Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalə böyük ölçüdə və ya tamamilə tək mənbəyə əsaslanır. (mart 2024) |
Gizli imza — müəllifin bilərəkdən gizlədilməsi. XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan mətbuatında xüsusilə geniş istifadə olunmuşdur. Açıq imza ilə çıxış etməyin çətin olduğu bu dövrdə ciddi, ictimai xarakterli yazıları gizli imza ilə dərc etdirmək daha münasib idi. Gizli imza ilə verilən əsərlərdə və müxbir məktublarında çarizm, hökumət məmurları, yerli hakimlər, mürtəce ruhanilər gülüş və satira hədəfinə çevrilirdi. Əsasən, satirik jurnallarda gizli imzalardan geniş istifadə olunmuşdur. Məsələn, 1906-cı ildə nəşrə başlayan "Molla Nəsrəddin" jurnalının ilk nömrəsində redaktorun adından başqa heç bir açıq imza yox idi. Beləliklə də, "Molla" örtülü imza ilə mətbuatda çıxış etməyi "qanuni" bir şəkilə saldı. Doğrudur, bu, daimi deyil, müvəqqəti bir çıxış yolu idi. Çünki bir müəllifin üç-dörd yazısı dərc edildikdən sonra dil, ifadə və üslub xüsusiyyətləri ilə yazı sahibinin kim olduğu müəyyən edilir, həmin şəxs təqiblərə məruz qalırdı. Buna görə də "Molla Nəsrəddin" jurnalında və başqa satirik orqanlarda gizli imza ilə iştirak edən müəlliflər tez-tez imzalarını dəyişməli olurdular.
Bu və ya digər imzanın bir şəxsə aid olduğunu söyləmək üçün imza sahibinin ədəbi fəaliyyətini ardıcıl şəkildə tədqiq etmək və onu izləmək lazım gəlir. Misal üçün, Üzeyir Hacıbəyov uzun müddət mətbuatda çalışmış və müxtəlif imzalardan istifadə edib. O, müxtəlif zamanlarda, ayrı-ayrı qəzet və jurnallarda "Kəs", "Filankəs", "Behmankəs", "Mizrab", "Musiqiçi", "Hamamçı", "Çı" və digər imzaları işlədib. Ü. Hacıbəyov "Həyat", "İrşad", "Tərəqqi", "Həqiqət", "İqbal", "Sovqat", "Yeni İqbal", "Azərbaycan", "Məktəb", "Kommunist" kimi qəzet və jurnallarda çalışdığı zaman yazıların altında bu imzaları qoyub, həmin mətbuat orqanlarından getdikdə isə, necə deyərlər, imzalarını da özü ilə aparmışdı. Hacıbəyovun gizli imza seçməkdə özünəməxsus üsulu vardı. O, gizli imzalar üçün eyni məna verən müxtəlif sözlər – sinonimlər seçirdi. Məsələn: "Filankəs", "Kəs", "Behmankəs", "Bikəs", "Bir nəfər", "Bir şəxs", "Bir müəllim", "Bir adam", "Bir", "İki", "Üç", "Dörd", "Beş". O, məqalə və felyetonlarına başlıq seçməkdə də eyni üsuldan istifadə edib. Məsələn, "Ordan-burdan", "Oyan-buyan", "Oyandan-buyandan", "Dərədən-təpədən" və s. O, müxtəlif zamanlarda, ayrı-ayrı qəzet və jurnallarda "Kəs", "Filankəs", "Behmankəs", "Mizrab", "Musiqiçi", "Hamamçı", "Çı" və digər imzalarla da yazılar çap etdirirdi.
Əksər hallarda isə müxtəlif səciyyəvi adlara (Mozalan, Dabanı çatlaq xala, Lağlağı və s.) müraciət edilirdi. Məsələn, Əliqulu Qəmküsar "Cüvəllağı bəy", Əli Nəzmi "Kefsiz bəy", "Məşədi Sijimqulu" imzaları ilə yazılar dərc etdirmişlər.
Hətta bəzən gizli imzalardan o qədər geniş istifadə olunurdu ki, müəlliflər özləri də yazılarını hansı imza ilə dərc etdirdiklərini unudurdular. Məsələn, Cəlil Məmmədquluzadənin özü "Molla Nəsrəddin"də də işlətdiyi gizli imzaların bir çoxunu unutduğu üçün 1927-ci ildə Tiflisdə – jurnalın ilk mürəttiblərindən İsmayıl Haqqı Həsənzadəyə məktub yazıb gizli imzalarını ondan soruşmuşdu. Mirzə Cəlilin həmin məktubuna Həsənzadə belə cavab vermişdi:
 | Mən bunu iqrar edirəm ki, məcmuənin Tiflisdə çıxan birinci nömrəsindən ta axıradək "Molla Nəsrəddin", "Lağlağı", "Hərdəmxəyal", "Dəli", "Cırcırama" və "Dəmdəməki" imzaları ilə yazılan cəmi məqalələr sən Cəlil Məmmədquluzadənin öz əli ilə yazılmış məqalələrdir |  |
Əlbəttə, İsmayıl Haqqının göstərdiyi imzalardan Mirzə Cəlil istifadə edib. Lakin həmin imzalarla yalnız Mirzə Cəlil deyil, başqaları da yazılar dərc etdirmişlər. Məsələn, "Lağlağı" imzasından Cəlil Məmmədquluzadə, Ömər Faiq Nemanzadə, Məşədi Qurbanəli Şərifov, Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev, Rzaqulu Nəcəfov istifadə etdiyi kimi, "Mozalan" imzası ilə də Mirzə Cəlil, Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev, Məşədi Qurbanəli və Salman Mümtaz yazılar dərc etdirmişlər.
Gizli imzanın dəqiqləşdirilməsi, onların müəllifinin müəyyən edilməsi (xüsusən ərəb əlifbası ilə yazmış müəlliflərin) çox əhəmiyyətlidir. Gizli imzalardan 20–30-cu illərdə də geniş istifadə olunmuşdur. Hazırkı dövrdə də gizli imzaya müraciət edən müəlliflər var.
İstinadlar
- Məmmədli Qulam. İmzalar. Bakı: Azərnəşr. 1977. səh. 120 səh.
Ədəbiyyat
Mirəhmədov Ə. Ədəbiyyatşünaslıq. Ensiklopedik lüğət. Bakı. 1998.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqale boyuk olcude ve ya tamamile tek menbeye esaslanir Movzu ile bagli muzakirelere qosula ve fikirlerinizi bildire bilersiniz Meqaleye etibarli menbeler elave ederek tekmillesdire bilersiniz mart 2024 Gizli imza muellifin bilerekden gizledilmesi XX esrin evvellerinde Azerbaycan metbuatinda xususile genis istifade olunmusdur Aciq imza ile cixis etmeyin cetin oldugu bu dovrde ciddi ictimai xarakterli yazilari gizli imza ile derc etdirmek daha munasib idi Gizli imza ile verilen eserlerde ve muxbir mektublarinda carizm hokumet memurlari yerli hakimler murtece ruhaniler gulus ve satira hedefine cevrilirdi Esasen satirik jurnallarda gizli imzalardan genis istifade olunmusdur Meselen 1906 ci ilde nesre baslayan Molla Nesreddin jurnalinin ilk nomresinde redaktorun adindan basqa hec bir aciq imza yox idi Belelikle de Molla ortulu imza ile metbuatda cixis etmeyi qanuni bir sekile saldi Dogrudur bu daimi deyil muveqqeti bir cixis yolu idi Cunki bir muellifin uc dord yazisi derc edildikden sonra dil ifade ve uslub xususiyyetleri ile yazi sahibinin kim oldugu mueyyen edilir hemin sexs teqiblere meruz qalirdi Buna gore de Molla Nesreddin jurnalinda ve basqa satirik orqanlarda gizli imza ile istirak eden muellifler tez tez imzalarini deyismeli olurdular Bu ve ya diger imzanin bir sexse aid oldugunu soylemek ucun imza sahibinin edebi fealiyyetini ardicil sekilde tedqiq etmek ve onu izlemek lazim gelir Misal ucun Uzeyir Hacibeyov uzun muddet metbuatda calismis ve muxtelif imzalardan istifade edib O muxtelif zamanlarda ayri ayri qezet ve jurnallarda Kes Filankes Behmankes Mizrab Musiqici Hamamci Ci ve diger imzalari isledib U Hacibeyov Heyat Irsad Tereqqi Heqiqet Iqbal Sovqat Yeni Iqbal Azerbaycan Mekteb Kommunist kimi qezet ve jurnallarda calisdigi zaman yazilarin altinda bu imzalari qoyub hemin metbuat orqanlarindan getdikde ise nece deyerler imzalarini da ozu ile aparmisdi Hacibeyovun gizli imza secmekde ozunemexsus usulu vardi O gizli imzalar ucun eyni mena veren muxtelif sozler sinonimler secirdi Meselen Filankes Kes Behmankes Bikes Bir nefer Bir sexs Bir muellim Bir adam Bir Iki Uc Dord Bes O meqale ve felyetonlarina basliq secmekde de eyni usuldan istifade edib Meselen Ordan burdan Oyan buyan Oyandan buyandan Dereden tepeden ve s O muxtelif zamanlarda ayri ayri qezet ve jurnallarda Kes Filankes Behmankes Mizrab Musiqici Hamamci Ci ve diger imzalarla da yazilar cap etdirirdi Ekser hallarda ise muxtelif seciyyevi adlara Mozalan Dabani catlaq xala Laglagi ve s muraciet edilirdi Meselen Eliqulu Qemkusar Cuvellagi bey Eli Nezmi Kefsiz bey Mesedi Sijimqulu imzalari ile yazilar derc etdirmisler Hetta bezen gizli imzalardan o qeder genis istifade olunurdu ki muellifler ozleri de yazilarini hansi imza ile derc etdirdiklerini unudurdular Meselen Celil Memmedquluzadenin ozu Molla Nesreddin de de isletdiyi gizli imzalarin bir coxunu unutdugu ucun 1927 ci ilde Tiflisde jurnalin ilk murettiblerinden Ismayil Haqqi Hesenzadeye mektub yazib gizli imzalarini ondan sorusmusdu Mirze Celilin hemin mektubuna Hesenzade bele cavab vermisdi Men bunu iqrar edirem ki mecmuenin Tiflisde cixan birinci nomresinden ta axiradek Molla Nesreddin Laglagi Herdemxeyal Deli Circirama ve Demdemeki imzalari ile yazilan cemi meqaleler sen Celil Memmedquluzadenin oz eli ile yazilmis meqalelerdir Elbette Ismayil Haqqinin gosterdiyi imzalardan Mirze Celil istifade edib Lakin hemin imzalarla yalniz Mirze Celil deyil basqalari da yazilar derc etdirmisler Meselen Laglagi imzasindan Celil Memmedquluzade Omer Faiq Nemanzade Mesedi Qurbaneli Serifov Ebdurrehim bey Haqverdiyev Rzaqulu Necefov istifade etdiyi kimi Mozalan imzasi ile de Mirze Celil Ebdurrehim bey Haqverdiyev Mesedi Qurbaneli ve Salman Mumtaz yazilar derc etdirmisler Gizli imzanin deqiqlesdirilmesi onlarin muellifinin mueyyen edilmesi xususen ereb elifbasi ile yazmis muelliflerin cox ehemiyyetlidir Gizli imzalardan 20 30 cu illerde de genis istifade olunmusdur Hazirki dovrde de gizli imzaya muraciet eden muellifler var IstinadlarMemmedli Qulam Imzalar Baki Azernesr 1977 seh 120 seh EdebiyyatMirehmedov E Edebiyyatsunasliq Ensiklopedik luget Baki 1998