Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Karkaralı Milli Parkı (qaz. Қарқаралы мемлекеттік ұлттық табиғи паркі, rus. Каркаралинский государственный национальный природный парк) ― Qazaxıstanın Karağandı vilayətində qoruq və milli park. Park 90 323 hektar ərazini əhatə edir və Karkaralı rayonunda yerləşir.
| Karkaralı Milli Parkı | |
|---|---|
 | |
BTMB kateqoriyası — II (Milli park) | |
| Sahəsi |
|
| Yaradılma tarixi | 1998 |
| Yerləşməsi | |
| Ölkə | |
| Yerləşməsi | Karaqanda vilayəti |
| karkaralinsk-park.kz | |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarix və idarəetmə
Bu ərazi ilk dəfə 1884-cü ildə Karkaralinsk Meşə Qoruğu kimi qorunmağa başlamışdır. 1913-cü ildə ərazidə meşə nəzarətçisinin evi kimi xidmət etmək üçün taxtadan daxma inşa edildi. Daxma o vaxtdan bəri cazibədarlığı və parkın içərisində yerləşməsi ilə məşhurlaşmışdır.
Bolşevik inqilabından əvvəl bütün keçmiş meşə bağları ordu qoşunlarına, Karkaralı kazaklarına və yerli insanlara ayrıldı. Kent və Karkaralinsk meşə kottecləri Karkaralinsk meşə xəzinədarlığının bir hissəsi və dövlət mülkiyyəti idi. Oktyabr inqilabından sonra bütün meşə sahəsi dövlət meşə fondunun bir hissəsinə çevrildi.
1947-ci ildə ərazi bir neçə inzibati dəyişikliyə məruz qaldı və Karkaralı Meşə Təsərrüfatı idarəsi təşkil edildi. 1990-cı illərin əvvəllərində milli parkın yaradılması üzərində iş başladı. 1 dekabr 1998-ci ildə Qazaxıstan milli hökuməti ərazini Karkaralı Milli Parkına çevirən fərman verdi. Milli parkın əsas məqsədi park hüdudlarındakı təbii ərazinin qorunması və bərpasıdır.
Coğrafiya
Karkaralı Milli Parkının ümumi sahəsi 90 323 hektardır və bunun 40 341 hektarı meşədir. Parkın 22 243 hektarlıq ərazisində bütün təsərrüfat fəaliyyətləri qadağandır.
Paleozoy dövründə (250-300 milyon il əvvəl) Qazaxıstanın bu ərazisi daxili dəniz idi. Su 1,2 - 2 milyon il əvvəl, qədim Paleozoy qalxanının çatladığı zaman geri çəkilmişdir. Bu zaman bölgədə Kent və Karkaralı dağları yüksəldi. Qayalar və sıldırımlar o vaxtdan bəri buradadır və min illərdir misilsiz çöl küləyi və yağıntılar süxurları misilsiz formalara salıb.
İnsanlar Karkaralı ərazisində qədim zamanlardan bəri yaşayırlar. Qədim insanlarla əlaqəli ilk arxeoloji tapıntılar Paleolit (və ya Daş) dövrünə aiddir. Tunc dövrünə aid arxeoloji sahələr daha tez-tez araşdırılmışdır. Park hüdudlarında 30-dan çox arxeoloji sahə (daş dövrü, tunc dövrü və dəmir dövrünə aid) kurqan və qədim yaşayış məntəqələri mövcuddur. Bunlardan bəziləri bu gün Qazaxıstanda kəşf edilmiş yerlər arasında ən yaxşılarıdır.
Flora və fauna
Fauna
Quşlar
Parkda 122 növ quş yaşayır. Bu növlərdən 11-i Qazaxıstanın qorunan növlərinin Qırmızı Kitabına daxil edilmişdir. Bunlar berqut,məzar qartalı, çöl qartalı, cırtdan qartalça, ütəlgi qızılquş, adi yapalaq, qıvrımlələk qutan, qara leylək, harayçı qu quşu, qururburun və Syrrhaptes paradoxus-dur.
Bunlardan məzar qartalı, ütəlci qızılquş və qıvrımlələk qutan IUCN Qırmızı Siyahısı altında beynəlxalq səviyyədə qorunur. Parkda IUCN altında beynəlxalq səviyyədə qorunan az sayda səhra qızılquşu də var.
Məməlilər
Park canavar, tülkü, porsuq, çöldonuzu, nəcib maral, Sibir cüyür, sığın, arxar, vaşaq və müxtəlif yarasa növləri də daxil olmaqla 45 məməli növünə ev sahibliyi edir.
Milli parkdakı arxar Qazaxıstanda yaşayan altı arxar növündən biridir. Bu növ Qazaxıstanın qorunan növlərin Qırmızı Kitabına əsasən qorunur.
Pallas pişiyi ev pişiyi boyundadır, lakin adi bir pişikdən onunla fərqlənir ki, qısa, qalın ayaqları və çox qalın tükləri olan iri bədənə sahibdir. Gözləri sarıdır və ev pişiyindən fərqli olaraq, göz bəbəkləri parlaq işığa baxarkən yuvarlaq qalırlar. Bu növ çox nadirdir, populyasiya azalmağa davam edir və yox olma ərəfəsindədir. Gizli davranışı və geniş yayılması səbəbindən bu növün dəqiq sayı bilinmir.
Sürünənlər və suda-quruda yaşayanlar
Parkda altı növ sürünən, iki növ suda-quruda yaşayan, həmçinin dörd növ ilan mövcuddur. Bunlardan ikisi zəhərlidir: Vipera ursinii və Gloydius halys.[]
Flora
Parkda təxminən 800 növ bitki vat və bu, parkın mərkəzi Qazaxıstandakı bütün floranın 80%-nə ev sahibliyi etməsi deməkdir. Parkda mövcud olan 800-ə yaxın növdən 244-ü Qazaxıstanın Qırmızı Kitabına daxil edilmişdir.
Park ərazisindəki meşələri şam, tozağacı və söyüd ağacları təşkil edir. Parkdakı meşəlik sahənin 71,3%-i şam ağaclarıdır. Kolluqlar parkın ümumi sahəsinin 34%-ni tutur. Karkaralı dağlarında 87 növ dərman, yağ və alkalol bitkisi var.
1997-1998-ci illərdə quraqlıq və güclü küləklər səbəbindən Karkaralı meşəsinin 2 525 hektarı meşə yanğınları nəticəsində yanmışdır.[] Yanğından sonra parkda yeni ağacların əkilməsi və meşənin əvvəlki vəziyyətinə gətirilməsi üçün çox çalışıldı.[] Yanğının qarşısının alınması üçün ərazidə bəzi standartlar tətbiq edildi və ertəsi il 18 ayrı yanğından 164 hektar, 2003-cü ildə isə 84 hektar ərazi zərər gördü.[]
İqlim
Bahar
Karkaralıda bahar martın ortalarında başlayır və mayın sonuna qədər davam edir. Bu qısa müddətdə havanın temperaturu orta hesabla 15 C-yə qədər yüksəlir. Açıq ərazilərdə qar örtüyü sürətlə əriməyə başlayır, lakin kölgəli kanyonlarda qar mayın sonuna qədər davam edə bilir. Qar əriyəndə çoxsaylı çaylar və kiçik şəlalələr yaranır, həmçinin quru çay yataqları su ilə dolur.
Yay
Karkaralidə yay iyunun əvvəllərində başlayır. Yaya ayları üçün havanın teperaturu 18 C-dir və gündüz temperatur orta hesabla 25 C-yə qədər (isti günlərdə 37 C-yə qədər) qalxa bilir. İlin ən isti ayı iyul ayıdır. Yay aylarında yağıntı əsasən leysan şəklində olur və göy gurultulu ilə müşahidə edilir. Yayın əvvəlləri bitkilərin bol çiçəklənməsi ilə xarakterizə olunur. Yayın ortalarında giləmeyvələr (çiyələk, daş giləmeyvə, moruq, çiyələk, qarağat) yetişməyə başlayır və yeməli göbələklər artır. Yaz ayları Karkaralını ziyarət etmək üçün ilin ən yaxşı vaxtı hesab olunur.
Payız
Ərazidə payız sentyabrın ortalarında başlayır və noyabrın ortalarına qədər davam edir. Sentyabr ayında havanın temperaturu düşməyə başlayır. Oktyabr ayında buludlu günlərin sayı artır və yağış yağır. Oktyabr ayının birinci yarısında orta gündəlik temperatur 10 C-dən aşağı düşür və ayın sonuna qədər bütün köçəri quşlar cənuba uçur. İlin bu vaxtında milli park ərazisində bir çox göbələk növü tapıla bilər.
Qış
Karkaralıda qış soyuq və qarlıdır. Mənfi temperatur noyabr-mart ayları arasında qeydə alınır və davamlı soyuq hava orta hesabla 135 gün davam edir. Bu dövrdə gündüz havanın temperaturu 0 C-dən yuxarı qalxmır və gecələr çox soyuq olur. Yanvar-fevral aylarında temperatur orta hesabla - 20 ilə -30 C-ə qədər düşür. Anormal soyuq illərdə temperatur - 49 C-yə qədər düşə bilər.
İstinadlar
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Karkarali Milli Parki qaz Қarkaraly memlekettik ulttyk tabigi parki rus Karkaralinskij gosudarstvennyj nacionalnyj prirodnyj park Qazaxistanin Karagandi vilayetinde qoruq ve milli park Park 90 323 hektar erazini ehate edir ve Karkarali rayonunda yerlesir Karkarali Milli ParkiBTMB kateqoriyasi II Milli park Sahesi 112 12 km Yaradilma tarixi 1998Yerlesmesi49 25 sm e 75 25 s u Olke QazaxistanYerlesmesi Karaqanda vilayetikarkaralinsk park kzKarkarali Milli Parki Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarix ve idareetmeBakeen golu Bu erazi ilk defe 1884 cu ilde Karkaralinsk Mese Qorugu kimi qorunmaga baslamisdir 1913 cu ilde erazide mese nezaretcisinin evi kimi xidmet etmek ucun taxtadan daxma insa edildi Daxma o vaxtdan beri cazibedarligi ve parkin icerisinde yerlesmesi ile meshurlasmisdir Bolsevik inqilabindan evvel butun kecmis mese baglari ordu qosunlarina Karkarali kazaklarina ve yerli insanlara ayrildi Kent ve Karkaralinsk mese kottecleri Karkaralinsk mese xezinedarliginin bir hissesi ve dovlet mulkiyyeti idi Oktyabr inqilabindan sonra butun mese sahesi dovlet mese fondunun bir hissesine cevrildi 1947 ci ilde erazi bir nece inzibati deyisikliye meruz qaldi ve Karkarali Mese Teserrufati idaresi teskil edildi 1990 ci illerin evvellerinde milli parkin yaradilmasi uzerinde is basladi 1 dekabr 1998 ci ilde Qazaxistan milli hokumeti erazini Karkarali Milli Parkina ceviren ferman verdi Milli parkin esas meqsedi park hududlarindaki tebii erazinin qorunmasi ve berpasidir CografiyaKarkarali Milli Parkinin umumi sahesi 90 323 hektardir ve bunun 40 341 hektari mesedir Parkin 22 243 hektarliq erazisinde butun teserrufat fealiyyetleri qadagandir Paleozoy dovrunde 250 300 milyon il evvel Qazaxistanin bu erazisi daxili deniz idi Su 1 2 2 milyon il evvel qedim Paleozoy qalxaninin catladigi zaman geri cekilmisdir Bu zaman bolgede Kent ve Karkarali daglari yukseldi Qayalar ve sildirimlar o vaxtdan beri buradadir ve min illerdir misilsiz col kuleyi ve yagintilar suxurlari misilsiz formalara salib Insanlar Karkarali erazisinde qedim zamanlardan beri yasayirlar Qedim insanlarla elaqeli ilk arxeoloji tapintilar Paleolit ve ya Das dovrune aiddir Tunc dovrune aid arxeoloji saheler daha tez tez arasdirilmisdir Park hududlarinda 30 dan cox arxeoloji sahe das dovru tunc dovru ve demir dovrune aid kurqan ve qedim yasayis menteqeleri movcuddur Bunlardan bezileri bu gun Qazaxistanda kesf edilmis yerler arasinda en yaxsilaridir Flora ve faunaBerqutFauna Quslar Parkda 122 nov qus yasayir Bu novlerden 11 i Qazaxistanin qorunan novlerinin Qirmizi Kitabina daxil edilmisdir Bunlar berqut mezar qartali col qartali cirtdan qartalca utelgi qizilqus adi yapalaq qivrimlelek qutan qara leylek harayci qu qusu qururburun ve Syrrhaptes paradoxus dur Bunlardan mezar qartali utelci qizilqus ve qivrimlelek qutan IUCN Qirmizi Siyahisi altinda beynelxalq seviyyede qorunur Parkda IUCN altinda beynelxalq seviyyede qorunan az sayda sehra qizilqusu de var Pallas pisiyiMemeliler Park canavar tulku porsuq coldonuzu necib maral Sibir cuyur sigin arxar vasaq ve muxtelif yarasa novleri de daxil olmaqla 45 memeli novune ev sahibliyi edir Milli parkdaki arxar Qazaxistanda yasayan alti arxar novunden biridir Bu nov Qazaxistanin qorunan novlerin Qirmizi Kitabina esasen qorunur Pallas pisiyi ev pisiyi boyundadir lakin adi bir pisikden onunla ferqlenir ki qisa qalin ayaqlari ve cox qalin tukleri olan iri bedene sahibdir Gozleri saridir ve ev pisiyinden ferqli olaraq goz bebekleri parlaq isiga baxarken yuvarlaq qalirlar Bu nov cox nadirdir populyasiya azalmaga davam edir ve yox olma erefesindedir Gizli davranisi ve genis yayilmasi sebebinden bu novun deqiq sayi bilinmir Surunenler ve suda quruda yasayanlar Parkda alti nov surunen iki nov suda quruda yasayan hemcinin dord nov ilan movcuddur Bunlardan ikisi zeherlidir Vipera ursinii ve Gloydius halys menbe gosterin Flora Kent daglarinda mese Parkda texminen 800 nov bitki vat ve bu parkin merkezi Qazaxistandaki butun floranin 80 ne ev sahibliyi etmesi demekdir Parkda movcud olan 800 e yaxin novden 244 u Qazaxistanin Qirmizi Kitabina daxil edilmisdir Park erazisindeki meseleri sam tozagaci ve soyud agaclari teskil edir Parkdaki meselik sahenin 71 3 i sam agaclaridir Kolluqlar parkin umumi sahesinin 34 ni tutur Karkarali daglarinda 87 nov derman yag ve alkalol bitkisi var 1997 1998 ci illerde quraqliq ve guclu kulekler sebebinden Karkarali mesesinin 2 525 hektari mese yanginlari neticesinde yanmisdir menbe gosterin Yangindan sonra parkda yeni agaclarin ekilmesi ve mesenin evvelki veziyyetine getirilmesi ucun cox calisildi menbe gosterin Yanginin qarsisinin alinmasi ucun erazide bezi standartlar tetbiq edildi ve ertesi il 18 ayri yangindan 164 hektar 2003 cu ilde ise 84 hektar erazi zerer gordu menbe gosterin IqlimBahar Karkaralida bahar martin ortalarinda baslayir ve mayin sonuna qeder davam edir Bu qisa muddetde havanin temperaturu orta hesabla 15 C ye qeder yukselir Aciq erazilerde qar ortuyu suretle erimeye baslayir lakin kolgeli kanyonlarda qar mayin sonuna qeder davam ede bilir Qar eriyende coxsayli caylar ve kicik selaleler yaranir hemcinin quru cay yataqlari su ile dolur Yay Karkaralide yay iyunun evvellerinde baslayir Yaya aylari ucun havanin teperaturu 18 C dir ve gunduz temperatur orta hesabla 25 C ye qeder isti gunlerde 37 C ye qeder qalxa bilir Ilin en isti ayi iyul ayidir Yay aylarinda yaginti esasen leysan seklinde olur ve goy gurultulu ile musahide edilir Yayin evvelleri bitkilerin bol ciceklenmesi ile xarakterize olunur Yayin ortalarinda gilemeyveler ciyelek das gilemeyve moruq ciyelek qaragat yetismeye baslayir ve yemeli gobelekler artir Yaz aylari Karkaralini ziyaret etmek ucun ilin en yaxsi vaxti hesab olunur Payiz Erazide payiz sentyabrin ortalarinda baslayir ve noyabrin ortalarina qeder davam edir Sentyabr ayinda havanin temperaturu dusmeye baslayir Oktyabr ayinda buludlu gunlerin sayi artir ve yagis yagir Oktyabr ayinin birinci yarisinda orta gundelik temperatur 10 C den asagi dusur ve ayin sonuna qeder butun koceri quslar cenuba ucur Ilin bu vaxtinda milli park erazisinde bir cox gobelek novu tapila biler Qis Karkaralida qis soyuq ve qarlidir Menfi temperatur noyabr mart aylari arasinda qeyde alinir ve davamli soyuq hava orta hesabla 135 gun davam edir Bu dovrde gunduz havanin temperaturu 0 C den yuxari qalxmir ve geceler cox soyuq olur Yanvar fevral aylarinda temperatur orta hesabla 20 ile 30 C e qeder dusur Anormal soyuq illerde temperatur 49 C ye qeder duse biler Qisda Karkarali Milli Parkinda meseIstinadlar Karkaraly State National Natural Park visitkazakhstan kz 2020 05 18 tarixinde Istifade tarixi 2020 05 18 Brummell Paul Kazakhstan Chalfont St Peter Bradt Travel Guides 2008 198 ISBN 978 1 84162 234 7 OCLC 213838654