Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Gəncə qapısı və ya Çiləbörd qapısı — Şuşa qalasının üç əsas qapısından biri olmaqla qalanın şimal tərəfində yerləşir. Qalanın digər iki qapısı isə İrəvan və Ağoğlan qapılarıdır.
| Gəncə qapısı | |
|---|---|
 | |
 | |
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Şəhər |  Şuşa |
| Yerləşir | Şuşa Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğu, M. F. Axundov küçəsi |
| Aidiyyatı | Qarabağ xanlığı |
| Sifarişçi | Pənahəli xan |
| Tikilmə tarixi | XVIII əsr |
| Üslubu | Arran memarlıq məktəbi |
UNESCO Ehtiyat Siyahısı | |
| Tipi | Mədəni |
| Kriteriya | i,iv,v,vi |
| Təyin edilib | 2001 |
| İstinad nöm. | 1574 |
| Dövlət | Azərbaycan |
| Region | Avropa |
| İstinad nöm. | 356 |
| Kateqoriya | Qala |
| Əhəmiyyəti | Ölkə əhəmiyyətli |
 Qapının profil görünüşü | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixi
Şuşa qalası üç əsas qapıya malik olmuşdur: Gəncə, İrəvan və Ağoğlan qapıları. Hər üç qapının adı tarixi mənbələrdə tez-tez xatırlanır, həmçinin onlar Şuşanın XIX əsrdə çəkilmiş bütün baş planlarında qeyd edilir. Məslən "Qafqaz" qəzetinin 1871-ci ildə çıxarılmış 25-ci nömrəsində yazılır: "Abixin barometrik ölçmələrinə görə, şəhərin Ağoğlan və Yelizavetpol qapıları yerləşən şimal-şərq hissəsi 3886 fut hündürlükdə, "Şuşa qayası" adlandırılan və İrəvan qapısı yerləşən cənub qərb hissəsi isə 4705 fut hündürlükdə yerləşir." Hələ XIX əsrin 60-cı illərində bu qapılar Şuşanın ictimai həyatında mühüm rol oynayırdılar ki, "Иллюстрация" qəzetində çap edilmiş məqalə də bunu isbat edir. Həmin məqalədə verilən məlumata görə, Ağoğlan və İrəvan qapıları ali şəxslərin keçişi və yük daşınması üçün, Gəncə qapısı isə arabaların keçməsi üçün nəzərdə tutulmuşdu. Bəzi mənbələrdə qala divarlarının dördüncü divarının da olmasından bəhs edilsə də, onun yeri və adı müəyyən edilməmişdir.
Memarlar hələ qədim dövrlərdən şəhərlə tanışlığın onun qala divarlarından başladığını və şəhərin memarlığını məhz qala divarlarının müəyyən etdiyini nəzərə alırdılar. Buna görə də, memarlıq-kompozisiya həlli baxımında Şuşa qalasının əsas – şimal qapısı zəfər tağını xatırladır. Müdafiə sistemlərinin bədii əhəmiyyətinə oxşar münasibət Azərbaycan, Dağıstan, Ermənistan, Gürcüstan, Orta Asiya və Qədim Rus qala memarlığı üçün xarakterikdir.
Pənahəli xanın hakimiyyəti dövründə inşa edilmiş qapı, artıq XVIII əsrdən etibarən Gəncə qapısı və ya Çiləbörd qapısı adlandırılırdı. Şuşa qalasının bu qapıdan çıxan yolu şəhəri Gəncə şəhəri və Qarabağ xanlığının Çiləbörd mahalı ilə birləşdirirdi. Qarabağ xanlığının 1805-ci ildə Rusiya İmperiyasına biləşdirilməsindən sonra Gəncənin Yelizavetpol adlandırılması (1804) ilə əlaqədar olaraq Gəncə qapısı da müvafiq olaraq Yelizavetpol qapısı adlandırılmağa başlayır.
Memarlıq xüsusiyyətləri
Şuşa qalasının Şimal qapısı qala divarlarının ortasında – Ağoğlan və İrəvan qapılarının arasında yerləşir. Şuşa qalasının digər qapıları ilə müqayisədə Gəncə qapısı dövrümüzə daha yaxşı saxlanmış vəziyyətdə çatmışdır.
Şahmatvari və küknar düzülüşlü ağ və qara daşlardan toxunmuş hörgü, qalanın dərin oxvarı tağlı girişini effektiv şəkildə əhatə edir. Giriş üzərində dağılmış yalançı pəncərə çıcışlarının simmetrik izləri vardır. Onların arasında mazğallar və ya qala bacaları yerləşir. Yalançı və həqiqi pəncərə çıxışlarının sıralanması o dövr memarlığında ictimai binaların fasadlarının həll edilməsi üçün geniş istifadə edilən üsul olmaqla, memarlar tərəfindən mülki memarlıqdan mənimsənilmişdir. Ümumilikdə əsas xüsusiyyətlərindən biri demək olar ki şəhərin bütün tikililərinə — müdafiə sistemi, dini tikililər, su paylama sistemi və s. — əhəmiyyətli təsi göstərmiş yaşayış binaları memarlığı elementlərinin mənimsənilməsidir.
Şəhərin qala divarları üzərində bir qədər ucalan Gəncə qapısının düz səthi, müəyyən şəhərsalma xüsusiyyəti daşımaqla, ona parad görünüşü verir. Düşmənlərin əsas qala qapısına rahat yaxınlaşmasına mane olmaq üçün, qapı qarşısında bir tərəfi divarın fasadına dirənən Г formalı müdafiə divarı inşa edilmişdir. Burdakı girişlərin yerləşməsi Şahbulaq qəsrinin girişi ilə oxşarlıq təşkil edir. Qala tərəfdən qapıya gözətçilər üçün tikilmiş xüsusi yer birləşir.
Gəncə qapısının ikinci yarusunda silahlar saxlanılırdı. Qərb tərəfdən qapıya üç yaruslu dairəvi qüllə birləşir. Qüllənin müxtəlif yerlərində pərakəndə şəkildə mazğallar yerləşdirilmişdir.
Azərbaycan SSR dövründə Şuşa qalasının şimal hissəsində, o cümlədən Gəncə qapısında bərpa işləri aparılmışdır. Şimal qapısı rayonunun memarlıq simasını yaxınlıqda yerlşən və daş çardaq kimi həll edilmiş vı daş çadırla örtülmüş bulaq tamamlayır.
Qeydlər
İstinadlar
- Tofiq Mustafazadə. Qarabağ xanlığı (PDF). Bakı: "Sabah". 2009. səh. 181. ISBN . 2022-03-27 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2018-07-01.
- Авалов, Э. В. "О некоторых особенностях архитектуры оборонительных сооружений Шуши". Изв. АН Азерб. ССР сер. Лит. Яз. и Иск. (№ 2). 1972. (#accessdate_missing_url)
- "Кавказ, Тифлис" (№ 25). 1871.
- Очерки Закавказья. «Иллюстрация» (т. VII). СПб.-М. 1861. 257.
- Nersesov (Qarabaği), Mirzə Yusif. Tarixi-Safi (PDF) (Qarabağnamələr. II kitab). Bakı: Şərq-Qərb nəşriyyatı. 2006. 35. 2022-07-11 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2018-07-09.
- Авалов, 1977. səh. 32
- История Азербайджана (т. 2). Баку. 1960. 6.
- Авалов, 1977. səh. 33
- Авалов, 1977. səh. 34
Ədəbiyyat
- Авалов, Э. В. Архитектура города Шуши и проблемы сохранения его исторического облика. Баку: Элм. 1977.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Gence qapilari Gence qapisi ve ya Cilebord qapisi Susa qalasinin uc esas qapisindan biri olmaqla qalanin simal terefinde yerlesir Qalanin diger iki qapisi ise Irevan ve Agoglan qapilaridir Gence qapisi39 45 57 sm e 46 45 01 s u Olke AzerbaycanSeher Susa SusaYerlesir Susa Dovlet Tarix Memarliq Qorugu M F Axundov kucesiAidiyyati Qarabag xanligiSifarisci Penaheli xanTikilme tarixi XVIII esrUslubu Arran memarliq mektebiUNESCO Ehtiyat SiyahisiTipiMedeniKriteriyai iv v viTeyin edilib2001Istinad nom 1574DovletAzerbaycanRegionAvropaAzerbaycandaki tarixi abidelerin milli qeydiyyatiIstinad nom 356KateqoriyaQalaEhemiyyetiOlke ehemiyyetliQapinin profil gorunusu Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixiM F Axundov kucesinden qala divarlari Gence qapisi ve qapi yanindaki uc yaruslu qullenin gorunusu isgal dovrunde Susa qalasi uc esas qapiya malik olmusdur Gence Irevan ve Agoglan qapilari Her uc qapinin adi tarixi menbelerde tez tez xatirlanir hemcinin onlar Susanin XIX esrde cekilmis butun bas planlarinda qeyd edilir Meslen Qafqaz qezetinin 1871 ci ilde cixarilmis 25 ci nomresinde yazilir Abixin barometrik olcmelerine gore seherin Agoglan ve Yelizavetpol qapilari yerlesen simal serq hissesi 3886 fut hundurlukde Susa qayasi adlandirilan ve Irevan qapisi yerlesen cenub qerb hissesi ise 4705 fut hundurlukde yerlesir Hele XIX esrin 60 ci illerinde bu qapilar Susanin ictimai heyatinda muhum rol oynayirdilar ki Illyustraciya qezetinde cap edilmis meqale de bunu isbat edir Hemin meqalede verilen melumata gore Agoglan ve Irevan qapilari ali sexslerin kecisi ve yuk dasinmasi ucun Gence qapisi ise arabalarin kecmesi ucun nezerde tutulmusdu Bezi menbelerde qala divarlarinin dorduncu divarinin da olmasindan behs edilse de onun yeri ve adi mueyyen edilmemisdir Memarlar hele qedim dovrlerden seherle tanisligin onun qala divarlarindan basladigini ve seherin memarligini mehz qala divarlarinin mueyyen etdiyini nezere alirdilar Buna gore de memarliq kompozisiya helli baximinda Susa qalasinin esas simal qapisi zefer tagini xatirladir Mudafie sistemlerinin bedii ehemiyyetine oxsar munasibet Azerbaycan Dagistan Ermenistan Gurcustan Orta Asiya ve Qedim Rus qala memarligi ucun xarakterikdir Penaheli xanin hakimiyyeti dovrunde insa edilmis qapi artiq XVIII esrden etibaren Gence qapisi ve ya Cilebord qapisi adlandirilirdi Susa qalasinin bu qapidan cixan yolu seheri Gence seheri ve Qarabag xanliginin Cilebord mahali ile birlesdirirdi Qarabag xanliginin 1805 ci ilde Rusiya Imperiyasina bilesdirilmesinden sonra Gencenin Yelizavetpol adlandirilmasi 1804 ile elaqedar olaraq Gence qapisi da muvafiq olaraq Yelizavetpol qapisi adlandirilmaga baslayir Memarliq xususiyyetleriGence qapisinin plani Susa qalasinin Simal qapisi qala divarlarinin ortasinda Agoglan ve Irevan qapilarinin arasinda yerlesir Susa qalasinin diger qapilari ile muqayisede Gence qapisi dovrumuze daha yaxsi saxlanmis veziyyetde catmisdir Sahmatvari ve kuknar duzuluslu ag ve qara daslardan toxunmus horgu qalanin derin oxvari tagli girisini effektiv sekilde ehate edir Giris uzerinde dagilmis yalanci pencere cicislarinin simmetrik izleri vardir Onlarin arasinda mazgallar ve ya qala bacalari yerlesir Yalanci ve heqiqi pencere cixislarinin siralanmasi o dovr memarliginda ictimai binalarin fasadlarinin hell edilmesi ucun genis istifade edilen usul olmaqla memarlar terefinden mulki memarliqdan menimsenilmisdir Umumilikde esas xususiyyetlerinden biri demek olar ki seherin butun tikililerine mudafie sistemi dini tikililer su paylama sistemi ve s ehemiyyetli tesi gostermis yasayis binalari memarligi elementlerinin menimsenilmesidir Seherin qala divarlari uzerinde bir qeder ucalan Gence qapisinin duz sethi mueyyen sehersalma xususiyyeti dasimaqla ona parad gorunusu verir Dusmenlerin esas qala qapisina rahat yaxinlasmasina mane olmaq ucun qapi qarsisinda bir terefi divarin fasadina direnen G formali mudafie divari insa edilmisdir Burdaki girislerin yerlesmesi Sahbulaq qesrinin girisi ile oxsarliq teskil edir Qala terefden qapiya gozetciler ucun tikilmis xususi yer birlesir Gence qapisinin ikinci yarusunda silahlar saxlanilirdi Qerb terefden qapiya uc yaruslu dairevi qulle birlesir Qullenin muxtelif yerlerinde perakende sekilde mazgallar yerlesdirilmisdir Azerbaycan SSR dovrunde Susa qalasinin simal hissesinde o cumleden Gence qapisinda berpa isleri aparilmisdir Simal qapisi rayonunun memarliq simasini yaxinliqda yerlsen ve das cardaq kimi hell edilmis vi das cadirla ortulmus bulaq tamamlayir QeydlerOxsar sekilde mulki memarliqdan elde edilmis motivlerin mudafie tikililerinde istifade edilmesine Orta Asiya memarliginda da rast gelinir Meselen Buxara ve Xive qalalarinin fasadi tagli pencere siralari ile bezedilmisdir IstinadlarTofiq Mustafazade Qarabag xanligi PDF Baki Sabah 2009 seh 181 ISBN 5 86106 016 0 2022 03 27 tarixinde PDF Istifade tarixi 2018 07 01 Avalov E V O nekotoryh osobennostyah arhitektury oboronitelnyh sooruzhenij Shushi Izv AN Azerb SSR ser Lit Yaz i Isk 2 1972 accessdate missing url Kavkaz Tiflis 25 1871 Ocherki Zakavkazya Illyustraciya t VII SPb M 1861 257 Nersesov Qarabagi Mirze Yusif Tarixi Safi PDF Qarabagnameler II kitab Baki Serq Qerb nesriyyati 2006 35 2022 07 11 tarixinde PDF Istifade tarixi 2018 07 09 Avalov 1977 seh 32 Istoriya Azerbajdzhana t 2 Baku 1960 6 Avalov 1977 seh 33 Avalov 1977 seh 34EdebiyyatAvalov E V Arhitektura goroda Shushi i problemy sohraneniya ego istoricheskogo oblika Baku Elm 1977