Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Fərhad - Nizami Gəncəvinin "Xəmsə"sinin ikinci məsnəvisi olan "Xosrov və Şirin" poemasının qəhrəmanlarından biridir. Poemada Şirinə aşiq olan Fərhadın sevgisi cavabsız qalır və o, faciəvi şəkildə ölür.
| Fərhad | |
|---|---|
 Gəncə şəhərində "Fərhad" heykəli | |
| Əsər | Xosrov və Şirin |
| Uyğunlaşdırma | yox |
| Məlumat | |
| Cinsi | kişi |
| Ölüm tarixi | VII əsr |
| Peşəsi | daşyonan[d] |
Tarixi mənbələrdə
XII əsrin mötəbər tarixi sənədi, 520 (1126)-ci ildə qələmə alınan “Kitabi-mücmələt-təvarix v-əl-qisəs” əsərində (müəllifi naməlumdur) Xosrovun cəh-cəlalından, Şirin haqqında verilən maraqlı məlumatdan əlavə, Xosrovun Bəhramdoxt adlanan digər bir məşuqəsinin də adı çəkilmiş, həmçinin Fərhad haqqında bəhs olunmuşdur. Fərhadın tarixi bir şəxsiyyət olduğuna işarə edən müəllif burada onu həm mühəndis-memar, həm də sepəhbod adlandırır. Əli Əkbər Şəhabi isə qeyd edir [3] ki, bu məsələ ağlabatandır, çünki, keçmişdə Fərhad adını ancaq Əşkanilərin şahları, şahzadələri, sərkərdələri və digər dövlət xadimləri daşıyarmış. Firdovsinin “Şahnamə”sində də Xosrovun sərkərdələri arasında Fərhad adlı bir qoşun başçısı qeyd edilir. “Kitabi-mücmələt-təvarix v-əl-qisəs” əsərinin müəllifi bu haqqda öz fikrini belə ifadə edir: “...onun (Xosrovun) hərəmxanasında on iki min nəfər qadın yaşayırdı. Rum qeysərinin qızı Məryəm, Bəhramdoxt, Gurduyə və dünya gözəli olan Şirin onlardan idi. Sipəhbod Fərhad ona aşiq olur...Nəticədə, izləri indi də Bisütun dağında qalan işlər görməyə məcbur edilir.” [4]
Q.Y.Əliyevə görə, Fərhad tarixi yox, əfsanəvi bir şəxsiyyətdir ki, Nizami onun obrazını sabitləşdirmişdir.
Nizaminin "Xosrov və Şirin" poemasında
Nizami Fərhadı kübar nəsildən yox, zəhmətkeş ailədən götürmüş, eşq aləmində şah ilə zəhmətkeşi qarşı-qarşıya qoymuş, bununla da “Xosrov və Şirin” poemasında maraqlı bir ziddiyyət yaratmışdır. Həm Şirinin Xosrovu sevməsi, həm də Fərhadın Şirinə vurulub, həyatının sonuna qədər aşiqi-sadiq olması eşq aləmi üçün yüksək bir nümunədir.
Fərhad həm mühəndis, heykəltaraş-sənətkar, həm də Şirinə vurulmuş bir aşiqdir. Fərhad elə, eşq əsiri olduğu ilk gündən özünü tamamilə unudur, bütün qedrət və bacarığı ilə çalışır ki, Şirinin vüsalına yetişsin. Bu məqsəddən ötrü, daşları külüngünün zərbəsi ilə toza çevirir, arx qazıb, hovuz tikir, Bisütun dağını yarır, qdrətli və müstəbid hökmdar Xosrovun gözünün içinə baxaraq, sevgilisinə eşq elan etməkdən çəkinmir.
Faciə burasındadır ki, Şirin Fərhadı sevmir, ona yalnız mahir bir sənətkar kimi hörmət bəsləyir. Gördüyü işləri şəxsən müşahidə etməkdən ötrü Bisütun dağına gedib, onu təşviq edir. Bu hadisə Fərhadın iradəsini, qolunun qüdrətini artırırsa, Xosrovda qısqanclıq və həsəd hissini gücləndirib şəkki-şübhəni, şahın kin və qəzəbini artırır. Hökmdar Fərhadı hüzuruna çağırıb onunla şəxsən söhbət edir. Bu söhbət zamanı Fərhad, Xosrov kimi möhtəşəm bir hökmdarı məğlub edir. Xosrov hiylə qurub, Fərhadın ölümünə şərait yaradır. Nizami Fərhadı o qədər saf və təmizdir ki, Şirinin onu sevib sevmədiyini bilmədən, eşq yolunda canını qurban verməyə razılaşır.
Başlanğıcda Nizami Fərhadı bir mühəndis, sənətkar kimi təqdim edir. Şirin Qəsri-Şirinə süd çatdırmaq üçün arx çəkdirmək haqqında Şapurla məsləhətləşəndə şair Şapurun dili ilə Fərhadı Şirinə belə təqdim edir:
 | “Fərhad adlı bir cavan vardır, Usta mühəndisdir, bir sənətkardır.” |  |
Nizami Fərhadın mənşəyi, haralı olduğu haqqında heç bir məlumat vermir, Şapurun dili ilə Fərhadı Şirinə təqdim etdiyi zaman ancaq onunla Çində eyni ustadın yanında birgə təhsil almalarına işarə edir:
| | “Biz Çində onunla yaşıd olmuşuq, Bir yerdə oxuyub yaşa dolmuşuq.” | |
Nizami Fərhadı Məcəsti elminə yekun vuran, İğlidis həndəsəsinin sirlərini aça bilən bacarıqlı mühəndis, məharətli rəssam və ləyaqətli bir heykəltaraşdır. Hələ şair Fərhadı Şapur tərəfindən Şirinə təqdim edərkən onun sənətkarlığı haqqında aşağıdakı fikri ifadə edir:
| | “Qızıl bir rəng alır işindən güllər, Daşlara dəmirlə, Çin nəqşi çəkər.” | |
Fərhad heç bir çətinlikdən qorxmur, Şirin ona daşdan arx çəkilməsi zərurətini söyləyəndə dağçapan dərhal bu təkliflə razılaşıb, tapşırığı yerinə yetirəcəyinə söz verir, arxı çəkib bitirməklə də vədinə əməl edir.
Fərhadla Şirinin macırasını eşidən Xosrov rəqibini aradan qaldırmaq məqsədi ilə Bisütun dağını yarmağa, geniş bir yol açmağa məcbur edəndə, Fərhad Şirinə çatmaq xətrinə bu imkan dairəsindən xaric olan tapşırığı qəbul edir. O, hələ Bisütun dağını yarmazdan əvvəl sıldırım bir qaya üzərində Şirinin, Xosrovun və Şəbdizin şəklini nəqş edir.
Nizami Fərhadı həm də çox həyalı və utancaqdır. O, ilk dəfə Şirinlə üzbəüz gəlib görüşəndə Şirinin gözəl camalına o qədər aşiq olur ki, hətta başını qaldırıb onun üzünə belə baxa bilmir. Şirinlə danışmağa cəsarəti çatmır. Fərhad özünü o qədər itirir ki, Şirinin ona nə söylədiyini belə dərk edə bilmir. Şirininnbuyruğuna razılıq əlaməti olaraq ancaq barmaqlarını gözləri üzərinə qoyur, bayıra çıxıb cariyələrdən Şirinin nə deyib, nə istədiyini öyrənir.
Həmin utancaq, Şirinin qarşısında dili tutulan Fərhadı Nizami yeri gələndə qüdrətli natiq, cəsarətli hazırcavab, odlu bir kəlam sahibi, sevgisi yolunda başından keçməyə hazır olan həqiqi aşiq və qorxmaz igid kimi təsvir edir. Fərhadla Xosrovun mübahisəsi başdan-ayağa kuhkənin cəsur, möhkəm məntiq və kamal sahibi olduğunu sübut edir. Xosrovun hər bir sualına tutarlı və cəsarətli cavab verib, sonda qüdrətli və möhtəşəm bir hökmdarı məğlub edib söz meydanından çıxarır.
Ağıl və zəkasına, danışıq bacarığına, biliyinə, düşüncə və hazırcavablığına baxmayaraq, şair bəzən onu hər deyilənə inanan, hər kəsə etibar edən bir şəxs kimi verir. Elə illər boyu birgə təhsil aldığı Şapuru kifayət qədər tanımaması, onun bütün dediklərinə ürəkdən inanması, Xosrov kimi rəqib müqabilində Şirinə aşiq olmasının özü də onun bir növ Fərhadın sadəlövhlüyünə, hadisələri düzgün qiymətləndirmədiyinə sübutdur. Yaxud Bisütun dağını yarması şərti ilə Xosrovun Şirini ona verməsi vədinə inanması da onun hər deyilən sözə inanmasından irəli gəlir. Həmçinin uydurma qara xəbəri alarkən, yoxlamadan, aramadan inanmaq, ağır dərd və kədərdən ölmək Fərhadın həddən artıq təmiz ürəkliliyinə, səmimiyyətinə, həssaslığına əsaslanır.
Vəhşinin "Fərhad və Şirin" poemasında
“Fərhad və Şirin” poemasının əsas qəhrəmanı Fərhaddır. Əsərin natamamlığına baxmayaraq, Vəhşi bu poemada Fərhad obrazını xeyli mükəmməl və hərtərəfli təsvir edə bilmişdir.
Vəhşi, elə başlanğıcdan fərhadı polad iradəli daşyonan bir usta kimi təsvir edir. Şirin nəzərdə tutduğu qəsri tikdirmək üçün iki nəfər məharətli usta tapılıb gətirilməsinə göstəriş verəndə Vəhşi Şirinin dili ilə o sənətkarların səciyyəsini belə bəyan edir.
Bənna haqqında:
| | “Birinci hünərli bir sənət sahibi ki, Əlindən gözəl bir bina tikmək gəlsin. Layihələri həndəsə əsasında qurulub, | |
Daşyonan haqqında:
| | Sonra dəmir ürəkli, polad canlı olsun ki, Zəhmət çəkməyə belini bağlasın. Canı bərklikdə daşı üzən olsun, | |
Bununla da Vəhşi əvvəlcədən Fərhadın nə kimi xüsusiyyətlərə malik olacağı haqqında fikir söyləyir.
Vəhşinin Fərhadı həddindən artıq gözü-könlü tox, qızıl-gümüşə etinasızdır. Şirinin xidmətçiləri nəzərdə tutulan sənətkarı tapıb, onlarla görəcəkləri iş və alacaqları əmək haqqı barəsində danışıq aparanda bənna yerinə yetirəcəyi iş qarşılığında ancaq qızılla maraqlanır, ona istədiyi miqdarda qızıl veriləcəyi təqdirdə, tapşırığı qəbul edəcəyini sözyləyir. Fərhad isə görəcəyi iş qarşılığında qızıldan imtina edir. Vəhşinin Fərhadı hələ heç Şirinin üzünü görməmiş, onun adını eşitməmiş, kim olduğunu bilməmiş, heç bir fikir və məqsədə əsaslanmadan muzd almaqdan imtina edir. Əmək qarşılığında qızıl almağı özünə ayıb hesab edir. Lakin, həmin dövr üçün bu cür təfəkkür heç də təbii və adi deyildi.
Fərhad Şirinlə üzbəüz gəldikdə ilk baxışdan ona məftun olur. Dağçapan bütün varlığı, bütün vücudu ilə Şirinin hüsn camalına heyran olur. Nizamidə olduğu kimi, Vəhşinin Fərhadı da, o qədər sadəlövh, xəyalpərəst və məsumdur ki, özünün Şirinə tay olmadığını nəzərdə tutmayaraq, ona vurulur. Lakin, bu uğursuz eşqin nə ilə nəticələnəyini düşünmür. O, özünü pərvanə kimi şöləyə vurur, bu atəşin eşqin bərabərində heç nədən qorxmayaraq sevgi meydanına atılır.
də nəzmə çəkdiyi hissədə Fərhadın obrazını sələfi kimi təsvir edir. Vüsalın Fərhadı da gözəl bir rəssam, bacarıqlı bir heykəltaraşdır. O, hələ əsas işə başlamazdan əvvəl Şirinin təsvirini Bisütun dağının sıldırım bir qayasında həkk edir. Vüsalın Fərhadı da polad əzmli və möhkəm iradəlidir. Şirin onunöhdəsinə qoyduğu işin çətinliyindən danışanda Fərhad öz saf eşqinin qüdrətinə əsaslanaraq ona cavab verir:
| | “Daş dağ yox ki, polad bir dağ olsa da, Eşqinin gücü ilə onu kökündən qazaram.” | |
Vüsal Fərhadı çinli bir bütpərəst kimi təsvir edib, onun dilindən belə söyləyir:
| | “Mən çinliyəm, çinlilər də bütpərəstlikdə, Badədəki sərxoşluq kimi məşhurdurlar.” | |
Digər bir yerdə Şirin onun həqiqətən də bütpərəst olduğunu dəqiqləşdirmək istəyəndə, Fərhad gözəlin sualına belə cavab verir:
| | “Fərhad ona söylədi, bəli, belədir, Mən çinliyəm, çinlilər də bütpərəstdirlər.” | |
Fərhad, bir neçə dəfə özünün Çində, Bütxanədə, Brəhmən təlimi əsasında böyüyüb pərvəriş tapması, bütlərə pərəstiş etməsi haqqında fikir söyləyir. Şirinə bildirir ki, əgər bu vaxta kimi cansız-ürəksiz bütlərə pərəstiş etmişdirsə, bundan sonra, Şirini – canlı və ürəkli bütü öz məbudu bilib, ona sitayiş edəcəkdir.
nəzmə çəkdiyi hissədə əvvəlcə Fərhadı çox utancaq və həyalı biri kimi təsvir edir. Hətta, Şirin onu xəlvətə çağırıb müaşiqə etmək istərkən, Fərhad susur, utandığından qızarır, həyasından başını yuxarı qaldıra bilmir. Fərhadın utandığını görən Şirin, başqa tədbir görür, onu uzaq, səfalı bir çəmənə dəvət edir, orada hər cür şərait yaradır. Bütün gecəni onunla təklikdə qalır. Fərhada tam azadlıq, istədiyi kimi hərəkət etmək imkanı verir. Ancaq Sabirin Fərhadı özünü ilahi bir şeq, ruhani bir məhəbbət yolçusu kimi göstərərək, Şirinə yaxın durmur.
Nəvainin "Fərhad və Şirin" poemasında
Nəvai Fərhadı rəşadətli, cəngavər və igid kimi təsvir edir. Onun Xosrovla görüşünü iki rəqibin üz-üzə gəlməsi kimi tərənnüm edir. Fərhad ilə Xosrovun mülakiməsini iki bərabər hüquqlu sərkərdənin danışığı kimi verir. Fərhad Xosrovun qarşısında əsir olsa da, öz mənliyini, vüqar və mətanətini itirmir. Xosrovun suallarına lazım bildiyi kimi cavablar verir.
Nizaminin əsərindən fərqli olaraq, Nəvainin əsərində Şirin Fərhadı sevir və ona sadiqdir. Şapur məhbus Fərhadla görüşüb, əlaqə saxlayır. Onun ruhən və cismən çəkdiyi əzabları Məhinbanuya danışır. Banu isə Şirinin əzablarından bəhs edir.
Nəvai Fərhadın simasında öz xalqının simvolunu, istək və arzularının rəmzi olan bir qəhrəmanı təcəssüm etdirir. Şair bütün arzularını bu cəsarətli insanın sarsılmaz mübarizəsində əks etdirib, bu ideal surətin nakam eşq və məhəbbət faciəsini göstərir. Şair, Fərhad obrazında bütün müsbət xüsusiyyətləri toplayır. Onu ilk gəncliyindən elmi sevən, cəsarətli, cəngavər, qələmlə yanaşı, balta və külünglə də çarpışan, daş yonub binalar tikən, maddi abidələr yaradan bir şəxs kimi oxucularına təqdim edir.
Kövsərinin "Şirin və Fərhad" poemasında
Fərhad, XVII əsr Azərbaycan şairi Kövsərinin "Şirin və Fərhad" poemasının da əsas qəhrəmanıdır. Kövsərinin Fərhadı Çin xaqanının nəslindəndir. O, mükəmməl təlim-tərbiyə görmüşdür, memarlıq və daşyonma işinə böyük həvəs göstərir. Fərhad eşq sevdasına giriftar olduqdan sonra, öz qüdrət və imkanlarından yox, şəxsi ləyaqət və bacarığından istifadə etməklə sevgilisinə çatmaq üçün şərqdən qərbə yola düşür. Burada bir müddət özünü sövdəkar kimi qələmə versə də, tezliklə xaqan nəslindən olduğu aşkara çıxır. Lakin, şərait yenidən onu adsız yaşamağa məcbur edir. Şirini özünə məftun edirsə də, bu, uzun sürmür, daha qüdrətli bir rəqib meydana çıxır, Fərhadın bütün arzularını puç edib, zorakılıq yolu ilə Şirini özü ilə Mədainə aparır. Fərhad da əldən çıxmış məşuqəsinin ardınca İran paytaxtına, Xosrovun sarayına yola düşür:
| | “Ürəyi qəm yükü daşıyaraq mənzilbəmənzil, Karvanın ardınca yola düşdü.” | |
Hələ gedib çatmamışdan əvvəl Kövsəri Fərhadı birbaşa Bisütun dağına gedir. Fərhad bu sehrli dağın hər daşında, hər qayasında bir nakamın izini tapır. Hər addımında bir sevda şəhidinin məzarını görür, heyrətlə öz-özünə belə bir sual verir:
| | “Görəsən bu kədərlər yurdu, Hansı bir yorğunun yeri və məkanıdır.” | |
Sanki, Bisütunun hər daşı, hər qayası nakam bir məhəbbətin dili ilə Fərhada cavab verir:
| | “Məhəbbət cığırdı ki, bu eşq yoludur, Hər addımbaşı bir sevda şəhidinin yatağıdır.” | |
Fərhad Bisütunu tərk edib, var qüvvəsi ilə çalışıb, Şapur və Şirinlə əlaqə yaratsa da, qüdrətli bir hökmdar, əyyaş bir despotun əlindən gözəl Şirini geriyə qaytarmaq cəhdi uğursuzluğa düçar olur. Lakin Fərhad bu haqqda əvvəlcədən düşünmür. O, canını əsirgəmədən Xosrovun meydanına atılır. Ciddi konfliktlər və çarpışmalar da bundan sonra başlayır. Lakin, Fərhad təhlükədən çəkinən və kimdənsə qorxan deyildir. Kövsəri öz qəhrəmanının şücaət və mərdliyini belə təsvir edir:
| | “Yaxşı adlanan nə ki var, O gözəl gəncin vücudunda toplanmış idi. Fəhmi, idrakı, biliyi yüksək idi. | |
Digər tərəfdən Fərhad çox sadədil və safürəklidir. Fərhadın məhz bu kimi xüsusiyyətlərindən istifadə edərək Xosrov onu Bisürunu yarmağa məcbur edir. Kövsəri Fərhadı o qədər təmiz və təmənnasızdır ki, Bisütunu yarmaq qarşılığında Şirinin vüsalına yetişmək şərtini də irəli sürmür. Xosrovun Bisütunu yarmaq təklifini şərtsiz qəbul edərək ancaq ağır, möhkəm bir balta istəyir və dağı yarmağa başlayır:
| | “Fərhad da baltanı əlinə alıb, Bisütunu yarmağa bel bağladı.” | |
Kövsəri Fərhadı da ilk növbədə Şirinin misilsiz bir heykəlini yonur, onun qarşısında diz çöküb səcdə edir. O da Nizami Fərhadı kimi dağla-daşla danışır. Göylərə səs salır. Qart daşları əzib toza çevirəcəyinə and içir. Burada da Fərhad Şirini atı ilə birlikdə boynuna qaldırıb Bisütundan Qəsri Şirinə qədər aparır. Bütün əsərlərdə təsvir olunan Fərhadlar kimi məşuqəsi xatirinə hər cür çətinliklərə sinə gərir.
Fərhadın ölüm səhnəsini Kövsəri təxminən Nizamidə olduğu kimi təsvir etmişdir. Hökmdarı müstəqimən Fərhadın qətlindən çəkindirən Büzürgümid tədbir töküb saxta qara xəbəri Fərhada çatdırır. Saf ürəkli Fərhad yalan xəbərə inanıb dərhal öz canına qəsd edir. Bu səhnədə ancaq kiçik detallar dəyişmiş olsa da, əsas etibarilə Nizami səhnələri təkrar olunur.
Vurğunun "Fərhad və Şirin" dramında
Səməd Vurğunun “Fərhad və Şirin” dramının əsas qəhrəmanı olan Fərhad Azərbaycan xalqının bacarıqlı, vətənpərvər oğludur. O, mahir bir sənətkar, görkəmli bir sərkərdə və sədaqətli aşiqdir. S. vurğun Fərhadı bir insan kimi təsvir etmişdir, onu ideallıq, nöqsansızlıq göylərindən endirmiş, ona daha həyati, daha təbii bir xarakter vermişdir.
A.Arşaruni yazır ki, Səməd Vurğun Fərhadı nə igid bir sərkərdə, nə fədakar bir aşiq nə də ardıcıl bir sənətkar kimi özünü göstərə bilmişdir. Şair öz qəhrəmanını bu üç böyük sifət və səciyyənin heç birinin rəmzi və nümayəndəsi kimi təmsil etdirə bilməmişdir. Onun surəti nəinki mükəmməl və dolğun təsvir olunmuşdur, əksinə, hər üç sahədə Fərhad obrazı naqisdir.
Əsərdə Fərhadın sərkərdəlik ləyaqəti və bacarığı da ciddi nəzərə çarpmır. Məhinbanu qoşunu gedib Mədain darvazalarına qədər çıxdığı zaman sərkərdə Fərhad bu qəəbədən nəinki istifadə edə bilmir, əksinə aldanır, silahı yerə qoyub rəqibi Xosrovun qarşısında təslim olur, onun buyruğu ilə təbiətlə mübarizəyə girişir, Bisütun dağını yarmağa başlayır.
Səməd Vurğunun əsərində Fərhadın Şirinə məhəbbəti də səmimi və dolğun verilməmişdir. Onun Fərhadı Şirinə bəslədiyi məhəbbəti qarşısında fədakarlıq yerinə qorxaqlıq göstərmiş, “töküləcək qanlar” haqqında düşünmüşdür.
M. A. Dadaşzadə 1941-ci ildə Fərhad surətinin bəzi nöqsanlarından bəhs edərək yazır ki, S. Vurğun Fərhad ilə Şirinin münasibətlərində, bu iki qəhrəmanın xarakterində dramatik cəhətdən əsaslandırılmayan hallara yol vermiş, xüsusən Fərhadı bütövlükdən, daxili ardıcıllıq və dramatizmdən mərhum etmişdir.
Səməd Vurğun Fərhadın rolunu nə qədər böyüdüb, onu gah sərkərdə, gah sənətkar, gah da fədakar bir aşiq kimi tərənnüm etsə də, Fərhad Xosrovun bərabərində Yenə də Nizami əsərindəki sadə, əməkçi bir insan kimi, tragik bir qəhrəman olaraq qalmışdır.
İstinadlar
- Sepəhbod, Sipəhbud – Sasanilər dövlətində hərbi vəzifə, ordu komandiri.
- Г. Ю. Алиев – Легенда о Хосрове и Ширин в литературах народов Востока, Москва, 1960, səh. 61
- Nizami – Xosrov və Şirin, Bakı, 1962, səh.146
- Nizami – Xosrov və Şirin, Bakı, 1962, səh. 146
- Nizami – Xosrov və Şirin, Bakı, 1962, səh. 148
- Nizami – Xosrov və Şirin, Bakı, 1962, səh. 156
- Q. Beqdeli – Qədim Şərq ədəbiyyatında Xosrov və Şirin mövzusu, Bakı, Elm, 1970, səh. 118
- Beqdeli, səh. 202
- Vəhşi Bafqinin divanı, səh.545-558
- Beqdeli, 205
- Beqdeli, 250
- Beqdeli, 254
- “Şirin və Fərhad” poemasının Azərbaycan dilinə tərcümə olunmuş hissələri Q. Beqdelinin 1970-ci ildə nəşr edilmiş “Şərq ədəbiyyatında Xosrov və Şirin mövzusu” monoqrafiyasından götürülmüşdür.
- А. Аршаруни – Поетическая традииция и пьеса Самед Вургуна в сб. «Фархад и Ширин», М., изд-во ВТО, 1946, стр. 10
- Q. Beqdeli – Şərq ədəbiyyatında Xosrov və Şirin mövzusu, Bakı, Elm, 1970, səh. 346
- M. Arif – Fərhad və Şirin haqqında bəzi qeydlər, “Vətən uğrunda”, 1941, N.7-8, səh. 43
- M. Arif – Səməd Vurğunun dramaturgiyası, Bakı, 1964, səh. 126
Ədəbiyyat
| «» | |
|---|---|
| «» |
- Q. Beqdeli – Şərq ədəbiyyatında Xosrov və Şirin mövzusu, Bakı, Elm, 1970
- Heshmat Moayyad - FARHĀD, Encyclopædia Iranica, 15 dekabr 1999.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Vikipediyada bu adli diger sexsler haqqinda da meqaleler var bax Ferhad ad Ferhad Nizami Gencevinin Xemse sinin ikinci mesnevisi olan Xosrov ve Sirin poemasinin qehremanlarindan biridir Poemada Sirine asiq olan Ferhadin sevgisi cavabsiz qalir ve o facievi sekilde olur FerhadGence seherinde Ferhad heykeliEser Xosrov ve SirinUygunlasdirma yoxMelumatCinsi kisiOlum tarixi VII esrPesesi dasyonan d Tarixi menbelerdeXII esrin moteber tarixi senedi 520 1126 ci ilde qeleme alinan Kitabi mucmelet tevarix v el qises eserinde muellifi namelumdur Xosrovun ceh celalindan Sirin haqqinda verilen maraqli melumatdan elave Xosrovun Behramdoxt adlanan diger bir mesuqesinin de adi cekilmis hemcinin Ferhad haqqinda behs olunmusdur Ferhadin tarixi bir sexsiyyet olduguna isare eden muellif burada onu hem muhendis memar hem de sepehbod adlandirir Eli Ekber Sehabi ise qeyd edir 3 ki bu mesele aglabatandir cunki kecmisde Ferhad adini ancaq Eskanilerin sahlari sahzadeleri serkerdeleri ve diger dovlet xadimleri dasiyarmis Firdovsinin Sahname sinde de Xosrovun serkerdeleri arasinda Ferhad adli bir qosun bascisi qeyd edilir Kitabi mucmelet tevarix v el qises eserinin muellifi bu haqqda oz fikrini bele ifade edir onun Xosrovun heremxanasinda on iki min nefer qadin yasayirdi Rum qeyserinin qizi Meryem Behramdoxt Gurduye ve dunya gozeli olan Sirin onlardan idi Sipehbod Ferhad ona asiq olur Neticede izleri indi de Bisutun daginda qalan isler gormeye mecbur edilir 4 Q Y Eliyeve gore Ferhad tarixi yox efsanevi bir sexsiyyetdir ki Nizami onun obrazini sabitlesdirmisdir Nizaminin Xosrov ve Sirin poemasindaNizami Ferhadi kubar nesilden yox zehmetkes aileden goturmus esq aleminde sah ile zehmetkesi qarsi qarsiya qoymus bununla da Xosrov ve Sirin poemasinda maraqli bir ziddiyyet yaratmisdir Hem Sirinin Xosrovu sevmesi hem de Ferhadin Sirine vurulub heyatinin sonuna qeder asiqi sadiq olmasi esq alemi ucun yuksek bir numunedir Ferhad hem muhendis heykeltaras senetkar hem de Sirine vurulmus bir asiqdir Ferhad ele esq esiri oldugu ilk gunden ozunu tamamile unudur butun qedret ve bacarigi ile calisir ki Sirinin vusalina yetissin Bu meqsedden otru daslari kulungunun zerbesi ile toza cevirir arx qazib hovuz tikir Bisutun dagini yarir qdretli ve mustebid hokmdar Xosrovun gozunun icine baxaraq sevgilisine esq elan etmekden cekinmir Facie burasindadir ki Sirin Ferhadi sevmir ona yalniz mahir bir senetkar kimi hormet besleyir Gorduyu isleri sexsen musahide etmekden otru Bisutun dagina gedib onu tesviq edir Bu hadise Ferhadin iradesini qolunun qudretini artirirsa Xosrovda qisqancliq ve hesed hissini guclendirib sekki subheni sahin kin ve qezebini artirir Hokmdar Ferhadi huzuruna cagirib onunla sexsen sohbet edir Bu sohbet zamani Ferhad Xosrov kimi mohtesem bir hokmdari meglub edir Xosrov hiyle qurub Ferhadin olumune serait yaradir Nizami Ferhadi o qeder saf ve temizdir ki Sirinin onu sevib sevmediyini bilmeden esq yolunda canini qurban vermeye razilasir Baslangicda Nizami Ferhadi bir muhendis senetkar kimi teqdim edir Sirin Qesri Sirine sud catdirmaq ucun arx cekdirmek haqqinda Sapurla meslehetlesende sair Sapurun dili ile Ferhadi Sirine bele teqdim edir Ferhad adli bir cavan vardir Usta muhendisdir bir senetkardir Nizami Ferhadin menseyi harali oldugu haqqinda hec bir melumat vermir Sapurun dili ile Ferhadi Sirine teqdim etdiyi zaman ancaq onunla Cinde eyni ustadin yaninda birge tehsil almalarina isare edir Biz Cinde onunla yasid olmusuq Bir yerde oxuyub yasa dolmusuq Nizami Ferhadi Mecesti elmine yekun vuran Iglidis hendesesinin sirlerini aca bilen bacariqli muhendis meharetli ressam ve leyaqetli bir heykeltarasdir Hele sair Ferhadi Sapur terefinden Sirine teqdim ederken onun senetkarligi haqqinda asagidaki fikri ifade edir Qizil bir reng alir isinden guller Daslara demirle Cin neqsi ceker Ferhad hec bir cetinlikden qorxmur Sirin ona dasdan arx cekilmesi zeruretini soyleyende dagcapan derhal bu teklifle razilasib tapsirigi yerine yetireceyine soz verir arxi cekib bitirmekle de vedine emel edir Gencede Ferhad fevvaresi Ferhadla Sirinin macirasini esiden Xosrov reqibini aradan qaldirmaq meqsedi ile Bisutun dagini yarmaga genis bir yol acmaga mecbur edende Ferhad Sirine catmaq xetrine bu imkan dairesinden xaric olan tapsirigi qebul edir O hele Bisutun dagini yarmazdan evvel sildirim bir qaya uzerinde Sirinin Xosrovun ve Sebdizin seklini neqs edir Nizami Ferhadi hem de cox heyali ve utancaqdir O ilk defe Sirinle uzbeuz gelib gorusende Sirinin gozel camalina o qeder asiq olur ki hetta basini qaldirib onun uzune bele baxa bilmir Sirinle danismaga cesareti catmir Ferhad ozunu o qeder itirir ki Sirinin ona ne soylediyini bele derk ede bilmir Sirininnbuyruguna raziliq elameti olaraq ancaq barmaqlarini gozleri uzerine qoyur bayira cixib cariyelerden Sirinin ne deyib ne istediyini oyrenir Hemin utancaq Sirinin qarsisinda dili tutulan Ferhadi Nizami yeri gelende qudretli natiq cesaretli hazircavab odlu bir kelam sahibi sevgisi yolunda basindan kecmeye hazir olan heqiqi asiq ve qorxmaz igid kimi tesvir edir Ferhadla Xosrovun mubahisesi basdan ayaga kuhkenin cesur mohkem mentiq ve kamal sahibi oldugunu subut edir Xosrovun her bir sualina tutarli ve cesaretli cavab verib sonda qudretli ve mohtesem bir hokmdari meglub edib soz meydanindan cixarir Agil ve zekasina danisiq bacarigina biliyine dusunce ve hazircavabligina baxmayaraq sair bezen onu her deyilene inanan her kese etibar eden bir sexs kimi verir Ele iller boyu birge tehsil aldigi Sapuru kifayet qeder tanimamasi onun butun dediklerine urekden inanmasi Xosrov kimi reqib muqabilinde Sirine asiq olmasinin ozu de onun bir nov Ferhadin sadelovhluyune hadiseleri duzgun qiymetlendirmediyine subutdur Yaxud Bisutun dagini yarmasi serti ile Xosrovun Sirini ona vermesi vedine inanmasi da onun her deyilen soze inanmasindan ireli gelir Hemcinin uydurma qara xeberi alarken yoxlamadan aramadan inanmaq agir derd ve kederden olmek Ferhadin hedden artiq temiz urekliliyine semimiyyetine hessasligina esaslanir Vehsinin Ferhad ve Sirin poemasindaNizami meqberesi yaninda Ferhad heykeli Ferhad ve Sirin poemasinin esas qehremani Ferhaddir Eserin natamamligina baxmayaraq Vehsi bu poemada Ferhad obrazini xeyli mukemmel ve herterefli tesvir ede bilmisdir Vehsi ele baslangicdan ferhadi polad iradeli dasyonan bir usta kimi tesvir edir Sirin nezerde tutdugu qesri tikdirmek ucun iki nefer meharetli usta tapilib getirilmesine gosteris verende Vehsi Sirinin dili ile o senetkarlarin seciyyesini bele beyan edir Benna haqqinda Birinci hunerli bir senet sahibi ki Elinden gozel bir bina tikmek gelsin Layiheleri hendese esasinda qurulub Hec bir artiq eksiyi olmasin Dasyonan haqqinda Sonra demir urekli polad canli olsun ki Zehmet cekmeye belini baglasin Cani berklikde dasi uzen olsun Cevik olub el ayaqdan da iti olsun Bununla da Vehsi evvelceden Ferhadin ne kimi xususiyyetlere malik olacagi haqqinda fikir soyleyir Vehsinin Ferhadi heddinden artiq gozu konlu tox qizil gumuse etinasizdir Sirinin xidmetcileri nezerde tutulan senetkari tapib onlarla gorecekleri is ve alacaqlari emek haqqi baresinde danisiq aparanda benna yerine yetireceyi is qarsiliginda ancaq qizilla maraqlanir ona istediyi miqdarda qizil verileceyi teqdirde tapsirigi qebul edeceyini sozyleyir Ferhad ise goreceyi is qarsiliginda qizildan imtina edir Vehsinin Ferhadi hele hec Sirinin uzunu gormemis onun adini esitmemis kim oldugunu bilmemis hec bir fikir ve meqsede esaslanmadan muzd almaqdan imtina edir Emek qarsiliginda qizil almagi ozune ayib hesab edir Lakin hemin dovr ucun bu cur tefekkur hec de tebii ve adi deyildi Ferhad Sirinle uzbeuz geldikde ilk baxisdan ona meftun olur Dagcapan butun varligi butun vucudu ile Sirinin husn camalina heyran olur Nizamide oldugu kimi Vehsinin Ferhadi da o qeder sadelovh xeyalperest ve mesumdur ki ozunun Sirine tay olmadigini nezerde tutmayaraq ona vurulur Lakin bu ugursuz esqin ne ile neticeleneyini dusunmur O ozunu pervane kimi soleye vurur bu atesin esqin beraberinde hec neden qorxmayaraq sevgi meydanina atilir de nezme cekdiyi hissede Ferhadin obrazini selefi kimi tesvir edir Vusalin Ferhadi da gozel bir ressam bacariqli bir heykeltarasdir O hele esas ise baslamazdan evvel Sirinin tesvirini Bisutun daginin sildirim bir qayasinda hekk edir Vusalin Ferhadi da polad ezmli ve mohkem iradelidir Sirin onunohdesine qoydugu isin cetinliyinden danisanda Ferhad oz saf esqinin qudretine esaslanaraq ona cavab verir Das dag yox ki polad bir dag olsa da Esqinin gucu ile onu kokunden qazaram Vusal Ferhadi cinli bir butperest kimi tesvir edib onun dilinden bele soyleyir Men cinliyem cinliler de butperestlikde Badedeki serxosluq kimi meshurdurlar Diger bir yerde Sirin onun heqiqeten de butperest oldugunu deqiqlesdirmek isteyende Ferhad gozelin sualina bele cavab verir Ferhad ona soyledi beli beledir Men cinliyem cinliler de butperestdirler Ferhad bir nece defe ozunun Cinde Butxanede Brehmen telimi esasinda boyuyub perveris tapmasi butlere perestis etmesi haqqinda fikir soyleyir Sirine bildirir ki eger bu vaxta kimi cansiz ureksiz butlere perestis etmisdirse bundan sonra Sirini canli ve urekli butu oz mebudu bilib ona sitayis edecekdir nezme cekdiyi hissede evvelce Ferhadi cox utancaq ve heyali biri kimi tesvir edir Hetta Sirin onu xelvete cagirib muasiqe etmek isterken Ferhad susur utandigindan qizarir heyasindan basini yuxari qaldira bilmir Ferhadin utandigini goren Sirin basqa tedbir gorur onu uzaq sefali bir cemene devet edir orada her cur serait yaradir Butun geceni onunla teklikde qalir Ferhada tam azadliq istediyi kimi hereket etmek imkani verir Ancaq Sabirin Ferhadi ozunu ilahi bir seq ruhani bir mehebbet yolcusu kimi gostererek Sirine yaxin durmur Nevainin Ferhad ve Sirin poemasindaNevai Ferhadi resadetli cengaver ve igid kimi tesvir edir Onun Xosrovla gorusunu iki reqibin uz uze gelmesi kimi terennum edir Ferhad ile Xosrovun mulakimesini iki beraber huquqlu serkerdenin danisigi kimi verir Ferhad Xosrovun qarsisinda esir olsa da oz menliyini vuqar ve metanetini itirmir Xosrovun suallarina lazim bildiyi kimi cavablar verir Nizaminin eserinden ferqli olaraq Nevainin eserinde Sirin Ferhadi sevir ve ona sadiqdir Sapur mehbus Ferhadla gorusub elaqe saxlayir Onun ruhen ve cismen cekdiyi ezablari Mehinbanuya danisir Banu ise Sirinin ezablarindan behs edir Nevai Ferhadin simasinda oz xalqinin simvolunu istek ve arzularinin remzi olan bir qehremani tecessum etdirir Sair butun arzularini bu cesaretli insanin sarsilmaz mubarizesinde eks etdirib bu ideal suretin nakam esq ve mehebbet faciesini gosterir Sair Ferhad obrazinda butun musbet xususiyyetleri toplayir Onu ilk gencliyinden elmi seven cesaretli cengaver qelemle yanasi balta ve kulungle de carpisan das yonub binalar tiken maddi abideler yaradan bir sexs kimi oxucularina teqdim edir Kovserinin Sirin ve Ferhad poemasindaSekixanovlarin evinde Ferhad tesviri Ferhad XVII esr Azerbaycan sairi Kovserinin Sirin ve Ferhad poemasinin da esas qehremanidir Kovserinin Ferhadi Cin xaqaninin neslindendir O mukemmel telim terbiye gormusdur memarliq ve dasyonma isine boyuk heves gosterir Ferhad esq sevdasina giriftar olduqdan sonra oz qudret ve imkanlarindan yox sexsi leyaqet ve bacarigindan istifade etmekle sevgilisine catmaq ucun serqden qerbe yola dusur Burada bir muddet ozunu sovdekar kimi qeleme verse de tezlikle xaqan neslinden oldugu askara cixir Lakin serait yeniden onu adsiz yasamaga mecbur edir Sirini ozune meftun edirse de bu uzun surmur daha qudretli bir reqib meydana cixir Ferhadin butun arzularini puc edib zorakiliq yolu ile Sirini ozu ile Medaine aparir Ferhad da elden cixmis mesuqesinin ardinca Iran paytaxtina Xosrovun sarayina yola dusur Ureyi qem yuku dasiyaraq menzilbemenzil Karvanin ardinca yola dusdu Hele gedib catmamisdan evvel Kovseri Ferhadi birbasa Bisutun dagina gedir Ferhad bu sehrli dagin her dasinda her qayasinda bir nakamin izini tapir Her addiminda bir sevda sehidinin mezarini gorur heyretle oz ozune bele bir sual verir Goresen bu kederler yurdu Hansi bir yorgunun yeri ve mekanidir Sanki Bisutunun her dasi her qayasi nakam bir mehebbetin dili ile Ferhada cavab verir Mehebbet cigirdi ki bu esq yoludur Her addimbasi bir sevda sehidinin yatagidir Ferhad Bisutunu terk edib var quvvesi ile calisib Sapur ve Sirinle elaqe yaratsa da qudretli bir hokmdar eyyas bir despotun elinden gozel Sirini geriye qaytarmaq cehdi ugursuzluga ducar olur Lakin Ferhad bu haqqda evvelceden dusunmur O canini esirgemeden Xosrovun meydanina atilir Ciddi konfliktler ve carpismalar da bundan sonra baslayir Lakin Ferhad tehlukeden cekinen ve kimdense qorxan deyildir Kovseri oz qehremaninin sucaet ve merdliyini bele tesvir edir Yaxsi adlanan ne ki var O gozel gencin vucudunda toplanmis idi Fehmi idraki biliyi yuksek idi Her isde onunumune gosterirdiler Merdlikde sucaetde Rustem kimi idi Murvetde keremde Hatem kimi idi Qolunun quvveti ile aslani xatirladirdi Igidlikde ve sucaetde neziri yox idi Diger terefden Ferhad cox sadedil ve safureklidir Ferhadin mehz bu kimi xususiyyetlerinden istifade ederek Xosrov onu Bisurunu yarmaga mecbur edir Kovseri Ferhadi o qeder temiz ve temennasizdir ki Bisutunu yarmaq qarsiliginda Sirinin vusalina yetismek sertini de ireli surmur Xosrovun Bisutunu yarmaq teklifini sertsiz qebul ederek ancaq agir mohkem bir balta isteyir ve dagi yarmaga baslayir Ferhad da baltani eline alib Bisutunu yarmaga bel bagladi Kovseri Ferhadi da ilk novbede Sirinin misilsiz bir heykelini yonur onun qarsisinda diz cokub secde edir O da Nizami Ferhadi kimi dagla dasla danisir Goylere ses salir Qart daslari ezib toza cevireceyine and icir Burada da Ferhad Sirini ati ile birlikde boynuna qaldirib Bisutundan Qesri Sirine qeder aparir Butun eserlerde tesvir olunan Ferhadlar kimi mesuqesi xatirine her cur cetinliklere sine gerir Ferhadin olum sehnesini Kovseri texminen Nizamide oldugu kimi tesvir etmisdir Hokmdari musteqimen Ferhadin qetlinden cekindiren Buzurgumid tedbir tokub saxta qara xeberi Ferhada catdirir Saf urekli Ferhad yalan xebere inanib derhal oz canina qesd edir Bu sehnede ancaq kicik detallar deyismis olsa da esas etibarile Nizami sehneleri tekrar olunur Vurgunun Ferhad ve Sirin dramindaSemed Vurgunun Ferhad ve Sirin draminin esas qehremani olan Ferhad Azerbaycan xalqinin bacariqli vetenperver ogludur O mahir bir senetkar gorkemli bir serkerde ve sedaqetli asiqdir S vurgun Ferhadi bir insan kimi tesvir etmisdir onu idealliq noqsansizliq goylerinden endirmis ona daha heyati daha tebii bir xarakter vermisdir A Arsaruni yazir ki Semed Vurgun Ferhadi ne igid bir serkerde ne fedakar bir asiq ne de ardicil bir senetkar kimi ozunu gostere bilmisdir Sair oz qehremanini bu uc boyuk sifet ve seciyyenin hec birinin remzi ve numayendesi kimi temsil etdire bilmemisdir Onun sureti neinki mukemmel ve dolgun tesvir olunmusdur eksine her uc sahede Ferhad obrazi naqisdir Eserde Ferhadin serkerdelik leyaqeti ve bacarigi da ciddi nezere carpmir Mehinbanu qosunu gedib Medain darvazalarina qeder cixdigi zaman serkerde Ferhad bu qeebeden neinki istifade ede bilmir eksine aldanir silahi yere qoyub reqibi Xosrovun qarsisinda teslim olur onun buyrugu ile tebietle mubarizeye girisir Bisutun dagini yarmaga baslayir Semed Vurgunun eserinde Ferhadin Sirine mehebbeti de semimi ve dolgun verilmemisdir Onun Ferhadi Sirine beslediyi mehebbeti qarsisinda fedakarliq yerine qorxaqliq gostermis tokulecek qanlar haqqinda dusunmusdur M A Dadaszade 1941 ci ilde Ferhad suretinin bezi noqsanlarindan behs ederek yazir ki S Vurgun Ferhad ile Sirinin munasibetlerinde bu iki qehremanin xarakterinde dramatik cehetden esaslandirilmayan hallara yol vermis xususen Ferhadi butovlukden daxili ardicilliq ve dramatizmden merhum etmisdir Semed Vurgun Ferhadin rolunu ne qeder boyudub onu gah serkerde gah senetkar gah da fedakar bir asiq kimi terennum etse de Ferhad Xosrovun beraberinde Yene de Nizami eserindeki sade emekci bir insan kimi tragik bir qehreman olaraq qalmisdir IstinadlarSepehbod Sipehbud Sasaniler dovletinde herbi vezife ordu komandiri G Yu Aliev Legenda o Hosrove i Shirin v literaturah narodov Vostoka Moskva 1960 seh 61 Nizami Xosrov ve Sirin Baki 1962 seh 146 Nizami Xosrov ve Sirin Baki 1962 seh 146 Nizami Xosrov ve Sirin Baki 1962 seh 148 Nizami Xosrov ve Sirin Baki 1962 seh 156 Q Beqdeli Qedim Serq edebiyyatinda Xosrov ve Sirin movzusu Baki Elm 1970 seh 118 Beqdeli seh 202 Vehsi Bafqinin divani seh 545 558 Beqdeli 205 Beqdeli 250 Beqdeli 254 Sirin ve Ferhad poemasinin Azerbaycan diline tercume olunmus hisseleri Q Beqdelinin 1970 ci ilde nesr edilmis Serq edebiyyatinda Xosrov ve Sirin movzusu monoqrafiyasindan goturulmusdur A Arsharuni Poeticheskaya tradiiciya i pesa Samed Vurguna v sb Farhad i Shirin M izd vo VTO 1946 str 10 Q Beqdeli Serq edebiyyatinda Xosrov ve Sirin movzusu Baki Elm 1970 seh 346 M Arif Ferhad ve Sirin haqqinda bezi qeydler Veten ugrunda 1941 N 7 8 seh 43 M Arif Semed Vurgunun dramaturgiyasi Baki 1964 seh 126Edebiyyat Nizami Gencevi Edebiyyat Q Beqdeli Serq edebiyyatinda Xosrov ve Sirin movzusu Baki Elm 1970 Heshmat Moayyad FARHAD Encyclopaedia Iranica 15 dekabr 1999 Hemcinin baxNizami Gencevi Azerbaycan edebiyyati Fars edebiyyati Turkiye edebiyyati