Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Frigiya dili (yun. Φρυγική γλώσσα) — Hind-Avropa dillərindən biri, Balkanlardan Kiçik Asiyaya miqrasiya edən frigiyalıların dili. Hind-Avropa dil qrupunun ayrı bir qoluna aiddir və daha çox qədim yunan dilinə bənzəyir. Dilin yunan əlifbasına oxşayan xüsusi bir var. Frigiya dili e.ə. VIII əsrdə meydana gəlmişdir və adı canlı olaraq son dəfə V əsrdə çəkilmişdir. Buna baxmayaraq, bəzi tarixşünaslar və dilşünaslar dilin VII əsrdə ndən sonra məhv olduğunu irəli sürür.
| Frigiya dili | |
|---|---|
| Orijinal adı | yun. Φρυγική γλώσσα |
| Ölkə | Frigiya |
| Region | Kiçik Asiya (Orta Şərq) |
| Ölü dil | V və ya VII əsr |
| Təsnifatı | |
| Yazı | |
| Dil kodları | |
| ISO 639-1 | — |
| ISO 639-2 | — |
| ISO 639-3 | xpg |
| IETF | xpg |
| Glottolog | phry1239 |
Frigiya dilinin tarixinin iki dövrü var. Onlar, qədim Frigiya (e.ə. VIII–V əsrlər) və yeni Frigiyadır (b.e. I–III əsrlər). Frigiya dili üzərində elmi tədqiqatlar XIX əsrin 20-ci illərində başlamışdır.
Etimologiya
"Frigiya" və "Frigiyalılar" adları qədim yunan dilindəki Φρυγία və Φρύγες sözlərindən törənib. Frigiya dilində xalqın adı "Bruq"lar adlanır. Bu, Balkan yarımadasında yaşayan tayfasına bənzəyir..
Sinifləşdirmə
Frigiya dili Hind-Avropa dil ailəsinin tərkibində olan ayrı bir qrupa – Yunan-Frigiya qrupuna aiddir. Frigiya dilinə ən yaxın dillər qədim yunan və dilləridir. Frigiya dilinin qədim yunan dili olan oxşarlıqların sayı Hind-Avropa dil ailəsindəki digər dillərdən daha çoxdur. Məsələn:
- -eyo- şəkilçisinin mövcud olması.
- feli sifətlərə -meno- şəkilçisinin əlavə edilməsi.
- dən istifadə etməsi.
Frigiya dilinin Frakiya və erməni dillərinə yaxınlığı linqvistik maddələrdə öz əksini tapmır.
Yazılış
Antik dövrlərdə Frigiya dili yunan əlifbasına bənzər bir əlifbadan istifadə edirdi. Dildə cümlələr ya sağdan sola, ya da bustrofedon üsulu ilə yazılırdı. Sözlər bir-birlərindən üç və ya dörd nöqtədən ibarət işarələrlə ayrılırdı. Yeni Frigiya dövründə yunan əlifbası və ona bənzər əlifbalar köhnəlmişdi və artıq istifadə edilmirdi.
Bunlara əlavə olaraq, Frigiya və qədim yunan əlifbalarının e.ə. VIII əsrin birinci yarısında yaranmış bir əlifbadan törədiyinə dair bir fərziyyə var. Bundan əvvəl Kiçik Asiyada sami hərflərindən istifadə edilirdi.
Linqvistik xüsusiyyətlər
Fonetika və fonologiya
Qədim Frigiya dilinin samitləri:
| Dodaq | Diş | Alveolyar | Damaq | Damaqarxası | |
|---|---|---|---|---|---|
| Partlayıcı | p b | t d | k ɡ | ||
| Burun | m | n | |||
| Sürtünən | s | ||||
| Affrikat | t͡s d͡z | ||||
| Süzgün | w | l r | j |
Yeni Frigiya dövründə dz z ilə dəyişdirildi.
Qədim Frigiya dilinin saitləri:
| Yüksəliş\cərgə | Ön | Orta | Arxa |
|---|---|---|---|
| Üst | i iː | u uː | |
| Orta | e eː | o oː | |
| Alt | a aː |
ndəki ē Frigiya dilində ā, uzun ē qoşasaitli ei monofonqlarına çevrildi. Bunlara əlavə olaraq, qoşasaitli oi, ai , au , ōi və āi monofonqları da var idi. Dilin tarixi boyu vurğudan azad şəkildə istifadə olunurdu və çox hərəkət edirdi. Həssas saitlər azalmağa meyilli idi.
Morfologiya
İsmin halları
Frigiya dilində ismin ən azı dörd halı var. Onlar, adlıq, yiyəlik, yönlük və təsirlik hallarıdır. İsmin sonları:
| -ā- | -o- | -i- | səssiz | |
|---|---|---|---|---|
| Ad. | -a | -os | -is | -ø |
| Yiy. | -as | -ovo | -os | |
| Yön. | -ai, -a(n) | -oy, -oi | -e | -e(i) |
| Təs. | -an | -un | -in | -an |
| Ad. cəm | -as | -oi | -es | |
| Yiy. cəm | -un | |||
| Yön. cəm | -ias | -ōs | -si(n) | |
| Təs. cəm | -as |
Əvəzlik
Xüsusi əvəzliklər Frigiya dilinə aid yazılı abidələrdə bu günə gəlib çatmayıb. Hind-Avropa köklərindəki se/o və te/o kimi əvəzliklərdən istifadə edilib. Nisbi ios və sual kos (kişi) və kin (orta) əvəzlikləri bu günə qədər qorunub saxlanıb..
Say
Tapılan yazılı abidələrdə sadəcə oyvos (bir), duoi (iki) və protos (birinci) saylarına rast gəlinib.
Fel
Frigiya dilindəki fellər şəxs, say (təkdə və cəmdə), sübut (fəal və yarımpassiv), meyl (səciyyəvi, məcburi, birləşdirici) və vaxt (indiki, , bitməmiş, bitmiş, gələcək) kateqoriyalarına bölünürdü. Aorist dən yaranmışdır. Bu, Frigiya dilini qədim yunan, erməni və Hind-İran dillərinə daha yaxınlaşdırır.
Frigiya dilindəki yeganə feli sifət (passiv) -meno- şəkilçisinin köməyi ilə yaranmışdır.
Sintaksis
Frigiya dilindəki cümlələrin quruluşu — (mübtəda – əlavə – xəbər).
İstinadlar
- Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmat, Martin, redaktorlar Graeco-Phrygian // . Yena, Almaniya: Max Planck Institute for the Science of Human History. 2017.
- Briks, K. Phrygian // The Ancient Languages of Asia Minor. Nyu-York: Cambridge University Press. 2008. səh. 69.
- Biçovski, Y. Vademecum starými indoevropskými jazyky. Praqa: Nakladatelství Univerzity Karlovy. 2009. səh. 109. ISBN .
- Neroznak V. P. Фригийский язык. Лингвистический энциклопедический словарь. 1990. səh. 563.
- Vavrouşek, P. Frýžština // Jazyky starého Orientu. Praqa: Univerzita Karlova v Praze. 2010. 128–129. ISBN .
- Fortson, B. Indo-European language and culture. An Introduction. Padstou: Blackwell Publishing. 2004. səh. 403.
- Mallori, C. P.; Adams, Duqlas K. Encyclopedia of Indo-European culture. London: Fitzroy Dearborn Publishers. 1997. səh. 419. ISBN .
- Briks, K. Phrygian // The Ancient Languages of Asia Minor. Nyu-York: Cambridge University Press. 2008. 72.
- Otkupşikov, Y. V. Догреческий субстрат. У истоков европейской цивилизации. Издательство СПбГУ. 2023-07-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-06-30.
- Vavrouşek, P. Frýžština // Jazyky starého Orientu. Praqa: Univerzita Karlova v Praze. 2010. səh. 129. ISBN .
- Briks, K. Phrygian // The Ancient Languages of Asia Minor. Nyu-York: Cambridge University Press. 2008 . səh. 73.
- Yanq, R. S. =Old Phrygian Inscriptions from Gordion: Toward a History of the Phrygian Alphabet. 38 (2). Hesperia. 1969. 252–296.
- Briks, K. Phrygian // The Ancient Languages of Asia Minor. Nyu-York: Cambridge University Press. 2008. 74.
- Biçovski, Y. Vademecum starými indoevropskými jazyky. Praqa: Nakladatelství Univerzity Karlovy. 2009. səh. 110. ISBN .
- Briks, K. Phrygian // The Ancient Languages of Asia Minor. Nyu-York: Cambridge University Press. 2008 . 75.
- Bednarçuk, L. Język frygijski // Języki indoeuropejskie. Varşava: PWN. 1986. səh. 483.
- Briks, K. Phrygian // The Ancient Languages of Asia Minor. Nyu-York: Cambridge University Press. 2008. səh. 76.
- Biçovski, Y. Vademecum starými indoevropskými jazyky. Praqa: Nakladatelství Univerzity Karlovy. 2009. 110–111. ISBN .
- Briks, K. Phrygian // The Ancient Languages of Asia Minor. Nyu-York: Cambridge University Press. 2008. 76–77.
- Biçovski, Y. Vademecum starými indoevropskými jazyky. Praqa: Nakladatelství Univerzity Karlovy. 2009. 111. ISBN .
- Bednarçuk, L. Język frygijski // Języki indoeuropejskie. Varşava: PWN. 1986. səh. 484.
- Briks, K. Phrygian // The Ancient Languages of Asia Minor. Nyu-York: Cambridge University Press. 2008. səh. 77.
Ədəbiyyat
- Bednarçuk, L. Język frygijski // Języki indoeuropejskie. Varşava: PWN. 1986. 481–485.
- Biçovski, Y. Vademecum starými indoevropskými jazyky. Praqa: Nakladatelství Univerzity Karlovy. 2009. 109–112.
- Briks, K. Phrygian // The Ancient Languages of Asia Minor. Nyu-York: Cambridge University Press. 2008 . 69–79.
- Fortson, B. Indo-European language and culture. An Introduction. . Padstou: Blackwell Publishing. 2004. 401—403.
- Vudhaus, R. (PDF). 126. Studia Linguistica. 2009. 167–177. 2013-10-02 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-06-30.
Xarici keçidlər
- Frigiya yazılı abidələrinin korpusu (alm.)
- (nid.)
- Frigiya və frigiyalılar
- İohannes, Fridrix. Дешифровка забытых письменностей и языков.«Yeni Heredot» saytında.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Frigiya dili yun Frygikh glwssa Hind Avropa dillerinden biri Balkanlardan Kicik Asiyaya miqrasiya eden frigiyalilarin dili Hind Avropa dil qrupunun ayri bir qoluna aiddir ve daha cox qedim yunan diline benzeyir Dilin yunan elifbasina oxsayan xususi bir var Frigiya dili e e VIII esrde meydana gelmisdir ve adi canli olaraq son defe V esrde cekilmisdir Buna baxmayaraq bezi tarixsunaslar ve dilsunaslar dilin VII esrde nden sonra mehv oldugunu ireli surur Frigiya diliOrijinal adi yun Frygikh glwssaOlke FrigiyaRegion Kicik Asiya Orta Serq Olu dil V ve ya VII esrTesnifatiHind Avropa Yunan FrigiyaYaziDil kodlariISO 639 1 ISO 639 2 ISO 639 3 xpgIETF xpgGlottolog phry1239 Frigiya dilinin tarixinin iki dovru var Onlar qedim Frigiya e e VIII V esrler ve yeni Frigiyadir b e I III esrler Frigiya dili uzerinde elmi tedqiqatlar XIX esrin 20 ci illerinde baslamisdir EtimologiyaFrigiya cehrayi e e IX VII esrlerde Frigiya ve Frigiyalilar adlari qedim yunan dilindeki Frygia ve Fryges sozlerinden torenib Frigiya dilinde xalqin adi Bruq lar adlanir Bu Balkan yarimadasinda yasayan tayfasina benzeyir SiniflesdirmeFrigiya dili Hind Avropa dil ailesinin terkibinde olan ayri bir qrupa Yunan Frigiya qrupuna aiddir Frigiya diline en yaxin diller qedim yunan ve dilleridir Frigiya dilinin qedim yunan dili olan oxsarliqlarin sayi Hind Avropa dil ailesindeki diger dillerden daha coxdur Meselen eyo sekilcisinin movcud olmasi feli sifetlere meno sekilcisinin elave edilmesi den istifade etmesi Frigiya dilinin Frakiya ve ermeni dillerine yaxinligi linqvistik maddelerde oz eksini tapmir YazilisAntik dovrlerde Frigiya dili yunan elifbasina benzer bir elifbadan istifade edirdi Dilde cumleler ya sagdan sola ya da bustrofedon usulu ile yazilirdi Sozler bir birlerinden uc ve ya dord noqteden ibaret isarelerle ayrilirdi Yeni Frigiya dovrunde yunan elifbasi ve ona benzer elifbalar kohnelmisdi ve artiq istifade edilmirdi Bunlara elave olaraq Frigiya ve qedim yunan elifbalarinin e e VIII esrin birinci yarisinda yaranmis bir elifbadan torediyine dair bir ferziyye var Bundan evvel Kicik Asiyada sami herflerinden istifade edilirdi Linqvistik xususiyyetlerFonetika ve fonologiya Qedim Frigiya dilinin samitleri Dodaq Dis Alveolyar Damaq DamaqarxasiPartlayici p b t d k ɡBurun m nSurtunen sAffrikat t s d zSuzgun w l r j Yeni Frigiya dovrunde dz z ile deyisdirildi Qedim Frigiya dilinin saitleri Yukselis cerge On Orta ArxaUst i iː u uːOrta e eː o oːAlt a aː ndeki e Frigiya dilinde a uzun e qosasaitli ei monofonqlarina cevrildi Bunlara elave olaraq qosasaitli oi ai au ōi ve ai monofonqlari da var idi Dilin tarixi boyu vurgudan azad sekilde istifade olunurdu ve cox hereket edirdi Hessas saitler azalmaga meyilli idi Morfologiya Ismin hallari Frigiya dilinde ismin en azi dord hali var Onlar adliq yiyelik yonluk ve tesirlik hallaridir Ismin sonlari a o i sessizAd a os is oYiy as ovo osYon ai a n oy oi e e i Tes an un in anAd cem as oi esYiy cem unYon cem ias ōs si n Tes cem asEvezlik Xususi evezlikler Frigiya diline aid yazili abidelerde bu gune gelib catmayib Hind Avropa koklerindeki se o ve te o kimi evezliklerden istifade edilib Nisbi ios ve sual kos kisi ve kin orta evezlikleri bu gune qeder qorunub saxlanib Say Tapilan yazili abidelerde sadece oyvos bir duoi iki ve protos birinci saylarina rast gelinib Fel Frigiya dilindeki feller sexs say tekde ve cemde subut feal ve yarimpassiv meyl seciyyevi mecburi birlesdirici ve vaxt indiki bitmemis bitmis gelecek kateqoriyalarina bolunurdu Aorist den yaranmisdir Bu Frigiya dilini qedim yunan ermeni ve Hind Iran dillerine daha yaxinlasdirir Frigiya dilindeki yegane feli sifet passiv meno sekilcisinin komeyi ile yaranmisdir Sintaksis Frigiya dilindeki cumlelerin qurulusu mubteda elave xeber IstinadlarHammarstrom Harald Forkel Robert Haspelmat Martin redaktorlar Graeco Phrygian Yena Almaniya Max Planck Institute for the Science of Human History 2017 Briks K Phrygian The Ancient Languages of Asia Minor Nyu York Cambridge University Press 2008 seh 69 Bicovski Y Vademecum starymi indoevropskymi jazyky Praqa Nakladatelstvi Univerzity Karlovy 2009 seh 109 ISBN 978 80 7308 287 1 Neroznak V P Frigijskij yazyk Lingvisticheskij enciklopedicheskij slovar 1990 seh 563 Vavrousek P Fryzstina Jazyky stareho Orientu Praqa Univerzita Karlova v Praze 2010 128 129 ISBN 978 80 7308 312 0 Fortson B Indo European language and culture An Introduction Padstou Blackwell Publishing 2004 seh 403 Mallori C P Adams Duqlas K Encyclopedia of Indo European culture London Fitzroy Dearborn Publishers 1997 seh 419 ISBN 9781884964985 Briks K Phrygian The Ancient Languages of Asia Minor Nyu York Cambridge University Press 2008 72 Otkupsikov Y V Dogrecheskij substrat U istokov evropejskoj civilizacii Izdatelstvo SPbGU 2023 07 20 tarixinde Istifade tarixi 2018 06 30 Vavrousek P Fryzstina Jazyky stareho Orientu Praqa Univerzita Karlova v Praze 2010 seh 129 ISBN 978 80 7308 312 0 Briks K Phrygian The Ancient Languages of Asia Minor Nyu York Cambridge University Press 2008 seh 73 Yanq R S Old Phrygian Inscriptions from Gordion Toward a History of the Phrygian Alphabet 38 2 Hesperia 1969 252 296 Briks K Phrygian The Ancient Languages of Asia Minor Nyu York Cambridge University Press 2008 74 Bicovski Y Vademecum starymi indoevropskymi jazyky Praqa Nakladatelstvi Univerzity Karlovy 2009 seh 110 ISBN 978 80 7308 287 1 Briks K Phrygian The Ancient Languages of Asia Minor Nyu York Cambridge University Press 2008 75 Bednarcuk L Jezyk frygijski Jezyki indoeuropejskie Varsava PWN 1986 seh 483 Briks K Phrygian The Ancient Languages of Asia Minor Nyu York Cambridge University Press 2008 seh 76 Bicovski Y Vademecum starymi indoevropskymi jazyky Praqa Nakladatelstvi Univerzity Karlovy 2009 110 111 ISBN 978 80 7308 287 1 Briks K Phrygian The Ancient Languages of Asia Minor Nyu York Cambridge University Press 2008 76 77 Bicovski Y Vademecum starymi indoevropskymi jazyky Praqa Nakladatelstvi Univerzity Karlovy 2009 111 ISBN 978 80 7308 287 1 Bednarcuk L Jezyk frygijski Jezyki indoeuropejskie Varsava PWN 1986 seh 484 Briks K Phrygian The Ancient Languages of Asia Minor Nyu York Cambridge University Press 2008 seh 77 EdebiyyatBednarcuk L Jezyk frygijski Jezyki indoeuropejskie Varsava PWN 1986 481 485 Bicovski Y Vademecum starymi indoevropskymi jazyky Praqa Nakladatelstvi Univerzity Karlovy 2009 109 112 Briks K Phrygian The Ancient Languages of Asia Minor Nyu York Cambridge University Press 2008 69 79 Fortson B Indo European language and culture An Introduction Padstou Blackwell Publishing 2004 401 403 Vudhaus R PDF 126 Studia Linguistica 2009 167 177 2013 10 02 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 06 30 Xarici kecidlerFrigiya yazili abidelerinin korpusu alm nid Frigiya ve frigiyalilar Iohannes Fridrix Deshifrovka zabytyh pismennostej i yazykov Yeni Heredot saytinda