Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
| ||||||
| Ümumi | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Ad, İşarə, Nömrə | gümüş, Ag, 47 | |||||
| Qrup, Dövr, Blok | 11, 5, d | |||||
| Xarici görünüşü |  | |||||
| Atom kütləsi | 107.8682 q/mol | |||||
| Elektron formulu | [Kr] 4d10 5s1 | |||||
| Fiziki xassələr | ||||||
| Halı | ||||||
| Sıxlığı | (0 °C, 101.325 kPa) q/L | |||||
| Ərimə temperaturu | 961.78 °C (1234.93 K, 1763.2 °F) | |||||
| Qaynama temperaturu | 2162 °C (2435 K, 3924 °F) | |||||
| Elektromənfiliyi | ||||||
| Oksidləşmə dərəcəsi | ||||||
| Spektr = | ||||||
| İonlaşma enerjisi | kCmol-1 | |||||
Gümüş (Ag) – kimyəvi element, D. İ. Меndeleyevin kimyəvi elementlərin dövrü sisteminin beşinci periodunun əlavə yarımqrupunun kimyəvi elementi. Atom nömrəsi 47-dir. Ag (lat. Argentum) simvolu ilə göstərilir.
Gümüş nəcib metal olaraq plastikdir, gümüşü-ağ rəngdədir. Ərimə temperaturu – 961.9 °C, qaynama temperaturu 1950 °C, bərkliyi — 10,5 g/см³. Əksər birləşmələrdə +1 oksidləşmə dərəcəsindədir. Gümüş çoxdan qiymətli bir metal kimi qiymətləndirilmişdir. Gümüş bəzən qızılla yanaşı bir çox külçə sikkədə istifadə olunur. Miqdarca qızıldan daha çox mövcud olsa da, təbii metal kimi çox azdır.
Tarixi
Gümüş insanlara qədim zamanlardan məlum olmasına baxmayaraq qızıl və misdən sonra kəşf edilmişdir. Gümuşün qədim tarixi olması bu səbəbdəndir ki, gümüş qızıl kimi təmiz şəkildə təbiətdə tapılır. Onu filizlərdən əridib almaq lazım gəlmirdi. Gümüş bir çox xalqların mədəni ənənələrində tez-tez rast gəlinir.
Orta əsrlərdə gümüş və onun birləşmələri alximiklər arasında çox məşhur idi. XIII əsrdən başlayaraq ondan qab-qacağın hazırlanması üçün istifadə edilməyə başlanılır. Gümüşdən indiyə qədər gümüş pulların hazırlanması üçün geniş istifadə edilir. Bitkilərdə gümüşün miqdarı milyonda bir faizdir. Onun miqdarı orta hesabla dəniz bitkilərində 100 qram quru maddəyə görə 0,025 mq, yerüstü bitkilərdə isə 0,006 mq miqdarında olur. Gümüş ionları bütün bitkilərin tərkibində daima olur. Gümüşü ən aktiv toplayan bitki sürünən yoncadır. Gümüş ionları bakterial hüceyrələrin daxilinə keçir və mikroorqanizmlərin fermentlərini blokadaya alır və bu zaman əksər ibtidailər məhv olurlar. Gümüş, dezoksiribonuklein turşularının azotlu əsasları ilə əlaqəyə girərək DNT-nin stabilliyini pozur və uyğun olaraq bakteriaların, göbələrklərin və virusların həyat qabiliyyətləri pozulur. Bundan başqa gümüş ionlarının sürətlə hüceyrəyə, sitoplazmatik membrana daxil olması, hüceyrə təbəqəsinin funksiyasının pozulması (bakteriostatik effekt) və çoxlu sayda bakterial fermentlərin blokadası (bakteriolitik effekt) mikroorqanizmlərin məhvinə səbəb olur.
Heyvanların orqanizmində gümüşün miqdarı 100 qram quru qalığa görə (məməlilərdə) 20 mkq-a çatır.
Gümüşün insan orqanizmində miqdarı 1,1 mkq/kq-dır. Daha çox miqdarda gümüş ağ ciyərlərdə, qara ciyərdə, beyində, eritrositlərdə, gözün əlvan təbəqəsində və hipofizdə olur.
Indiyə qədər gümüşün insan orqanizmində fizialoji rolu kifayət qədər öyrənilməmişdir. Gümüş fermentlərin inhibitoru (ləngidici) rolunu oynayır. Müəyyən edilmişdir ki, gümüş əksər fermentlərin aktiv mərkəzlərinin əmələ gəlməsində iştirak edən sulfhidrid (HS) qruplarını blokadaya alaraq fermentlərin aktivliyini azalatmaq qabiliyyətinə malikdir.
Gümüş miozinin adenozintrifosfat fəaliyyətini blokada edir. Miozin insan əzələ toxumasının əsas zülalı olub ATF-i parçalamaq qabiliyyətinə malikdir.
Gümüşün duzları dəriyə düşdükdə qara və çətin kənarlaşdırılan ləkələr yaranır.
Gümüşün insan üçün zəhərlilik dozası 60 mq, öldürücü dozası 1,3-6,2 qramdır.
Onun orqanizmə daxil olmasının əsas mənbələri mineral sular və dəniz məhsullarıdır.
Gümüşün ən geniş məlum olan və insan tərəfindən daha geniş istifadə olunan birləşmələri aşağıdakılardır.
AgNO3 – gümüş (I) nitrat
Ag2Hg3 – gümüş amalqaması – civə və gümüşün ərintisi.
Ag2S – gümüş (I) sulfid.
Gümüş qiymətli metal olub qədim svilizasiyalar dövründən məlumdur.
Gümüş adı ingilis – sakson “siolfur” və latın sözü “argentams”-dan götürülüb.
Qida məhsulları ilə gümüşün sutka ərzində orqanizmə daxil olan miqdarı 0,07 mq-dır.
Gümüş nitrat AgNO3 tibbi preparat kimi istifadə olunur, protarqol və kollarqol dərman preparatlarının tərkibinə daxildir.
Gümüş amalqaması stomatologiyada, xüsusi halda diş protezlərində istifadə olunur.
Qədim zamanlarda insanlar gümüşü su və ərzaq saxlamaq məqsədilə qablar və tutumlar hazırlamaq üçün istifadə edirdilər. Çünki, gümüş bakteriostatik təsirə malikdir.
Məlumdur ki, hər gün milyonlarla hindlilər Qanq çayında çimərək dini ayinlər icra etsələr də yolxucu xəstəliklərə tutulmurlar. Bunun səbəbi odur ki, bu çayın suyunda yüksək miqdarda gümüş ionları var.
Hava atmosferində çox vaxt gümüş predmetlərin qaralması müşahidə olunur. Bu, onların səthində havada olan hidrogen sulfidin təsirindən qara gümüş sulfidin Ag2S əmələ gəlməsidir. Uzun illər kimyaçıları maraqlandıran suallardan birinə kompyuterlər cavab verə bildi – nədən gümüş kükürdlə təmasda olduğu zaman oksigenlə təmasda olduğundan daha tez qaralır. Ola bilər ki, bundan sonra smartfon və digər elektrik cihazlarının elektrik sxemləri daha uzun ömürlü olarsa, gümüş əşyalar görkəmlərini daha gec itirərlər. Məlumdur ki, kükürd tərkibli birləşmələr (xüsusilə hidrogen sulfid) gümüşün qaralmasının əsas səbəbidir. Atmosferdə kükürdün uçucu birləşmələrinin hətta cüzi miqdarları (milyardda bir hissəsi belə) tünd gümüş sulfid təbəqəsinin yaranmasına səbəb olur. Atmosfer oksigeni isə praktiki olaraq gümüşlə reaksiyaya girmir, baxmayaraq ki, termodinamiki nöqteyi nəzərindən, gümüş oksidin əmələ gəlməsi daha yüksək ehtimal təşkil etməlidir. Gümüşün oksigenə nisbətən kükürdlə daha asan reaksiyaya girməsini izah etmək üçün Qabriel Salex və Stefano Sanvito (Triniti-koleci, Dublin) bu reaksiyaları molekulyar-dinamika üsulunun köməyilə modelləşdirməyi qərara almışlar. Tədqiqatların sadələşdirilməsi məqsədilə alimlər hidrogensulfid əvəzinə reaksiyaları kükürdlə modelləşdirmişlər. Bunun səbəbi ondadır ki, gümüşlə təmasda olduqda bu maddələr ilkin olaraq kükürd S8-dək parçalanırlar. Hesablamalar göstərmişdir ki, S8 gümüşün səthinə yaxınlaşdıqda ayrı-ayrı molekullara parçalandığı üçün gümüş sulfid daha sürətlə əmələ gəlir. Oksigen daha lənğ dissosiasiya edir və bundan əlavə metalın üzərində ilk oksid qatının əmələ gəldiyindən sonra gümüş oksidin əmələ gəlmə sürəti azalır. Kükürdlə reaksiya zamanı belə hallar müşahidə olunmur, çünki gümüş atomları metalik qəfəsdən sulfid qatından keçərək səthə yönəlir və növbəti kükürd atomları ilə reaksiyaya girmək üçün diffuziya edirlər. Bu səbəbdən kükürd sulfid daha sürətlə əmələ gəlir. Tədqiqat müəllifləri özləri də gözləmirdi ki, gümüş atomları metal qatından səthə doğru yönəlir və burada oksidləşdiricinin təsirinə məruz qalırlar. Bəlkə elə bunun özü gümüşün korroziyadan qorunma üsulunun təklif edilməsi üçün təkan ola bilər. Məsələn, gümüşə müxtəlif qatqılar əlavə edildiyində (легирование) atomların sulfiq qatından keçərək səthə doğru diffuziyası ləngiyir, müvafiq olaraq, korroziya da ləngiyir. “Nokia” firmasının elektronika üzrə mütəxəssisləri də bu eksperimentlərdə iştirak edib və alınan nəticələr onlar üçün böyük maraq doğurubdur, çünki gümüşün korroziyası çox zaman cmartfonların və digər elektron cihazlarının sıradan çixmasının səbəbi olur.
Gümüş bitkilərdə
Bitkilərdə gümüşün miqdarı milyonda bir faizdir. Onun miqdarı orta hesabla dəniz bitkilərində 100 qram quru maddəyə görə 0.025 mq, yerüstü bitkilərdə isə 0.006 mq miqdarında olur. Gümüş ionları bütün bitkilərin tərkibində daima olur. Gümüşü ən aktiv toplayan bitki sürünən yoncadır. Gümüş ionlari bakterial hüceyrələrin daxilinə keçir və mikroorqanizmlərin fermentlərini blokadaya alır və bu zaman əksər ibtidailər məhv olurlar. gümüş, dezoksiribonuklein turşularının azotlu əsasları ilə əlaqəyə girərəl DNT-nin stabilliyini pozur və uyğun olaraq bakteriaların, göbələklərin və virusların həyat qabiliyyətləri pozulur. Bundan başqa gümüş ionlarının sürətlə hüceyrəyə, sitoplazmatik membrana daxil olması, hüceyrə təbəqəsinin funksiyasının pozulması (bakteriolitik effekt) mikroorqanizmlərin məhvinə səbəb olur.
İstinadlar
- "Bullion vs. Numismatic Coins: Difference between Bullion and Numismatic Coins". www.providentmetals.com (ingilis). 2018-11-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-12-17.
- "'World has 5 times more gold than silver' | Latest News & Updates at Daily News & Analysis". dna (ingilis). 2009-03-03. 2018-02-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-12-17.
Mənbə
- http://www.nkpi.az/?page=addread&id=1160[ölü keçid]
- Химия и жизнь 2019 №5 səh 19
- XVII-XIX əsrlərdə gümüş preparatları əsəb və mədə-bağırsaq xəstəliklərinin müalicəsində istifadə olunmuşdur.
- Gümüş ionları bakteriyaların inkişafının qarşısını alır və olduqca az qatılıqlarda (10-10 mol/l-ə yaxın) içməli suyu sterilləşdirir.
- Gümüş kəskin ifadə olunan bakterisid, antiseptik, iltihab əleyhinə, yığıcı təsirə malikdir.
- Gümüş təbii bakterisid metal olub 650 növ bakteriyalara qarşı effektivlidir. Demək olar ki, bütün antibiotiklərdən fərqli olaraq bu bakteriyalar gümüşə uyğunlaşmırlar. Gümüş bir çox ibtidailərə və hətta viruslara qarşı antibiotik təsirlidir.
Xarici keçidlər
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
47 palladium gumus kadmiumCu Ag Au dovri cedvelUmumiAd Isare Nomre gumus Ag 47Qrup Dovr Blok 11 5 dXarici gorunusuAtom kutlesi 107 8682 q molElektron formulu Kr 4d10 5s1Fiziki xasselerHaliSixligi 0 C 101 325 kPa q LErime temperaturu 961 78 C 1234 93 K 1763 2 F Qaynama temperaturu 2162 C 2435 K 3924 F ElektromenfiliyiOksidlesme derecesiSpektr Ionlasma enerjisi kCmol 1 Gumus Ag kimyevi element D I Mendeleyevin kimyevi elementlerin dovru sisteminin besinci periodunun elave yarimqrupunun kimyevi elementi Atom nomresi 47 dir Ag lat Argentum simvolu ile gosterilir Gumus necib metal olaraq plastikdir gumusu ag rengdedir Erime temperaturu 961 9 C qaynama temperaturu 1950 C berkliyi 10 5 g sm Ekser birlesmelerde 1 oksidlesme derecesindedir Gumus coxdan qiymetli bir metal kimi qiymetlendirilmisdir Gumus bezen qizilla yanasi bir cox kulce sikkede istifade olunur Miqdarca qizildan daha cox movcud olsa da tebii metal kimi cox azdir GumusTarixiGumus insanlara qedim zamanlardan melum olmasina baxmayaraq qizil ve misden sonra kesf edilmisdir Gumusun qedim tarixi olmasi bu sebebdendir ki gumus qizil kimi temiz sekilde tebietde tapilir Onu filizlerden eridib almaq lazim gelmirdi Gumus bir cox xalqlarin medeni enenelerinde tez tez rast gelinir Gumus nitratin kristallariGumus vaza texminen eramizdan evvel 2400 cu il Orta esrlerde gumus ve onun birlesmeleri alximikler arasinda cox meshur idi XIII esrden baslayaraq ondan qab qacagin hazirlanmasi ucun istifade edilmeye baslanilir Gumusden indiye qeder gumus pullarin hazirlanmasi ucun genis istifade edilir Bitkilerde gumusun miqdari milyonda bir faizdir Onun miqdari orta hesabla deniz bitkilerinde 100 qram quru maddeye gore 0 025 mq yerustu bitkilerde ise 0 006 mq miqdarinda olur Gumus ionlari butun bitkilerin terkibinde daima olur Gumusu en aktiv toplayan bitki surunen yoncadir Gumus ionlari bakterial huceyrelerin daxiline kecir ve mikroorqanizmlerin fermentlerini blokadaya alir ve bu zaman ekser ibtidailer mehv olurlar Gumus dezoksiribonuklein tursularinin azotlu esaslari ile elaqeye girerek DNT nin stabilliyini pozur ve uygun olaraq bakterialarin gobelerklerin ve viruslarin heyat qabiliyyetleri pozulur Bundan basqa gumus ionlarinin suretle huceyreye sitoplazmatik membrana daxil olmasi huceyre tebeqesinin funksiyasinin pozulmasi bakteriostatik effekt ve coxlu sayda bakterial fermentlerin blokadasi bakteriolitik effekt mikroorqanizmlerin mehvine sebeb olur Heyvanlarin orqanizminde gumusun miqdari 100 qram quru qaliga gore memelilerde 20 mkq a catir Gumusun insan orqanizminde miqdari 1 1 mkq kq dir Daha cox miqdarda gumus ag ciyerlerde qara ciyerde beyinde eritrositlerde gozun elvan tebeqesinde ve hipofizde olur Indiye qeder gumusun insan orqanizminde fizialoji rolu kifayet qeder oyrenilmemisdir Gumus fermentlerin inhibitoru lengidici rolunu oynayir Mueyyen edilmisdir ki gumus ekser fermentlerin aktiv merkezlerinin emele gelmesinde istirak eden sulfhidrid HS qruplarini blokadaya alaraq fermentlerin aktivliyini azalatmaq qabiliyyetine malikdir Gumus miozinin adenozintrifosfat fealiyyetini blokada edir Miozin insan ezele toxumasinin esas zulali olub ATF i parcalamaq qabiliyyetine malikdir Gumusun duzlari deriye dusdukde qara ve cetin kenarlasdirilan lekeler yaranir Gumusun insan ucun zeherlilik dozasi 60 mq oldurucu dozasi 1 3 6 2 qramdir Onun orqanizme daxil olmasinin esas menbeleri mineral sular ve deniz mehsullaridir Gumusun en genis melum olan ve insan terefinden daha genis istifade olunan birlesmeleri asagidakilardir AgNO3 gumus I nitrat Ag2Hg3 gumus amalqamasi cive ve gumusun erintisi Ag2S gumus I sulfid Gumus qiymetli metal olub qedim svilizasiyalar dovrunden melumdur Gumus adi ingilis sakson siolfur ve latin sozu argentams dan goturulub Qida mehsullari ile gumusun sutka erzinde orqanizme daxil olan miqdari 0 07 mq dir Gumus nitrat AgNO3 tibbi preparat kimi istifade olunur protarqol ve kollarqol derman preparatlarinin terkibine daxildir Gumus amalqamasi stomatologiyada xususi halda dis protezlerinde istifade olunur Qedim zamanlarda insanlar gumusu su ve erzaq saxlamaq meqsedile qablar ve tutumlar hazirlamaq ucun istifade edirdiler Cunki gumus bakteriostatik tesire malikdir Melumdur ki her gun milyonlarla hindliler Qanq cayinda cimerek dini ayinler icra etseler de yolxucu xesteliklere tutulmurlar Bunun sebebi odur ki bu cayin suyunda yuksek miqdarda gumus ionlari var Hava atmosferinde cox vaxt gumus predmetlerin qaralmasi musahide olunur Bu onlarin sethinde havada olan hidrogen sulfidin tesirinden qara gumus sulfidin Ag2S emele gelmesidir Uzun iller kimyacilari maraqlandiran suallardan birine kompyuterler cavab vere bildi neden gumus kukurdle temasda oldugu zaman oksigenle temasda oldugundan daha tez qaralir Ola biler ki bundan sonra smartfon ve diger elektrik cihazlarinin elektrik sxemleri daha uzun omurlu olarsa gumus esyalar gorkemlerini daha gec itirerler Melumdur ki kukurd terkibli birlesmeler xususile hidrogen sulfid gumusun qaralmasinin esas sebebidir Atmosferde kukurdun ucucu birlesmelerinin hetta cuzi miqdarlari milyardda bir hissesi bele tund gumus sulfid tebeqesinin yaranmasina sebeb olur Atmosfer oksigeni ise praktiki olaraq gumusle reaksiyaya girmir baxmayaraq ki termodinamiki noqteyi nezerinden gumus oksidin emele gelmesi daha yuksek ehtimal teskil etmelidir Gumusun oksigene nisbeten kukurdle daha asan reaksiyaya girmesini izah etmek ucun Qabriel Salex ve Stefano Sanvito Triniti koleci Dublin bu reaksiyalari molekulyar dinamika usulunun komeyile modellesdirmeyi qerara almislar Tedqiqatlarin sadelesdirilmesi meqsedile alimler hidrogensulfid evezine reaksiyalari kukurdle modellesdirmisler Bunun sebebi ondadir ki gumusle temasda olduqda bu maddeler ilkin olaraq kukurd S8 dek parcalanirlar Hesablamalar gostermisdir ki S8 gumusun sethine yaxinlasdiqda ayri ayri molekullara parcalandigi ucun gumus sulfid daha suretle emele gelir Oksigen daha leng dissosiasiya edir ve bundan elave metalin uzerinde ilk oksid qatinin emele geldiyinden sonra gumus oksidin emele gelme sureti azalir Kukurdle reaksiya zamani bele hallar musahide olunmur cunki gumus atomlari metalik qefesden sulfid qatindan kecerek sethe yonelir ve novbeti kukurd atomlari ile reaksiyaya girmek ucun diffuziya edirler Bu sebebden kukurd sulfid daha suretle emele gelir Tedqiqat muellifleri ozleri de gozlemirdi ki gumus atomlari metal qatindan sethe dogru yonelir ve burada oksidlesdiricinin tesirine meruz qalirlar Belke ele bunun ozu gumusun korroziyadan qorunma usulunun teklif edilmesi ucun tekan ola biler Meselen gumuse muxtelif qatqilar elave edildiyinde legirovanie atomlarin sulfiq qatindan kecerek sethe dogru diffuziyasi lengiyir muvafiq olaraq korroziya da lengiyir Nokia firmasinin elektronika uzre mutexessisleri de bu eksperimentlerde istirak edib ve alinan neticeler onlar ucun boyuk maraq dogurubdur cunki gumusun korroziyasi cox zaman cmartfonlarin ve diger elektron cihazlarinin siradan cixmasinin sebebi olur Gumus bitkilerdeBitkilerde gumusun miqdari milyonda bir faizdir Onun miqdari orta hesabla deniz bitkilerinde 100 qram quru maddeye gore 0 025 mq yerustu bitkilerde ise 0 006 mq miqdarinda olur Gumus ionlari butun bitkilerin terkibinde daima olur Gumusu en aktiv toplayan bitki surunen yoncadir Gumus ionlari bakterial huceyrelerin daxiline kecir ve mikroorqanizmlerin fermentlerini blokadaya alir ve bu zaman ekser ibtidailer mehv olurlar gumus dezoksiribonuklein tursularinin azotlu esaslari ile elaqeye girerel DNT nin stabilliyini pozur ve uygun olaraq bakterialarin gobeleklerin ve viruslarin heyat qabiliyyetleri pozulur Bundan basqa gumus ionlarinin suretle huceyreye sitoplazmatik membrana daxil olmasi huceyre tebeqesinin funksiyasinin pozulmasi bakteriolitik effekt mikroorqanizmlerin mehvine sebeb olur Istinadlar Bullion vs Numismatic Coins Difference between Bullion and Numismatic Coins www providentmetals com ingilis 2018 11 19 tarixinde Istifade tarixi 2017 12 17 World has 5 times more gold than silver Latest News amp Updates at Daily News amp Analysis dna ingilis 2009 03 03 2018 02 14 tarixinde Istifade tarixi 2017 12 17 Menbehttp www nkpi az page addread amp id 1160 olu kecid Himiya i zhizn 2019 5 seh 19 XVII XIX esrlerde gumus preparatlari eseb ve mede bagirsaq xesteliklerinin mualicesinde istifade olunmusdur Gumus ionlari bakteriyalarin inkisafinin qarsisini alir ve olduqca az qatiliqlarda 10 10 mol l e yaxin icmeli suyu sterillesdirir Gumus keskin ifade olunan bakterisid antiseptik iltihab eleyhine yigici tesire malikdir Gumus tebii bakterisid metal olub 650 nov bakteriyalara qarsi effektivlidir Demek olar ki butun antibiotiklerden ferqli olaraq bu bakteriyalar gumuse uygunlasmirlar Gumus bir cox ibtidailere ve hetta viruslara qarsi antibiotik tesirlidir Xarici kecidlerHemcinin bax