Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
II Abdulla xan Şeybani (1533 - 1598) — Şeybanilər sülaləsindən Buxara hakimidir.Abdullah bin İskəndər bin Əbülxeyrdır. 1533-cü ildə Aförinkənddə doğuldu. Doğulduğu zaman atası İskəndər xan, duasını almaq üçün böyük alim Ubeydlullah Əhrarın tələbəsi və zamanın alimi götürdü. Xacə Kaşani, Abdullah xanın salih bir şəxs olması üçün dua etdiktən sonra; “Bu uşaq, irəlidə böyük bir sultan olacaq” dedi və belindəki dəvə tükündən hörülmüş olan qurşağını çıxarıb, Abdullah xana sarıdı. Onun, alimlər əlində tərbiyə edilməsini tövsiyə etdi.Ağlı və zəkasının çoxluğu, üstün qabiliyəti ilə dövrün qiymətli alimlərindən dərs alaraq çox yaxşı bir şəkildə yetişdirildi. Kuran-ı kərimi, əqli və nəqli elmləri və dövlət idarəsini çox mükəmməl öyrəndi. Atasının, dövlət ərkanının, alimlərin və çevrəsinin təqdirini qazandı. İskəndər xan, oğlu Abdullaha çox etimad etdiyindən, şahzadəliyində dövlət idarəsiylə vəzifələndirdi.Atası tərəfindən Kərminə bölgəsinə vali olaraq təyin edilincə, idarəçilikdəki qabiliyətini ortaya qoydu. Bu bölgədə ilk işi, torpaqlarına hücum edən çevrə bəyliklərin hücûmlarını önləmək oldu. Daşkənd və Səmərqənd hakimlərinə qarşı mübarizə etdi. Onları təsirsiz hala gətirdi. Buxara və Şəhr-i Səbz istiqamətində səfərlər etdi. Bu səfərlərdə torpaqlarının bir qismini itirməsinə baxmayaraq, mücadələni buraxmadı.1556-cı ildə Daşkənd hakimi Novruz Əhməd xan vəfat etdi. Yerinə hökmdar oldu. Abdullah xan onun təcrübəsizliyindən istifadə edib itirdiyi torpaqları geri aldı. Yenidən ələ keçirdiyi Kərminə şəhərində yaşayan və zamanın böyük alimlərindən olan Xacə Qasım Kaşani, Abdullah xanı çox sevirdi. Xacə Qasım Kaşani, Kərminəyə gəlmək üçün yola çıxan Abdullah xanı qarşılamaya çıxdı. O mübarək zatın onu qarşılamasına qarşı, Abdullah xan da təvaz üs undan başlığını atıb boynuna bir ip keçirdi. İpi də süvarilərindən birinin əlinə verib çəkdirərək, Kərminəyə doğru gəldi. Onun bu halını görən Xacə Qasım Kaşani çox mütəəssir oldu. Ona öz xirqəsini geydirdi və müvəffəqiyəti üçün dua etdi.Abdullah xan, 1557-ci ilin ilkbaharında Buxaranı alıb, paytaxt etdi. Atası, məmləkətin idarəsini Abdullah xana buraxdı. Atasının vəfatına qədər, on üç il onun adına ölkəni idarə etdi. Atasının vəfatından sonra Abdullah xan, ölkə torpaqlarını, Şimali Türkistana qədər gənişlətdi. Onun hakim olması ilə bu bölgələrdəki xalq, sulh və salamatlığa qovuşdu.Abdullah xan 1561-ci ildə bütün özbəklərin hökmdarı elan olundu. Abdullah xan Səfəvilərə və ruslara qarşı, zamanın ən böyük dövləti Osmanlılarla münasibət qurdu. Hindistandaki böyük İslam dövləti Baburlular (Gürganilər) ilə də dostanə münasəbətlərdə olub, müttəfiq oldular. Özbək sultanı Abdullah xan və Osmanlı sultanları, şərqi və qərbi türklüyü ilə əhl-i sünnət müsəlmanları bir-birindən ayıran Safəviləri ortadan qaldırmaq istədilər. Dövrün ən mükəmməl silah və teknikasına sahib olan osmanlılar, özbəklərə atəşli silahlar, tekniki alət və ədəvat ilə bunları işlədəcək mütəxəssis göndərdilər. Abdullah xanın osmanlılardan aldığı tekniki yardım, özbəklərin hakimiyətini qüvvətləndirdi. Bu yardımlarla Səfəvilərə, ruslara və üsyançılara qarşı daha da üstün duruma keçdi. Abdullah xan, dövlət və hakimiyətini qüvvətləndirib, İslamiyəti yaymaq üçün, maddi qüvvələrin yanında mənəvi qüvvələri də səfərbər etdi. Bir çox övliya və alim yetiştirən Mavəraünnəhr və Türkistandaki Allah adamlarının yardımlarıyla, İslamiyəti yayıb Əhl-i sünnət itikadım qüvvətləndirməyə çalıştı. Bugün belə normal həyat sürməyə müsaid olmayan Sibirə, Buxara və Xarəzmdən alpərənlər (dərviş qazilər), İslamiyəti anlatmağa getdilər.Abdullah xan, isyan və sapıklıktan dönməyənlərə karşı, öncə nasihatçı göndərir, nasihat dinləməyip də; isyan, xəyanət və sapıklıkta ısrar ədənlər üzərinə də, askərlərini səfərbər ədərdi. 1587 (H. 996) sənəsində, Daşkənd isyanını bastırdı. Bədəxşan, Xorasan, Gilan və Xarəzmi zəbt etdi. Doğu Türkistana səfər tərtib ədərək, Kaşgar və Yərkənddəki asiləri cəzalandırıp, mukavəmət mahallərini tahrib ətti.Abdullah xan, Osmanlı və Babürlülər ilə ittifakı, nəticəsində, Safəvilərə və Ruslara karşı dəstanlaşan mücadələlər vərdi. Çok hayırlı nəticələr alındı. Doğu və Batı İslam aləmini birləştirmək, Safəvi-İran əngəlini aşmak və Rusların Asyaya yayılmasını önləmək için, Don-Volga kanalını açmaya təşəbbüs ədildi. Bu kanalla Osmanlılar, Don və Volga nəhirləri vasıtasıyla Hazar Dənizinə ulaşmak və Asyadaki Əhl-i sünnət itikadındaki Türklər ilə daha yakın münasəbət kurmak istiyorlardı. Abdullah Xan, 1587 (H. 996) sənəsində Osmanlılara əlçi göndərərək, Əjdərxan da dənilən Astırxan Xanlığı arazisinə səfər tərtiplənməsini istədi. Osmanlılar, Əjdərxan və Kazan səfəri olarak bilinən səfərlər düzənlədilər. Abdullah Xan isə, Rusların; Astırxan və Xəzər dənizindəki faaliyətləriylə, Orta Asyaya yayılma təşəbbüsü ilə ciddi şəkildə ilgiləndi. Tabıldaki Küçüm Xana maddi və manəvi yardımda bulundu. Başkurdistandaki Nogaylı Urus Mirzaya da külliyətli mikdarda yardımda bulundu. Rus aləyhdarı faaliyətləri başlattı. Rusların, daha onaltıncı asrın sonlarında Orta Asyada görünməsinin önünə gəçti. Abdullah Xan, İdil nəhrinin doğusundaki bütün məmləkətləri, Türkistanı nüfuzu altına aldı.Alimlərə və əvliyaya hürmət və saygıda hiç kusur ətməyən Abdullah Xan, savaşa çıkmadan öncə onlara danışır, uygun görülməyən işi yapmazdı. Yinə böylə bir səfər başlangıcında hazırlıklarını yapıp, ikidə bir Əhl-i sünnət müslümanları taciz ədən, dədəsi Şeybani Xanı hunharca katlədip kafatasında şarab içəcək kadar alcaklaşan Əshab-ı kiram düşmanı Safəvi məzhəpsizlərin üzərinə savaş açmanın caiz olup olmadığını alimlərdən sordu. Zamanın və daha sonrasının büyük alimi, İmam-ı Rabbani Ahməd Farûki Sərhəndi hazrətləri, məşhûr “Rədd-i Rəvafıd” risaləsini yazarak, Abdullah Xana göndərdi. İmamrn Rabbani hazrətləri, risalə ilə birliktə göndərdiği məktubunda; “Bunu İranda Şah Abbas-ı Safəviyə göstərin! Kabul ədərsə nə iyi, ətməzsə onunla harb caiz olur” buyurdu. Safəvi İran şahı, bu mübarək zatın doğru yola davətini kabul ətməyip, sapıklık və zındıklığında ısrar ətti. Abdullah Xan, Osmanlı sərdar-ı əkrəmi Fərhat Paşanın, İranın batısında Karabağ, Gəncə və havalisində başarılı fətihlərdə bulunmasından da istifadə ətti. Safəvilər üzərinə, doğu taraftan səfər açtı və 1588 (H. 997) sənəsində Həratı fəth ətti. Sapıkları, cəzalandırıp, müslümanları rahatlattı. Kəndisi, Nişapur, Səbzvar ilə diğər şəhir və kalələri fəth ədərkən, oğlu Abdülmümin də, İranın Məşhəd, İsfəxan və daha bazı mühüm şəhirlərini zabt ətti. 1594 (H. 1003) sənəsi başında İstanbula bir əlçi göndərip, muvaffakiyətlərini halifə-i müsliminə arz ətti. Osmanlılar da, Abdullah Xana bir əlçilik həyəti ilə birliktə, təknik yardım və ələman göndərdilər.Bu savaşlardan sonra, Abdullah Xan, oğlu Abdülmümini, kəndi yərinə tahta varis yaptı. Bu səbəplə ona Xan ünvanını vərdi. Babasının, kəndisinə karşı müsamaha və iyiliklərinə rağmən, muharəbə məydanlarında kazandığı zafərlər onu aldattı. Bütün Şeybaniləri kəndi əmri altında toplama həvəsinə kapıldı. Bu yüzdən babası ilə arası açıldı. Oğlunun kəndisinə karşı itaatsizlik ətməsindən dolayı, Abdullah Xan çok üzüldü və hastalanarak yatağa düştü. Kısa bir sürə sonra üzüntüsündən hastalığı arttı və 1595 (H. 1004) sənəsində, Səmərkandda vəfat ətti. 1598 sənəsində vəfat əttiği də rivayət ədilir. Vəfat əttiğində 62 yaşında idi. Kırk bəş sənəlik hükümdarlığının; on üç sənəsində babasının yərinə, otuz iki sənəsində də kəndi namına icraatta bulundu.Zamanın ən mümtaz alimlərinin əlində yətişən Abdullah Xan, iktidarı boyunca əvliyalar diyarı olan Buharaya bir çok hizmətlərdə bulundu. Bəş vakit namazını harpdə və sulhda intizamlı bir şəkildə kıldığı gibi, nafilə namazlara da bir intizam içərisində dəvam ədərdi. Hizmətiylə şərəfləndiği Xorasan və Mavəraünnəhr əvliyasının, hər daim fəyz və bərəkətlərinə kavuştu. Alim və taləbələrə çok kıymət vərən Abdullah Xan, məclislərini onlarla süslərdi.Dəvrin əvliya və alimlərinə, maddi və manəvi imkanlar sağladı. Arazi vərdi. İslamiyətin yayılması için, Sibirya dahil, çəvrə məmləkətlərə rəhbər alimlər göndərdi. Mavəraünnəhr, Türkistan, Horasan və havalisində Əhl-i sünnət itikadının yayılması için çalıştı. Məmləkətində mədfûn bulunan kıymətli şahsiyətlərin və Bəlhdə mədfûn Əshab-ı kiramdan Ukaşə bin Muhsinin (radıyallahü anh) kabrini muhtəşəm bir şəkildə imar və təzyin əttirdi. Hacə Əbû Nasr Parisa hazrətlərinin də kabrini yaptırdı. Yılan Otı dənilən yərə bir kitabə diktirdi.On altıncı asırda Mavəraünnəhr və Türkistanda ən büyük Özbək xanı an Abdullah Xan, məmləkət içində mərkəziyətçi bir idarə, dışarda da güçlü ittifak sistəmləri kurdu. Mavəraünnəhrə sulh, sükûn və huzur gətirdi. Adaləti və rəfahı sağladı, imara əhəmmiyət vərdi. Yaptırdığı cami, mədrəsə, xan, hamam, hastaxanə və su sarnıçlarının sayısı binə ulaştı. Kərminə və Murata taraflarındaki çorak sahaları sulayarak, imar ətti. Zərəfşan və Kaşka Dəryadaki köprüləri yaptırdı. Ziraat gəlişip, tahıl, məyvə, səbzə və bilhassa pamuk istihsali arttı.Abdullah Xan, halkın həm əğitim və öğrətimi, həm də rəfahı için büyük gayrət sarfətti. Zamanında, mədrəsələr, taləbələr ilə dolup taştı. Mədrəsələrin ihtiyaçları, vakıflar tarafından karşılanırdı.Mədrəsələrdə yətiştirilən tasavvuf əhli alimləri imar ədilən yərlərə iskan ədərək, o mahallin, maddi və manəvi bakımdan kalkınmasını sağladı. Bəlh şəhri çok mamurlaşıp, nüfûsu arttı. Yəni mahallər kuruldu. Ətrafı surlarla çəvrildi. Başşəhir Buhara, yol ağı ilə örüldü. Kara və dəniz yoluyla, dünyanın hər tarafıyla irtibat kuruldu. Buhara-Rusya, Bəlh-Hindistan və daha başqa ticarət mərkəzləriylə, ülkələrarası, dəniz aşırı məmləkətlərlə ticarət yapıldı. Bilhassa Özbəklər ilə Babürlülər arasındaki ticarət yolu əmniyət altına alınıp, hər məvsim, kərvanlar çalışır halə gəldi. Ədrəs, kamka, kəndək, kitat, zəndəni adı vərilən kumaşlar ihraç ədilip; çay, baharat, dəri, kösələ, mutfak və əv əşyası, süs əşyası, atəşli silahlar, Frənk kumaşları ithal ədildi. Malların toplanıp mahzənlənməsi və pazarlanması için, Mavəraünnəhr tam bir ticarət mərkəzi halinə gəldi.XVI əsrin 80-ci illərində Xorasan uğrunda Səfəvi-Şeybani qarşıdurmasının yenidən qızışması hər iki dövlətin daxilində baş vermiş hadisələrlə birbaşa bağlı olmuşdu. Belə ki, Şeybanilər dövlətində baş vermiş daxili çəkişmələrə II Abdulla xanın hakimiyyətə gəlişindən son-ra son qoyulmağa başladı. 1557-ci ildən Buxaranı idarə etməyə başlayan II Abdulla xan Mərkəzi Asiyada güclü dövlət yaratmaq üçün müxtəlif qruplaşmalarla ciddi mübarizəyə başlaya-raq əvvəlcə Fərqanəni, 1573- cü ildə öz əmisi oğlu Din Məhəmmədin idarə etdiyi Bəlxi tabe edərək oğlu Əbdülmömini Bəlxin canişini təyin etdi. Bundan sonra II Abdulla xan 1574- cü ildə Şəhrisəbzi, Karşi və Hisarı, 1576-cı ildə isə Səmərqənd və Daşkəndi ələ keçirərək Şeybanilər dövlətinin əvvəlki əzəmət və qüdrətini bərpa etməyə nail oldu.Bəlxin ələ keçirilməsi Abdulla xanın Xorasan uğrunda mübarizəsində mühüm əhəmiyyətə malik dayaq məntəqəsi rolunu oynamağa şərait yaratdı. Şeybanilərdövətinin gücləndiyi ərəfədə Səfəvilər dövlətinin daxili çəkişmələr nəticəsində zəifləməsi də özbəklərin Xorasan uğrunda mübarizəyə yenidən başlamasına təkan verən səbəblərdən biri oldu.Abdulla xan 1598-ci ildə Səmərqənddə vəfat etdi..
| II Abdulla xan Şeybani | |
|---|---|
| özb. عبد اللہ خان بن اسکندر | |
 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1533 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1598 |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | şair |
| Uşağı | |
| Ailəsi | Şeybani xanlığı |
| Elmi fəaliyyəti | |
| Elm sahəsi | poeziya |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
İstinadlar
- Brockhauz Ensiklopediyası (alm.).
- Abdullah // Brockhauz Ensiklopediyası (alm.).
- . 2012-11-01 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-03-14.
- Абусеитова М.Х., Казахское ханство во второй половине XVI века / Академия наук Казахской ССР Институт Истории, Археологии и Этнографии им. Ч. Ч. Валиханова .- Алма-Ата, 1985, с.94
- История Узбекской ССР. Т.I. Книга первая. Ташкент, Из-во Академии Наук Узбек-ской ССР, 1955, 455 s. səh.407.
- Hasanxoja Nisori, Muzakkiri ahbob, Taşkent, 1993;
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin II Abdulla xan Seybani 1533 1598 Seybaniler sulalesinden Buxara hakimidir Abdullah bin Iskender bin Ebulxeyrdir 1533 cu ilde Aforinkendde doguldu Doguldugu zaman atasi Iskender xan duasini almaq ucun boyuk alim Ubeydlullah Ehrarin telebesi ve zamanin alimi goturdu Xace Kasani Abdullah xanin salih bir sexs olmasi ucun dua etdikten sonra Bu usaq irelide boyuk bir sultan olacaq dedi ve belindeki deve tukunden horulmus olan qursagini cixarib Abdullah xana saridi Onun alimler elinde terbiye edilmesini tovsiye etdi Agli ve zekasinin coxlugu ustun qabiliyeti ile dovrun qiymetli alimlerinden ders alaraq cox yaxsi bir sekilde yetisdirildi Kuran i kerimi eqli ve neqli elmleri ve dovlet idaresini cox mukemmel oyrendi Atasinin dovlet erkaninin alimlerin ve cevresinin teqdirini qazandi Iskender xan oglu Abdullaha cox etimad etdiyinden sahzadeliyinde dovlet idaresiyle vezifelendirdi Atasi terefinden Kermine bolgesine vali olaraq teyin edilince idarecilikdeki qabiliyetini ortaya qoydu Bu bolgede ilk isi torpaqlarina hucum eden cevre beyliklerin hucumlarini onlemek oldu Daskend ve Semerqend hakimlerine qarsi mubarize etdi Onlari tesirsiz hala getirdi Buxara ve Sehr i Sebz istiqametinde seferler etdi Bu seferlerde torpaqlarinin bir qismini itirmesine baxmayaraq mucadeleni buraxmadi 1556 ci ilde Daskend hakimi Novruz Ehmed xan vefat etdi Yerine hokmdar oldu Abdullah xan onun tecrubesizliyinden istifade edib itirdiyi torpaqlari geri aldi Yeniden ele kecirdiyi Kermine seherinde yasayan ve zamanin boyuk alimlerinden olan Xace Qasim Kasani Abdullah xani cox sevirdi Xace Qasim Kasani Kermineye gelmek ucun yola cixan Abdullah xani qarsilamaya cixdi O mubarek zatin onu qarsilamasina qarsi Abdullah xan da tevaz us undan basligini atib boynuna bir ip kecirdi Ipi de suvarilerinden birinin eline verib cekdirerek Kermineye dogru geldi Onun bu halini goren Xace Qasim Kasani cox muteessir oldu Ona oz xirqesini geydirdi ve muveffeqiyeti ucun dua etdi Abdullah xan 1557 ci ilin ilkbaharinda Buxarani alib paytaxt etdi Atasi memleketin idaresini Abdullah xana buraxdi Atasinin vefatina qeder on uc il onun adina olkeni idare etdi Atasinin vefatindan sonra Abdullah xan olke torpaqlarini Simali Turkistana qeder genisletdi Onun hakim olmasi ile bu bolgelerdeki xalq sulh ve salamatliga qovusdu Abdullah xan 1561 ci ilde butun ozbeklerin hokmdari elan olundu Abdullah xan Sefevilere ve ruslara qarsi zamanin en boyuk dovleti Osmanlilarla munasibet qurdu Hindistandaki boyuk Islam dovleti Baburlular Gurganiler ile de dostane munasebetlerde olub muttefiq oldular Ozbek sultani Abdullah xan ve Osmanli sultanlari serqi ve qerbi turkluyu ile ehl i sunnet muselmanlari bir birinden ayiran Safevileri ortadan qaldirmaq istediler Dovrun en mukemmel silah ve teknikasina sahib olan osmanlilar ozbeklere atesli silahlar tekniki alet ve edevat ile bunlari isledecek mutexessis gonderdiler Abdullah xanin osmanlilardan aldigi tekniki yardim ozbeklerin hakimiyetini quvvetlendirdi Bu yardimlarla Sefevilere ruslara ve usyancilara qarsi daha da ustun duruma kecdi Abdullah xan dovlet ve hakimiyetini quvvetlendirib Islamiyeti yaymaq ucun maddi quvvelerin yaninda menevi quvveleri de seferber etdi Bir cox ovliya ve alim yetistiren Maveraunnehr ve Turkistandaki Allah adamlarinin yardimlariyla Islamiyeti yayib Ehl i sunnet itikadim quvvetlendirmeye calisti Bugun bele normal heyat surmeye musaid olmayan Sibire Buxara ve Xarezmden alperenler dervis qaziler Islamiyeti anlatmaga getdiler Abdullah xan isyan ve sapikliktan donmeyenlere karsi once nasihatci gonderir nasihat dinlemeyip de isyan xeyanet ve sapiklikta israr edenler uzerine de askerlerini seferber ederdi 1587 H 996 senesinde Daskend isyanini bastirdi Bedexsan Xorasan Gilan ve Xarezmi zebt etdi Dogu Turkistana sefer tertib ederek Kasgar ve Yerkenddeki asileri cezalandirip mukavemet mahallerini tahrib etti Abdullah xan Osmanli ve Baburluler ile ittifaki neticesinde Safevilere ve Ruslara karsi destanlasan mucadeleler verdi Cok hayirli neticeler alindi Dogu ve Bati Islam alemini birlestirmek Safevi Iran engelini asmak ve Ruslarin Asyaya yayilmasini onlemek icin Don Volga kanalini acmaya tesebbus edildi Bu kanalla Osmanlilar Don ve Volga nehirleri vasitasiyla Hazar Denizine ulasmak ve Asyadaki Ehl i sunnet itikadindaki Turkler ile daha yakin munasebet kurmak istiyorlardi Abdullah Xan 1587 H 996 senesinde Osmanlilara elci gondererek Ejderxan da denilen Astirxan Xanligi arazisine sefer tertiplenmesini istedi Osmanlilar Ejderxan ve Kazan seferi olarak bilinen seferler duzenlediler Abdullah Xan ise Ruslarin Astirxan ve Xezer denizindeki faaliyetleriyle Orta Asyaya yayilma tesebbusu ile ciddi sekilde ilgilendi Tabildaki Kucum Xana maddi ve manevi yardimda bulundu Baskurdistandaki Nogayli Urus Mirzaya da kulliyetli mikdarda yardimda bulundu Rus aleyhdari faaliyetleri baslatti Ruslarin daha onaltinci asrin sonlarinda Orta Asyada gorunmesinin onune gecti Abdullah Xan Idil nehrinin dogusundaki butun memleketleri Turkistani nufuzu altina aldi Alimlere ve evliyaya hurmet ve saygida hic kusur etmeyen Abdullah Xan savasa cikmadan once onlara danisir uygun gorulmeyen isi yapmazdi Yine boyle bir sefer baslangicinda hazirliklarini yapip ikide bir Ehl i sunnet muslumanlari taciz eden dedesi Seybani Xani hunharca katledip kafatasinda sarab icecek kadar alcaklasan Eshab i kiram dusmani Safevi mezhepsizlerin uzerine savas acmanin caiz olup olmadigini alimlerden sordu Zamanin ve daha sonrasinin buyuk alimi Imam i Rabbani Ahmed Faruki Serhendi hazretleri meshur Redd i Revafid risalesini yazarak Abdullah Xana gonderdi Imamrn Rabbani hazretleri risale ile birlikte gonderdigi mektubunda Bunu Iranda Sah Abbas i Safeviye gosterin Kabul ederse ne iyi etmezse onunla harb caiz olur buyurdu Safevi Iran sahi bu mubarek zatin dogru yola davetini kabul etmeyip sapiklik ve zindikliginda israr etti Abdullah Xan Osmanli serdar i ekremi Ferhat Pasanin Iranin batisinda Karabag Gence ve havalisinde basarili fetihlerde bulunmasindan da istifade etti Safeviler uzerine dogu taraftan sefer acti ve 1588 H 997 senesinde Herati feth etti Sapiklari cezalandirip muslumanlari rahatlatti Kendisi Nisapur Sebzvar ile diger sehir ve kaleleri feth ederken oglu Abdulmumin de Iranin Meshed Isfexan ve daha bazi muhum sehirlerini zabt etti 1594 H 1003 senesi basinda Istanbula bir elci gonderip muvaffakiyetlerini halife i muslimine arz etti Osmanlilar da Abdullah Xana bir elcilik heyeti ile birlikte teknik yardim ve eleman gonderdiler Bu savaslardan sonra Abdullah Xan oglu Abdulmumini kendi yerine tahta varis yapti Bu sebeple ona Xan unvanini verdi Babasinin kendisine karsi musamaha ve iyiliklerine ragmen muharebe meydanlarinda kazandigi zaferler onu aldatti Butun Seybanileri kendi emri altinda toplama hevesine kapildi Bu yuzden babasi ile arasi acildi Oglunun kendisine karsi itaatsizlik etmesinden dolayi Abdullah Xan cok uzuldu ve hastalanarak yataga dustu Kisa bir sure sonra uzuntusunden hastaligi artti ve 1595 H 1004 senesinde Semerkandda vefat etti 1598 senesinde vefat ettigi de rivayet edilir Vefat ettiginde 62 yasinda idi Kirk bes senelik hukumdarliginin on uc senesinde babasinin yerine otuz iki senesinde de kendi namina icraatta bulundu Zamanin en mumtaz alimlerinin elinde yetisen Abdullah Xan iktidari boyunca evliyalar diyari olan Buharaya bir cok hizmetlerde bulundu Bes vakit namazini harpde ve sulhda intizamli bir sekilde kildigi gibi nafile namazlara da bir intizam icerisinde devam ederdi Hizmetiyle sereflendigi Xorasan ve Maveraunnehr evliyasinin her daim feyz ve bereketlerine kavustu Alim ve talebelere cok kiymet veren Abdullah Xan meclislerini onlarla suslerdi Devrin evliya ve alimlerine maddi ve manevi imkanlar sagladi Arazi verdi Islamiyetin yayilmasi icin Sibirya dahil cevre memleketlere rehber alimler gonderdi Maveraunnehr Turkistan Horasan ve havalisinde Ehl i sunnet itikadinin yayilmasi icin calisti Memleketinde medfun bulunan kiymetli sahsiyetlerin ve Belhde medfun Eshab i kiramdan Ukase bin Muhsinin radiyallahu anh kabrini muhtesem bir sekilde imar ve tezyin ettirdi Hace Ebu Nasr Parisa hazretlerinin de kabrini yaptirdi Yilan Oti denilen yere bir kitabe diktirdi On altinci asirda Maveraunnehr ve Turkistanda en buyuk Ozbek xani an Abdullah Xan memleket icinde merkeziyetci bir idare disarda da guclu ittifak sistemleri kurdu Maveraunnehre sulh sukun ve huzur getirdi Adaleti ve refahi sagladi imara ehemmiyet verdi Yaptirdigi cami medrese xan hamam hastaxane ve su sarniclarinin sayisi bine ulasti Kermine ve Murata taraflarindaki corak sahalari sulayarak imar etti Zerefsan ve Kaska Deryadaki kopruleri yaptirdi Ziraat gelisip tahil meyve sebze ve bilhassa pamuk istihsali artti Abdullah Xan halkin hem egitim ve ogretimi hem de refahi icin buyuk gayret sarfetti Zamaninda medreseler talebeler ile dolup tasti Medreselerin ihtiyaclari vakiflar tarafindan karsilanirdi Medreselerde yetistirilen tasavvuf ehli alimleri imar edilen yerlere iskan ederek o mahallin maddi ve manevi bakimdan kalkinmasini sagladi Belh sehri cok mamurlasip nufusu artti Yeni mahaller kuruldu Etrafi surlarla cevrildi Bassehir Buhara yol agi ile oruldu Kara ve deniz yoluyla dunyanin her tarafiyla irtibat kuruldu Buhara Rusya Belh Hindistan ve daha basqa ticaret merkezleriyle ulkelerarasi deniz asiri memleketlerle ticaret yapildi Bilhassa Ozbekler ile Baburluler arasindaki ticaret yolu emniyet altina alinip her mevsim kervanlar calisir hale geldi Edres kamka kendek kitat zendeni adi verilen kumaslar ihrac edilip cay baharat deri kosele mutfak ve ev esyasi sus esyasi atesli silahlar Frenk kumaslari ithal edildi Mallarin toplanip mahzenlenmesi ve pazarlanmasi icin Maveraunnehr tam bir ticaret merkezi haline geldi XVI esrin 80 ci illerinde Xorasan ugrunda Sefevi Seybani qarsidurmasinin yeniden qizismasi her iki dovletin daxilinde bas vermis hadiselerle birbasa bagli olmusdu Bele ki Seybaniler dovletinde bas vermis daxili cekismelere II Abdulla xanin hakimiyyete gelisinden son ra son qoyulmaga basladi 1557 ci ilden Buxarani idare etmeye baslayan II Abdulla xan Merkezi Asiyada guclu dovlet yaratmaq ucun muxtelif qruplasmalarla ciddi mubarizeye baslaya raq evvelce Ferqaneni 1573 cu ilde oz emisi oglu Din Mehemmedin idare etdiyi Belxi tabe ederek oglu Ebdulmomini Belxin canisini teyin etdi Bundan sonra II Abdulla xan 1574 cu ilde Sehrisebzi Karsi ve Hisari 1576 ci ilde ise Semerqend ve Daskendi ele kecirerek Seybaniler dovletinin evvelki ezemet ve qudretini berpa etmeye nail oldu Belxin ele kecirilmesi Abdulla xanin Xorasan ugrunda mubarizesinde muhum ehemiyyete malik dayaq menteqesi rolunu oynamaga serait yaratdi Seybanilerdovetinin guclendiyi erefede Sefeviler dovletinin daxili cekismeler neticesinde zeiflemesi de ozbeklerin Xorasan ugrunda mubarizeye yeniden baslamasina tekan veren sebeblerden biri oldu Abdulla xan 1598 ci ilde Semerqendde vefat etdi II Abdulla xan Seybaniozb عبد اللہ خان بن اسکندرSexsi melumatlarDogum tarixi 1533Dogum yeri Buxara xanligiVefat tarixi 1598Vefat yeri Semerqend Buxara xanligiFealiyyeti sairUsagi Ebdulmomin xan SeybaniAilesi Seybani xanligiElmi fealiyyetiElm sahesi poeziya Vikianbarda elaqeli mediafayllarIstinadlarBrockhauz Ensiklopediyasi alm Abdullah Brockhauz Ensiklopediyasi alm 2012 11 01 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 03 14 Abuseitova M H Kazahskoe hanstvo vo vtoroj polovine XVI veka Akademiya nauk Kazahskoj SSR Institut Istorii Arheologii i Etnografii im Ch Ch Valihanova Alma Ata 1985 s 94 Istoriya Uzbekskoj SSR T I Kniga pervaya Tashkent Iz vo Akademii Nauk Uzbek skoj SSR 1955 455 s seh 407 Hasanxoja Nisori Muzakkiri ahbob Taskent 1993 Hemcinin baxXorasan beylerbeyliyiXarici kecidler