Həsən Cövdət

Həsən Cövdət — siyasətçi, redaktor, Azərbaycan Milli Hökuməti dövründə Milli Məclisə Ərdəbildən seçilən nümayəndə, Azərbaycan Demokrat Partiyasının Ərdəbil komitəsinin sədri, Ərdəbildə çap olunan Cövdət qəzetinin baş redaktoru.

Həsən Cövdət
Azərbaycan Milli Məclisinə Ərdəbildən seçilən nümayəndə
12 dekabr 1945 – 12 dekabr 1946
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi	1900
Doğum yeri	Ərdəbil, Mərkəz bəxşi^[d], Ərdəbil şəhristanı, Ərdəbil ostanı, İran
Fəaliyyəti	siyasətçi, baş redaktor
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Haqqında

Həsən Cövdət 1900-cü ildə Ərdəbildə anadan olub. Ərdəbildə çap olunan "Cövdət" qəzetinin redaktoru olub. 1943-cü ildə yaradılmış "Azadlıq Cəbhəsi" təşkilatının Ərdəbil komitəsinə rəhbərlik edib. 1945-ci ildə Azərbaycan Demokrat Firqəsi yaradıldıqdan sonra firqənin Mərkəzi Komitəsinin üzvü olub. Sentyabrın 23-də Ərdəbildə firqənin yerli komitəsi yaradıldı. Firqənin Ərdəbil komitəsinə sədrlik edən Həsən Cövdət komitə tərəfindən Azərbaycan Demokrat Firqəsinin birinci təsis qurultayında iştirak etmək üçün nümayəndə seçilib. 1945-ci il oktyabrın 2-də Təbrizdə keçirilən qurultayda çıxış edərkən bunları deyib:

Azərbaycan xalqının siyasi və iqtisadi hüquqsuzluğuna son qoyan çoxdan gözlənilən gün gəlib çatdı. Biz türk dilinin təbii hüquqlarının özünə qaytarılmasını, özümüzü və işlərimizi müstəqil idarə etməyi çoxdan arzulayırdıq.

1945-ci il noyabrın 20-də Təbriz Ərk teatrının binasında fəaliyyətə başlamış Azərbaycan Xalq Konqresinin 17 nəfərdən ibarət Rəyasət Heyətinə üzv seçilib. Noyabrın 21-də konqres nümayəndələrindən, seçkiləri bitirib hökuməti yaradana qədər, qərarların icrasını təmin etmək üçün, Milli heyət yaradıldı. Həsən Cövdət də Milli heyətə seçilən 39 nəfərdən biri olub. 1945-ci il noyabrın 26-dan dekabrın 3-ə qədər İran tarixində ilk dəfə qadınların da iştirak etdiyi azad seçkilər keçirilib. Ərdəbildə keçirilən seçkilər nəticəsində Həsən Cövdət hər kəsdən çox səs toplayaraq Azərbaycan Milli Məclisinə Ərdəbildən nümayəndə seçildi.Azərbaycan Milli Hökumətinin Milli Məclisinin birinci iclası dekabrın 12-də keçirilib. Bura seçilən nümayəndələrdən 26 nəfəri cəbhədə olduqları üçün məclisin ilk iclasında iştirak edə bilmirlər. Onlardan biri də Həsən Cövdət olub. Bu iclasda Həsən Cövdət Azərbaycan Milli Məclisinin sədrinin müavini və Azərbaycan Milli Məclisinin Rəyasət Heyətinin üzvü seçilib.

1946-cı il dekabrın 11-dən etibarən İran ordusu iri şəhərlərə girməzdən əvvəl bu şəhərlərdə ərbabların quldur dəstələri eləcə də mülki geyimli jandarmalar qırğınlar törətməyə başladılar. Bu dəstələr Tehran radiosu tərəfindən "İran vətənpərvərləri" adlandırılırdılar. Dəstələrin əsas məqsədi demokratların məhv edilməsi və şah qoşununun şəhərlərə girişini təmin etmək idi. Təbriz və Azərbaycanın digər şəhərləri talana və qırğınlara məruz qaldılar.Azərbaycan Milli Hökuməti süqut etdi. Minlərlə insan həbs olundu. Baş verən qırğınlarda ADF üzvləri, fədailər eləcə də tanınan şairlərdən Əli Fitrət, Sədi Yüzbəndi, Cəfər Kaşif və Məhəmmədbağır Niknam qətlə yetirildilər. 1946-cı il dekabrın 14-də ABŞ və Böyük Britaniya tərəfindən dəstəklənən İran ordusu Təbrizə daxil oldu. Bundan sonra da qırğınlar və talan davam etdi. Ərdəbildə baş verən qırğınlarda Həsən Cövdətin redaktoru olduğu "Cövdət" qəzetinin redaksiyası yandırıldı, özü isə həbs olundu. Sonrakı həyatı haqda məlumat yoxdur.

Mənbə

İstinadlar

1. Həsənli, 1998. səh. 248
2. "جودت؛ ولایت اردبیل در حکومت ملی آذربایجان به روایت اسناد". Azərbaycan Demokrat Firqəsi. İstifadə tarixi: 2025-03-05.
3. Mərəndli, 2017. səh. 104
4. Məmmədli, 2009. səh. 183
5. Həsənli, 1998. səh. 249
6. Çeşmazər, 1986. səh. 70
7. Vilayi, 1975. səh. 25
8. Həsənli, 1998. səh. 232
9. Həsənli, 1998. səh. 245
10. Həsənli, 1998. səh. 269
11. Həsənli, 1998. səh. 272
12. Həsənov, 2004. səh. 134
13. Həsənli, 1998. səh. 273
14. Şəmidə, 1961. səh. 139
15. Həsənov, 2004. səh. 139
16. "جودت ؛ ولایت اردبیل در حکومت ملی آذربایجان به روایت اسناد- عسگر اکبرزاده". www.azoh.net (fars). 2018-12-11. İstifadə tarixi: 2025-03-05.
17. Balayev, 2018. səh. 25
18. İbrahimov, 1948. səh. 32
19. Həsənov, 2004. səh. 145
20. Miyanalı, Əlirza; Fələki, Lütfəli. Fədailər Azərbaycan xalqının 21 Azər hərəkatında (PDF) (az.). 2021-07-28 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-12-11.
21. Çeşmazər, 1986. səh. 65
22. Şəms, İsmayıl. Ömrə yazılan günlərdən ən önəmlisi 21 Azər günü (PDF) (az.). Dortmund: 21 Azər jurnalı. 1. 2024-10-12 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-03-06.
23. Pişəvəri, 2005. səh. 363
24. Hasanli, 2006. səh. 373
25. Duqlas, Vilyam. Strange lands and friendly people (ingilis). Nyu-York: Harper & Brothers Publishers. 1951. 45.
26. Lenczowski, George. United States' Support for Iran's Independence and Integrity, 1945–1959 (ingilis). 401. Annals of the American Academy of Political and Social Science. 1972. 49. doi:10.1177/000271627240100106. ISSN 0002-7162.
27. Həsənli, 2006. səh. 445
28. Balayev, 2018. səh. 137
29. Əmirov, 2000. səh. 51
30. Əliqızı, 2001. səh. 24
31. Həsənli, 2006. səh. 448
32. McEvoy, Joanne; O'Leary, Brendan. Power Sharing in Deeply Divided Places. Filadelfiya: University of Pennsylvania Press. 2013. 191. ISBN .
33. Mərəndli, 2017. səh. 112
34. Mərəndli, 2017. səh. 119

Ədəbiyyat

• Balayev, Xaqan. Azərbaycanın sosial-siyasi həyatında cənublu mühacirlərin iştirakı (1947-1991) (az.). Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2018. səh. 198. ISBN .
• Çeşmazər, Mirqasım. Azərbaycan Demokrat Partiyasının yaranması və fəaliyyəti (PDF) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 1986. səh. 121. 2023-05-02 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-03-06.
• Əliqızı, Almaz. Azadlıq və istiqlal poeziyası (PDF) (az.). Bakı: Bakı Dövlət Universiteti nəşriyyatı. 2001. səh. 160. ISBN . 2025-01-28 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-03-07.
• Əmirov, Sabir. Cənubi Azərbaycan milli-demokratik ədəbiyyatı (1941-1990) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 2000. səh. 257. ISBN .
• Hasanli, Jamil. At the Dawn of the Cold War: The Soviet-American Crisis over Iranian Azerbaijan, 1941–1946 (az.). Lanham: Rowman & Littlefield Publishers. 2006. səh. 416. ISBN .
• Həsənli, Cəmil. Güney Azərbaycan:Tehran - Bakı - Moskva arasında (PDF) (az.). Bakı: Diplomat nəşriyyatı. 1998. səh. 324. 2024-12-04 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-03-05.
• Həsənli, Cəmil. СССР-Иран: Азербайджанский кризис и начало холодной войны: 1941-1946 гг (PDF) (rus). Moskva: Герои Отечества. 2006. səh. 560. ISBN . 2024-12-21 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-11-28.
• Həsənov, Həsən. Cənubi Azərbaycanda Milli Demokratik hərəkat (1941-1946-cı illər) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 2004. səh. 204.
• İbrahimov, Mirzə. O демократическом движении в Южном Азербайджане (rus). Bakı: Elm nəşriyyatı. 1948. səh. 48.
• Məmmədli, Pərvanə. Cənubi Azərbaycan mətbuatı tarixi: XIX-XX-XXI yüzilliklər (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 2009. səh. 230.
• Mərəndli, Barış. "21 Azər" soyqırımı: 1946-1947-ci illərdə Cənubi Azərbaycanda kütləvi qırğınlar (az.). Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2017. səh. 376. ISBN . 2024-12-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-03-05.
• Pişəvəri, Seyid Cəfər. Xatirələr (1941-1945) (az.). Bakı: Azərbaycan Demokrat Firqəsinin nəşri. 2005. səh. 394.
• Şəmidə, Əli. İranda fəhlə və həmkarlar hərəkatı (1941-1946) (az.). Bakı: Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası Nəşriyyatı. 1961. səh. 181.
• Vilayi, Mir Rəhim. Cənubi Azərbaycanda Milli Azadlıq Uğrunda Demokratik Mətbuatın Mübarizəsi (1945 1946 cı illər) (PDF) (az.). Bakı. 1975. səh. 57. 2024-10-05 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-03-06.