Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalənin mətnini Azərbaycan dilinə uyğunlaşdırmaq lazımdır. |
Günahkarlıq, təqsirkarlıq, vicdan əzabı — mənfi çalarlı hissdir ki, bunun da səbəbi digər insanlar və ya hətta özü üçün mənfi nəticələri ola bilər. Nəticələr yalnız subyektə mənfi təsir göstərirsə, bu, qıcıq hissi yaranır.
| Günahkarlıq | |
|---|---|
 | |
| MeSH | D006167 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Sosial bir duyğu olan günahkarlıq başqaları ilə müsbət və güvənli münasibətlərin qorunmasında mühüm rol oynayır, bizi sonradan günahkar hiss etməmək üçün düzgün davranmağa sövq edir, həmçinin səhvlərimizi düzəltməyə məcbur edir.
Günahkarlıq və utanc arasındakı fərq
Günahkarlıq və utanc hisləri arasındakı fərqlər aşağıdakılardır:
- Utanc ictimai bir fenomendir, günahkarlıq isə şəxsi bir hadisədir. Günahkarlıq insanın müəyyən bir duyğu yaşamasına səbəb olan əməlin şahidlərinin olub-olmamasından asılı olmayaraq yarana bilər və utanc isə yalnız şahidlər olduqda yaranır.
- İkinci yanaşmada günahkarlıq və həya prinsipinə görə fərqləndirilir: ictimai-fərdi. Günahkarlıq insanın vicdanından, utanmaq isə ictimai qınaqdan yaranır.
- Üçüncü yanaşmada günahkarlıq insanın davranışının mənfi qiymətləndirilməsi ilə, utanc isə öz şəxsiyyətinin mənfi qiymətləndirilməsi ilə əlaqələndirilir.
Psixoanalizdə günahkarlıq fenomeni
Ziqmund Freyd günahkarlığı Eqo (Mən) tərəfindən Supereqonun (Super-mən) tənqidini qəbul etməsi, supereqonun tələbləri ilə eqonun nailiyyətləri arasındakı gərginlik kimi baxırdı. Supereqo mexanizmi günahın mənbəyidir. Narahatlıq və qorxu birbaşa günaha səbəb ola bilər. Normal fəaliyyətdə Supereqo Eqonu qınayır və bu, günahkarlıq hisslərinə səbəb olur. Freyd hesab edirdi ki, günahkarlıq hissi ilk növbədə kişilərə xasdır, çünki bu, ata fiquru ilə eyniləşdirmə nəticəsində yaranır və qadının "super eqo"su aşağı səviyyədədir. Müasir tədqiqatlar sübut edir ki, qadınlar günahkarlıq hissini kişilərdən heç də az hiss etmirlər.
E. Eriksona görə günahkarlıq hissləri 4–5 yaş arası uşaqlarda yaranır. Bu zamana qədər uşaq bir çox fiziki bacarıqlara yiyələnib və fəaliyyət seçərkən təşəbbüs göstərə bilir. Valideynləri motor fəaliyyətini seçməkdə müstəqillik nümayiş etdirməyə icazə verən uşaqlarda sahibkarlıq ruhu inkişaf edir. Valideynlər uşağın aktiv olmasına icazə verməsələr və bunun zərərli və arzuolunmaz olduğunu göstərsələr, uşaqda günahkarlıq hissi yaranır.
Obyekt münasibətləri nəzəriyyəsinin müəllifi Melani Kleyn hesab edirdi ki, uşağın həyatının ilk aylarında süd verən anaya münasibətdə günahkarlıq hissi yaranır. Döş paxıllığı və paxıllıq hücumları ilə onun yaxşılığına zərər vermə hissi günahkarlıq hisslərinin səbəbidir. Belə ki, M. Kleyn günahkarlıq hissini eyni obyektə (ana sinəsinə) münasibətdə yaşanan sevgi ilə nifrət arasında münaqişənin nəticəsi kimi görür.
Pyers və Singer hesab edirdilər ki, günahkarlıq real davranış və supereqonun xarakterik olan davranış standartları arasında uyğunsuzluq nəticəsində yaranır .
Ekzistensial psixologiyada günahkarlıq
Ekzistensialistlər günahkarlığı ekzistensial xarakter daşıyan və ruhda deyil, varlıqda mövcud olan bir şey kimi ideoloji, fəlsəfi kateqoriyalar səviyyəsinə qaldırırlar. Onların fikrincə, insan əvvəldən qeyri-kamildir, ona görə də günahkarlıq hisslərindən qaçmaq mümkün deyil. Ekzistensial günahkarlıq insanda o zaman yaranır ki, o, öz varlığı qarşısında öhdəliklərinin olduğunu dərk edir və təbiətin ona verdiyi ekzistensial potensialı reallaşdırmağın nə qədər vacib olduğunu dərk edir.
İrvin Yalom təqsir və məsuliyyət arasında sıx əlaqəni vurğulamışdır. O, nevrotik, həqiqi və ekzistensial günahkarlığı ayırd edirdi.
- Nevrotik günahkarlıq, əgər bir şəxs cinayət haqqında düşünərsə və ya digər insanlara qarşı kiçik cinayətlər edərsə, məsələn, valideyn qadağalarını pozarsa baş verir.
- Əsl günahkarlıq o zaman yaranır ki, insan real cinayət törətsin.
- Ekzistensial günahkarlıq insanın özünə qarşı törətdiyi cinayət nəticəsində yaranır və özünü peşmançılıq, yanlış yaşadığı həyatı dərk etməsi və öz potensialını reallaşdırmaması şəklində özünü göstərir.
Amerikalı psixoloq Rollo Mey hesab edirdi ki, günahkarlıq insanın kim olduğu ilə onun kim olması lazım olduğunu düşündüyü arasındakı fərqin dərk edilməsindən yaranır. Bu emosiya insan öz potensialını inkar edəndə və ya uğursuzluğa düçar olanda yaranır. R. Mey ekzistensial günahkarlığın üç formasını müəyyən edir:
- Qeyri-kafi özünü reallaşdırma nəticəsində günahkarlıq. İnsanlar çox vaxt dərk etmədikləri intellektual, emosional və fiziki imkanlara malikdirlər.
- Ekzistensial günahkarlığın ikinci forması subyektin sevilən insanla birləşməsinin qeyri-mümkünlüyündən, dünyaya başqa bir insanın gözü ilə baxmaq, başqa bir insan kimi hiss etmək bacarığının olmamasından irəli gəlir.
- Ekzistensial günahkarlığın üçüncü forması insanın təbiətdən ayrılması, Mütləqlə əlaqəni itirməsi nəticəsində özünü göstərir. İnsan bütün ilahi planı dərk etmək iqtidarında deyil, onun yalnız bir hissəsini təmsil edir.
Ekzistensial psixologiyanın tənqidçiləri yazırlar ki, bu yanaşmada günahkarlıq anlayışı o qədər ümumiləşdirilir ki, o, insan varlığının özü ilə eyniləşdirilir.
Koqnitiv psixologiyada günahkarlıq
Koqnitiv psixologiyada günahkarlıq hadisələri şərh etmək üsulu kimi öyrənilir. Aaron Bek hesab edir ki, günahkarlıq və özünütənqid hadisələrin səbəbkarlığını və uğursuzluqlara görə məsuliyyəti özünə aid etmək nəticəsində yaranır. Günahkarlığın yaşanması üçün şərt daxili nəzarət lokusudur . Qlobal və sabit özünü günahlandırma, idarəolunmaz, ağrılı təcrübələrə səbəb olur və daxili, şəxsi, qeyri-sabit və ya idarə olunan atributlar, şərtlərin səfərbər edilməsi və vəziyyətə nəzarət etmək istəyi ilə birləşdirildiyi üçün günahkarlığın arzu olunan uyğunlaşma yoludur.
Rasional emotiv terapiyanın banisi Albert Ellis iddia edirdi ki, günahkarlıq yalnız irrasional inancların olduğu yerdə baş verən yersiz bir hissdir. Ellisə görə, irrasional inancların ən çox yayılmış növü, "Mən etməliyəm…", "Dünya… borcludur…", "Mən … borculyam, əks halda mən dəyərsizəm" kimi düşüncələrdir. İnsanın irrasional inancları yoxdursa, o zaman özünü günahkar hiss etməyəcək.
Ədəbiyyat
- Бек А. Т., Фримен А.. Когнитивная психотерапия расстройств личности. — СПб.: Питер, 2002. — С. 350.
- Д. Гринбергер, К. Падески. Глава 12. Понимание гнева, вины и стыда // Управление настроением. Методы и упражнения = Mind Over Mood: Change How You Feel by Changing the Way You Think. — СПб.: Питер, 2008. — С. 324. — ISBN 978-5-469-00089-1. — ISBN 0-89862-128-3.
- Вина и позор в контексте становления современных европейских государств (XVI–XX вв.): Сборник статей / Под ред. М. Г. Муравьевой. — СПб.: Европейский университет в Санкт-Петербурге, 2011. — С. 296. — ISBN 978-5-94380-118-1.
- Изард К. Е. Эмоции человека. — М.: МГУ, 1980. — С. 439.
- Ильин Е. П. Эмоции и чувства. — СПб.: Питер, 2001. — С. 752.
- Макогон И. К., Ениколопов С. Н. Проблемы оценки стыда и вины // Психология в России: современное состояние. — 2013. — С. 168–175.
- Муздыбаев К.. Переживание вины и стыда. — СПб.: Институт социологии РАН, 1995. — С. 39.
- Экман П. Психология лжи. Обмани меня, если сможешь. — СПб.: Питер, 2010. — С. 304.
- Якобсон П. М. Психология чувств и мотивации. — Москва, Воронеж: Институт практической психологии, НПО "МОДЭК", 1998. — С. 304.
- Лоуренс Хоуэллс. Эмоции, которые нами управляют.Как не попасть в ловушки гнева, вины, печали. Когнитивно-поведенческий подход. = Lawrence Howells. Understanding Your Emotions: CBT for Everyday Emotions and Common Mental Health Problems.. — М.: Альпина Паблишер, 2023. — 342 с. — ISBN 978-5-9614-7746-7.
İstinadlar
- Макогон И. К., Ениколопов С. Н. Проблемы оценки стыда и вины // Психология в России: современное состояние. — 2013. — 6(4). — с. 168–175.
- Экман П. Психология лжи. Обмани меня, если сможешь. — СПб.: Питер, 2010. — 304с
- Tangney J. P., Dearing R. L. Shame and guilt. New York: Guilford Press, 2004. — 272p
- Фрейд З. Введение в психоанализ — М.: АСТ, 2007. — 640 с
- Короткова Е. В. Социально-психологический анализ вины и стыда как системы отношений личности к себе и другому: Дис. канд. психол. наук. Ростов н/Д, 2002. — 184с
- Эриксон Э. Детство и общество. Спб.: Университетская книга, 1996. — 592с.
- Кляйн М. Зависть и благодарность. Исследование бессознательных источников. — СПб, 1997. — 100с.
- .Изард Е. Эмоции человека: Пер. с англ. М.: Изд-во МГУ,1980. −439 с.
- Ялом И. Экзистенциальная психотерапия. М.: Класс, 1999. — 576 с.
- Мей Р. Сила и невинность. — М.: Винтаж, 2012. — 224с
- Ильин Е. П. Эмоции и чувства. — СПб.: Питер, 2001. — 752с.
- Бек, Фримен,Когнитивная психотерапия расстройств личности. Практикум по психотерапии — СПб.: Питер, 2002. — 544 с.
- Альберт Эллис [www.libfox.ru/392985-albert-ellis-psihotrening-po-metodu-alberta-ellisa.html Психотренинг по методу Альберта Эллиса] "Источник". 2019-04-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-07-24..
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqalenin metnini Azerbaycan diline uygunlasdirmaq lazimdir Meqalede cumle quruluslarindaki yanlisliqlari ve orfoqrafik sehvleri duzeltdikden sonra Azerbaycanca deyil sablonunu silmeyi unutmayin Gunahkarliq teqsirkarliq vicdan ezabi menfi calarli hissdir ki bunun da sebebi diger insanlar ve ya hetta ozu ucun menfi neticeleri ola biler Neticeler yalniz subyekte menfi tesir gosterirse bu qiciq hissi yaranir GunahkarliqMeSH D006167 Vikianbarda elaqeli mediafayllar Sosial bir duygu olan gunahkarliq basqalari ile musbet ve guvenli munasibetlerin qorunmasinda muhum rol oynayir bizi sonradan gunahkar hiss etmemek ucun duzgun davranmaga sovq edir hemcinin sehvlerimizi duzeltmeye mecbur edir Gunahkarliq ve utanc arasindaki ferqGunahkarliq ve utanc hisleri arasindaki ferqler asagidakilardir Utanc ictimai bir fenomendir gunahkarliq ise sexsi bir hadisedir Gunahkarliq insanin mueyyen bir duygu yasamasina sebeb olan emelin sahidlerinin olub olmamasindan asili olmayaraq yarana biler ve utanc ise yalniz sahidler olduqda yaranir Ikinci yanasmada gunahkarliq ve heya prinsipine gore ferqlendirilir ictimai ferdi Gunahkarliq insanin vicdanindan utanmaq ise ictimai qinaqdan yaranir Ucuncu yanasmada gunahkarliq insanin davranisinin menfi qiymetlendirilmesi ile utanc ise oz sexsiyyetinin menfi qiymetlendirilmesi ile elaqelendirilir Psixoanalizde gunahkarliq fenomeniZiqmund Freyd gunahkarligi Eqo Men terefinden Supereqonun Super men tenqidini qebul etmesi supereqonun telebleri ile eqonun nailiyyetleri arasindaki gerginlik kimi baxirdi Supereqo mexanizmi gunahin menbeyidir Narahatliq ve qorxu birbasa gunaha sebeb ola biler Normal fealiyyetde Supereqo Eqonu qinayir ve bu gunahkarliq hisslerine sebeb olur Freyd hesab edirdi ki gunahkarliq hissi ilk novbede kisilere xasdir cunki bu ata fiquru ile eynilesdirme neticesinde yaranir ve qadinin super eqo su asagi seviyyededir Muasir tedqiqatlar subut edir ki qadinlar gunahkarliq hissini kisilerden hec de az hiss etmirler E Eriksona gore gunahkarliq hissleri 4 5 yas arasi usaqlarda yaranir Bu zamana qeder usaq bir cox fiziki bacariqlara yiyelenib ve fealiyyet secerken tesebbus gostere bilir Valideynleri motor fealiyyetini secmekde musteqillik numayis etdirmeye icaze veren usaqlarda sahibkarliq ruhu inkisaf edir Valideynler usagin aktiv olmasina icaze vermeseler ve bunun zererli ve arzuolunmaz oldugunu gosterseler usaqda gunahkarliq hissi yaranir Obyekt munasibetleri nezeriyyesinin muellifi Melani Kleyn hesab edirdi ki usagin heyatinin ilk aylarinda sud veren anaya munasibetde gunahkarliq hissi yaranir Dos paxilligi ve paxilliq hucumlari ile onun yaxsiligina zerer verme hissi gunahkarliq hisslerinin sebebidir Bele ki M Kleyn gunahkarliq hissini eyni obyekte ana sinesine munasibetde yasanan sevgi ile nifret arasinda munaqisenin neticesi kimi gorur Pyers ve Singer hesab edirdiler ki gunahkarliq real davranis ve supereqonun xarakterik olan davranis standartlari arasinda uygunsuzluq neticesinde yaranir Ekzistensial psixologiyada gunahkarliqEkzistensialistler gunahkarligi ekzistensial xarakter dasiyan ve ruhda deyil varliqda movcud olan bir sey kimi ideoloji felsefi kateqoriyalar seviyyesine qaldirirlar Onlarin fikrince insan evvelden qeyri kamildir ona gore de gunahkarliq hisslerinden qacmaq mumkun deyil Ekzistensial gunahkarliq insanda o zaman yaranir ki o oz varligi qarsisinda ohdeliklerinin oldugunu derk edir ve tebietin ona verdiyi ekzistensial potensiali reallasdirmagin ne qeder vacib oldugunu derk edir Irvin Yalom teqsir ve mesuliyyet arasinda six elaqeni vurgulamisdir O nevrotik heqiqi ve ekzistensial gunahkarligi ayird edirdi Nevrotik gunahkarliq eger bir sexs cinayet haqqinda dusunerse ve ya diger insanlara qarsi kicik cinayetler ederse meselen valideyn qadagalarini pozarsa bas verir Esl gunahkarliq o zaman yaranir ki insan real cinayet toretsin Ekzistensial gunahkarliq insanin ozune qarsi toretdiyi cinayet neticesinde yaranir ve ozunu pesmanciliq yanlis yasadigi heyati derk etmesi ve oz potensialini reallasdirmamasi seklinde ozunu gosterir Amerikali psixoloq Rollo Mey hesab edirdi ki gunahkarliq insanin kim oldugu ile onun kim olmasi lazim oldugunu dusunduyu arasindaki ferqin derk edilmesinden yaranir Bu emosiya insan oz potensialini inkar edende ve ya ugursuzluga ducar olanda yaranir R Mey ekzistensial gunahkarligin uc formasini mueyyen edir Qeyri kafi ozunu reallasdirma neticesinde gunahkarliq Insanlar cox vaxt derk etmedikleri intellektual emosional ve fiziki imkanlara malikdirler Ekzistensial gunahkarligin ikinci formasi subyektin sevilen insanla birlesmesinin qeyri mumkunluyunden dunyaya basqa bir insanin gozu ile baxmaq basqa bir insan kimi hiss etmek bacariginin olmamasindan ireli gelir Ekzistensial gunahkarligin ucuncu formasi insanin tebietden ayrilmasi Mutleqle elaqeni itirmesi neticesinde ozunu gosterir Insan butun ilahi plani derk etmek iqtidarinda deyil onun yalniz bir hissesini temsil edir Ekzistensial psixologiyanin tenqidcileri yazirlar ki bu yanasmada gunahkarliq anlayisi o qeder umumilesdirilir ki o insan varliginin ozu ile eynilesdirilir Koqnitiv psixologiyada gunahkarliqKoqnitiv psixologiyada gunahkarliq hadiseleri serh etmek usulu kimi oyrenilir Aaron Bek hesab edir ki gunahkarliq ve ozunutenqid hadiselerin sebebkarligini ve ugursuzluqlara gore mesuliyyeti ozune aid etmek neticesinde yaranir Gunahkarligin yasanmasi ucun sert daxili nezaret lokusudur Qlobal ve sabit ozunu gunahlandirma idareolunmaz agrili tecrubelere sebeb olur ve daxili sexsi qeyri sabit ve ya idare olunan atributlar sertlerin seferber edilmesi ve veziyyete nezaret etmek isteyi ile birlesdirildiyi ucun gunahkarligin arzu olunan uygunlasma yoludur Rasional emotiv terapiyanin banisi Albert Ellis iddia edirdi ki gunahkarliq yalniz irrasional inanclarin oldugu yerde bas veren yersiz bir hissdir Ellise gore irrasional inanclarin en cox yayilmis novu Men etmeliyem Dunya borcludur Men borculyam eks halda men deyersizem kimi dusuncelerdir Insanin irrasional inanclari yoxdursa o zaman ozunu gunahkar hiss etmeyecek EdebiyyatBek A T Frimen A Kognitivnaya psihoterapiya rasstrojstv lichnosti SPb Piter 2002 S 350 D Grinberger K Padeski Glava 12 Ponimanie gneva viny i styda Upravlenie nastroeniem Metody i uprazhneniya Mind Over Mood Change How You Feel by Changing the Way You Think SPb Piter 2008 S 324 ISBN 978 5 469 00089 1 ISBN 0 89862 128 3 Vina i pozor v kontekste stanovleniya sovremennyh evropejskih gosudarstv XVI XX vv Sbornik statej Pod red M G Muravevoj SPb Evropejskij universitet v Sankt Peterburge 2011 S 296 ISBN 978 5 94380 118 1 Izard K E Emocii cheloveka M MGU 1980 S 439 Ilin E P Emocii i chuvstva SPb Piter 2001 S 752 Makogon I K Enikolopov S N Problemy ocenki styda i viny Psihologiya v Rossii sovremennoe sostoyanie 2013 S 168 175 Muzdybaev K Perezhivanie viny i styda SPb Institut sociologii RAN 1995 S 39 Ekman P Psihologiya lzhi Obmani menya esli smozhesh SPb Piter 2010 S 304 Yakobson P M Psihologiya chuvstv i motivacii Moskva Voronezh Institut prakticheskoj psihologii NPO MODEK 1998 S 304 Lourens Houells Emocii kotorye nami upravlyayut Kak ne popast v lovushki gneva viny pechali Kognitivno povedencheskij podhod Lawrence Howells Understanding Your Emotions CBT for Everyday Emotions and Common Mental Health Problems M Alpina Pablisher 2023 342 s ISBN 978 5 9614 7746 7 IstinadlarMakogon I K Enikolopov S N Problemy ocenki styda i viny Psihologiya v Rossii sovremennoe sostoyanie 2013 6 4 s 168 175 Ekman P Psihologiya lzhi Obmani menya esli smozhesh SPb Piter 2010 304s Tangney J P Dearing R L Shame and guilt New York Guilford Press 2004 272p Frejd Z Vvedenie v psihoanaliz M AST 2007 640 s Korotkova E V Socialno psihologicheskij analiz viny i styda kak sistemy otnoshenij lichnosti k sebe i drugomu Dis kand psihol nauk Rostov n D 2002 184s Erikson E Detstvo i obshestvo Spb Universitetskaya kniga 1996 592s Klyajn M Zavist i blagodarnost Issledovanie bessoznatelnyh istochnikov SPb 1997 100s Izard E Emocii cheloveka Per s angl M Izd vo MGU 1980 439 s Yalom I Ekzistencialnaya psihoterapiya M Klass 1999 576 s Mej R Sila i nevinnost M Vintazh 2012 224s Ilin E P Emocii i chuvstva SPb Piter 2001 752s Bek Frimen Kognitivnaya psihoterapiya rasstrojstv lichnosti Praktikum po psihoterapii SPb Piter 2002 544 s Albert Ellis www libfox ru 392985 albert ellis psihotrening po metodu alberta ellisa html Psihotrening po metodu Alberta Ellisa Istochnik 2019 04 04 tarixinde Istifade tarixi 2023 07 24