Bu səhifədə iş davam etməkdədir Müdaxilə etməyə tələsməyin əgər kömək etmək istəyirsinizsə ya da səhifə yarımçıq qalıbsa

Mir Rəhim Vilayi və ya Mir Rəhim Abdullayev

Mir Rəhim Vilayi
Azərbaycan Milli Məclisinə Mərənddən seçilən nümayəndə
12 dekabr 1945 – 12 dekabr 1946
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi	1916
Doğum yeri	Təbriz, Təbriz şəhristanı, Şərqi Azərbaycan ostanı, İran
Vəfat tarixi	1976
Vəfat yeri	Bakı, Azərbaycan SSR, SSRİ
Fəaliyyəti	siyasətçi, tarixçi

Təltifləri	1946

Haqqında

İlk illəri

Mir Rəhim Əbdüləli oğlu Vilayi 1916-cı ildə Təbriz şəhərində anadan olub. 1917-ci ildə ailəsi ilə birlikdə Bakıya köçüb. İbtidai təhsilini Bakıda fəaliyyət göstərən İran məktəbində alıb.1932–1934-cü illərdə axşam məktəbini, 1934 −1935-ci illərdə bir illik hazırlıq kursunu bitirib. 1936-cı ildə fizika-riyaziyyat fakültəsində təhsilini davam etdirib. 1938-ci ildə İrana sürgün olunub və orada həbs olunaraq "Qəsri-Qacar" həbsxanasına salınıb. 1941-ci ildə müttəfiq orduları İrana girdikdən sonra həbsdən azad olunub. Həbsdən çıxdıqdan sonra Təbrizə gəlib və burada Azərbaycan Ziddi-faşist təşkilatının sədr müavini və onun mətbuat orqanı olan "Yumruq" qəzetinin redaktoru olub. Təbrizdə nəşr olunan "Azərbaycan", "Vətən uğrunda", "Fəryad", "Ədəbiyyat səhifəsi" kimi qəzetlərdə məqalələri ilə çıxış edib.

Azərbaycan Zəhmətkeşlər Təşkilatının Mərkəzi Komitəsinin üzvü olub.

1945-ci ildən Tudə Partiyasının Azərbaycan təşkilatının MK üzvü olub.

AMH dövründə

Daha sonra Azərbaycan Demokrat Firqəsinin üzvü olub və firqənin birinci qurultayında Mərkəzi Komitənin üzvü seçilib. 1945-ci ilin sentyabr-oktyabr aylarında Azərbaycan Demokrat Firqəsinin orqanı olan "Azərbaycan" qəzetinin redaktoru olub. 1945-ci il noyabrın 20-də Təbriz Ərk teatrının binasında Azərbaycan Xalq Konqresi fəaliyyətə başlayıb. Mir Rəhim Vilayi konqresin katibi seçilib.

1945-ci il noyabrın 26-dan dekabrın 3-ə qədər İran tarixində ilk dəfə qadınların da iştirak etdiyi azad seçkilər keçirilib. Mir Rəhim Vilayi də Azərbaycan Milli Məclisinə Mərənddən nümayəndə seçilib.Azərbaycan Milli Hökumətinin Milli Məclisinin birinci iclası dekabrın 12-də keçirilib. Bu iclasda Mir Rəhim Vilayi Azərbaycan Milli Məclisinin katibi və Azərbaycan Milli Məclisinin Rəyasət Heyətinin üzvü seçilib. Təbriz şəhərinin şah qoşunlarından təmizlənməsində iştirak edən 7 fədai başçısından biri olub. ADF-nin Təbriz şəhər komitəsinin sədr müavini olub.

1946-cı ildə milli-demokratik hərəkatda iştirak etdiyi üçün və "Səttarxan" ordeni ilə təltif edilib.

1946-cı il dekabrın 11-də Azərbaycan Demokrat Firqəsinin Təbrizdə baş tutmuş son iclasında Məhəmməd Biriya müvəqqəti olaraq Azərbaycan Demokrat Firqəsinin I katibi seçilir. Firudin İbrahimi və Mirrəhim Vilayi isə onun müavinləri seçilirlər. 1946-cı il dekabrın 11-dən etibarən İran ordusu iri şəhərlərə girməzdən əvvəl bu şəhərlərdə ərbabların quldur dəstələri eləcə də mülki geyimli jandarmalar qırğınlar törətməyə başladılar. Bu dəstələr Tehran radiosu tərəfindən "İran vətənpərvərləri" adlandırılırdılar. Dəstələrin əsas məqsədi demokratların məhv edilməsi və şah qoşununun şəhərlərə girişini təmin etmək idi. Təbriz və Azərbaycanın digər şəhərləri talana və qırğınlara məruz qaldılar. Azərbaycan Milli Hökuməti süqut etdi. Minlərlə insan həbs olundu. Baş verən qırğınlarda ADF üzvləri, fədailər eləcə də tanınan şairlərdən Əli Fitrət, Sədi Yüzbəndi, Cəfər Kaşif və Məhəmmədbağır Niknam qətlə yetirildilər. 1946-cı il dekabrın 14-də ABŞ və Böyük Britaniya tərəfindən dəstəklənən İran ordusu Təbrizə daxil oldu. Bundan sonra da qırğınlar və talan davam etdi. Mir Rəhim Vilayi bir müddət Təbrizdə gizli yaşayıb. Bir neçə ay sonra 1947-ci ildə Bakıya mühacirət edib.

AMH dağıldıqdan sonra

1947–1951-ci illərdə iki illik Bakı Ali Partiya Məktəbini bitirib. 1947–1949-cu illərdə ADF-nin orqanı olan "Azərbaycan" qəzetində siyasi — ədəbiyyat şöbəsinin müdiri, 1949–1953-cü illərdə "Azərbaycan" qəzetinin redaktoru vəzifəsində çalışıb. 1952–1956-cı illərdə aspirantura təhsili alıb. 1953-cü ilin iyun ayında ADF MK-nın üzvü seçilib. 1953–1957-ci illərdə ADF-nin təbliğat — təşviqat şöbəsinin müdiri, 1957–1959-cu illərdə ADF MK-sının sədri Mirqasım Çeşmazərin müavini vəzifəsində çalışıb. 1959–1968-ci illərdə Azərnəşrdə siyasi ədəbiyyat şöbəsində böyük redaktor, 1968-ci ilin iyun ayından etibarən isə Azərbaycan Elmlər Akademiyasında Yaxın və Orta Şərq Xalqları İnstitutunun İran tarixi şöbəsində baş elmi işçi kimi fəaliyyət göstərib. 1975-ci ildə "Azərbaycan Milli Hökumətinin dövründə mətbuat" mövzusunda namizədlik dissertasiyası müdafiə edib.

1976-cı ildə Bakıda vəfat edib.

Mənbə

İstinadlar

Çeşmazər, 1986. səh. 13
Pişəvəri, 2005. səh. 32
Sarıyeva, İradə. "Təbrizin ərəb əlifbasında Azərbaycandilli zəngin mətbuat tarixi…". aqreqator.az (az.). 2022-12-08. İstifadə tarixi: 2025-03-06.
Çeşmazər, 1986. səh. 35
Çeşmazər, 1986. səh. 70
Həsənli, 1998. səh. 269
Şəmidə, 1961. səh. 139
Həsənov, 2004. səh. 139
Mərəndli, 2017. səh. 192
Balayev, 2018. səh. 25
İbrahimov, 1948. səh. 32
Həsənov, 2004. səh. 145
Tağıyeva,Rəhimli,Bayramzadə, 2000. səh. 222
Pişəvəri, 2005. səh. 363
Çeşmazər, 1986. səh. 65
Şəms, İsmayıl. Ömrə yazılan günlərdən ən önəmlisi 21 Azər günü (PDF) (az.). Dortmund: 21 Azər jurnalı. 1. 2024-10-12 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-03-06.
Miyanalı, Əlirza; Fələki, Lütfəli. Fədailər Azərbaycan xalqının 21 Azər hərəkatında (PDF) (az.). 2021-07-28 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-12-11.
Çeşmazər, 1986. səh. 73
Çeşmazər, 1986. səh. 114
Qəribli, 2014. səh. 173
Muradi Marağayi, 2006. səh. 30
Cavid, 2005. səh. 63
Həsənli, 2006. səh. 445
Həsənli, 2024. səh. 517
Hasanli, 2006. səh. 373
Duqlas, Vilyam. Strange lands and friendly people (ingilis). Nyu-York: Harper & Brothers Publishers. 1951. 45.
Lenczowski, George. United States' Support for Iran's Independence and Integrity, 1945–1959 (ingilis). 401. Annals of the American Academy of Political and Social Science. 1972. 49. doi:10.1177/000271627240100106. ISSN 0002-7162.
Balayev, 2018. səh. 137
Əmirov, 2000. səh. 51
Əliqızı, 2001. səh. 24
Həsənli, 2006. səh. 448
McEvoy, Joanne; O'Leary, Brendan. Power Sharing in Deeply Divided Places. Filadelfiya: University of Pennsylvania Press. 2013. 191. ISBN .
Haşimi, 2002. səh. 108
Balayev, 2018. səh. 86
Hüseynov, Rafael. "Pənah gətirənlərin pasibanı". 525-ci qəzet. 2023-05-26. İstifadə tarixi: 2025-03-06.
Kazımi, Pərviz. "Güneyli siyasi mühacirlərin Azərbaycanın elmi mühitində iştirakı (1950-1980)" (PDF). Azərbaycan Ruznaməsi. İstifadə tarixi: 2025-03-06.
Həsənli, 1998. səh. 17

Ədəbiyyat

Balayev, Xaqan. Azərbaycanın sosial-siyasi həyatında cənublu mühacirlərin iştirakı (1947-1991) (az.). Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2018. səh. 198. ISBN .
Cavid, Salamulla. O günün həsrəti ilə (PDF) (az.). Bakı: Yurd nəşriyyatı. 2005. səh. 63. 2021-07-28 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-03-06.
Çeşmazər, Mirqasım. Azərbaycan Demokrat Partiyasının yaranması və fəaliyyəti (PDF) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 1986. səh. 121. 2023-05-02 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-03-06.
Əliqızı, Almaz. Azadlıq və istiqlal poeziyası (PDF) (az.). Bakı: Bakı Dövlət Universiteti nəşriyyatı. 2001. səh. 160. ISBN . 2025-01-28 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-03-07.
Əmirov, Sabir. Cənubi Azərbaycan milli-demokratik ədəbiyyatı (1941-1990) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 2000. səh. 257. ISBN .
Hasanli, Jamil. At the Dawn of the Cold War: The Soviet-American Crisis over Iranian Azerbaijan, 1941–1946 (az.). Lanham: Rowman & Littlefield Publishers. 2006. səh. 416. ISBN .
Haşimi, Əbülfəz. Mübarizələrdə keçən ömür (az.). Bakı: Maarif nəşriyyatı. 2002. səh. 136. ISBN .
Həsənli, Cəmil. Güney Azərbaycan:Tehran - Bakı - Moskva arasında (PDF) (az.). Bakı: Diplomat nəşriyyatı. 1998. səh. 324. 2024-12-04 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-03-06.
Həsənli, Cəmil. СССР-Иран: Азербайджанский кризис и начало холодной войны: 1941-1946 гг (PDF) (rus). Moskva: Герои Отечества. 2006. səh. 560. ISBN . 2024-12-21 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-03-06.
Həsənli, Cəmil. Təbriz - 1946-cı il: Milli Hökumətin zəfər və faciəsi (az.). Bakı: Qanun nəşriyyatı. 2024. səh. 600.
Qəribli, İslam. Ədəbiyyat sərhəd tanımır (az.). Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2014. səh. 262.
Mərəndli, Barış. "21 Azər" soyqırımı: 1946-1947-ci illərdə Cənubi Azərbaycanda kütləvi qırğınlar (az.). Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2017. səh. 376. ISBN . 2024-12-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-03-06.
Muradi Marağayi, Əli. زندگى و زمانه محمد بى‌رىا: به انضمام خاطرات سرلشکر درخشانى از فرقه دموکرات آذرباىجان / Məhəmməd Biriyanın həyatı və dövrü (Demokrat Firqəsi haqqında general Derəxşaninin xatirələri ilə birlikdə (fars). Miçiqan: University of Michigan. 2006. səh. 237. ISBN .
Pişəvəri, Seyid Cəfər. Xatirələr (1941-1945) (az.). Bakı: Azərbaycan Demokrat Firqəsinin nəşri. 2005. səh. 394.
Tağıyeva, Şövkət; Rəhimli, Əkrəm; Bayramzadə, Səməd. Güney Azərbaycan (az.). Bakı: Orxan NPM. 2000. səh. 517. 2024-12-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-03-06.

[FOOTNOTEÇeşmazər198613-1] Çeşmazər, 1986. səh. 13

[FOOTNOTEPişəvəri200532-2] Pişəvəri, 2005. səh. 32

[3] Sarıyeva, İradə. "Təbrizin ərəb əlifbasında Azərbaycandilli zəngin mətbuat tarixi…". aqreqator.az (az.). 2022-12-08. İstifadə tarixi: 2025-03-06.

[FOOTNOTEÇeşmazər198635-4] Çeşmazər, 1986. səh. 35

[FOOTNOTEÇeşmazər198670-5] Çeşmazər, 1986. səh. 70

[FOOTNOTEHəsənli1998269-6] Həsənli, 1998. səh. 269

[FOOTNOTEŞəmidə1961139-7] Şəmidə, 1961. səh. 139

[FOOTNOTEHəsənov2004139-8] Həsənov, 2004. səh. 139

[FOOTNOTEMərəndli2017192-9] Mərəndli, 2017. səh. 192

[FOOTNOTEBalayev201825-10] Balayev, 2018. səh. 25

[FOOTNOTEİbrahimov194832-11] İbrahimov, 1948. səh. 32

[FOOTNOTEHəsənov2004145-12] Həsənov, 2004. səh. 145

[FOOTNOTETağıyeva,Rəhimli,Bayramzadə2000222-13] Tağıyeva,Rəhimli,Bayramzadə, 2000. səh. 222

[FOOTNOTEPişəvəri2005363-14] Pişəvəri, 2005. səh. 363

[FOOTNOTEÇeşmazər198665-15] Çeşmazər, 1986. səh. 65

[16] Şəms, İsmayıl. Ömrə yazılan günlərdən ən önəmlisi 21 Azər günü (PDF) (az.). Dortmund: 21 Azər jurnalı. 1. 2024-10-12 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-03-06.

[17] Miyanalı, Əlirza; Fələki, Lütfəli. Fədailər Azərbaycan xalqının 21 Azər hərəkatında (PDF) (az.). 2021-07-28 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-12-11.

[FOOTNOTEÇeşmazər198673-18] Çeşmazər, 1986. səh. 73

[FOOTNOTEÇeşmazər1986114-19] Çeşmazər, 1986. səh. 114

[FOOTNOTEQəribli2014173-20] Qəribli, 2014. səh. 173

[FOOTNOTEMuradi_Marağayi200630-21] Muradi Marağayi, 2006. səh. 30

[FOOTNOTECavid200563-22] Cavid, 2005. səh. 63

[FOOTNOTEHəsənli2006445-23] Həsənli, 2006. səh. 445

[FOOTNOTEHəsənli2024517-24] Həsənli, 2024. səh. 517

[FOOTNOTEHasanli2006373-25] Hasanli, 2006. səh. 373

[:2-26] Duqlas, Vilyam. Strange lands and friendly people (ingilis). Nyu-York: Harper & Brothers Publishers. 1951. 45.

[27] Lenczowski, George. United States' Support for Iran's Independence and Integrity, 1945–1959 (ingilis). 401. Annals of the American Academy of Political and Social Science. 1972. 49. doi:10.1177/000271627240100106. ISSN 0002-7162.

[FOOTNOTEBalayev2018137-28] Balayev, 2018. səh. 137

[FOOTNOTEƏmirov200051-29] Əmirov, 2000. səh. 51

[FOOTNOTEƏliqızı200124-30] Əliqızı, 2001. səh. 24

[FOOTNOTEHəsənli2006448-31] Həsənli, 2006. səh. 448

[32] McEvoy, Joanne; O'Leary, Brendan. Power Sharing in Deeply Divided Places. Filadelfiya: University of Pennsylvania Press. 2013. 191. ISBN .

[FOOTNOTEHaşimi2002108-33] Haşimi, 2002. səh. 108

[FOOTNOTEBalayev201886-34] Balayev, 2018. səh. 86

[35] Hüseynov, Rafael. "Pənah gətirənlərin pasibanı". 525-ci qəzet. 2023-05-26. İstifadə tarixi: 2025-03-06.

[:0-36] Kazımi, Pərviz. "Güneyli siyasi mühacirlərin Azərbaycanın elmi mühitində iştirakı (1950-1980)" (PDF). Azərbaycan Ruznaməsi. İstifadə tarixi: 2025-03-06.

[FOOTNOTEHəsənli199817-37] Həsənli, 1998. səh. 17