Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
"Hümmət" qəzeti — Azərbaycan dilində ilk qeyri-leqal qəzet, sosial-demokrat "Hümmət" təşkilatının orqanı.
| "Hümmət" (qəzet) | |
|---|---|
| Məsul redaktorlar |
|
| Yaranma tarixi | 1904-1905, 1917-1918, 1919-1920 |
| Dil | Azərbaycan dili, Rus dili |
| Şəhər | Bakı, Həştərxan |
| Ölkə | Azərbaycan, Rusiya Federasiyası |
Haqqında
1904-cü ildə Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin, M.Ə.Əzizbəyovun, N.Nərimanovun, S.M.Əfəndiyevin, P.A.Çaparidzenin bir araya gəlməsi ilə yaradılan "Hümmət" qrupu sosial-demokrat ideyasının daşıyıcıları olaraq nəşriyyat işini təşkil etməyə başladılar. Qrup vərəqələr və intibahnamələr buraxılmasına, onların əhali arasında yayılmasına çalışırdılar.
Nəşri
1904-cü ilin oktyabrında "Hümmət"çilər ilk sosial-demokrat nəşri olan Azərbaycan dilində gizli şəkildə "Hümmət" qəzetini nəşr etməyə başladılar. "Hümmət" qəzeti S.M.Əfəndiyevin və M.Mirqasımovun rəhbərliyi ilə nəşr olunurdu. Qəzet 1904-cü ilin sonlarından 1905-ci ilin fevralına qədər Bakıda nəşr olunmuşdur. Cəmi 6 nömrəsi çıxmışdır. 1905-ci il fevralın ortalarında "zərərli istiqamətinə görə" polis tərəfindən qəzetin mətbəəsi dağıdılmış, qəzetin nəşri dayandırılmış və bəzi əməkdaşları isə həbs edilmişdir.
"Hümmət"in səhifələrində inqilabi ideyalar yayılırdı. Qəzetin səhifələrində mütləqiyyətə qarşı mübarizəyə həsr olunmuş materiallar verilir, zəhmətkeş qadınları kapitalın əsarətindən azad etmək zərurəti haqqında fikir yürüdülür, xalqdan uzaq düşmüş və "qara camaatın" məişətini və dilini bilməyən ziyalılar töhmətləndirilir, ruhanilər ifşa edilirdi. Bu mətbuat orqanının fəaliyyəti Rusiyada üç inqilab dövrünü, Azərbaycanın sovetləşməsi illərini əhatə edir. "Hümmət" təkcə Azərbaycanda deyil, bütün müsəlman Şərqində türkdilli xalqlar içərisində sosial-demokratların ilk mətbu orqanıdır.
"Hümmət”in yaranması, formalaşması ilk jurnalist və publisistlərinin kimliyi hələlik tam şəkildə müəyyənləşdirilməyib. Çünki qəzetin 1904-1905-ci il nüsxələri hələlik araşdırmaçılara bəlli deyil. Mətbuat tariximizə "Hümmət”in birinci nömrəsinin başlığının surəti, üçüncü sayının materiallarından yalnız biri bəllidir. Qəzetin ilk sayının başlıq hissəsində Azərbaycan və rus dillərində nəşr tarixi göstərilmişdi: "1904-cü ilin oktyabrı”. Hektoqraf üsulu ilə çap olunan qəzetin adı üzərində də məxsusi olaraq dayanmaq, onun ideya-siyasi istiqamətini müəyyənləşdirmək olar. Bu qəzetin "Hümmət” Partiyasının mərkəzi mətbuat orqanlarından biri kimi adının məxsusi siyasi əhəmiyyəti var. İnqilabdan əvvəlki nəşrlər proletar beynəlmiləlçiliyin prinsiplərinə uyğun olaraq "Bütün ölkələrin proletarları birləşin” şüarı altında nəşr olunurdu. Qəzetin ideya müəllifləri bu şüarın Azərbaycan variantını atalar sözü olan "Kişilərin birliyi dağı yerindən oynadar” şüarı ilə əvəzlədilər. Bu xalq məsəlinin digər qarışığı da dilimizdə qorunur: "El bir olsa, dağ oynadar yerindən”, yaxud "El gücü, sel gücü” və s. "Hümmət” ərəb sözüdür və Azərbaycan dilində "qeyrət”, "birlik”, "şücaət” mənasını bildirir”.
1917-1918-ci illər
Birinci Rus inqilabı ərəfəsində və inqilabın ilk aylarında "Hümmət"in gizli 5-6 sayı, 1917-ci ilin iyun ayının 3-dən 1918-ci ilin iyul ayının sonlarınadək 113 nömrəsi çap olunmuşdur. "Hümmət" qəzetinin ideya-siyası istiqamətinin müəyyənləşməsində, formalaşmasında XX əsr Azərbaycan tarixində, millətin taleyində böyük rolu olan, yaşadığı zamanda və ölümündən sonra ağır tənələrin, bəzən isə hədsiz təriflərin ünvanı olan Nəriman Nərimanovun böyük rolu, xidmətləri var.
1917-ci ilin iyun ayının əvvəlində "Hümmət" Partiyasının Təşkilat Komitəsi N.Nərimanovun rəhbərliyi ilə əməli tədbirlər planı işləyib hazırladı ki, bunlardan biri də "Hümmət" qəzetinin nəşrinin bərpa məsələsi idi. İclasda N.Nərimanovdan, S.M.Əfəndiyevdən, T.A.Şahbazidən ibarət redaksiya heyəti təşkil edildi. Qəzetin redaktoru Nərimanov, katibi isə Tağı Şahbazi təsdiq olundu və "Turan" mətbəəsində çapı planlaşdırıldı. Sonralar həmin günü xatırlayan T.Şahbazi yazırdı ki, çox işlərdən sonra 1917-ci il iyulun 3-də "Hümmət"in ilk nömrəsini çıxarmaq mümkün oldu. Qəzet "Hümmət" təşkilatının orqanı kimi yenidən fəaliyyət göstərdi.
Qəzetin adı "Hümmət" Təşkilatının Mərkəzi Komitəsində müzakirə edildi. "Yoldaş", "Hümmət", "Təkamül" adları təklif edildi, lakin komitə təşkilatın adlandığı "Hümmət"in üzərində durdu. Nəriman Nərimanov qəzetin məram və məqsədləri barəsində ilk bərpa sayında yazırdı:
 | "Hümmət" qəzetəsi fəhlə və zəhmətkeşlərin hüququnu müdafiə edərkən, Rusiya müsəlmanlarına bu inqilab zamanında doğru yol göstərməyi də öz vəzifələrindən biri kimi bilir. Yolumuz artıq dərəcədə tikanlı, məşəqqətli olsa da, ali, müqəddəs məsləkimiz girdarımızın artmasına səbəb olur. |  |
"Hümmət" qəzeti qısa bir vaxt ərzində özünə müəyyən oxucu kütləsi yığa bildi, onun nüsxələri Azərbaycanın hüdudlarından xeyli kənara çıxdı. Qəzet Qafqazda, Volqaboyu müsəlman vilayətlərində, Türküstanda geniş yayıldı, hətta İranda və Türkiyədə onun oxucuları vardı.
Qəzetin Həştərxan dövrü
1918-ci ilin may ayının 28-də milli-azadlıq mübarizəsinin məntiqi nəticəsi olaraq Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaradılmasından sonra "Hümmət” Həştərxanda nəşr olunmağa başladı. Zaqafqaziya Müsəlman İşləri Komissarlığının D.X.Bünyadzadənin başçılıq etdiyi nəşriyyat şöbəsi, 1919-cu ilin martın 29-da "Hümmət"in yenidən nəşr olunması, onun onun maddi-texniki bazasının yaradılması, qəzetin ətrafında təcrübəli jurnalistlərin toplanması üçün müəyyən tədbirlər həyata keçirməyə başladı. Komissarlıq 1919-cu il martın 29-da Saritsinə M.S.Ordubadinin adına göndərdiyi məktubda ondan Həştərxana gəlməyi, nəşriyyatın işində yaxından iştirak etməyi xahiş edirdi.
1919-cu ilin mayından yenidən çıxmağa başlayan "Hümmət" əvvəllər Zaqafqaziya Müsəlman İşləri Komissarlığı və Qafqaz Müsəlman Kommunist Təşkilatı "Hümmət"in, 1919-cu ilin noyabrında isə RK Bolşeviklər Partiyası, "Hümmət" təşkilatı Həştərxan Bürosunun orqanı kimi nəşr olunurdu. Qəzet həftəlik nəşr olunmağa başladı. İlk vaxtlar qəzetə D.Bünyadzadə redaktorluq edirdi, sonralar bu iş M.S.Ordubadiyə həvalə olundu. "Hümmət"in Həştərxanda nəşri 1920-ci ilin may ayına qədər davam etdi. Burada cəmi 44 nömrəsi çap olunmuşdur. Ümumiyyətlə, "Hümmət”in 163 nömrəsi aşkarlanıb.
Hümmətin varisi və ideya davamçıları
1906-cı ilin dekabrında "hümmət”çilər "İrşad" mətbəəsində Mehdi bəy Hacınskinin adına 1907-ci ilin martına qədər çıxmış "Təkamül" qəzetinin buraxılmasına icazə ala bildilər. Elə həmin ilin avqustundan sentyabrınadək "hümmət”çilər "Yoldaş" qəzetini nəşr etdirdilər. Bu qəzetlər, əslində, "Hümmət”in varisi və ideya davamçıları idi. Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, Sultanməcid Əfəndiyev, Məmməd Həsən Hacınski, Məşədi Əzizbəyov və başqaları qəzetin səhifələrində müntəzəm olaraq çıxış edirdilər. Məhəmməd Əmin Rəsulzadə və M.Hacınski öz məqalələrində milli vəhdətə, xalqın öz müqəddəratını təyin etmək hüququ uğrunda mübarizəyə, müsəlman xalq larının birliyinə çağırışa üstünlük verirdilər. Ancaq bu zaman Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin başçılıq etdiyi bir qrup ziyalı artıq "Hümmət" təşkilatından uzaqlaşmışdılar.
Həmçinin bax
Ədəbiyyat
- S.M.Əfəndiyev. "Azərbaycan proletariatının inqilabi hərəkat tarixindən" Bakı, 1957, səh.13-14
Mənbə
- "İskra", "Hümmət" və "Bakinski raboçi"... Şərq qəzetinin rəsmi saytı. 2017-09-15/ 01:19:20
- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası: 2 cilddə. I cild. Bakı: Lider nəşriyyatı, 2004, s. 432-433
- Vəliyev Akif Abdüləzim oğlu (Aşırlı). "Azərbaycan mətbuatı tarixi" (1875-1920), Bakı "Elm və Təhsil", 2009, 172 səh
- N.N.Zeynalov "Azərbaycan mətbuat tarixi", I hissə. Bakı, 1973, ADU-nun nəşriyyatı
İstinadlar
- "Şahverdiyev A.B. Azərbaycan mətbuatı tarixi. "Təhsil" nəşriyyatı, 2006 - 248 səh" (PDF). 2016-03-05 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2018-09-26.
Xarici keçidlər
- Hümmət qəzeti 2010-01-29 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Hummet deqiqlesdirme Hummet qezeti Azerbaycan dilinde ilk qeyri leqal qezet sosial demokrat Hummet teskilatinin orqani Hummet qezet Mesul redaktorlar N Nerimanov S M Efendiyev T A Sahbazi D Bunyadzade M S OrdubadiYaranma tarixi 1904 1905 1917 1918 1919 1920Dil Azerbaycan dili Rus diliSeher Baki HesterxanOlke Azerbaycan Rusiya FederasiyasiHaqqinda1904 cu ilde Mehemmed Emin Resulzadenin M E Ezizbeyovun N Nerimanovun S M Efendiyevin P A Caparidzenin bir araya gelmesi ile yaradilan Hummet qrupu sosial demokrat ideyasinin dasiyicilari olaraq nesriyyat isini teskil etmeye basladilar Qrup vereqeler ve intibahnameler buraxilmasina onlarin ehali arasinda yayilmasina calisirdilar Nesri1904 cu ilin oktyabrinda Hummet ciler ilk sosial demokrat nesri olan Azerbaycan dilinde gizli sekilde Hummet qezetini nesr etmeye basladilar Hummet qezeti S M Efendiyevin ve M Mirqasimovun rehberliyi ile nesr olunurdu Qezet 1904 cu ilin sonlarindan 1905 ci ilin fevralina qeder Bakida nesr olunmusdur Cemi 6 nomresi cixmisdir 1905 ci il fevralin ortalarinda zererli istiqametine gore polis terefinden qezetin metbeesi dagidilmis qezetin nesri dayandirilmis ve bezi emekdaslari ise hebs edilmisdir Hummet in sehifelerinde inqilabi ideyalar yayilirdi Qezetin sehifelerinde mutleqiyyete qarsi mubarizeye hesr olunmus materiallar verilir zehmetkes qadinlari kapitalin esaretinden azad etmek zerureti haqqinda fikir yurudulur xalqdan uzaq dusmus ve qara camaatin meisetini ve dilini bilmeyen ziyalilar tohmetlendirilir ruhaniler ifsa edilirdi Bu metbuat orqaninin fealiyyeti Rusiyada uc inqilab dovrunu Azerbaycanin sovetlesmesi illerini ehate edir Hummet tekce Azerbaycanda deyil butun muselman Serqinde turkdilli xalqlar icerisinde sosial demokratlarin ilk metbu orqanidir Hummet in yaranmasi formalasmasi ilk jurnalist ve publisistlerinin kimliyi helelik tam sekilde mueyyenlesdirilmeyib Cunki qezetin 1904 1905 ci il nusxeleri helelik arasdirmacilara belli deyil Metbuat tariximize Hummet in birinci nomresinin basliginin sureti ucuncu sayinin materiallarindan yalniz biri bellidir Qezetin ilk sayinin basliq hissesinde Azerbaycan ve rus dillerinde nesr tarixi gosterilmisdi 1904 cu ilin oktyabri Hektoqraf usulu ile cap olunan qezetin adi uzerinde de mexsusi olaraq dayanmaq onun ideya siyasi istiqametini mueyyenlesdirmek olar Bu qezetin Hummet Partiyasinin merkezi metbuat orqanlarindan biri kimi adinin mexsusi siyasi ehemiyyeti var Inqilabdan evvelki nesrler proletar beynelmilelciliyin prinsiplerine uygun olaraq Butun olkelerin proletarlari birlesin suari altinda nesr olunurdu Qezetin ideya muellifleri bu suarin Azerbaycan variantini atalar sozu olan Kisilerin birliyi dagi yerinden oynadar suari ile evezlediler Bu xalq meselinin diger qarisigi da dilimizde qorunur El bir olsa dag oynadar yerinden yaxud El gucu sel gucu ve s Hummet ereb sozudur ve Azerbaycan dilinde qeyret birlik sucaet menasini bildirir 1917 1918 ci iller Birinci Rus inqilabi erefesinde ve inqilabin ilk aylarinda Hummet in gizli 5 6 sayi 1917 ci ilin iyun ayinin 3 den 1918 ci ilin iyul ayinin sonlarinadek 113 nomresi cap olunmusdur Hummet qezetinin ideya siyasi istiqametinin mueyyenlesmesinde formalasmasinda XX esr Azerbaycan tarixinde milletin taleyinde boyuk rolu olan yasadigi zamanda ve olumunden sonra agir tenelerin bezen ise hedsiz teriflerin unvani olan Neriman Nerimanovun boyuk rolu xidmetleri var 1917 ci ilin iyun ayinin evvelinde Hummet Partiyasinin Teskilat Komitesi N Nerimanovun rehberliyi ile emeli tedbirler plani isleyib hazirladi ki bunlardan biri de Hummet qezetinin nesrinin berpa meselesi idi Iclasda N Nerimanovdan S M Efendiyevden T A Sahbaziden ibaret redaksiya heyeti teskil edildi Qezetin redaktoru Nerimanov katibi ise Tagi Sahbazi tesdiq olundu ve Turan metbeesinde capi planlasdirildi Sonralar hemin gunu xatirlayan T Sahbazi yazirdi ki cox islerden sonra 1917 ci il iyulun 3 de Hummet in ilk nomresini cixarmaq mumkun oldu Qezet Hummet teskilatinin orqani kimi yeniden fealiyyet gosterdi Qezetin adi Hummet Teskilatinin Merkezi Komitesinde muzakire edildi Yoldas Hummet Tekamul adlari teklif edildi lakin komite teskilatin adlandigi Hummet in uzerinde durdu Neriman Nerimanov qezetin meram ve meqsedleri baresinde ilk berpa sayinda yazirdi Hummet qezetesi fehle ve zehmetkeslerin huququnu mudafie ederken Rusiya muselmanlarina bu inqilab zamaninda dogru yol gostermeyi de oz vezifelerinden biri kimi bilir Yolumuz artiq derecede tikanli meseqqetli olsa da ali muqeddes meslekimiz girdarimizin artmasina sebeb olur Hummet qezeti qisa bir vaxt erzinde ozune mueyyen oxucu kutlesi yiga bildi onun nusxeleri Azerbaycanin hududlarindan xeyli kenara cixdi Qezet Qafqazda Volqaboyu muselman vilayetlerinde Turkustanda genis yayildi hetta Iranda ve Turkiyede onun oxuculari vardi Qezetin Hesterxan dovru 1918 ci ilin may ayinin 28 de milli azadliq mubarizesinin mentiqi neticesi olaraq Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin yaradilmasindan sonra Hummet Hesterxanda nesr olunmaga basladi Zaqafqaziya Muselman Isleri Komissarliginin D X Bunyadzadenin basciliq etdiyi nesriyyat sobesi 1919 cu ilin martin 29 da Hummet in yeniden nesr olunmasi onun onun maddi texniki bazasinin yaradilmasi qezetin etrafinda tecrubeli jurnalistlerin toplanmasi ucun mueyyen tedbirler heyata kecirmeye basladi Komissarliq 1919 cu il martin 29 da Saritsine M S Ordubadinin adina gonderdiyi mektubda ondan Hesterxana gelmeyi nesriyyatin isinde yaxindan istirak etmeyi xahis edirdi 1919 cu ilin mayindan yeniden cixmaga baslayan Hummet evveller Zaqafqaziya Muselman Isleri Komissarligi ve Qafqaz Muselman Kommunist Teskilati Hummet in 1919 cu ilin noyabrinda ise RK Bolsevikler Partiyasi Hummet teskilati Hesterxan Burosunun orqani kimi nesr olunurdu Qezet heftelik nesr olunmaga basladi Ilk vaxtlar qezete D Bunyadzade redaktorluq edirdi sonralar bu is M S Ordubadiye hevale olundu Hummet in Hesterxanda nesri 1920 ci ilin may ayina qeder davam etdi Burada cemi 44 nomresi cap olunmusdur Umumiyyetle Hummet in 163 nomresi askarlanib Hummetin varisi ve ideya davamcilari1906 ci ilin dekabrinda hummet ciler Irsad metbeesinde Mehdi bey Hacinskinin adina 1907 ci ilin martina qeder cixmis Tekamul qezetinin buraxilmasina icaze ala bildiler Ele hemin ilin avqustundan sentyabrinadek hummet ciler Yoldas qezetini nesr etdirdiler Bu qezetler eslinde Hummet in varisi ve ideya davamcilari idi Mehemmed Emin Resulzade Sultanmecid Efendiyev Memmed Hesen Hacinski Mesedi Ezizbeyov ve basqalari qezetin sehifelerinde muntezem olaraq cixis edirdiler Mehemmed Emin Resulzade ve M Hacinski oz meqalelerinde milli vehdete xalqin oz muqedderatini teyin etmek huququ ugrunda mubarizeye muselman xalq larinin birliyine cagirisa ustunluk verirdiler Ancaq bu zaman Mehemmed Emin Resulzadenin basciliq etdiyi bir qrup ziyali artiq Hummet teskilatindan uzaqlasmisdilar Hemcinin baxMolot qezet Nina metbeesi Bakinski raboci qezet EdebiyyatS M Efendiyev Azerbaycan proletariatinin inqilabi herekat tarixinden Baki 1957 seh 13 14Menbe Iskra Hummet ve Bakinski raboci Serq qezetinin resmi sayti 2017 09 15 01 19 20 Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Ensiklopediyasi 2 cildde I cild Baki Lider nesriyyati 2004 s 432 433 Veliyev Akif Abdulezim oglu Asirli Azerbaycan metbuati tarixi 1875 1920 Baki Elm ve Tehsil 2009 172 seh N N Zeynalov Azerbaycan metbuat tarixi I hisse Baki 1973 ADU nun nesriyyatiIstinadlar Sahverdiyev A B Azerbaycan metbuati tarixi Tehsil nesriyyati 2006 248 seh PDF 2016 03 05 tarixinde PDF Istifade tarixi 2018 09 26 Xarici kecidlerHummet qezeti 2010 01 29 at the Wayback Machine