Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
I Səadət Gəray (təq. 1492 – 1538 və ya 1539) — VII Krım xanı.
| I Səadət Gəray | |
|---|---|
| may 1524 – may 1532 | |
| Əvvəlki | I Qazi Gəray |
| Sonrakı | I İslam Gəray |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | təq. 1492 |
| Vəfat tarixi | 1538 və ya 1539 |
| Dəfn yeri | |
| Fəaliyyəti | Xan |
| Atası | I Mənqli Gəray |
| Həyat yoldaşı | |
| Uşağı | Sultanzadə Əhməd Paşa |
| Ailəsi | Gəraylar |
| Dini | sünni islam |
Krım xanı I Məngli Gərayın oğludur. 1492-ci ildə anadan olmuşdur. Haqqındakı ilk məlumat isə Osmanlı sultanı II Bəyazidin oğulları arasındakı taxt mübarizəsində iştirakıyla bağlıdır. Belə ki, Krım xanı olan atası Şahzadə Səlimi dəstəkləyirdi. Üstəlik 2 ailə arasında evlilik əlaqələri də var idi. Şahzadə Səlim Krım xanının qızı Ayşə Xatunla evlənmiş, öz qızı ı isə xanın oğlu Səadət Gərayla evləndirmişdi. Məhz Səadət Gərayın rəhbərliyi ilə bölgəyə gələn 350 nəfərlik süvari birliyinin köməyilə Şahzadə Səlim hakimiyyəti ələ ala bildi.
Yavuz Sultan Səlimin səltənəti dövründə Səadət Gəray onun ən yaxın adamı olmuş, Anadoluda çıxan üsyanların yatırılması, eləcə də Səfəvilərlə mübarizədə fəal iştirak etmişdir. Onun ardından taxta çıxan oğlu Sultan Süleymanın dövründə İstanbulda fəxri girov olaraq saxlanılan Səadət Gəray sarayla yaxın əlaqədə idi. Ancaq Krım xanı olan qardaşı I Mehmed Gərayın 1524-cü ildə noqaylar tərəfindən qətlə yetirilməsi, ardından bölgəyə soxulan noqayların şəhər və qalaları yağmalaması Krımda yenidən siyasi tarazlığı pozdu. Üstəlik hakimiyyəti ələ almağa çalışan qardaşı oğlu I Qazi Gəray atasının qətlində ittiham olunurdu və bu səbəblə yerli əyanlar tərəfindən səltənəti qəbul edilmirdi.
Nəticədə Şirin qəbiləsinin də dəstəyini qazanan Səadət Gəray Osmanlı sultanı Sultan Süleyman tərəfindən 1524-cü ilin mayında xan elan edildi. Dərhal əmrinə verilən yeniçəri birliyi ilə Krıma yola düşən Səadət Gəray öncə gəmiylə Kəfəyə gəldi. Əmisinə qarşı mübarizə aparan I Qazi Gəray, Mamay xanın da vasitəçiliyi ilə bir müddət sonra yeni xana tabe oldu. Təmin edilən sülhlə I Qazi Gəray yeni Krım xanının kalqayı elan edildi. Qardaşı Baba Gərayla birlikdə Bağçasaraya gələn I Qazi Gəray burada əmisinin hüzurunda qətlə yetirildi. Qardaşları Baba Gəray və Çoban Gəray isə həbs edildi və 3 ay sonra edam olundu. I Hacı Gərayın nəvəsi və Özteymur Gərayın oğlu Özbək Gəray (ö. 1525) kalqay elan edildi. Onun bir il sonra ölümündən sonra isə xanın qardaşı Sahib Gəray kalqay elan olundu.
Hakimiyyəti ələ aldıqdan sonra saray bürokratiyasında dəyişiklik edən Səadət Gəray tatar ordusunu yenidən nizamladı. Tamamilə süvari birliklərindən ibarət olan Krım ordusunda piyada və topçu birlikləri yaratdı. Yerli əyanlarla münasibətləri yaxşılaşdırmaq adına, qardaşı Əhməd Gərayın Şirin qəbiləsindən olan dul xanımıyla evləndi. Ancaq 1531-ci ildə bu qəbilənin tərtiblədiyi bir sui-qəsdin üstü açıldı və Səadət Gəray bu sui-qəsddə adı çəkilən qardaşı oğlanları Bucaq Gərayla Yusif Gərayı bir çox Şirin qəbiləsi bəyiylə birlikdə edam etdirdi. Yerinə isə özünə sadiq olan başqa bir bəyi qəbilənin rəhbərliyinə gətirdi.
Buna baxmayaraq Osmanlılarla olan yaxınlığı və ətrafına topladığı türk əyanları tezliklə yerli əsilzadələri ondan narazı saldı. Nəticədə bu əsilzadələrin dəstəklədiyi mərhum qardaşının oğlu İslam Gəray hakimiyyət iddiasıyla ayaqlandı. Uzun illər davam edən bu mübarizənin nəticəsi olaraq İslam Gəray taxtın varisi (kalqay) elan olundu.
Ancaq 1532-ci ildə noqayların və rusların dəstəyini qazanan İslam Gərayın yenidən ayaqlanmasının ardından Səadət Gəray könüllü olaraq taxtdan çəkildiyini elan etdi. İstanbula qayıdan Səadət Gəray qalan ömrünü burada keçirdi. Sultan Süleymanın Səfəvilər üzərinə tərtiblədiyi səfərlərdə iştirak edən Səadət Gəray 1538-ci ildə vəfat etdi.
Mənbə
- Henry Hoyle Howorth, History of the Mongols, 1880, Part 2, page 565
- Халим Гирей-султан «Розовый куст ханов, или история Крыма», Симферополь, «Стилос», 2008 г. ISBN 978-966-8518-91-1
- Desaive Dilek, « Le khanat de Crimée dans les archives ottomanes », dans Cahiers du monde russe et soviétique, 1972, cilt 13, n° 13-4, s. 560-583
İstinadlar
- Oleksa Gaivoronsky «Повелители двух материков», Kiev-Bakhchisarai, 2007,
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
I Seadet Geray teq 1492 1538 ve ya 1539 VII Krim xani I Seadet GerayVII Krim xanimay 1524 may 1532EvvelkiI Qazi GeraySonrakiI Islam GeraySexsi melumatlarDogum tarixi teq 1492Vefat tarixi 1538 ve ya 1539Defn yeri KonstantinopolFealiyyeti XanAtasi I Menqli GerayHeyat yoldasiUsagi Sultanzade Ehmed PasaAilesi GeraylarDini sunni islam Krim xani I Mengli Gerayin ogludur 1492 ci ilde anadan olmusdur Haqqindaki ilk melumat ise Osmanli sultani II Beyazidin ogullari arasindaki taxt mubarizesinde istirakiyla baglidir Bele ki Krim xani olan atasi Sahzade Selimi destekleyirdi Ustelik 2 aile arasinda evlilik elaqeleri de var idi Sahzade Selim Krim xaninin qizi Ayse Xatunla evlenmis oz qizi i ise xanin oglu Seadet Gerayla evlendirmisdi Mehz Seadet Gerayin rehberliyi ile bolgeye gelen 350 neferlik suvari birliyinin komeyile Sahzade Selim hakimiyyeti ele ala bildi Yavuz Sultan Selimin selteneti dovrunde Seadet Geray onun en yaxin adami olmus Anadoluda cixan usyanlarin yatirilmasi elece de Sefevilerle mubarizede feal istirak etmisdir Onun ardindan taxta cixan oglu Sultan Suleymanin dovrunde Istanbulda fexri girov olaraq saxlanilan Seadet Geray sarayla yaxin elaqede idi Ancaq Krim xani olan qardasi I Mehmed Gerayin 1524 cu ilde noqaylar terefinden qetle yetirilmesi ardindan bolgeye soxulan noqaylarin seher ve qalalari yagmalamasi Krimda yeniden siyasi tarazligi pozdu Ustelik hakimiyyeti ele almaga calisan qardasi oglu I Qazi Geray atasinin qetlinde ittiham olunurdu ve bu sebeble yerli eyanlar terefinden selteneti qebul edilmirdi Neticede Sirin qebilesinin de desteyini qazanan Seadet Geray Osmanli sultani Sultan Suleyman terefinden 1524 cu ilin mayinda xan elan edildi Derhal emrine verilen yeniceri birliyi ile Krima yola dusen Seadet Geray once gemiyle Kefeye geldi Emisine qarsi mubarize aparan I Qazi Geray Mamay xanin da vasiteciliyi ile bir muddet sonra yeni xana tabe oldu Temin edilen sulhle I Qazi Geray yeni Krim xaninin kalqayi elan edildi Qardasi Baba Gerayla birlikde Bagcasaraya gelen I Qazi Geray burada emisinin huzurunda qetle yetirildi Qardaslari Baba Geray ve Coban Geray ise hebs edildi ve 3 ay sonra edam olundu I Haci Gerayin nevesi ve Ozteymur Gerayin oglu Ozbek Geray o 1525 kalqay elan edildi Onun bir il sonra olumunden sonra ise xanin qardasi Sahib Geray kalqay elan olundu Hakimiyyeti ele aldiqdan sonra saray burokratiyasinda deyisiklik eden Seadet Geray tatar ordusunu yeniden nizamladi Tamamile suvari birliklerinden ibaret olan Krim ordusunda piyada ve topcu birlikleri yaratdi Yerli eyanlarla munasibetleri yaxsilasdirmaq adina qardasi Ehmed Gerayin Sirin qebilesinden olan dul xanimiyla evlendi Ancaq 1531 ci ilde bu qebilenin tertiblediyi bir sui qesdin ustu acildi ve Seadet Geray bu sui qesdde adi cekilen qardasi oglanlari Bucaq Gerayla Yusif Gerayi bir cox Sirin qebilesi beyiyle birlikde edam etdirdi Yerine ise ozune sadiq olan basqa bir beyi qebilenin rehberliyine getirdi Buna baxmayaraq Osmanlilarla olan yaxinligi ve etrafina topladigi turk eyanlari tezlikle yerli esilzadeleri ondan narazi saldi Neticede bu esilzadelerin desteklediyi merhum qardasinin oglu Islam Geray hakimiyyet iddiasiyla ayaqlandi Uzun iller davam eden bu mubarizenin neticesi olaraq Islam Geray taxtin varisi kalqay elan olundu Ancaq 1532 ci ilde noqaylarin ve ruslarin desteyini qazanan Islam Gerayin yeniden ayaqlanmasinin ardindan Seadet Geray konullu olaraq taxtdan cekildiyini elan etdi Istanbula qayidan Seadet Geray qalan omrunu burada kecirdi Sultan Suleymanin Sefeviler uzerine tertiblediyi seferlerde istirak eden Seadet Geray 1538 ci ilde vefat etdi MenbeHenry Hoyle Howorth History of the Mongols 1880 Part 2 page 565 Halim Girej sultan Rozovyj kust hanov ili istoriya Kryma Simferopol Stilos 2008 g ISBN 978 966 8518 91 1 Desaive Dilek Le khanat de Crimee dans les archives ottomanes dans Cahiers du monde russe et sovietique 1972 cilt 13 n 13 4 s 560 583IstinadlarOleksa Gaivoronsky Poveliteli dvuh materikov Kiev Bakhchisarai 2007 ISBN 978 966 96917 1 2