Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kreml divarı nekropolu — vəfat edənlərin külü üçün kolumbarium kimi xidmət edən Kremlin divarının yaxınlığındakı Moskva Qırmızı meydanında xatirə qəbiristanlığı. Sovet dövlətinin dövlət, partiya xadimlərinin və hərbi rəhbərlərinin 1917-ci il Oktyabr İnqilabının iştirakçılarının dəfn yeri . 1920-1930-cu illərdə burada xarici ölkələrin kommunist inqilabçıları: məsələn yazıçı və jurnalist Con Rid, Yaponiya Kommunist Partiyasının qurucusu Sen Katayama, inqilabçı Klara Setkin, alman siyasətçisi Frits Hekkert və başqaları da dəfn edilmişdir.
| Görməli yer | |
| Kreml divarı nekropolu | |
|---|---|
 | |
| Ölkə | |
| Yerləşdiyi yer | Moskva şəhəri |
| Əsası qoyulub | 1917 |
| Əsas tarixlər | |
| Bina | |
| Status | Dövlət tərəfindən qorunur |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
1974-cü ildən bəri nekropol dövlət tərəfindən mədəniyyət abidəsi kimi qorunur .
Nekropolun təsviri
Qırmızı Meydanın şimal hissəsinə baxan Nikolskaya və Spasskaya qüllələri arasındakı divara yaxın ərazilər dəfn üçün istifadə olunur və yandırılanların külləri üçün kolumbariem kimi istifadə edilir. Xalq arasında ona "Kommunarların Divarı" ləqəbi verilmişdir. Qranit lövhələrin arxasındakı boşluqlarda inqilabçıların, ilk komissarların, Kominternin üzvlərinin, hərbi komandirlərin, astronavtların və görkəmli elm adamlarının külü olan 114 küp var. İlk qranit lövhə 1925-ci il aprelin 5-də qoyulmuşdur: inqilabın qocalarından olan Ali İqtisadi Şura sədrinin müavini Miron Vladimirovun nəşinin külü divarın içinə hörülmüşdür. Bu lövhədəki yazı: "Fəhlə sinfinin azad edilməsi uğrunda mübarizə aparan, sosialist quruculuğunun fədakeşi Miron Konstantinoviç Vladimirov (yoldaş Leva)".
Məzarlığın tarixi
Çar dövrü
Çar dövründə Kremlin divarı boyunca yalnız Spasski və Nikolskii darvazaları arasında on beş kiçik qəbiristanlıq var idi - bu zaman adi insanlar divarın yanında dəfn olunurdular. 1552-ci ildə çar İvan Qroznı Kreml xəndəyinin üstündəki Müqəddəs Üçlük Kilsəsində müqəddəsləşdirilmiş səfil Vasili Blajennınin dəfn mərasimində iştirak etmişdir. 1554-cü ildə bu yerdə onun adına məbəd (Vasili Blajennı kilsəsi)tikilmişdir. Qəbiristanlıqlardakı digər məbədlər XVII əsrin ortalarına qədər mövcud olmuşdur.
Qardaşlıq məzarlığı
Kreml məzarlığı şərti olaraq bir neçə hissəyə bölünür. Birincisi 1917-1925-ci illərdə eyni məzarda dəfn olunanlardır. 1917-ci il noyabr inqilabı zamanı üsyanda ölən 238 nəfər 75 metr uzunluqda olan məzarda dəfn olunub. Onlardan yalnız 57 nəfərin kimliyi bilinib. Daha sonra 1919-1925-ci illərdə eyni uzunluqda ikinci məzarlıq salınıb və bu məzarlıqda 122 nəfər dəfn olunub. Ümumilikdə 350 nəfərdən artıq insanın dəfn olunduğu bu iki məzarlıqda 110 nəfərin kimliyi məlumdur. Hər iki məzarlığın üzərinə qranit daşdan xatirə lövhəsi vurulub və üzərinə “Qardaşlıq qəbirstanlığı” sözü yazılıb.
Burada dəfn olunan şəxslərdən biri də Azərbaycanın görkəmli oğlu Nəriman Nərimanovdur. O, 1925-ci ildə Moskvada vəfat etdikdən sonra burada dəfn olunan sonuncu şəxslərdəndir.
1966-cı il dekabrın 3-də Alman qoşunlarının Moska yaxınlığında məğlubiyyətinin 25-ci ildönümü günü, Kremlin divarının yanında ilk əbədi alov peyda oldu. Burada naməlum əsgər dəfn edilmişdi. O Rusiyanın mərkəzi xatirə abidəsi oldu. Naməlum əsgərin məzarının qranit plitələrində bu sözlər yazılmışdır: “Sənin adın məlum deyil. Şücaətiniz ölməzdir.
"Qardaşlıq məzarlığı"nda dəfn olunanlar:
1917-ci il: Andreyev Pavlik, Baskakov T.A., Valdovski Y.M., Vever O., Virzemnek O.K., Voitoviç V.E., Elagin G.L., Zveynek Y. E., Kireyev A.A., Lisinova L.A., Mixaylov L.F., Morozov V.E., Saxarov, Snegirov N.M., Stepaçev I.G., Suxarev A.A., Şiryayev S.A., Şerbakov P.P.
"Dvinçilər": Sapunov E.N., Voronov A.P., Skvortsov G.A., Timofeev A.T., Zaporojets A.P., Nazarov I.A., Usoltsev M.T. [9], Trunov N.R., Gavrikov Y.V., Vladimirov S.V., İnyuşev A.A., Nedelkin T.F., Timofeyev G.
"Kremlçilər": Dudinski İ.A., Agafoşin S., Goryunov S., Zvonov, Zimin I., İvanov I., Kokorev S., Kosarev A., Kospyanik P., Kraşenilnikov V., Leşçikov A., Lizenko F ., Lısenkov F., Petuxov I., Romanov V., Rıjov M., Smirnov A., Sologudinov F., Soplyakov, Fedorov S., Xoxlov S., Tsiplyakov S., Şefareviç V.
"Samokatçiklər": Tomski G.V., Drozdov F., Yesaulov D.
1918-ci il: Vantorin A.İ., Tyapkin P.G., Yerov I.S., Baraseviç F.K., Gadomski A.V., Draudin M., Zasuxin P.A., Kvardakov A.V., Kuçutenkov A.A ., Pekalov S. M., Pryamikov N.N., Smilga İ.İ., Xorak A., Şvirkov E.P.
1919-cu il: Zveinek G.P., Zagorski V.M., Volkova M., İgnatova İ.M., Kvaş A.L., Kolbin, Kropotov N.N., Nikolaev A.F., Razorenov-Nikitin G.N ., Safonov A.K., Titov G.V., Xaldina A.N., Tankus S.N., Mokryak M.I., Stankeviç A.V.
1920-ci il: Podbelski V.N., Boşarov İ.İ., Xomyakov İ.M., Yanişev M.P., Osen A., Armand İ.F., Con Rid, Kovşov V.D.
aerovaqon qəzası: Abakovski V.İ., Artyom (Sergeyev F.A.), Gelbriç O., Konstantinov İ., Strupat O., Freeman D., Hevlett V.D.
1922-ci il: Afonin E.L., Jilin İ.Ya.
1923-cü il: Vorovski V.V., Vorovskaya D.M.
1924-cü il: Nogin V.P., Lixaçov V.M.
1925-ci il: Nərimanov N.
1927-ci il: Voikov P.L.
Lenin mavzoleyi
Kremlin ikinci məzarlığını Leninin mavzoleyi saymaq olar. 1924-cü ilin yanvarın 21-də Leninin vəfatından sonra gündəmdə olan ən vacib məsələlərdən biri rəhbərin adının əbədiləşdirilməsi olub. Söhbət təkcə onun şərəfinə abidə ucaltmaqdan, küçə, məktəb adı qoymaqdan getməyib. Leninin cəsədinin açıq şəkildə saxlanılması, rəhbərin qəbrinin yerləşdirilməsi üçün yerin müəyyənləşdirilməsi partiya qarşısında icrası təxirəsalınmaz olan məsələyə çevrilib. Digər tərəfdən, Mərkəzi Komitəyə ünvanlanan çoxsaylı teleqramlar və məktublar bu məsələnin həllinin xalqın tələbləri səviyyəsində həyata keçirilməsi zərurətini yaradıb.
Bu məqsədlə xüsusi komissiya yaradılıb. Qərara alınıb ki, Qırmızı meydanda xüsusi mavzoley tikilsin və Leninin açıq qəbri onun adını daşıyacaq mavzoleydə saxlanılsın. Dövrün siyasətçiləri arasında yeganə olaraq Trotski Leninin məhz bu cür əbədiləşdirilməsinə qarşı çıxaraq, bu işi ağılsızlıq adlandırıb.
Stalin isə mavzoleyin yaradılmasının, Leninin cəsədinin açıq şəkildə saxlanılmasının tərəfdarı olub. Mavzoleyin layihəsinin hazırlanması arxitektor Aleksey Şusevə həvalə olunub. Layihənin hazırlanmasına bir gecə, tikintiyə isə üç gün vaxt sərf olunub. Mavzoley ilk dəfə kub şəklində ağacdan tikilib.
Tikintidən sonra Leninin cəsədinin açıq şəkildə saxlanılması və mavzoleydəki qəbrin hansı formada olacağı barədə qərarlar qəbul olunub. Nəhayət, uzun müzakirələrdən sonra Leninin meyidinin balzamlaşdırılması kimyaçı alim Boris Zbarskiyə və xarkovlu anatom Vladimir Vorobyova tapşırılıb. Vorobyov əvvəl bu işdən imtina etmək istəyib. Aradan ötən iki ay müddətində cəsəddəki çürümələr bir anatom kimi onda narahatlıq yaradıb və o, meyidin balzamlaşdırılması prosesinin alınacağına şübhə ilə yanaşıb. Ancaq həmkarının inamlı təkidindən sonra razılıq verib.
Alimlər istər elmi, istərsə də siyasi cəhətdən olduqca mürəkkəb və həm də məsuliyyətli olan bu işin üzərində dörd ay çalışıblar. Son nəticədə onlar meyidin tam həcmini, formasını, toxuma strukturlarını saxlamaqla Lenini balzamlaşdırmağa nail olublar. İyulun 26-da dövlət komissiyası Leninin cəsədinə baxış keçirərək alimlərin işini yüksək qiymətləndiriblər. Ağacdan tikilmiş mavzoleydə temperaturu, rütubəti normal saxlamaq çətinlik yaratdığına və belə qeyri-sabit hava şəraitinin Leninin cəsədində problem yaradacağına görə, 1929-cu ildə mavzoley öz formasını saxlamaq şərtilə daşdan tikilib.
Mavzoleydə fəxri qaravulun yaradılması ilə bağlı Moskva hərbi qarnizonunun rəisi 26 yanvar 1924-cü ildə xüsusi əmr imzalayıb. Yalnız uzun illər sonra, 6 oktyabr 1993-cü ildə Moskva baş mühafizə idarəsinin rəisinin əmri ilə mavzoleydəki qaravul xidməti ləğv olunub. Leninin cəsədini daim nəzarətdə saxlamaq üçün SSRİ Səhiyyə Nazirliyində xüsusi elmi-tədqiqat laboratoriyası yaradılıb. Mütəxəssislərin son rəylərinə görə, Leninin cəsədi hələ bu gündən sonra da neçə onilliklər öz formasını itirməyəcək. Onun cəsədi bircə dəfə o da İkinci Dünya Müharibəsi illərində mavzoleydən çıxarılıb. Leninin nəşi 1941-1945-ci illərdə Tümen şəhərində saxlanılıb.
SSRİ dövründən fərqli olaraq mavzoleyə çanta, fotoaparat və digər əl əşyaları ilə keçməyə icazə verilir. Xüsusi keçiddə yoxlandıqdan sonra foto və video çəkilişlərin qadağan olunması haqqında xəbərdarlıq edilir. Mavzoleyə daxil olanda isə baş geyiminin çıxarılmasının mütləq şərt olması ziyarətçilərə başa salınır. Leninin nəşinin qarşısından keçəndə dayanmaq və əyilmək (baş əymək yox, sadəcə daha yaxından görmək) qadağandır.
Divarlardakı kül məzarlar
Kreml məzarlığının üçüncü hissəsinə tanınmış ictimai, hərbi və dövlət xadimlərinin nəşinin yandırılaraq külünün Kreml divarlarına yerləşdirilən hissəsini aid etmək olar. Kremlin divarında yandırılan nəşlərin külünün yerləşdirilməsi 1925-ci ildə yaranan dəfn növüdü. Əvvəlcə Qırmızı Meydana "kül yerləşən küplər"inin gətirilməsi ayini ilə bağlı çətinliklər yaranırdı. Məsələn, SSRİ Ali İqtisadi Şurası sədrinin müavini Miron Vladimirovun cənazəsi zamanı onun külü divara doğru tabutda aparılmışdı. Sonralar cənazə törəni ənənəsi ləğv edildi.
Ümumilikdə burada 115 nəfərin nəşinin külü yerləşdirilib və üzərinə xatirə lövhələri vurulub.
Məzarlığın bu hissəsində daha çox ziyarət olunanlar kosmonavt Yuri Qaqarin və marşal Georgi Jukovdur. Məzarlıq bələdçisinin söylədiklərinə görə, bu şəxslərin qarşısında dayananların sayı daha çox olur. Sonuncu dəfə Kreml divarlarına 20 dekabr 1984-cü ildə marşal Dmitri Ustinovun nəşinin külü yerləşdirilib.
| Sol tərəf (sağdan sola) | Sağ tərəf (sağdan sola) |
|---|---|
|
|
Xüsusi dəfn edilənlər
Kreml divarları qarşısında tabutda dəfn olunaraq məzarüstü büstləri qoyulan dövlət xadimlərinin məzarları bu qəbildəndir. Bu hissədə ilk dəfə olaraq 18 mart 1919-cu ildə Ümumrusiya Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin sədri Yakov Sverdlov dəfn olunub. 1926-cı ilin sonunda isə Londonda vəfat edən Sovet səfiri Leonid Krasinin külü divara qoyuldu. Onunla vidalaşarkən təntənəli dəfn mərasiminin ənənəsi ortaya çıxdı.
Sonralar burada daha 11 nəfər, 3 noyabr 1925-ci ildə SSRİ İnqilabi Hərbi Sovetin sədri Mixail Frunze, 22 iyul 1926-cı ildə inqilabçı, hərbi xadim, SSRİ Birləşmiş Dövlət Siyasi İdarəsinin sədri Feliks Dzerjiniski, 6 iyun 1946-cı ildə SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin sədri Mixail Kalinin, 5 sentyabr 1948-ci ildə Mərkəzi Komitənin katibi Andrey Jdanov, 1 noyabr 1961-ci ildə İosif Stalin (mavzoleydən çıxarıldıqdan sonra), 6 dekabr 1969-cu ildə SSRİ-nin müdafiə komissarı, marşal Kliment Voroşilov, 30 oktyabr 1973-cü ildə marşal Semyon Budyonnı , 29 yanvar 1982-ci ildə Mərkəzi Komitənin katibi Mixail Suslov, 15 noyabr 1982-ci ildə baş katib Leonid İliç Brejnev, 14 fevral 1984-cü ildə baş katib Yuri Andropov, 13 mart 1985-ci ildə baş katib Konstantin Çernenko dəfn olunublar.
Bu sırada daha çox ziyarət olunanlar İosif Stalin və Leonid İliç Brejnevdir.
Ümumilikdə isə nekropolda 400-dən çox insan "yatır", onlardan 50-i əcnəbi, iyirmidən çox millətin nümayəndəsidir.
Lenin məqbərəsinin sağındakı Kreml divarının yaxınlığında nəşi yandırılmadan tabutda və qəbirdə dəfn olunanlar. Belə dəfn olunublar:
| Xadim | Tutduğu vəzifə | Dəfn tarixi | Qəbir üstü abidəsi |
|---|---|---|---|
| Yakov Mixailoviç Sverdlov | ÜmumRusiya İcra Komitəsinin sədri | 18 mart 1919-cu il |  |
| Mixail Vasileviç Frunze | SSRİ İnqilabi Hərbi Şurasının | 3 noyabr 1925-ci il |  |
| Feliks Edmundoviç Dzerjinski | SSRİ Xüsusi Dövlət Siyasi İdarəsinin sədri | 22 iyul 1926-cı il |  |
| Xalq Təsərrüfatı ali şurasının sədri | |||
| Mixail İvanoviç Kalinin | SSRİ Ali Sovetinin rəyasət heyətinin sədri | 6 iyun 1946-cı il |  |
| Andreu Aleksandroviç Jdanov | Komunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin katibi | 5 sentyabr 1948-ci il |  |
| Sov.İKP MK Siyasi Bürosunun üzvü | |||
| İosif Vassarionoviç Stalin | SSRİ Nazirlər Sovetinin sədri | 1 noyabr 1961-ci il (dəfn edilmişdir) | |
| Kliment Yefremoviç Varaşilov | SSRİ Ali Sovetinin rəyasət heyətinin sədri | 6 dekabr 1969-cu il | |
| SSRİ Xalq müdafiə komissarı | |||
| Semyon Mixayloviç Budyonnı | Sovet İttifaqı marşalı | 30 oktyabr 1973-cü il |  |
| Mixail Andreyeviç Suslov | Sov.İKP MK üzvü | 29 yanvar 1982-ci il |  |
| Sov.İKP MK sədri | |||
| Leonid İliç Brejnev | Sov.İKP MK baş katibi | 15 noyabr 1982-ci il |  |
| SSRİ Ali Sovetinin rəyasət heyətinin sədri | |||
| Yuri Vladimiroviç Andropov | 14 fevral 1984-cü il |  | |
| Sov.İKP MK baş katibi | |||
| Konstantin Ustinoviç Çernenko | 13 mart 1985-ci il | ||
| SSRİ Ali Sovetinin rəyasət heyətinin sədri | |||
| Sov.İKP MK Siyasi Bürosunun üzvü |
Nekropolun dizaynı
1918-ci ilin aprelində Moskva şəhər soveti Qırmızı Meydanda Proletar İnqilabı abidəsi və həlak olmuş döyüş yoldaşlarının xatirəsini əbədiləşdirmək üçün müsabiqə elan etdi. Elə həmin ilin iyun ayında ümumi və fərdi qəbirlərin dizaynı təsdiq edildi: nekropolu ərazinin qalan hissəsinin üzərində teras formasında qaldırılması planlaşdırılırdı. Senat qülləsinin divarına xatirə lövhəsi vuruldu, məzarların üstündəki torpaq təpələri bərabərləşdirildi, ərazi çəmənliklə örtüldü və çiçək dipçəkləri ilə bəzədildi. Həmçinin, rəyasət heyəti adından qəbirlərin yaxınlığında üç sıra cökə əkilərək, xiyabanda elektrik işıqlandırması quraşdırıldı.
Xatirə lövhəsi müsabiqəsibdə Sergey Konenkov qalib gəldi. Onun əsəri - bir əlində qırmızı bayraq, digərində xurma budağı olan "Qanadlı dahi" idi. Əsərin üzərində belə yazılmışdır: "Sülh və xalqların qardaşlıq mübarizəsində həlak olanlara" itihaf olunur. Abidənin açılışı 1918-ci il noyabrın 7-də inqilabın birinci ildönümünün qeyd olunması şərəfinə baş tutdu.
1918-ci ildə Vladimir Leninin təklifi ilə Arsenal Qülləsinin yaxınlığındakı Aleksandr Bağında Romanovlar sülaləsinin 300 illiyi şərəfinə ucaldılmış 20 metrlik abidə inqilabın və sosialistlərin ilk abidəsinə dəyişdirildi. Onun üzərində Karl Marksın və Fridrix Engelsin, Georgi Plexanovun və digər inqilabçıların adları həkk edildi.
1924-cü ildə divarın yaxınlığında ilk kol və ağaclar əkildi. Sonralar Nikita Xruşovun dövründə burada meyvə bağı salmağa çalışdılar, lakin meyvə ağaclarının ətrafına intensiv olaraq onların barı töküldüyündən rəhbərlik fikirini dəyişdi. 1931-ci ilin payızında cökələr mavi küknarlar ilə əvəz edildi , vaxtaşırı quruyan ağaclar yenidən əkilirdi.
1946-cı ildə memar İsidor Fransız nekropolun dizaynının müəllifi oldu. Yakov Sverdlovun, Mixail Frunzenin, Feliks Dzerjinskinin, Mixail Kalinin məzarları üzərində qranit bordyurlarla bürünc dəfnə yarpaqları ilə bəzədilmiş büstlər və məzar daşları qoyuldu. "Qardaşlıq məzarlığı"nda dəfn edilmiş şəxslərin adı qeyd olunan xüsusi lövhələr vuruldu. Restavrasiya olunduqdan sonra ziyarətçilər qəbirlərə giriş əldə etdilər.
1973-1974-cü illərdə memarlar Qriqori Vulfson, V.Daniluşkin və heykəltaraş Pavel Bondarenkonun layihəsinə əsasən nekropolun genişmiqyaslı yenidən qurulması həyata keçirildi. Kütləvi məzarlığın ənənəvi forması qorunub saxlandı, lakin kompozisiya yeni memarlıq və heykəltaraşlıq elementləri ilə tamamlandı. Ümumi kompozisiyaya qranit şüarlar, mərmər plitələrə qoyulmuş dəfnə çələngləri, qranit çiçək vazaları əlavə edildi. Nekropolda 1973-cü ilə qədər dağ külü, yasəmən və yemişan əkilirdi. Onları da mavi küknarlarla əvəz etdilər. Hər büstün arxasında dörd ağacın əvəzinə bir dənə mavi küknar əkildi. Mavzoleyin tribunaları və qranitləri də yeniləndi. "Qardaşlıq məzarlığı" üçün monumental bəzək işləri Mıtışi sənət tökmə zavodunda düzəldildi.
Nekropolun köçürülməsi
İlk dəfə məzarlığın ləğvi məsələsi 1953-cü ildə Nazirlər Soveti və Sov.İKP Komitəsi tərəfindən qaldırılmış və müvafiq qətnamə qəbul edilmişdir. Divardakı küllərin, Lenin və Stalinin cəsədlərinin xüsusi tikilmiş Panteona köçürülməsi planlaşdırılırdı. Lakin bir müddət sonra layihə ləğv edildi. 2013-cü ildə Mıtişidə Federal Müharibə Memorial xiyabanı açıldı. Kreml nekropolunun divarında yerləşdirilən küplər və burada dəfn olunanların xiyabana köçürülməsi və onlar üçün xüsusi bir kolumbariumun yaradılması barədə fikirlər səslənməyə başladı. Lakin məzarların köçürülməsindəki əsas çətinlik qohumlarının razılığı olmadan yenidən dəfn edilməni qadağan edən federal qanunun olmasıdı. Belə ki,nekropol kompleksində olan "qardaşlıq məzarlarında" xeyli sayda şəxsiyyəti müəyyənləşdirilməyən insanlar dəfn edilmişdir. Həm də ki, divarın yaxınlığında dəfn edilmiş şəxslərin varisləri məzarların köçürülməsinə qarşı çıxaraq bunun ictimai narazılığa səbəb olacağını irəli sürərək yeni qəbiristanlığın tarixinin olmasını da israr edirlər.
İstinadlar
- Александр Романов. "Власть нашла возможность убрать Сталина с глаз долой". km.ru. 2013-06-28. 2020-01-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-09-27.
- Ева Мергачева. "Сталин и Брежнев — в хорошем состоянии". Московский комсомолец. 2009-12-07. 2020-02-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-09-27.
- Алексей Абрамов. "Правда и вымыслы о кремлёвском некрополе и Мавзолее". http://leninism.su. 2004-02-27. 2021-08-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-10-27.
- Олег Ласточкин. "Перенос некрополя от Кремля расколет общество, считают потомки героев". РИА-новости. 2013-06-13. 2017-10-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-10-27.
- Валентина Оберемко. "«Тише, товарищи, спите». Перенесут ли захоронения у Кремлёвской стены?". Аргументы и факты. 2015-07-06. 2020-09-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-10-27.
- Елена Харитонова. "«Красный погост». История некрополя у Кремлёвской стены в фотографиях из собрания Центра хранения электронных и аудиовизуальных документов Москвы". Официальный сайт мэра Москвы. 2013-12-24. 2020-01-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-10-27.
- Валентина Обременко. "«Тише, товарищи, спите». Перенесут ли захоронения у Кремлёвской стены?". Аргумента и факты. 2015-07-06. 2020-09-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-09-27.
- Вся Москва, 2011
- Corney, pp. 41–42, provides a description of the ceremonies
- Абрамов, 1988
- Владимир Федоренко. "Вечный огонь на Могиле Неизвестного солдата в Москве. Справка". РИА новости. 2009-12-25. 2017-11-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-10-27.
- первая урна с прахом
- Quigley, p. 29
- Tumarkin, pp. 135–164, provides a detailed timeline of events of January 1924
- Quigley, p. 32
- Моя жизнь, 1991
- Генералиссимус, 2005
- Quigley, p. 33
- Абрамов А. У Кремлёвской стены. — М.: Политиздат, 1974. — 311 с. — 100 000 экз.
- Петр Образцов. Главное тело России. Известия (25 января 2011). Дата обращения 25 марта 2018
- Quigley, pp. 34–35
- "Kreml nekropolu – Milyonları torpağa gömən liderlərin gömüldüyü məkandan reportaj". 2022-03-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-02-01.
- Евгений Жирнов. "«Сидел-сидел, утром проснулись, а он умер». Как в СССР хоронили высших должностных лиц". Коммерсант.ru. 2015-06-26. 2019-11-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-06.
- Язык власти, 1991
- Красная площадь, 1980
- "Скончался последний маршал артиллерии СССР Владимир Михалкин". newsru.com. 2017-01-02. 2017-11-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-10-27.
- Ölümündən qabaq tutduğu vəzifə nəzərdə tutulur
- Елена Харитонова. "Красный погост". Московский журнал. 2017-06-21. 2017-10-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-10-27.
- Гончарова Александра Алексеевна, Хамцов Алексей Иванович. "Стены и башни Кремля". litresp.ru. 2014. 2016-10-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-10-27.
- "У стен Кремля впервые за 30 лет начали высаживать новые ели". РИА новости. 2007-08-15. 2017-11-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-10-27.
- "Постановление ЦК КПСС и СМ СССР "О месте установления саркофага с телом Иосифа Виссарионовича Сталина"". oldgazette.ru. 1953-03-06. 2017-09-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-10-27.
- "Сталина и Брежнева могут перезахоронить в Мытищах". НТВета. 2013-06-27. 2017-11-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-10-27.
- "Перенос некрополя от Кремля расколет общество, считают потомки героев". РИА Новости. 2013-06-28. 2017-10-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-11-15.
Ədəbiyyat
- Вострышев Михаил Иванович, Шокарев Сергей Юрьевич. Вся Москва от А до Я. — М.: Алгоритм, 2011. — 1064 с. — .
- Рябчиков Е.И., Абрамов А.С., Романовский И.С. Красная площадь. — М.: Московский рабочий, 1980. — 240 с.
- Эрик Хан-Пира. Язык власти и власть языка. — М.: Вестник АН СССР, № 4, 1991.
- Алексей Абрамов. У Кремлёвской стены. — М.: Политиздат, 1988. — 384 с. — 200 000 экз. — .
- Сергей Романюк. Сердце Москвы. — М.: Центрполиграф, 2013. — 909 с.
- Дмитрий Евдокимов. Кремль и Красная площадь. — М.: ИТРК, 2003. — 272 с. — .
- Борис Бродский. Сердце Родины — Кремль. — М.: Изобразительное искусство, 1996. — 152 с. — 10 000 экз. — ISBN 5-85200-036.
- Зодчие Москвы. Кн.2. XX век. — М.: Московский рабочий, 1988. — 368 с. — 39 000 экз.
- Селим Хан-Магомедов. Мавзолей Ленина. — М.: Просвещение, 1972. — 128 с. — 100 000 экз.
- Бабайцев А. В. Некрополь на Красной площади. Революционные воплощения традиционных символов // Человек. — 2010. — № 4. — С. 108—123.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Kreml divari nekropolu vefat edenlerin kulu ucun kolumbarium kimi xidmet eden Kremlin divarinin yaxinligindaki Moskva Qirmizi meydaninda xatire qebiristanligi Sovet dovletinin dovlet partiya xadimlerinin ve herbi rehberlerinin 1917 ci il Oktyabr Inqilabinin istirakcilarinin defn yeri 1920 1930 cu illerde burada xarici olkelerin kommunist inqilabcilari meselen yazici ve jurnalist Con Rid Yaponiya Kommunist Partiyasinin qurucusu Sen Katayama inqilabci Klara Setkin alman siyasetcisi Frits Hekkert ve basqalari da defn edilmisdir Gormeli yerKreml divari nekropoluOlke Rusiya Rusiya imperiyasi SSRIYerlesdiyi yer Moskva seheriEsasi qoyulub 1917Esas tarixlerBinaStatus Dovlet terefinden qorunur Vikianbarda elaqeli mediafayllar 1974 cu ilden beri nekropol dovlet terefinden medeniyyet abidesi kimi qorunur Nekropolun tesviriQirmizi Meydanin simal hissesine baxan Nikolskaya ve Spasskaya qulleleri arasindaki divara yaxin eraziler defn ucun istifade olunur ve yandirilanlarin kulleri ucun kolumbariem kimi istifade edilir Xalq arasinda ona Kommunarlarin Divari leqebi verilmisdir Qranit lovhelerin arxasindaki bosluqlarda inqilabcilarin ilk komissarlarin Kominternin uzvlerinin herbi komandirlerin astronavtlarin ve gorkemli elm adamlarinin kulu olan 114 kup var Ilk qranit lovhe 1925 ci il aprelin 5 de qoyulmusdur inqilabin qocalarindan olan Ali Iqtisadi Sura sedrinin muavini Miron Vladimirovun nesinin kulu divarin icine horulmusdur Bu lovhedeki yazi Fehle sinfinin azad edilmesi ugrunda mubarize aparan sosialist quruculugunun fedakesi Miron Konstantinovic Vladimirov yoldas Leva Mezarligin tarixiCar dovru 1800 ci ilde Kremlin Nikolski qullesi terefden gorunusu Car dovrunde Kremlin divari boyunca yalniz Spasski ve Nikolskii darvazalari arasinda on bes kicik qebiristanliq var idi bu zaman adi insanlar divarin yaninda defn olunurdular 1552 ci ilde car Ivan Qrozni Kreml xendeyinin ustundeki Muqeddes Ucluk Kilsesinde muqeddeslesdirilmis sefil Vasili Blajenninin defn merasiminde istirak etmisdir 1554 cu ilde bu yerde onun adina mebed Vasili Blajenni kilsesi tikilmisdir Qebiristanliqlardaki diger mebedler XVII esrin ortalarina qeder movcud olmusdur Qardasliq mezarligi Qardasliq mezarligi qazilmasi 1917 ci il noyabr Kreml mezarligi serti olaraq bir nece hisseye bolunur Birincisi 1917 1925 ci illerde eyni mezarda defn olunanlardir 1917 ci il noyabr inqilabi zamani usyanda olen 238 nefer 75 metr uzunluqda olan mezarda defn olunub Onlardan yalniz 57 neferin kimliyi bilinib Daha sonra 1919 1925 ci illerde eyni uzunluqda ikinci mezarliq salinib ve bu mezarliqda 122 nefer defn olunub Umumilikde 350 neferden artiq insanin defn olundugu bu iki mezarliqda 110 neferin kimliyi melumdur Her iki mezarligin uzerine qranit dasdan xatire lovhesi vurulub ve uzerine Qardasliq qebirstanligi sozu yazilib Burada defn olunan sexslerden biri de Azerbaycanin gorkemli oglu Neriman Nerimanovdur O 1925 ci ilde Moskvada vefat etdikden sonra burada defn olunan sonuncu sexslerdendir 1966 ci il dekabrin 3 de Alman qosunlarinin Moska yaxinliginda meglubiyyetinin 25 ci ildonumu gunu Kremlin divarinin yaninda ilk ebedi alov peyda oldu Burada namelum esger defn edilmisdi O Rusiyanin merkezi xatire abidesi oldu Namelum esgerin mezarinin qranit plitelerinde bu sozler yazilmisdir Senin adin melum deyil Sucaetiniz olmezdir Qardasliq mezarligi nda defn olunanlar 1917 ci il Andreyev Pavlik Baskakov T A Valdovski Y M Vever O Virzemnek O K Voitovic V E Elagin G L Zveynek Y E Kireyev A A Lisinova L A Mixaylov L F Morozov V E Saxarov Snegirov N M Stepacev I G Suxarev A A Siryayev S A Serbakov P P Dvinciler Sapunov E N Voronov A P Skvortsov G A Timofeev A T Zaporojets A P Nazarov I A Usoltsev M T 9 Trunov N R Gavrikov Y V Vladimirov S V Inyusev A A Nedelkin T F Timofeyev G Kremlciler Dudinski I A Agafosin S Goryunov S Zvonov Zimin I Ivanov I Kokorev S Kosarev A Kospyanik P Krasenilnikov V Lescikov A Lizenko F Lisenkov F Petuxov I Romanov V Rijov M Smirnov A Sologudinov F Soplyakov Fedorov S Xoxlov S Tsiplyakov S Sefarevic V Samokatcikler Tomski G V Drozdov F Yesaulov D 1918 ci il Vantorin A I Tyapkin P G Yerov I S Barasevic F K Gadomski A V Draudin M Zasuxin P A Kvardakov A V Kucutenkov A A Pekalov S M Pryamikov N N Smilga I I Xorak A Svirkov E P 1919 cu il Zveinek G P Zagorski V M Volkova M Ignatova I M Kvas A L Kolbin Kropotov N N Nikolaev A F Razorenov Nikitin G N Safonov A K Titov G V Xaldina A N Tankus S N Mokryak M I Stankevic A V 1920 ci il Podbelski V N Bosarov I I Xomyakov I M Yanisev M P Osen A Armand I F Con Rid Kovsov V D aerovaqon qezasi Abakovski V I Artyom Sergeyev F A Gelbric O Konstantinov I Strupat O Freeman D Hevlett V D 1922 ci il Afonin E L Jilin I Ya 1923 cu il Vorovski V V Vorovskaya D M 1924 cu il Nogin V P Lixacov V M 1925 ci il Nerimanov N 1927 ci il Voikov P L Lenin mavzoleyi Agacdan tikilen ilk Lenin mavzoleyi 1924 cu il Kremlin ikinci mezarligini Leninin mavzoleyi saymaq olar 1924 cu ilin yanvarin 21 de Leninin vefatindan sonra gundemde olan en vacib meselelerden biri rehberin adinin ebedilesdirilmesi olub Sohbet tekce onun serefine abide ucaltmaqdan kuce mekteb adi qoymaqdan getmeyib Leninin cesedinin aciq sekilde saxlanilmasi rehberin qebrinin yerlesdirilmesi ucun yerin mueyyenlesdirilmesi partiya qarsisinda icrasi texiresalinmaz olan meseleye cevrilib Diger terefden Merkezi Komiteye unvanlanan coxsayli teleqramlar ve mektublar bu meselenin hellinin xalqin telebleri seviyyesinde heyata kecirilmesi zeruretini yaradib Bu meqsedle xususi komissiya yaradilib Qerara alinib ki Qirmizi meydanda xususi mavzoley tikilsin ve Leninin aciq qebri onun adini dasiyacaq mavzoleyde saxlanilsin Dovrun siyasetcileri arasinda yegane olaraq Trotski Leninin mehz bu cur ebedilesdirilmesine qarsi cixaraq bu isi agilsizliq adlandirib Stalin ise mavzoleyin yaradilmasinin Leninin cesedinin aciq sekilde saxlanilmasinin terefdari olub Mavzoleyin layihesinin hazirlanmasi arxitektor Aleksey Suseve hevale olunub Layihenin hazirlanmasina bir gece tikintiye ise uc gun vaxt serf olunub Mavzoley ilk defe kub seklinde agacdan tikilib Tikintiden sonra Leninin cesedinin aciq sekilde saxlanilmasi ve mavzoleydeki qebrin hansi formada olacagi barede qerarlar qebul olunub Nehayet uzun muzakirelerden sonra Leninin meyidinin balzamlasdirilmasi kimyaci alim Boris Zbarskiye ve xarkovlu anatom Vladimir Vorobyova tapsirilib Vorobyov evvel bu isden imtina etmek isteyib Aradan oten iki ay muddetinde ceseddeki curumeler bir anatom kimi onda narahatliq yaradib ve o meyidin balzamlasdirilmasi prosesinin alinacagina subhe ile yanasib Ancaq hemkarinin inamli tekidinden sonra raziliq verib Qranitden tikilmis Lenin mavzoleyi Alimler ister elmi isterse de siyasi cehetden olduqca murekkeb ve hem de mesuliyyetli olan bu isin uzerinde dord ay calisiblar Son neticede onlar meyidin tam hecmini formasini toxuma strukturlarini saxlamaqla Lenini balzamlasdirmaga nail olublar Iyulun 26 da dovlet komissiyasi Leninin cesedine baxis kecirerek alimlerin isini yuksek qiymetlendiribler Agacdan tikilmis mavzoleyde temperaturu rutubeti normal saxlamaq cetinlik yaratdigina ve bele qeyri sabit hava seraitinin Leninin cesedinde problem yaradacagina gore 1929 cu ilde mavzoley oz formasini saxlamaq sertile dasdan tikilib Mavzoleyde fexri qaravulun yaradilmasi ile bagli Moskva herbi qarnizonunun reisi 26 yanvar 1924 cu ilde xususi emr imzalayib Yalniz uzun iller sonra 6 oktyabr 1993 cu ilde Moskva bas muhafize idaresinin reisinin emri ile mavzoleydeki qaravul xidmeti legv olunub Leninin cesedini daim nezaretde saxlamaq ucun SSRI Sehiyye Nazirliyinde xususi elmi tedqiqat laboratoriyasi yaradilib Mutexessislerin son reylerine gore Leninin cesedi hele bu gunden sonra da nece onillikler oz formasini itirmeyecek Onun cesedi birce defe o da Ikinci Dunya Muharibesi illerinde mavzoleyden cixarilib Leninin nesi 1941 1945 ci illerde Tumen seherinde saxlanilib SSRI dovrunden ferqli olaraq mavzoleye canta fotoaparat ve diger el esyalari ile kecmeye icaze verilir Xususi kecidde yoxlandiqdan sonra foto ve video cekilislerin qadagan olunmasi haqqinda xeberdarliq edilir Mavzoleye daxil olanda ise bas geyiminin cixarilmasinin mutleq sert olmasi ziyaretcilere basa salinir Leninin nesinin qarsisindan kecende dayanmaq ve eyilmek bas eymek yox sadece daha yaxindan gormek qadagandir Divarlardaki kul mezarlar Carlz Emil Rutenberq 2005 ci il Kreml mezarliginin ucuncu hissesine taninmis ictimai herbi ve dovlet xadimlerinin nesinin yandirilaraq kulunun Kreml divarlarina yerlesdirilen hissesini aid etmek olar Kremlin divarinda yandirilan neslerin kulunun yerlesdirilmesi 1925 ci ilde yaranan defn novudu Evvelce Qirmizi Meydana kul yerlesen kupler inin getirilmesi ayini ile bagli cetinlikler yaranirdi Meselen SSRI Ali Iqtisadi Surasi sedrinin muavini Miron Vladimirovun cenazesi zamani onun kulu divara dogru tabutda aparilmisdi Sonralar cenaze toreni enenesi legv edildi Umumilikde burada 115 neferin nesinin kulu yerlesdirilib ve uzerine xatire lovheleri vurulub Mezarligin bu hissesinde daha cox ziyaret olunanlar kosmonavt Yuri Qaqarin ve marsal Georgi Jukovdur Mezarliq beledcisinin soylediklerine gore bu sexslerin qarsisinda dayananlarin sayi daha cox olur Sonuncu defe Kreml divarlarina 20 dekabr 1984 cu ilde marsal Dmitri Ustinovun nesinin kulu yerlesdirilib Sol teref sagdan sola Sag teref sagdan sola Qriqori Orconikidze Konstantinovic 1886 1937 Sergey Kirov Mironovic 1886 1934 Valerian Kuybisev Vladimirovic 1888 1935 Maksim Qorki Aleksey M Peskov 1868 1936 Mariya Ilyinisna Ulyanova 1878 1937 Ckalov Valeri 1904 1938 Nadejda Krupskaya 1869 1939 Serov Anatoli Konstantinovic 1910 1939 Polina Osipenko Denisovna 1907 1939 Raskova Marina Mixaylovna 1912 1943 Gregori Kravcenko Panteleevic 1912 1943 Pamfilov Dmitrievic Konstantin 1901 1943 Yaroslavski Emelyan Mixaylovic 1878 1943 Nikolayeva Klaudiya Ivanovna 1893 1944 Saposnikov Boris Mixaylovic 1882 1945 Serbakov Aleksandr 1901 1945 Potyemkin Vladimir Petrovic 1878 1946 Vakrusev Vasili 1902 1947 Rozaliya Zemlyacka Samoylovna 1876 1947 Tolbuxin Fyodor Ivanovic 1894 1949 Vladimir Mixail Fedorovic 1874 1951 Yefremov Illarionovic Aleksandr 1904 1951 Mexlis Z Lev 1889 1953 Skiryatov Matvey Fedorovic 1883 1954 Kuzmin Anatoli Nikolaevic 1903 1954 Andrey Yanuarevic Visinski 1883 1954 Leonid Aleksandrovic Qovorov 1897 1955 Yudin Pavel Aleksandrovic 1902 1956 Lixacov Ivan 1896 1956 Ivan Nosenko Isidorovic 1902 1956 Zavenyagin Abrao Pavlovic 1901 1956 Malisev Vyaceslav Aleksandrovic 1902 1957 Juk Yefron 1892 1957 Petrovski Grigori Ivanovic 1878 1958 Tevosyan Ivan 1902 1958 Krjanovski Nadejda 1872 1959 Kurcatov Iqor Vasilyevic 1903 1960 Mitrofan Nedelin Ivanovic 1902 1960 Xrunicev Mixail Vasilyevic 1901 1961 Vannikov Boris L 1897 1962 Xrulev Andrey 1892 1962 Antonov Aleksey Inakentievic 1896 1962 Digay Nikolay Aleksandrovic 1908 1963 Kucerenko Vladimir 1909 1963 Kuusinen Otto Vilhelm 1881 1964 Biryuzov Sergey Semenovic 1904 1964 Frol Romanovic Kozlov 1908 1965 Kurasov Sergey Vladimirovic 1910 1965 Sergey Pavlovic Korolev 1907 1966 Rudakov Aleksandr Petrovic 1910 1966 Iqnatov Nikolay Griqorievic 1901 1966 Stasova Yelena 1873 1966 Malinovski Rodion Yakovlevic 1898 1967 1927 1967 Voronov Nikolay Nikolayevic 1899 1968 Yuri Qaqarin 1934 1968 Sereqin Vladimir Sergeyevic 1922 1968 Sokolovski Vasili Danilovic 1897 1968 Rokossovski Konstantin Konstantinovic 1896 1968 Meretskov Kiril Afanasevic 1897 1968 Semyon Timosenko Konstantinovic 1895 1970 Yeremenko Andrey Ivanovic 1892 1970 Svernik Nikolay Mixaylovic 1888 1970 Georgi Dobrovolski Timofeyevic 1928 1971 Vladislav Volkov 1935 1971 Patsayev Viktor Ivanovic 1933 1971 Zaxarov Matvey Vasilevic 1898 1972 Krilov Nikolay Ivanovic 1903 1972 Konyev Ivan Stepanovic 1897 1973 Qrecko Andrey Antonovic 1903 1976 Yakubovski Ivan Iqnatevic 1912 1976 Heyvood Villiam Dudley 1869 1928 Landler Jeno 1875 1928 Makmanus Artur 1889 1927 Rutenberq Carles Emil 1882 1927 Vladimir Mironov K 1879 1925 Ustinov Dmitri Fedorovic 1908 1984 Kostandov Arkadevic Leonid 1915 1984 Yanovic Pelse Arvid 1899 1983 Ivan Baqramyan 1897 1982 Kosiqin Aleksey Nikolayevic 1904 1980 Kulakov Fedor Davidovic 1918 1978 Keldis Mstislav 1911 1978 Vasilevski Aleksandr 1895 1977 Georgi Jukov Konstantinovic 1896 1974 Kamenev Serqey Serqeyevic 1881 1936 Karpinski Aleksandr Petrovic 1846 1936 Gekkert Frits 1884 1936 Tovstuxa Ivan Pavlovic 1889 1935 Peter Smidovic Germoqenovic 1874 1935 Dovgalevski Valerian Savelievic 1885 1934 Vyaceslav Menjinski R 1874 1934 Steynqart Matveyevic Aleksandr 1887 1934 Usiskin Ilya Davidovic 1910 1934 Vasenko Andrey Boqdanovic 1899 1934 Fedoseenko Fedorovic Pavel 1898 1934 Lunacarski Vasilyevic Anatoli 1875 1933 Sen Katayama 1859 1933 Holtsman Abrao Zinovievic 1894 1933 Baranov Petr Ionovic 1892 1933 Serqey Ivanovic Qusev 1874 1933 Sviderski Aleksey Ivanovic 1878 1933 Olminski Stepanovic Mixail 1863 1933 Stopani Mitrofanovic Aleksandr 1871 1932 Kirkij Kupriyan Osipovic 1888 1932 Pokrovski Mixail Nikolayevic 1868 1932 Stuska Petr Ivanovic 1865 1932 Larin Mixail Aleksandrovic 1882 1932 Vladimir Triandafillov Kiriakovic 1894 1931 Mixailov Mixail Ivanov Silverstovic 1894 1931 Lepse Ivan Ivanovic 1889 1929 Skvortsov Stepanov Ivan Ivanovic 1870 1928 Tsyurupa D Aleksander 1870 1928 Krasin Leonid Borisovic 1870 1926 Klara Setkin 1857 1933 Xususi defn edilenler Kreml divarlari qarsisinda tabutda defn olunaraq mezarustu bustleri qoyulan dovlet xadimlerinin mezarlari bu qebildendir Bu hissede ilk defe olaraq 18 mart 1919 cu ilde Umumrusiya Merkezi Icraiyye Komitesinin sedri Yakov Sverdlov defn olunub 1926 ci ilin sonunda ise Londonda vefat eden Sovet sefiri Leonid Krasinin kulu divara qoyuldu Onunla vidalasarken tenteneli defn merasiminin enenesi ortaya cixdi Sonralar burada daha 11 nefer 3 noyabr 1925 ci ilde SSRI Inqilabi Herbi Sovetin sedri Mixail Frunze 22 iyul 1926 ci ilde inqilabci herbi xadim SSRI Birlesmis Dovlet Siyasi Idaresinin sedri Feliks Dzerjiniski 6 iyun 1946 ci ilde SSRI Ali Soveti Reyaset Heyetinin sedri Mixail Kalinin 5 sentyabr 1948 ci ilde Merkezi Komitenin katibi Andrey Jdanov 1 noyabr 1961 ci ilde Iosif Stalin mavzoleyden cixarildiqdan sonra 6 dekabr 1969 cu ilde SSRI nin mudafie komissari marsal Kliment Vorosilov 30 oktyabr 1973 cu ilde marsal Semyon Budyonni 29 yanvar 1982 ci ilde Merkezi Komitenin katibi Mixail Suslov 15 noyabr 1982 ci ilde bas katib Leonid Ilic Brejnev 14 fevral 1984 cu ilde bas katib Yuri Andropov 13 mart 1985 ci ilde bas katib Konstantin Cernenko defn olunublar Bu sirada daha cox ziyaret olunanlar Iosif Stalin ve Leonid Ilic Brejnevdir Umumilikde ise nekropolda 400 den cox insan yatir onlardan 50 i ecnebi iyirmiden cox milletin numayendesidir Lenin meqberesinin sagindaki Kreml divarinin yaxinliginda nesi yandirilmadan tabutda ve qebirde defn olunanlar Bele defn olunublar Xadim Tutdugu vezife Defn tarixi Qebir ustu abidesiYakov Mixailovic Sverdlov UmumRusiya Icra Komitesinin sedri 18 mart 1919 cu ilMixail Vasilevic Frunze SSRI Inqilabi Herbi Surasinin 3 noyabr 1925 ci ilFeliks Edmundovic Dzerjinski SSRI Xususi Dovlet Siyasi Idaresinin sedri 22 iyul 1926 ci ilXalq Teserrufati ali surasinin sedriMixail Ivanovic Kalinin SSRI Ali Sovetinin reyaset heyetinin sedri 6 iyun 1946 ci ilAndreu Aleksandrovic Jdanov Komunist Partiyasi Merkezi Komitesinin katibi 5 sentyabr 1948 ci ilSov IKP MK Siyasi Burosunun uzvuIosif Vassarionovic Stalin SSRI Nazirler Sovetinin sedri 1 noyabr 1961 ci il defn edilmisdir Kliment Yefremovic Varasilov SSRI Ali Sovetinin reyaset heyetinin sedri 6 dekabr 1969 cu ilSSRI Xalq mudafie komissariSemyon Mixaylovic Budyonni Sovet Ittifaqi marsali 30 oktyabr 1973 cu ilMixail Andreyevic Suslov Sov IKP MK uzvu 29 yanvar 1982 ci ilSov IKP MK sedriLeonid Ilic Brejnev Sov IKP MK bas katibi 15 noyabr 1982 ci ilSSRI Ali Sovetinin reyaset heyetinin sedriYuri Vladimirovic Andropov 14 fevral 1984 cu ilSov IKP MK bas katibiKonstantin Ustinovic Cernenko 13 mart 1985 ci ilSSRI Ali Sovetinin reyaset heyetinin sedriSov IKP MK Siyasi Burosunun uzvuNekropolun dizayniKreml divarindaki mezarlarNekropolda Fexri qaravul 1918 ci ilin aprelinde Moskva seher soveti Qirmizi Meydanda Proletar Inqilabi abidesi ve helak olmus doyus yoldaslarinin xatiresini ebedilesdirmek ucun musabiqe elan etdi Ele hemin ilin iyun ayinda umumi ve ferdi qebirlerin dizayni tesdiq edildi nekropolu erazinin qalan hissesinin uzerinde teras formasinda qaldirilmasi planlasdirilirdi Senat qullesinin divarina xatire lovhesi vuruldu mezarlarin ustundeki torpaq tepeleri beraberlesdirildi erazi cemenlikle ortuldu ve cicek dipcekleri ile bezedildi Hemcinin reyaset heyeti adindan qebirlerin yaxinliginda uc sira coke ekilerek xiyabanda elektrik isiqlandirmasi qurasdirildi Xatire lovhesi musabiqesibde Sergey Konenkov qalib geldi Onun eseri bir elinde qirmizi bayraq digerinde xurma budagi olan Qanadli dahi idi Eserin uzerinde bele yazilmisdir Sulh ve xalqlarin qardasliq mubarizesinde helak olanlara itihaf olunur Abidenin acilisi 1918 ci il noyabrin 7 de inqilabin birinci ildonumunun qeyd olunmasi serefine bas tutdu 1918 ci ilde Vladimir Leninin teklifi ile Arsenal Qullesinin yaxinligindaki Aleksandr Baginda Romanovlar sulalesinin 300 illiyi serefine ucaldilmis 20 metrlik abide inqilabin ve sosialistlerin ilk abidesine deyisdirildi Onun uzerinde Karl Marksin ve Fridrix Engelsin Georgi Plexanovun ve diger inqilabcilarin adlari hekk edildi 1924 cu ilde divarin yaxinliginda ilk kol ve agaclar ekildi Sonralar Nikita Xrusovun dovrunde burada meyve bagi salmaga calisdilar lakin meyve agaclarinin etrafina intensiv olaraq onlarin bari tokulduyunden rehberlik fikirini deyisdi 1931 ci ilin payizinda cokeler mavi kuknarlar ile evez edildi vaxtasiri quruyan agaclar yeniden ekilirdi 1946 ci ilde memar Isidor Fransiz nekropolun dizayninin muellifi oldu Yakov Sverdlovun Mixail Frunzenin Feliks Dzerjinskinin Mixail Kalinin mezarlari uzerinde qranit bordyurlarla burunc defne yarpaqlari ile bezedilmis bustler ve mezar daslari qoyuldu Qardasliq mezarligi nda defn edilmis sexslerin adi qeyd olunan xususi lovheler vuruldu Restavrasiya olunduqdan sonra ziyaretciler qebirlere giris elde etdiler 1973 1974 cu illerde memarlar Qriqori Vulfson V Daniluskin ve heykeltaras Pavel Bondarenkonun layihesine esasen nekropolun genismiqyasli yeniden qurulmasi heyata kecirildi Kutlevi mezarligin enenevi formasi qorunub saxlandi lakin kompozisiya yeni memarliq ve heykeltarasliq elementleri ile tamamlandi Umumi kompozisiyaya qranit suarlar mermer plitelere qoyulmus defne celengleri qranit cicek vazalari elave edildi Nekropolda 1973 cu ile qeder dag kulu yasemen ve yemisan ekilirdi Onlari da mavi kuknarlarla evez etdiler Her bustun arxasinda dord agacin evezine bir dene mavi kuknar ekildi Mavzoleyin tribunalari ve qranitleri de yenilendi Qardasliq mezarligi ucun monumental bezek isleri Mitisi senet tokme zavodunda duzeldildi Nekropolun kocurulmesiIlk defe mezarligin legvi meselesi 1953 cu ilde Nazirler Soveti ve Sov IKP Komitesi terefinden qaldirilmis ve muvafiq qetname qebul edilmisdir Divardaki kullerin Lenin ve Stalinin cesedlerinin xususi tikilmis Panteona kocurulmesi planlasdirilirdi Lakin bir muddet sonra layihe legv edildi 2013 cu ilde Mitiside Federal Muharibe Memorial xiyabani acildi Kreml nekropolunun divarinda yerlesdirilen kupler ve burada defn olunanlarin xiyabana kocurulmesi ve onlar ucun xususi bir kolumbariumun yaradilmasi barede fikirler seslenmeye basladi Lakin mezarlarin kocurulmesindeki esas cetinlik qohumlarinin raziligi olmadan yeniden defn edilmeni qadagan eden federal qanunun olmasidi Bele ki nekropol kompleksinde olan qardasliq mezarlarinda xeyli sayda sexsiyyeti mueyyenlesdirilmeyen insanlar defn edilmisdir Hem de ki divarin yaxinliginda defn edilmis sexslerin varisleri mezarlarin kocurulmesine qarsi cixaraq bunun ictimai naraziliga sebeb olacagini ireli surerek yeni qebiristanligin tarixinin olmasini da israr edirler IstinadlarAleksandr Romanov Vlast nashla vozmozhnost ubrat Stalina s glaz doloj km ru 2013 06 28 2020 01 31 tarixinde Istifade tarixi 2017 09 27 Eva Mergacheva Stalin i Brezhnev v horoshem sostoyanii Moskovskij komsomolec 2009 12 07 2020 02 01 tarixinde Istifade tarixi 2017 09 27 Aleksej Abramov Pravda i vymysly o kremlyovskom nekropole i Mavzolee http leninism su 2004 02 27 2021 08 20 tarixinde Istifade tarixi 2017 10 27 Oleg Lastochkin Perenos nekropolya ot Kremlya raskolet obshestvo schitayut potomki geroev RIA novosti 2013 06 13 2017 10 12 tarixinde Istifade tarixi 2017 10 27 Valentina Oberemko Tishe tovarishi spite Perenesut li zahoroneniya u Kremlyovskoj steny Argumenty i fakty 2015 07 06 2020 09 16 tarixinde Istifade tarixi 2017 10 27 Elena Haritonova Krasnyj pogost Istoriya nekropolya u Kremlyovskoj steny v fotografiyah iz sobraniya Centra hraneniya elektronnyh i audiovizualnyh dokumentov Moskvy Oficialnyj sajt mera Moskvy 2013 12 24 2020 01 31 tarixinde Istifade tarixi 2017 10 27 Valentina Obremenko Tishe tovarishi spite Perenesut li zahoroneniya u Kremlyovskoj steny Argumenta i fakty 2015 07 06 2020 09 16 tarixinde Istifade tarixi 2017 09 27 Vsya Moskva 2011 Corney pp 41 42 provides a description of the ceremonies Abramov 1988 Vladimir Fedorenko Vechnyj ogon na Mogile Neizvestnogo soldata v Moskve Spravka RIA novosti 2009 12 25 2017 11 15 tarixinde Istifade tarixi 2017 10 27 pervaya urna s prahom Quigley p 29 Tumarkin pp 135 164 provides a detailed timeline of events of January 1924 Quigley p 32 Moya zhizn 1991 Generalissimus 2005 Quigley p 33 Abramov A U Kremlyovskoj steny M Politizdat 1974 311 s 100 000 ekz Petr Obrazcov Glavnoe telo Rossii Izvestiya 25 yanvarya 2011 Data obrasheniya 25 marta 2018 Quigley pp 34 35 Kreml nekropolu Milyonlari torpaga gomen liderlerin gomulduyu mekandan reportaj 2022 03 28 tarixinde Istifade tarixi 2020 02 01 Evgenij Zhirnov Sidel sidel utrom prosnulis a on umer Kak v SSSR horonili vysshih dolzhnostnyh lic Kommersant ru 2015 06 26 2019 11 06 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 06 Yazyk vlasti 1991 Krasnaya ploshad 1980 Skonchalsya poslednij marshal artillerii SSSR Vladimir Mihalkin newsru com 2017 01 02 2017 11 15 tarixinde Istifade tarixi 2017 10 27 Olumunden qabaq tutdugu vezife nezerde tutulur Elena Haritonova Krasnyj pogost Moskovskij zhurnal 2017 06 21 2017 10 17 tarixinde Istifade tarixi 2017 10 27 Goncharova Aleksandra Alekseevna Hamcov Aleksej Ivanovich Steny i bashni Kremlya litresp ru 2014 2016 10 17 tarixinde Istifade tarixi 2017 10 27 U sten Kremlya vpervye za 30 let nachali vysazhivat novye eli RIA novosti 2007 08 15 2017 11 15 tarixinde Istifade tarixi 2017 10 27 Postanovlenie CK KPSS i SM SSSR O meste ustanovleniya sarkofaga s telom Iosifa Vissarionovicha Stalina oldgazette ru 1953 03 06 2017 09 16 tarixinde Istifade tarixi 2017 10 27 Stalina i Brezhneva mogut perezahoronit v Mytishah NTVeta 2013 06 27 2017 11 15 tarixinde Istifade tarixi 2017 10 27 Perenos nekropolya ot Kremlya raskolet obshestvo schitayut potomki geroev RIA Novosti 2013 06 28 2017 10 12 tarixinde Istifade tarixi 2017 11 15 EdebiyyatVostryshev Mihail Ivanovich Shokarev Sergej Yurevich Vsya Moskva ot A do Ya M Algoritm 2011 1064 s ISBN 978 5 4320 0001 9 Ryabchikov E I Abramov A S Romanovskij I S Krasnaya ploshad M Moskovskij rabochij 1980 240 s Erik Han Pira Yazyk vlasti i vlast yazyka M Vestnik AN SSSR 4 1991 Aleksej Abramov U Kremlyovskoj steny M Politizdat 1988 384 s 200 000 ekz ISBN 5 250 00071 1 Sergej Romanyuk Serdce Moskvy M Centrpoligraf 2013 909 s Dmitrij Evdokimov Kreml i Krasnaya ploshad M ITRK 2003 272 s ISBN 5 88010 160 0 Boris Brodskij Serdce Rodiny Kreml M Izobrazitelnoe iskusstvo 1996 152 s 10 000 ekz ISBN 5 85200 036 Zodchie Moskvy Kn 2 XX vek M Moskovskij rabochij 1988 368 s 39 000 ekz Selim Han Magomedov Mavzolej Lenina M Prosveshenie 1972 128 s 100 000 ekz Babajcev A V Nekropol na Krasnoj ploshadi Revolyucionnye voplosheniya tradicionnyh simvolov Chelovek 2010 4 S 108 123