunculuq genis inkisaf etmisdir Yerli yemisler xanliqdan kenarda da meshur idi Senetkarliq xususen xalcaciliq ve dulusculuq inkisaf etmisdir Xanligin ehalisi esasen koceri ve yarimkoceri heyat sururdu Ozbekler turkmenler xanligin esas ehalisi sayilirdi Lakin buna baxmayaraq xanliqda koceri pustunlar ve tacikler de yasayirdilar Suqutu XIX esrin ortalarinda butun Cenubi Turkistan Gunduz xanligi da daxil olmaqla Buxara emirliyinin nezareti altinda idi Lakin daimi daxili muharibeler ve xarici mudaxileler xanligin mehvine getirib cixarirdi Xanliqda esas mubarize yerli sakinler ile efqan tayfalari arasinda gedirdi Efqanlar bu erazileri Simali Efqanistan hesab etdiklerinden buraya sahib olmaga calisirdilar Kunduz xanligi Buxara xanligi terefinden desteklenirdi Efqanlar ise britaniyalilardan komek alirdi Xususen Efqanistan emiri Dost Mehemmed xanin dovrunde bu mudaxileler guclenmeye basladi Efqanistanda merkezlesmis dovlet yaratmaga calisan Dost Mehemmedin rehberliyi ile efqanlar 1850 ci ilde Belx ve Tasqurqani 1855 ci il Akca daxil olmaqla daha dord qerb xanligini ela kecirdiler Bununla efqanlar Gunduze tehluke yaratmaga basladilar 1859 cu ilde Dost Mehemmed xan terefinden Gunduz feth edildi Kunduz ehalisinin musteqillik ugrunda mubarizesi uzun muddet davam etdi Buxara xanligi emiri Muzeffer kunduzlulara efqanlara qarsi mubarizede destek gostermesine baxmayaraq bu mubarize meglubiyyetle neticelendi Bele ki 1873 cu ilde imzalanmis Ingilis Rusiya muqavilesi ile Kunduz daxil olmaqla butun Cenubi Turkistan Efqanistanin nezaretine kecdi Ebdurrehman xanin 1880 1901 sert siyaseti ile bu uzaq eyalet butunlukle Kabula tabe edildi Gunduz hakim ve xanlari1505 1706 ci illerde Bedaxsana tabe idi Mahmud Bey teqriben 1706 Yusif Bey texminen 1720 Kubat xan teqriben 1768 Mehemmed Murad Bey xan teqriben 1820 40 Rustem Bey ogul teqriben 1840 50 Mir Atalik qardasi 1850 65 Sultan Murad ogul 1865 87 Eli Bardi xan ogul 1887 1919 1919 cu ilde Efqanistana 1869 cu ilden etibaren vassal seklinde Istinadlar Afganistan Kunduz obychnyj srednevekovyj gorod 2015 09 29 tarixinde Istifade tarixi 2021 07 05 Lord P B A memoir on the Uzbek state of Kundooz and the power of its present ruler Mahamed Murad Beg Burnes A Leech Lord and Wood reports and papers political geographical and commercial submitted to government empolyed on mission in the year 1835 1837 in Scinde Afghanistan and adjuanctent countries Calcutta 1839 p 108 110 Yusupov Sh Ocherki istorii Kabadianskogo bekstva v konce XIX nachale XX veka Dushanbe Donish 1986 s 15 Zapiski o Buharskom hanstve otchety P I Demezona i I V Vitkevicha M 1983 Noelle Christine State and tribe in nineteenth century Afghanistan The reign of Amir Dost Muhammad Khan 1826 1863 Curzon 1997 p 88 Noelle Christine State and tribe in nineteenth century Afghanistan The reign of Amir Dost Muhammad Khan 1826 1863 Curzon 1997 p 99 Angus Hamilton Afghanistan W Heinemann 1906 Pg 247 2021 07 09 at the Wayback Machine Mulla Muhammad Sangin Tarih i Badahshan Moskva Nauka 1997 34 35 EdebiyyatNacionalnaya enciklopediya Uzbekistana Tashkent 2000 Burhan ud Din han i Kushkeki Kattagan i Badahshan per s pers pod red s predisloviem A A Semenova Tash 1926 Lord A memoir on the Uzbek State of Kunduz and the power of its present ruler Mypad Beg L 1839 Mulla Muhammad Sangin Tarih i Badahshan Moskva Nauka 1997 na Vostlite predislovie chast 1 chast 2 dopolneniya Xarici kecidlerPoezdka polkovnika Grodekova v Afganistan v 1878 godu 1 4 Hemcinin bax