Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Fıstıq (lat. Fagus) – fıstıqkimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi.
| Fıstıq | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Cins: Fıstıq | ||||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
| ||||||||||||
Fıstıq meşələri
Azərbaycanda ən geniş yayılanı fıstıq meşələri olub respublikanın ümumi meşə fondunun 32 faizə qədərdir. Kiçik Qafqazın cənub yamacı rayonlarında (Laçın, Qubadlı, Zəngilan) və Naxçıvan MR-dən başqa fıstıq respublikanın bütün dağ rayonlarında bitir. Kiçik Qafqazın cənub rayonlarında fıstığın yayılmasına quru kontinental iqlim şəraiti maneçilik törədir. Kiçik Qafqaz dağlarında fıstığın şərq sərhədi Dağlıq Qarabağda Hadrud və Xocavənd rayonları arasında Kirs dağının şimal hissəsində müşahidə olundu.
Böyük Qafqazın şimal-şərq makroyamacında fıstığın şərq sərhədi Ataçay və Tığçay hövzəsindədir.
Böyük Qafqazın cənub yamacında meşə bitkisinin, o cümlədən fıstığın şərq sərhədi şimal makroyamaca nisbətən qərbdən keçir. Fıstığın şərq sərhədinin belə qısalması fikrimizcə cənub makroyamacında iqlimin xeyli quraq olmasıdır, burada insanın təsərrüfat fəaliyyəti də mühüm rol oynamışdır.
Respublikamızın dağlarında müxtəlifotlu, topallı, ölü örtüklü, çətiryarpaqlı, qaraçöhrəli, subalp, dəfnəgilaslı fıstıq meşə tipləri yayılmışdır. Lakin insan fəaliyyətinin mənfi təsiri nəticəsində fıstıq ağaclıqları ilkin quruluşunu və ilkin populyasiyalarını itirmişdir. Bununla əlaqədar təbii meşə mühiti dəyişmiş və müxtəlif törəmə meşə tipləri əmələ gəlmişdir. Talış dağlarının orta və yuxarı dağ-meşə qurşaqları demək olar ki, meşə örtüyündən tamamilə azad edilmişdir. Nisbətən yaxşı vəziyyətdə meşələr əsasən dəniz səthindən 700-800m hündürlüyə qədər olan ərazidə saxlanmışdır. Nisbətən geniş sahələrdə fıstıq meşələrinə Lerik və Astara rayonlarında dəniz səthindən 1000-1200 m-ə qədər olan ərazidə rast gəlmək olar. Çox nadir hallarda dəniz səthindən 1600m yüksəklikdə kiçik sahələrdə seyrəlmiş fıstıq meşələrinin qalığına təsadüf edilir.
İnsanın təsərrüfat fəaliyyətinin xarakterindən, müddətindən və intensivliyindən asılı olaraq fıstıq meşələrinin deqradasiyası müxtəlif istiqamətdə olmuşdur. Nisbətən az meylliyə malik olan yamaclarda fıstıq meşələrində ağacların özbaşına qanunsuz kəsilməsi nəticəsində aşağı doluluqlu ağaclıq və ya seyrəklik əmələ gəlir. Belə sahələrə əsasən yaşayış məntəqələrinin yaxınlığında rast gəlinir, onlar az məhsuldarlığa malik olur, ağacların təpə hissəsi və qol-budağı kəsilmiş halda olur.
Fıstıq qurşağında təsərrüfatın səmərəsiz aparılması ilə əlaqədar olaraq yüksək məhsuldar ilkin fıstıq meşələri aşağı doluluqlu və az məhsuldar törəmə tipli vələs ağaclıqları ilə əvəz olunmuşdur.
Böyük Qafqazın cənub yamacında fıstığın kolluqlarla dəyişilməsi insan fəaliyyətinin təsirilə yaşayış məntəqələrinin yaxınlığında baş verir, meşəsizləşdirilmiş sahələrdə çox vaxt böyürtkan, fındıq və ayıdöşəyi cəngəlliyi əmələ gəlir.
Kiçik Qafqazın orta dağ meşə qurşağında meşəsizləşdirilmiş sahələrə böyük massivlər şəklində rast gəlinir. Hazırda bu massivlər mütəlif kollarla (yemişan, dovşanalması, əzgil, topulqa. itburnu, alça və s. örtülüdür. Lakin bu kollar çox nadir halda xüsusi qruplaşmalar yaradır, onlar əsasən sıx çəmən, bozqırlaşmış çəmən və bozqır bitkiləri fonunda tək-tək və qrup halında yayılmışdır, tərkibində meşəyaradan ağac cinslərinin cavan pöhrələrinə də rast gəlinir.
Təbabətdə
Fıstıq paxlalarının tərkibində 35%-dən çox zülal, 50% yağ və insana lazım olan vitamin və mikro elementlərin bir çoxu vardır. 100 qr məhsulun enerji dəyəri – 548 kkal.
Bitki yağları, fol turşusu, amin turşuları, A, D, E, K, B1, B2, PP, C vitaminləri ilə və natrium, kalsium, kalium, maqnezium, fosfor, sink və dəmirlə zəngindir.
Sinir toxumaları, ürək, qaraciyər, və başqa orqanların fəaliyyətini yaxşılaşdırır. Hüceyrələrin böyüməsi və yenilənməsinə, qandakı xolesterinin miqdarının azalmasına kömək edir, qırışları hamarlaşdırır.
Öd qovucu vasitə kimi istifadə olunur. Yuxusuzluq, yorğunluq zamanı faydalıdır. Yaddaşı, diqqəti və eşitməni gücləndirir. Hər gün 30 qr fıstıq yemək, ürək-damar xəstəlikləri riskini əhəmiyyətli dərəcədə azaldır.
Tərkibindəki B1 vitamini qan yaradıcı xüsusiyyətə malikdir, qandakı xolestrolu salır, qavrama qabiliyyətini yaxşılaşdırır, mədə, bağırsaq, ürək üçün xeyirli qidadır. Yaşlanmağın qarşısını alan fıstıq siqaretin və spirtli içkinin təsirini azaldır. Yer fıstığının tərkibindəki B3 vitamini qan dövranını yaxşılaşdırır, zehni gücləndirir.
İstinadlar
- Linney K. Genera plantarum eorumque characteres naturales, secundum numerum figuram, situm, & proportionem omnium fructificationis partium. 5 Stokholm: 1754. S. 432. doi:10.5962/BHL.TITLE.746
- Linnæi C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 2. S. 997.
- . 2016-03-04 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-12-21.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Fistiq lat Fagus fistiqkimiler fesilesine aid bitki cinsi FistiqElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Klad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad Klad Klad Klad RosidsKlad Deste FistiqciceklilerFesile FistiqkimilerYarimfesile Cins FistiqBeynelxalq elmi adiFagus L 1753Sekil axtarisiITIS 19461NCBI 21024EOL 107351FW 55969Fistiq meseleriAzer bay can da en ge nis ya yi la ni fis tiq me se le ri olub res pub li ka nin umu mi me se fon du nun 32 fa i ze qe der dir Ki cik Qaf qa zin ce nub ya ma ci ra yon la rin da La cin Qu bad li Zen gi lan ve Nax ci van MR den bas qa fis tiq res pub li ka nin bu tun dag ra yon la rin da bi tir Ki cik Qaf qa zin ce nub ra yon la rin da fis ti gin ya yil ma si na qu ru kon ti nen tal iq lim se ra i ti ma ne ci lik to re dir Ki cik Qaf qaz dag la rin da fis ti gin serq ser he di Dag liq Qa ra bag da Had rud ve Xo ca vend ra yon la ri ara sin da Kirs da gi nin si mal his se sin de mu sa hi de olun du Bo yuk Qaf qa zin si mal serq mak ro ya ma cin da fis ti gin serq ser he di Ata cay ve Tig cay hov ze sin de dir Bo yuk Qaf qa zin ce nub ya ma cin da me se bit ki si nin o cum le den fis ti gin serq ser he di si mal mak ro ya ma ca nis be ten qerb den ke cir Fis ti gin serq ser he di nin be le qi sal ma si fik ri miz ce ce nub mak ro ya ma cin da iq li min xey li qu raq ol ma si dir bu ra da in sa nin te ser ru fat fe a liy ye ti de mu hum rol oy na mis dir Res pub li ka mi zin dag la rin da mux te li fot lu to pal li olu or tuk lu ce tir yar paq li qa ra coh re li su balp def ne gi las li fis tiq me se tip le ri ya yil mis dir La kin in san fe a liy ye ti nin men fi te si ri ne ti ce sin de fis tiq agacliq la ri il kin qu ru lu su nu ve il kin po pul ya si ya la ri ni itir mis dir Bu nun la ela qe dar te bii me se mu hi ti de yis mis ve mux te lif to re me me se tip le ri eme le gel mis dir Ta lis dag la ri nin or ta ve yu xa ri dag me se qur saq la ri de mek olar ki me se or tu yun den ta ma mi le azad edil mis dir Nis be ten yax si ve ziy yet de me se ler esa sen de niz set hin den 700 800m hun dur lu ye qe der olan era zi de sax lan mis dir Nis be ten ge nis sa he ler de fis tiq me se le ri ne Le rik ve As ta ra ra yon la rin da de niz set hin den 1000 1200 m e qe der olan era zi de rast gel mek olar Cox na dir hal lar da de niz set hin den 1600m yuk sek lik de ki cik sa he ler de sey rel mis fis tiq me se le ri nin qa li gi na te sa duf edilir In sa nin te ser ru fat fe a liy ye ti nin xa rak te rin den mud de tin den ve in ten siv li yin den asi li ola raq fis tiq me se le ri nin deq ra da si ya si mux te lif is ti qa met de ol mus dur Nis be ten az meyl li ye ma lik olan ya mac lar da fis tiq me se le rin de agac la rin oz ba si na qa nun suz ke sil me si ne ti ce sin de asa gi do lu luq lu agac liq ve ya sey rek lik eme le ge lir Be le sa he le re esa sen ya sa yis men te qe le ri nin ya xin li gin da rast ge li nir on lar az meh sul dar li ga ma lik olur agac la rin te pe his se si ve qol bu da gi ke sil mis hal da olur Fis tiq qur sa gin da te ser ru fa tin se me re siz apa ril ma si ile ela qe dar ola raq yuk sek meh sul dar il kin fis tiq me se le ri asa gi do lu luq lu ve az meh sul dar to re me tip li ve les agac liqla ri ile evez olun mus dur Bo yuk Qaf qa zin ce nub ya ma cin da fis ti gin kol luq lar la de yi sil me si in san fe a liy ye ti nin te si ri le ya sa yis men te qe le ri nin ya xin li gin da bas ve rir me se siz les di ril mis sa he ler de cox vaxt bo yurt kan fin diq ve ayi do se yi cen gel li yi eme le ge lir Ki cik Qaf qa zin or ta dag mese qur sa gin da me se siz les di ril mis sa he le re bo yuk mas siv ler sek lin de rast ge li nir Ha zir da bu mas siv ler mu te lif kol lar la ye mi san dov sa nal ma si ez gil to pul qa it bur nu al ca ve s or tu lu dur La kin bu kol lar cox na dir hal da xu su si qrup las ma lar ya ra dir on lar esa sen six ce men boz qir las mis ce men ve boz qir bit ki le ri fo nun da tek tek ve qrup ha lin da ya yil mis dir ter ki bin de me se ya ra dan agac cins le ri nin ca van poh re le ri ne de rast ge li nir Mese fistiginin yarpagi ve meyvesiTebabetdeFistiq paxlalarinin terkibinde 35 den cox zulal 50 yag ve insana lazim olan vitamin ve mikro elementlerin bir coxu vardir 100 qr mehsulun enerji deyeri 548 kkal Bitki yaglari fol tursusu amin tursulari A D E K B1 B2 PP C vitaminleri ile ve natrium kalsium kalium maqnezium fosfor sink ve demirle zengindir Sinir toxumalari urek qaraciyer ve basqa orqanlarin fealiyyetini yaxsilasdirir Huceyrelerin boyumesi ve yenilenmesine qandaki xolesterinin miqdarinin azalmasina komek edir qirislari hamarlasdirir Od qovucu vasite kimi istifade olunur Yuxusuzluq yorgunluq zamani faydalidir Yaddasi diqqeti ve esitmeni guclendirir Her gun 30 qr fistiq yemek urek damar xestelikleri riskini ehemiyyetli derecede azaldir Terkibindeki B1 vitamini qan yaradici xususiyyete malikdir qandaki xolestrolu salir qavrama qabiliyyetini yaxsilasdirir mede bagirsaq urek ucun xeyirli qidadir Yaslanmagin qarsisini alan fistiq siqaretin ve spirtli ickinin tesirini azaldir Yer fistiginin terkibindeki B3 vitamini qan dovranini yaxsilasdirir zehni guclendirir IstinadlarLinney K Genera plantarum eorumque characteres naturales secundum numerum figuram situm amp proportionem omnium fructificationis partium 5 Stokholm 1754 S 432 doi 10 5962 BHL TITLE 746 Linnaei C Species Plantarum lat Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas 1753 C 2 S 997 2016 03 04 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2009 12 21 Hemcinin bax