Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Erik Homburger Erikson (15 iyun 1902[…], Frankfurt-Mayn, Prussiya – 12 may 1994[…]) — alman əsilli amerikan psixoloq və psixoanalist. Kütlə psixologiyası, fərdi kimlik və psixologiya ilə tarix, siyasət elmi və mədəniyyətin qarşılıqlı təsiri kimi mövzuları əsas götürmüş və geniş xalq kütlələrinin diqqətini çəkmişdir. Eriksonun göstərdiyi mənbələr xüsusilə şəxsiyyət psixologiyasında mühüm yer tutur.
| Erik Erikson | |
|---|---|
| Erik Homburger Erikson | |
 | |
| Doğum tarixi | 15 iyun 1902[…] |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 12 may 1994[…](91 yaşında) |
| Vətəndaşlığı | Amerikalı, Alman |
| Milliyyəti | Alman |
| Elm sahəsi | İnkişafın psixologiyası |
| İş yeri | Harvard Tibb Məktəbi |
| Təhsili | |
| Tanınmış yetirməsi | Riçard Sennet |
| Tanınır | Sosial inkişaf nəzəriyyəsi |
| Üzvlüyü | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Almaniyada yaşayan Danimarkalı ana-atanın oğlu olan Erikson Karlzruhedə böyüyüb. Hələ hamilə ikən atasından ayrılaraq bir alman ilə evlənən anasının ondan əsl atasının kimliyini gizləməsi Eriksonun gənc çağlarında problemlər yaşamasına səbəb olub. İncəsənət üzrə təhsil alan və Avropanı gəzən Erikson 1927-ci ildə psixoanalist Anna Freydin istəyinə əsasən Vyanadakı kiçik özəl məktəbdə incəsənət, tarix və coğrafiya dərsləri deməyə başladı. Beləliklə Freyd ailəsi ilə tanış olan və psixoanalizə böyük maraq göstərən Anna Freydin tələbəsi olan Erikson öz araşdırmalarını əsasən uşaqlar üzərində apardı. 1930-cu ildə ilk yazısı çıxdı və psixoanaliz barədə təhsilini başa vurduqdan sonra 1933-cü ildə Vyana Psixoanaliz İnstitutuna qəbul olundu. Həmin il ABŞa köçərək bir tərəfdən Bostonda uşaq psixoanalisti olaraq işləməyə, digər tərəfdən də Tibb Məktəbində müəllimlik vəzifəsinə başladı. Bu zaman o, xüsusilə “mən”in inkişafını araşdırır və mədəniyyət fərqlərinin insanın inkişafındakı rolunu vurğulayan yanaşmada daha çox Margaret Mead və Ruf Benediktin nəzəriyyələrindən təsirlənir.
Araşdırmaları
Erikson 1936-cı ildə Harvard Universitetindən çıxaraq Yel Universitetinə bağlı olan İnsan Münasibətləri İnstitutuna girdi. 1938-ci ildə mədəniyyətin ruhi inkişaf üzərindəki təsirini araşdırmaq üçün Cənubi Dakotaya gedərək Pine Ridge Düşərgəsində yaşayan Dakotaların(Sui) uşaqlarını araşdırdı. ABŞ-yə qayıtdığı növbəti il antropoloq Alfred Kreber ilə birgə yenə eyni məqsədlə bu dəfə Şimali Kaliforniyada balıqçılıq edən Yurok Yerlilərini araşdırdı. Bu araşdırmaların sonunda bütün cəmiyyətlərin şəxsiyyətin inkişafını yönləndirmək üçün qurumlar yaratdığını, ancaq fərqli cəmiyyətlərdə bu kimi problemlər üçün tipik həll yollarının fərqlilik göstərdiyini fərziyyəsini irəli sürdü.
1942-ci ildə Berkli Kaliforniya Universitetində psixologiya dərsləri deməyə başlayan Erikson 1940-cı illərdə ruhi-ictimai inkişaf mövzusunda yazdığı bütün yazıları 1950-ci ildə Uşaqlıq və Cəmiyyət(Childhood and Society) adı ilə çap etdirdi.
Psixososial inkişaf nəzəriyyəsi
Erikson Freydin psixoanaliz nəzəriyyəsini ailə və uşaqlıq həyatı ilə sərhədlənmiş olmaqdan çıxarmış, uşağın dostları, müəllimləri, gözləntiləri, qarşılıqlı əlaqəyə girdiyi ictimai mühitlərlə maraqlanmışdır. Psixoanalizim əsas mərkəzini xəstəlikdən sağlamlığa yönəltmiş və daxili istək (vadaredici meyl) fərziyyələrindən o tərəfə sağlam bir fərdin şəxsiyyətinin formalaşması üzərində dayanmışdır. Eriksona görə şəxsiyyət əvvəlcədən müəyyənləşdirilmiş mərhələlərlə, müəyyən bir plan üzrə inkişaf edir. Buna görə, inkişaf səkkiz mərhələdə reallaşır.
•Etibar və etibarsızlıq – Doğumla 1 yaş arasında. Uşaqların bu dönəmdə köməyə ehtiyacları olduğu üçün onlara baxan şəxsin etibarlı olması lazımdır. Bu periodu yaxşı keçirən uşaqlar dünyada özlərini daha etibarlı yerdə hiss edəcəklər. Əks halda isə daha etibarsız və güvənə bilmədikləri bir yerdə hiss etmələrinə səbəb olacaqdır.
•Utanc və şübhəyə qarşı öz müqəddəratını təyin etmə - 2-3 yaşlar. Erkən uşaqlıq periodunu əhatə edir. Freydə paralel olaraq Erikson da bu periodda uşağın tualet vərdişlərinin yaranmasını önəmli hesab edir. Ancaq bir qədər fərqli yanaşma var. Erikson fərdin öz bədən funksiyalarını idarə edə bilməyi öyrənməsini idarə etmək hissinin və sərbəstliyin formalaşmasına kömək etdiyini bildirir. Yemək, oyuncaq, geyim seçimləri də bu mərhələdə qazanılan vərdişlərdəndir. Bu mərhələni uğurla keçirməyən uşaqlar utanc hissinə qapılırlar.
•Təşəbbüskarlıq və günahkarlıq – 3-5 yaşlar. Məktəbəqədər mərhələdə uşaqlar öz potensial bacarıqları barədə düşünməyə başlayırlar. Bu mərhələni uğurla keçən uşaqlar öz bacarıqlarının və başqalarını idarə etmə güclərinin fərqində olurlar. Əks halda isə günahkarlıq hissi onlara hakim kəsilir.
•Çalışqanlıq və aşağı keyfiyyət - 6-11 yaşlar. Sosial fəaliyyətləri nəticəsində uşaqlar öz bacarıqları ilə qürur duymağa başlayırlar. Ailələri və müəllimləri tərəfindən dəstəklənən uşaqlarda özlərinə güvənmək hissi formalaşır. Bu dəstəkdən məhrum olan uşaqlarda isə özünə iman əskikliyi olur.
•Kimlik qazanmaq və dəyərsizlik – 12-18 yaşlar.Yeniyetməlik dövründə uşaqlar bir növ öz kimliklərini axtarırlar. Bu dönəmdə kifayət qədər dəstək görən uşaqlar bu mərhələdən güclü formalaşmış şəxsiyyətə sahib olaraq çıxırlar. Əks halda isə özünə əmin olmamaq, güvənməmək, qarışıqlıq kimi hallarla üzləşəcəklər.
•Yaxınlıq və təcrid olunma – 19-40 yaşlar. Bu mərhələ ilkin münasibətlərin yarandığı ilk gənclik dövrünə təsadüf edir. Erikson düşünür ki, insanların başqaları ilə münasibət qurması çox ciddi mövzudur. Bu mərhələni uğurla keçən insanlar gələcəkdə sağlam və möhkəm əlaqələr quracaqlar. Burada hər mərhələ özündən əvvəlki mərhələnin davamıdır. əgər əvvəlki mərhələ yaxşı nəticə göstərmişsə, növbəti mərhələ də uğurla tamamlanacaqdır. Güclü şəxsiyyəti formalaşmış insanın münasibətləri də möhkəm olacaq. Əks halda o, depressiyaya, tənhalığa qapılacaq, tək hiss edəcəkdir.
•Yaradıcılıq və durğunluq – 40-65 yaşlar. Yetkinlik dövründə karyera və ailə həyatı ilə öz həyatını qurmağa çalışan şəxs aktiv şəkildə çalışaraq özünün işə yarayan olduğunu sübut edir. Bu bacarıqları əldə edə bilməyənlər durğun və dünyaya kənardan baxan olaraq qalırlar.
•Bütövlük və ümidsizlik – 65 yaşdan ölənədək. Bu period insanların yaşlılıq dövrünə təsadüf edir. Bu mərhələdə uğursuz olanlar həyatlarını boşa keçirdiklərini düşünürlər və bunun peşmançılığını yaşayırlar. Ancaq həyatını dolu keçirdiyini düşünən insanlar geridə qoyduqları həyatın bütöv olduğunu düşünürlər.
Sonrakı həyatı
1950-ci ildə McCarthy vaxtlarında bağlılıq andını imzalamağı rədd edərək Kaliforniya Universitetindəki işindən çıxan Erikson həmin il Massaçusetsin Stokbric bölgəsindəlo Austen Riggs Mərkəzində şəxsiyyət problemi üzərində işləməyə başlamışdır. Daha sonra yenidən Harvard Universitetinə qayıtmış və 1967-70-ci illər arasında professor, 1970-ci ildən sonra isə təqaüdçü professor kimi burada dərs demişdir. Harvardda xüsusilə şəxsiyyət mövzusundakı nəzəriyyəsini inkişaf etdirmə və tanıtma şansını əldə edən Eriksona görə, şəxsiyyət(kimlik) insanın mütəmadi və dəyişməz olan öz həyatıdır, həm insanın iç dünyasındakə bütövlüyü, həm də xarici aləmlə əlaqəsini, ictimai və mədəni cəhətdən formalaşmanı təyin edir. Erikson, şəxsiyyətin formalaşmasının gənclik dövründə baş verməsinə görə, “şəxsiyyət böhranı” adlandırdığı bu periodun insan inkişafındakı ən çətin mərhələ olduğunu deyir. 1972-ci ildə San Fransiskodakı Mount Zion Xəstəxanasında işləməyə başlayan Eriksonun “Gənc Lüter”(“ Young Man Luther”-1958) və “Militant Qeyri-Zorakılığın Mənşəyi üzərinə Qandinin Həqiqətləri” (“Gandhi’s Truth on the Origins of Militant Nonviolence”- 1969) adlı əsərləri var.
Əsərləri
Uşaqlıq və Cəmiyyət (Childhood and Society) (1950)
Gənc Lüter (Young Man Luther. A Study in Psychoanalysis and History) (1958)
Kimlik: Gənclik və Böhran (Identity: Youth and Crisis) (1968)
Militant Qeyri-Zorakılığın Mənşəyi üzərinə Qandinin Həqiqətləri (Gandhi's Truth: On the Origin of Militant Nonviolence) (1969)
Yetkinlik (Adulthood) (redaktə olunmuş kitab, 1978)
Ahıl yaşdakı həyat çətinlikləri (Vital Involvement in Old Age) (J.M. Erikson and H. Kivnick ilə, 1986)
Həyat dövrəsinin sonu (The Life Cycle Completed) (J.M. Erikson ilə, 1987)
İstinadlar
- Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- Erik Erikson // Encyclopædia Britannica (ing.).
- https://www.nytimes.com/books/first/f/friedman-architect.html.
Xarici keçidlər
- www.erikson.edu
- http://psychology.about.com/library/bl_psychosocial_summary.htm
- http://www.yakindunya.com/haber/saglik/ruh-sagligi/guncel-haberler/2010/02/07/makaleid4759 2013-06-09 at the Wayback Machine
- http://www.support4change.com/index.php?option=com_content&view=article&id=47&Itemid=108 2013-10-22 at the Wayback Machine
- http://www.muskingum.edu/~psych/psycweb/history/erikson.htm 2012-11-27 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Erik Homburger Erikson 15 iyun 1902 Frankfurt Mayn Prussiya 12 may 1994 alman esilli amerikan psixoloq ve psixoanalist Kutle psixologiyasi ferdi kimlik ve psixologiya ile tarix siyaset elmi ve medeniyyetin qarsiliqli tesiri kimi movzulari esas goturmus ve genis xalq kutlelerinin diqqetini cekmisdir Eriksonun gosterdiyi menbeler xususile sexsiyyet psixologiyasinda muhum yer tutur Erik EriksonErik Homburger EriksonDogum tarixi 15 iyun 1902 1902 06 15 Dogum yeri Frankfurt Mayn Prussiya Almaniya imperiyasiVefat tarixi 12 may 1994 1994 05 12 91 yasinda Vetendasligi Amerikali AlmanMilliyyeti AlmanElm sahesi Inkisafin psixologiyasiIs yeri Harvard Tibb MektebiTehsili Oksford UniversitetiTaninmis yetirmesi Ricard SennetTaninir Sosial inkisaf nezeriyyesiUzvluyu Amerika Incesenet ve Elmler Akademiyasi Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiAlmaniyada yasayan Danimarkali ana atanin oglu olan Erikson Karlzruhede boyuyub Hele hamile iken atasindan ayrilaraq bir alman ile evlenen anasinin ondan esl atasinin kimliyini gizlemesi Eriksonun genc caglarinda problemler yasamasina sebeb olub Incesenet uzre tehsil alan ve Avropani gezen Erikson 1927 ci ilde psixoanalist Anna Freydin isteyine esasen Vyanadaki kicik ozel mektebde incesenet tarix ve cografiya dersleri demeye basladi Belelikle Freyd ailesi ile tanis olan ve psixoanalize boyuk maraq gosteren Anna Freydin telebesi olan Erikson oz arasdirmalarini esasen usaqlar uzerinde apardi 1930 cu ilde ilk yazisi cixdi ve psixoanaliz barede tehsilini basa vurduqdan sonra 1933 cu ilde Vyana Psixoanaliz Institutuna qebul olundu Hemin il ABSa kocerek bir terefden Bostonda usaq psixoanalisti olaraq islemeye diger terefden de Tibb Mektebinde muellimlik vezifesine basladi Bu zaman o xususile men in inkisafini arasdirir ve medeniyyet ferqlerinin insanin inkisafindaki rolunu vurgulayan yanasmada daha cox Margaret Mead ve Ruf Benediktin nezeriyyelerinden tesirlenir ArasdirmalariErikson 1936 ci ilde Harvard Universitetinden cixaraq Yel Universitetine bagli olan Insan Munasibetleri Institutuna girdi 1938 ci ilde medeniyyetin ruhi inkisaf uzerindeki tesirini arasdirmaq ucun Cenubi Dakotaya gederek Pine Ridge Dusergesinde yasayan Dakotalarin Sui usaqlarini arasdirdi ABS ye qayitdigi novbeti il antropoloq Alfred Kreber ile birge yene eyni meqsedle bu defe Simali Kaliforniyada baliqciliq eden Yurok Yerlilerini arasdirdi Bu arasdirmalarin sonunda butun cemiyyetlerin sexsiyyetin inkisafini yonlendirmek ucun qurumlar yaratdigini ancaq ferqli cemiyyetlerde bu kimi problemler ucun tipik hell yollarinin ferqlilik gosterdiyini ferziyyesini ireli surdu 1942 ci ilde Berkli Kaliforniya Universitetinde psixologiya dersleri demeye baslayan Erikson 1940 ci illerde ruhi ictimai inkisaf movzusunda yazdigi butun yazilari 1950 ci ilde Usaqliq ve Cemiyyet Childhood and Society adi ile cap etdirdi Psixososial inkisaf nezeriyyesiErikson Freydin psixoanaliz nezeriyyesini aile ve usaqliq heyati ile serhedlenmis olmaqdan cixarmis usagin dostlari muellimleri gozlentileri qarsiliqli elaqeye girdiyi ictimai muhitlerle maraqlanmisdir Psixoanalizim esas merkezini xestelikden saglamliga yoneltmis ve daxili istek vadaredici meyl ferziyyelerinden o terefe saglam bir ferdin sexsiyyetinin formalasmasi uzerinde dayanmisdir Eriksona gore sexsiyyet evvelceden mueyyenlesdirilmis merhelelerle mueyyen bir plan uzre inkisaf edir Buna gore inkisaf sekkiz merhelede reallasir Etibar ve etibarsizliq Dogumla 1 yas arasinda Usaqlarin bu donemde komeye ehtiyaclari oldugu ucun onlara baxan sexsin etibarli olmasi lazimdir Bu periodu yaxsi keciren usaqlar dunyada ozlerini daha etibarli yerde hiss edecekler Eks halda ise daha etibarsiz ve guvene bilmedikleri bir yerde hiss etmelerine sebeb olacaqdir Utanc ve subheye qarsi oz muqedderatini teyin etme 2 3 yaslar Erken usaqliq periodunu ehate edir Freyde paralel olaraq Erikson da bu periodda usagin tualet verdislerinin yaranmasini onemli hesab edir Ancaq bir qeder ferqli yanasma var Erikson ferdin oz beden funksiyalarini idare ede bilmeyi oyrenmesini idare etmek hissinin ve serbestliyin formalasmasina komek etdiyini bildirir Yemek oyuncaq geyim secimleri de bu merhelede qazanilan verdislerdendir Bu merheleni ugurla kecirmeyen usaqlar utanc hissine qapilirlar Tesebbuskarliq ve gunahkarliq 3 5 yaslar Mektebeqeder merhelede usaqlar oz potensial bacariqlari barede dusunmeye baslayirlar Bu merheleni ugurla kecen usaqlar oz bacariqlarinin ve basqalarini idare etme guclerinin ferqinde olurlar Eks halda ise gunahkarliq hissi onlara hakim kesilir Calisqanliq ve asagi keyfiyyet 6 11 yaslar Sosial fealiyyetleri neticesinde usaqlar oz bacariqlari ile qurur duymaga baslayirlar Aileleri ve muellimleri terefinden desteklenen usaqlarda ozlerine guvenmek hissi formalasir Bu destekden mehrum olan usaqlarda ise ozune iman eskikliyi olur Kimlik qazanmaq ve deyersizlik 12 18 yaslar Yeniyetmelik dovrunde usaqlar bir nov oz kimliklerini axtarirlar Bu donemde kifayet qeder destek goren usaqlar bu merheleden guclu formalasmis sexsiyyete sahib olaraq cixirlar Eks halda ise ozune emin olmamaq guvenmemek qarisiqliq kimi hallarla uzlesecekler Yaxinliq ve tecrid olunma 19 40 yaslar Bu merhele ilkin munasibetlerin yarandigi ilk genclik dovrune tesaduf edir Erikson dusunur ki insanlarin basqalari ile munasibet qurmasi cox ciddi movzudur Bu merheleni ugurla kecen insanlar gelecekde saglam ve mohkem elaqeler quracaqlar Burada her merhele ozunden evvelki merhelenin davamidir eger evvelki merhele yaxsi netice gostermisse novbeti merhele de ugurla tamamlanacaqdir Guclu sexsiyyeti formalasmis insanin munasibetleri de mohkem olacaq Eks halda o depressiyaya tenhaliga qapilacaq tek hiss edecekdir Yaradiciliq ve durgunluq 40 65 yaslar Yetkinlik dovrunde karyera ve aile heyati ile oz heyatini qurmaga calisan sexs aktiv sekilde calisaraq ozunun ise yarayan oldugunu subut edir Bu bacariqlari elde ede bilmeyenler durgun ve dunyaya kenardan baxan olaraq qalirlar Butovluk ve umidsizlik 65 yasdan olenedek Bu period insanlarin yasliliq dovrune tesaduf edir Bu merhelede ugursuz olanlar heyatlarini bosa kecirdiklerini dusunurler ve bunun pesmanciligini yasayirlar Ancaq heyatini dolu kecirdiyini dusunen insanlar geride qoyduqlari heyatin butov oldugunu dusunurler Sonraki heyati1950 ci ilde McCarthy vaxtlarinda bagliliq andini imzalamagi redd ederek Kaliforniya Universitetindeki isinden cixan Erikson hemin il Massacusetsin Stokbric bolgesindelo Austen Riggs Merkezinde sexsiyyet problemi uzerinde islemeye baslamisdir Daha sonra yeniden Harvard Universitetine qayitmis ve 1967 70 ci iller arasinda professor 1970 ci ilden sonra ise teqaudcu professor kimi burada ders demisdir Harvardda xususile sexsiyyet movzusundaki nezeriyyesini inkisaf etdirme ve tanitma sansini elde eden Eriksona gore sexsiyyet kimlik insanin mutemadi ve deyismez olan oz heyatidir hem insanin ic dunyasindake butovluyu hem de xarici alemle elaqesini ictimai ve medeni cehetden formalasmani teyin edir Erikson sexsiyyetin formalasmasinin genclik dovrunde bas vermesine gore sexsiyyet bohrani adlandirdigi bu periodun insan inkisafindaki en cetin merhele oldugunu deyir 1972 ci ilde San Fransiskodaki Mount Zion Xestexanasinda islemeye baslayan Eriksonun Genc Luter Young Man Luther 1958 ve Militant Qeyri Zorakiligin Menseyi uzerine Qandinin Heqiqetleri Gandhi s Truth on the Origins of Militant Nonviolence 1969 adli eserleri var EserleriUsaqliq ve Cemiyyet Childhood and Society 1950 Genc Luter Young Man Luther A Study in Psychoanalysis and History 1958 Kimlik Genclik ve Bohran Identity Youth and Crisis 1968 Militant Qeyri Zorakiligin Menseyi uzerine Qandinin Heqiqetleri Gandhi s Truth On the Origin of Militant Nonviolence 1969 Yetkinlik Adulthood redakte olunmus kitab 1978 Ahil yasdaki heyat cetinlikleri Vital Involvement in Old Age J M Erikson and H Kivnick ile 1986 Heyat dovresinin sonu The Life Cycle Completed J M Erikson ile 1987 IstinadlarBibliotheque nationale de France BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011 Erik Erikson Encyclopaedia Britannica ing https www nytimes com books first f friedman architect html Xarici kecidlerwww erikson edu http psychology about com library bl psychosocial summary htm http www yakindunya com haber saglik ruh sagligi guncel haberler 2010 02 07 makaleid4759 2013 06 09 at the Wayback Machine http www support4change com index php option com content amp view article amp id 47 amp Itemid 108 2013 10 22 at the Wayback Machine http www muskingum edu psych psycweb history erikson htm 2012 11 27 at the Wayback Machine