Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Erix Alfred Hartmann (alm. Erich Alfred Hartmann; 19 aprel 1922, Vaysax[d], Vürtemberq azad xalq dövləti[d], Veymar Respublikası – 20 sentyabr 1993, Vayl-im-Şönbux[d], Baden-Vürtemberq) — İkinci dünya müharibəsində iştirak etmiş alman qırıcı təyyarə pilotu.
| Erix Hartmann | |
|---|---|
| Erix Alfred Hartmann | |
 | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | ,  Almaniya |
| Vəfat tarixi | (71 yaşında) |
| Vəfat yeri | , Almaniya |
| Vəfat səbəbi | beyin xərçəngi[d] |
| Milliyyəti | alman |
| Fəaliyyəti | Hərbi pilot |
| Fəaliyyət illəri | 1940-cı ildən |
| Mükafatları |   |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həmkarları tərəfindən Bubi ləqəbi verilən Erix bütün dövrlər ərzində hava döyüşlərində ən çox rəqib təyyarəsini məhv etmiş peşəkar pilotdur. Ruslar tərəfindən Qara şeytan ləqəbini alan Erix Hartmann ümüumilikdə 1.404 döyüş uçuşu zamanı 352 rəqib təyyarəsini (bunların 345-i sovetlərə məxsus olan, 260-ı isə qırıcı təyyarə idi) vurmağa müvəffəq olub. Erix müharibə boyunca Almaniya Hərbi Hava Qüvvələri olan -nin tərkibində 825 hava döyüşündə iştirak edib. Pilot karyerası boyunca Erix 14 dəfə yerə qəza enişi edib. Bunların hamısı ya vurulmuş rəqib təyyarəsindən qopan metal hissələrin onun təyyarəsini zədələməsi nəticəsində və ya onun öz təyyarəsində olan texniki nasazlıq səbəbindən baş verib. Erixin olduğu təyyarə heç vaxt nə rəqib təyyarəsi tərəfindən vurulub, nə də rəqibin açdığı atəş nəticəsində təyyarəsi zədələnib.
Erix müharibədən əvvəl planer təyyarələrdə uçub, Almaniya HHQ-nə 1940-cı ildə qəbul olunub və pilot hazırlığını 1942-ci ildə tamamlayıb. Burada ona uçuş üçün (JG 52) qırıcısı verilir. Erix Şərq Cəbhəsində ən təcrübəli pilotların rəhbərlik etdiyi eskadrilyada xidmət etməyə göndərilir. Onların rəhbərliyi altında Erix çox sürətlə hava döyüşü bacarıqlarını və biliklərini artırır. Bu bilikləri nəticəsində Erix 1944-cü ilin 25 avqustunda o vaxta kimi 301 rəqib təyyarəsini vurduğuna görə Almaniyanın ən yüksək mükafatlarından olan Dəmir xaç ordeninə layiq görülüb. O özünün sonuncu - 352-ci rəqib təyyarəsini 1945-ci ilin 8 may tarixində məhv etməyə müvəffəq olur. Erix öz təyyarəsi ilə birlikdə ABŞ Ordusu birliklərinə təslim olub və daha sonra isə Sovet ordusuna təhvil verilib. Əsirlikdə olduğu müddətdə ruslar Erixə təzyiq edərək onu kommunistlər üçün işləməyə məcbur etməyə çalışıblar. Daha sonra isə onu saxta ittihamlar vasitəsilə məhkəməyə çıxardaraq 25 il həbs cəzası veriblər. Erix 10 il yarım müddətində Sovet həbs düşərgələrində ağır şəraitdə qalıb. 1955-ci ildə Qərbi Almaniya hökuməti ilə Sovet hökuməti arasındakı razılaşmaya əsasən Erix və ondan başqa 16 000 alman məhbusu azad edilərək Qərbi Almaniyaya verilmişdir. Bundan sonra 1956-cı ildə yenidən Almaniya HHQ-də öz işinə davam edib. 1970-ci ildə alman HHQ-nə ABŞ-a məxsus qırıcılarının gətirilməsinə etiraz əlaməti olaraq ordudan istefa verir. Erix Hartmann 1993-cü ildə 71 yaşında ikən vəfat edir.
Erkən həyatı
Erix Hartmann 19 aprel 1922-ci ildə Almaniyanın şəhərində həkim ailəsində anadan olmuşdur. Almaniyada Birinci dünya müharibəsindəki məğlubiyyət nəticəsndə baş vermiş iqtisadi böhran səbəbilə Hartmannlar ailəsi Almaniyanı tərk edərək iş tapmaq məqsədilə Çinə köçür. Erix öz erkən uşaqlıq illərini də Çində keçirir. Onun ailəsi Çini orada başlamış vətəndaş müharibəsi səbəbilə 1928-ci ildə tərk edərək Almaniyaya qayıdır. Erixin özündən kiçik olan qardaşı Alfred də gələcəkdə Luftwaffe sıralarına qoşulur. Junkers Ju 87 qırıcı təyyarəsində pulemyotçu kimi xidmət edən Alfred Şimali Afrikada gedən döyüşlərdə ingilislərə əsir düşür və dörd il müddətində əsirlikdə qalır. Erix 1928-1932-ci illərdə şəhərində ibtidai məktəbdə təhsil alır. 1932-1940-cı illərdə bir neçə gimnaziyada təhsil alan Erix bu müddətdə həm də gələcək həyat yoldaşı Ursula Paetş ilə tanış olur.
Erixin anası Almaniyanın ilk qadın planer pilotlarından biri olub. Məhz onun təşəbbüsü ilə Erix planer məktəbinə yollanaraq orada təyyarədə uçmağı öyrənir. Bundan başqa Hartmannlar ailəsi həm də kiçikmotorlu təyyarəyə malik idilər, lakin 1932-ci ildə baş vermiş iqtisadi böhrana görə onu məcburən satıblar. 1933-cü ildə hakimiyyətə gələn NSDAP rəhbərliyi Almaniyada planer və digər hava nəqliyyatı vasitələrinin geniş yayılması təşviqatı aparır. Erixin anası şəhərində 1936-cı ildə planer məktəbinin açılması üçün böyük köməklik göstərir. 14 yaşlı Erix həmin ildə bu məktəbə yazılır. Üç illik təhsildən sonra Erix 1939-cu ildə ona uçmaq icazəsi verən pilot lisenziyasını əldə edir.
Luftwaffe karyerası
Erix hərbi uçuş hazırlıqlarına 1 oktyabr 1940-cı ildə 10 Aviasiya polkunun tərkibində Şərqi Prussiyanın Neukuhren (indiki Pionerskiy) şəhərində başlamışdır. Sonradan 1941-ci ilin 1 mart günündə Berlin yaxınlığındakı Hərbi Hava Qüvvələrinə aid bazaya köçürüldükdən 4 gün sonra özünün instruktorla olan ilk uçuşunu həyata keçirir. Üç həftə sonra isə Erix təklikdə uçuş həyata keçirir. Erix özünün əsaslı uçuş hazırlıqlarını həmin ilin oktyabr ayında tamamladıqdan sonra qırıcı təyyarə pilotu olmaq üçün hazırlıqlara başlayır. Burada o, 3 ay ərzində qırıcı pilotlar üçün səciyyəvi olan döyüş manevrlərini və üsullarını dərindən öyrənir. Daha sonra Erix öz biliklərini daha da dərinləşdirmək üçün 1 Mart-20 Avqust 1942 tarixləri arasında şəhərindəki bazada həmin dövrün ən yaxşı qırıcı təyyarələrindən olan Messerschmitt Bf 109 təyyarəsində uçuş təlimləri keçirib.
Erixin pilot təlimi hazırlığı dövrü heç də həmişə uğurlu uçuşlarla yadda qalmayıb. 31 mart 1942-ci ildə o özünün uçduğu Bf 109 təyyarəsində aerodrom üzərində ikən uçuş reqlamentini və təhlükəsizlik qaydalarını pozaraq hava aerobatikası manevrlərini həyata keçirib. Buna görə Erixə 3 ay uzaq məsafəli uçuşlara getmək qadağan olunmuş və maaşının 2/3-si həcmində pul cəzası verilmişdir. Sonralar Erix öz xatirələrində bu cəzanın onun həyatını xilas etdiyini bildirib.
Mənə cəza verilən həftə ərzində mən öz otağımda qalmağa məhkum edildim və uçuşlardan kənarlaşdırıldım. Cəza verilən günün sabahısı mən uçuşa getməli idim, lakin cəza aldığıma görə mənim otaq yoldaşım mənim əvəzimə həmin uçuşa getdi. Uçuşdan bir müddət sonra onun təyyarəsinin motorunda problem yarandı və təyyarə yaxınlığdakı dəmiryolu ətrafında qəzaya uğrayaraq yerə çırpıldı. Mənim otaq yoldaşım bu qəzada həlak oldu.
Cəzası bitdikdən sonra Erix daha ehtiyatlı və ağıllı uçuşlar etməyə başladı. Onun yeni gələn pilotlara məsləhəti belə idi. "Gücünlə yox, ağlınla uç". 1942-ci ilin iyununda təlim uçuşları zamanı hədəfi ona verilən 50 döyüş gülləsinin 24-nü istifadə etməklə məhv edir, belə göstəricinin əldə olunması pilotlar üçün çox çətin tapşırıq hesab olunur. Onun yüksək uçuş qabiliyyətlərinə malik olması ona 17 müxtəlif təyyarələrdə uçuş keçirməyə imkan verir. Uçuş təlimlərini bitirdikdən sonra Erix 21 avqust 1942-ci ildə Sileziyada yerləşən aviasiya alayına göndərilir və burada oktyabrın 10-a kimi qalır.
Cəbhəyə Ezamiyyət
Erixə 1942-ci ilin oktyabrında SSRİnin Maykop şəhərində yerləşən 52-ci Qırıcı Təyyarə Eskadrilyasında xidmət etmək üçün yeni qırıcı təyyarə verilir. Eskadrilyada təyyarələrin əksəriyyəti qırıcıları olsa da, Erixə və digər yeni pilotlara uçuş üçün Junkers Ju 87 qırıcısı verilir. Burada onun ilk uçuşu zamanı təyyarənin əyləc sistemi dayandı, nəticədə onun təyyarəsi qəza enişi edir və nəzarət kazarmasına çırpılır. Erix qəza zamanı heç bir xəsarət almır. Erixə mayor rəhbərlik etdiyi qırıcı təyyarə qrupuna təcrübəli pilot rəhbərliyi altında uçmaq üçün yeni təyyarə verilir. Bu qrupda Edmundun başçılığı altında həmçinin , , kimi təcrübəli as pilotlar xidmət edirdilər. Bir neçə gün davam edən intensiv döyüş təlimləri zamanı Qrislavski Hartmannın çox istedadlı bir pilot olduğunu, lakin onun daha çox şeyi öyrənməli olduğunu bildirib. Edmund Robmann Erixə hava döyüşündə qəfil hücum etmənin fundamental qaydaları öyrədir.
Erix özünün ilk döyüş uçuşuna 14 oktyabr 1942-ci ildə, Robmannı müşayiət edən təyyarədə yollanır. Onlar aşağı hündürlükdə uçan 10 rus təyyarəsi ilə qarşılaşan zaman, özünün ilk təyyarəsini vurmaq həvəsində olan Erix təyyarənin bütün sürəti ilə rəqib təyyarəyə hücuma keçir və Robmanndan uzaqlaşır. O, rəqib təyyarəsinə hücuma keçərək ona atəş açır, lakin hədəfi düzgün nişan ala bilmir və rəqib təyyarəsi ilə toqquşmaqdan son anda qurtula bilir. Daha sonra Erix gizlənmək üçün aşağı hündürlükdə buludların arasında gizlənir, orientasiyanı itirir və təyyarəsinin yanacağı bitdiyinə görə qəza enişi etmək məcburiyyətində qalır. Hartmann ilk döyüş uçuşu zamanı hava döyüşünə aid bütün qaydaların demək olar ki, hamısını kobud şəkildə pozur. Buna görə von Bonin bazaya qayıdan Erixə 3 günlük cəza kimi yerqazma işlərini tapşırır və bu müddətdə onu uçuşlardan məhrum edir. İyirmi iki gündən sonra Erix özünün pilot karyerasında ilk rəqib təyyarəsi məhv edir. O çox çalışsa da, 1942-ci ilin sonuna kimi öz hesabına əlavə olaraq yalnız bir vurulmuş rəqib təyyarəsini əlavə edə bilir. Bir çox as pilotlar kimi Erix də davamlı olaraq daha tez-tez rəqib təyyarələrini məhv etmək üçün bir müddət öz üzərində çalışmalı olur.
Hartmannın çox gənc xarici görünüşü ona Bubi (alman dilində gənc oğlan sözünün qısaldılmış forması) ləqəbini qazandırır. 25 may 1943-cü ildə Erix düşmənə məxsus qırıcısını məhv etdikdən sonra havada digər bir rus təyyarəsi ilə toqquşur. Lakin o öz təyyarəsini idarə etməkdə davam edir və bazaya normal şəkildə eniş edə bilir. Həmin ili iyul ayının 7-də, Kursk döyüşü zamanı baş verən hava döyüşləri çərçivəsində Erix yalnız bir bir günə yeddi rus təyyarəsini məhv edir. 1943-cü ilin avqust ayının əvvəlində Erix artıq 50 düşmən təyyarəsini məhv etmişdi, həmin ayda isə o daha 48 təyyarəni vurmağa müvəffəq olur. Növbəti ayda Erixin rütbəsi artırılaraq mayor təyin olunur. Daha sonralar Erix öz xatirələrində uğur qazanmasının sirrini belə açıqlayırdı "Əsas olan rəqib təyyarəsinin oradakı pilotun xəbəri olmadan tam yaxın gəlməsini təmin etməkdir. Belə olduqda mən onun təyyarəsini öz müşahidəm altında tam saxlaya bilirdim və buna görə də açdığım atəşin heç bir hədər getmirdi." Bundan başqa, Erix sovet pilotlarının hazırlıq və döyüş səviyyəsini çox aşağı hesab edirdi. Belə ki, rus pilotlarının bir çoxu öz nişangahlarını əldəquraşdırma şəkildə yerinə otuzdururdu və döyüş zamanı nişangahın dəqiq olmaması səbəbindən ondan demək olar ki, heç istifadə etmirdilər.
Mənim getdiyim ilk döyüş uçuşları zamanı, qəribə də olsa, mən rus təyyarələrinin havada görünməsindən çox da narahat olmurdum. Özlərinin əldəqayırma nişanğahları və silahları ilə onlar bizim olduğumuz təyyarələri nə düzgün nişan ala, nə də dəqiq vura bilirdilər.
Rusların belə zəifliklərinə baxmayaraq, almanlar onlardan bəzi fəndləri də öyrənməyə davam edirdilər. Məsələn, alman təyyarələrinin əksəriyyəti Daimler-Benz şirkətinin istehsal etdiyi motoru ilə havaya qalxırdılar, lakin Rusiyanın kəskin soyuq iqlimi şəraitində bu motorlar çox gec qızır və buna görə də təyyarələr çox gec hərəkətə gəlirdilər. Lakin əsir düşən rus pilotları belə havada təyyarənin moturunun tez qızması üçün onun motoruna qızdırıcı yağın necə düzgün tökülməli olduğunu göstərmişdi. Bu üsulla təyyarəni elə ilk cəhddə hərəkətə gətirmək olurdu. Ruslardan öyrənilən digər üsul isə motorun altında yanacağı zəif şəkildə yandırmaq idi.
Cəbhə Xəttinin Arxasında
1943-cü ilin avqustun sonlarına doğru Erix artıq özünün 90-cı rəqib təyyarəsini vurmuşdu. Avqustun 19-da, döyüş ərzində ikinci rus təyyarəsini havada məhv etdikdən sonra Erixin təyyarəsi havada partlayan rəqib təyyarəsindən qopan metal qırıntıları ilə zədələndi və sovet qoşunlarının nəzarətində olan əraziyə qəza enişi etməyə məcbur oldu. Erix yerə eniş edən kimi Luftwaffe qaydalarına əsasən dərhal qara qutunu məhv etməyə başladı. Bu zaman artıq sovet əsgərləri onun olduğu əraziyə yaxınlaşmağa başladılar. Ələ keçəcəyini başa düşən Erix özünü yalandan yaraladı. Onun özünü ağır yaralı kimi göstərməsi sovet əsgərlərini inandırdı və onlar Erixi xərəklə daşıyaraq yük avtomobilinin arxasına qoydular. Erixin düşmən nəzarətində olan əraziyə düşməsi xəbərinin alan onun alay komandiri Haynz "Bimmel" Mertenz əlinə avtomat silah alaraq təkbaşına onu axtarmaq üçün sovet qoşunlarının olduğu ərazilərə gedir.
Bu arada Erix getdiyi maşında sbərlə qaçmaq üçün müvafiq imkanın yaranmasını gözləyirdi. Bu zaman onların olduğu maşın karvanın alman qırıcı təyyarələri hücum etdilər, qarışıqlıqdan istifadı edən Erix yanında tək dayanmış gözətçini zərərsizləşdirərək maşından düşdü və yaxınlıqdakı böyük günəbaxan əkini olan sahəyə girərək gözdən itir. Sovet əsgərləri Erixin dalıyca atıldılar, lakin o etibarlı bir yerdə gizlənərək havanın qaralmasını gözlədi. Gecə zamanı Erix cəbhəyə doğru gedən sovet əsgərlərini izlədi, burada isə rusların postunu gizlincə keçərək alman əsgərlərinin olduğu posta yaxınlaşdı. Onu görən alman əsgəri Erixi tanımadığından ona atəş açdı, lakin xöşbəxtlikdən güllə Erixin ayaqları arasından keçdi.
İgidliyə görə Hitler tərəfindən mükafatlandırılması
1943-cü ilin oktyabr ayında Erix hava döyüşlərində daha 33 rəqib təyyarəsini məhv edir. Oktyabrın 29-da onun məhv etdiyi təyyarələrin sayı 148-ə çatır və həmin gün Erix Dəmir xaç ordeni ilə təltif edilir. 1943-cü ilin sonuna doğru onun vurduğu rus təyyarələrinin sayı 159-a yüksəlir. Lakin 1944-cü ili əvvəli Erix üçün daha məhsuldar olur. Yeni ilin ilk iki həftəsi ərzində Erix 50 rəqib təyyarəsini hava döyüşlərində məhv edir. Onun bu qədər çox sayda rəqib təyyarəsini vurması şübhələrə səbəb olur. Qərargah rəhbərliyi Erixin həqiqətən bu qədər çox sayda rəqib təyyarəsini vurması barədə məlumatları iki dəfə, bəzən isə üç dəfə yoxlayır və onun bütün iddialarının doğru olduğu məlum olur. Hər dəfə Erix döyüşə yollanarkən onun tərkibində olduğu eskadrilyaya xüsusi olaraq onun döyüş fəaliyyətini izləmək üçün əlavə təyyarə təyin olunur. Mart ayının 2-də Erixin məhv etdiyi rəqib təyyarələrinin sayı 202-ə yüksəlir. Bu zaman artıq sovet təyyarə pilotları Erixə aid olan Karaya1 radio çağırış adını təyin edirlər. Sovet rəhbərliyi Erixin başına 10.000 rubl pul təyin edir. Erix öz uçduğu döyüş təyyarəsinin kənar hissəsinə qara rəngli zanbaq şəklini çəkdirmişdi. Onun təyyarəsini rus pilotları yaxşı tanıyırdılar və buna görə ona Qara Şeytan (Çernıy Çort) ləqəbini vermişdilər. Hartmannın təyyarəsini tanıyan rus pilotları uzaq məsafədən onu görən kimi və yaxud radiodalğalarda onun səsini eşidən kimi dərhal döyüş meydanından uzaqlaşmağa başlayırdılar. Bu səbəbdən Erix daha az rəqib təyyarələrini vurmağa başladı, onun əksər rəqibləri döyüş meydanından qaçırdılar. Erixi tanımayan yeni rus pilotları isə döyüşə gedərkən həmişə digər təyyarələrin arxasında gizləndiyi üçün onları məhv etmək Erix üçün çətinlik təşkil edirdi. Beləliklə, sovet pilotlarının onunla qarşıdurmadan qaçması Erixin nisbətən daha az təyyarə vurması ilə nəticələndi. Buna görə də Erix təyyarəsinin üzərində çəkilmiş qara zanbaq şəklini oradan sildirdi və beləcə onun təyyarəsi eskadrilyadakı digər təyyarələrdən heç nə ilə seçilmirdi. Erixin bu tədbiri öz nəticəsini verdi. Növbəti iki ay ərzində Erix rəqibin əllidən çox təyyarəsini məhv edir.
1944-cü ildə mart ayında Erix Hartmann Almaniyanın digər ən peşəkar müharibə pilotları olan , və ilə birlikdə Adolf Hitlerin iqamətgahına çağrılırlar. Onların hər biri Almaniyanın o dövr üçün ən yüksək hərbi ordeninə təltif edildilər. Ordenləri pilotlara Adolf Hitler özü şəxsən təqdim etdi.
İstinadlar
- Erich Hartmann // Munzinger Personen (alm.).
- http://www.nytimes.com/1993/10/23/obituaries/erich-hartmann-german-ace-of-world-war-ii-71.html.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Erix Alfred Hartmann alm Erich Alfred Hartmann 19 aprel 1922 Vaysax d Vurtemberq azad xalq dovleti d Veymar Respublikasi 20 sentyabr 1993 Vayl im Sonbux d Baden Vurtemberq Ikinci dunya muharibesinde istirak etmis alman qirici teyyare pilotu Erix HartmannErix Alfred HartmannDogum tarixi 19 aprel 1922Dogum yeri AlmaniyaVefat tarixi 20 sentyabr 1993 71 yasinda Vefat yeri AlmaniyaVefat sebebi beyin xercengi d Milliyyeti almanFealiyyeti Herbi pilotFealiyyet illeri 1940 ci ildenMukafatlari Vikianbarda elaqeli mediafayllar Hemkarlari terefinden Bubi leqebi verilen Erix butun dovrler erzinde hava doyuslerinde en cox reqib teyyaresini mehv etmis pesekar pilotdur Ruslar terefinden Qara seytan leqebini alan Erix Hartmann umuumilikde 1 404 doyus ucusu zamani 352 reqib teyyaresini bunlarin 345 i sovetlere mexsus olan 260 i ise qirici teyyare idi vurmaga muveffeq olub Erix muharibe boyunca Almaniya Herbi Hava Quvveleri olan nin terkibinde 825 hava doyusunde istirak edib Pilot karyerasi boyunca Erix 14 defe yere qeza enisi edib Bunlarin hamisi ya vurulmus reqib teyyaresinden qopan metal hisselerin onun teyyaresini zedelemesi neticesinde ve ya onun oz teyyaresinde olan texniki nasazliq sebebinden bas verib Erixin oldugu teyyare hec vaxt ne reqib teyyaresi terefinden vurulub ne de reqibin acdigi ates neticesinde teyyaresi zedelenib Erix muharibeden evvel planer teyyarelerde ucub Almaniya HHQ ne 1940 ci ilde qebul olunub ve pilot hazirligini 1942 ci ilde tamamlayib Burada ona ucus ucun JG 52 qiricisi verilir Erix Serq Cebhesinde en tecrubeli pilotlarin rehberlik etdiyi eskadrilyada xidmet etmeye gonderilir Onlarin rehberliyi altinda Erix cox suretle hava doyusu bacariqlarini ve biliklerini artirir Bu bilikleri neticesinde Erix 1944 cu ilin 25 avqustunda o vaxta kimi 301 reqib teyyaresini vurduguna gore Almaniyanin en yuksek mukafatlarindan olan Demir xac ordenine layiq gorulub O ozunun sonuncu 352 ci reqib teyyaresini 1945 ci ilin 8 may tarixinde mehv etmeye muveffeq olur Erix oz teyyaresi ile birlikde ABS Ordusu birliklerine teslim olub ve daha sonra ise Sovet ordusuna tehvil verilib Esirlikde oldugu muddetde ruslar Erixe tezyiq ederek onu kommunistler ucun islemeye mecbur etmeye calisiblar Daha sonra ise onu saxta ittihamlar vasitesile mehkemeye cixardaraq 25 il hebs cezasi veribler Erix 10 il yarim muddetinde Sovet hebs dusergelerinde agir seraitde qalib 1955 ci ilde Qerbi Almaniya hokumeti ile Sovet hokumeti arasindaki razilasmaya esasen Erix ve ondan basqa 16 000 alman mehbusu azad edilerek Qerbi Almaniyaya verilmisdir Bundan sonra 1956 ci ilde yeniden Almaniya HHQ de oz isine davam edib 1970 ci ilde alman HHQ ne ABS a mexsus qiricilarinin getirilmesine etiraz elameti olaraq ordudan istefa verir Erix Hartmann 1993 cu ilde 71 yasinda iken vefat edir Erken heyatiErix Hartmann 19 aprel 1922 ci ilde Almaniyanin seherinde hekim ailesinde anadan olmusdur Almaniyada Birinci dunya muharibesindeki meglubiyyet neticesnde bas vermis iqtisadi bohran sebebile Hartmannlar ailesi Almaniyani terk ederek is tapmaq meqsedile Cine kocur Erix oz erken usaqliq illerini de Cinde kecirir Onun ailesi Cini orada baslamis vetendas muharibesi sebebile 1928 ci ilde terk ederek Almaniyaya qayidir Erixin ozunden kicik olan qardasi Alfred de gelecekde Luftwaffe siralarina qosulur Junkers Ju 87 qirici teyyaresinde pulemyotcu kimi xidmet eden Alfred Simali Afrikada geden doyuslerde ingilislere esir dusur ve dord il muddetinde esirlikde qalir Erix 1928 1932 ci illerde seherinde ibtidai mektebde tehsil alir 1932 1940 ci illerde bir nece gimnaziyada tehsil alan Erix bu muddetde hem de gelecek heyat yoldasi Ursula Paets ile tanis olur Erixin anasi Almaniyanin ilk qadin planer pilotlarindan biri olub Mehz onun tesebbusu ile Erix planer mektebine yollanaraq orada teyyarede ucmagi oyrenir Bundan basqa Hartmannlar ailesi hem de kicikmotorlu teyyareye malik idiler lakin 1932 ci ilde bas vermis iqtisadi bohrana gore onu mecburen satiblar 1933 cu ilde hakimiyyete gelen NSDAP rehberliyi Almaniyada planer ve diger hava neqliyyati vasitelerinin genis yayilmasi tesviqati aparir Erixin anasi seherinde 1936 ci ilde planer mektebinin acilmasi ucun boyuk komeklik gosterir 14 yasli Erix hemin ilde bu mektebe yazilir Uc illik tehsilden sonra Erix 1939 cu ilde ona ucmaq icazesi veren pilot lisenziyasini elde edir Luftwaffe karyerasiErixin en cox ucdugu teyyare Messerschmitt Bf 109 qiricilari idi Erix herbi ucus hazirliqlarina 1 oktyabr 1940 ci ilde 10 Aviasiya polkunun terkibinde Serqi Prussiyanin Neukuhren indiki Pionerskiy seherinde baslamisdir Sonradan 1941 ci ilin 1 mart gununde Berlin yaxinligindaki Herbi Hava Quvvelerine aid bazaya kocuruldukden 4 gun sonra ozunun instruktorla olan ilk ucusunu heyata kecirir Uc hefte sonra ise Erix teklikde ucus heyata kecirir Erix ozunun esasli ucus hazirliqlarini hemin ilin oktyabr ayinda tamamladiqdan sonra qirici teyyare pilotu olmaq ucun hazirliqlara baslayir Burada o 3 ay erzinde qirici pilotlar ucun seciyyevi olan doyus manevrlerini ve usullarini derinden oyrenir Daha sonra Erix oz biliklerini daha da derinlesdirmek ucun 1 Mart 20 Avqust 1942 tarixleri arasinda seherindeki bazada hemin dovrun en yaxsi qirici teyyarelerinden olan Messerschmitt Bf 109 teyyaresinde ucus telimleri kecirib Erixin pilot telimi hazirligi dovru hec de hemise ugurlu ucuslarla yadda qalmayib 31 mart 1942 ci ilde o ozunun ucdugu Bf 109 teyyaresinde aerodrom uzerinde iken ucus reqlamentini ve tehlukesizlik qaydalarini pozaraq hava aerobatikasi manevrlerini heyata kecirib Buna gore Erixe 3 ay uzaq mesafeli ucuslara getmek qadagan olunmus ve maasinin 2 3 si hecminde pul cezasi verilmisdir Sonralar Erix oz xatirelerinde bu cezanin onun heyatini xilas etdiyini bildirib Mene ceza verilen hefte erzinde men oz otagimda qalmaga mehkum edildim ve ucuslardan kenarlasdirildim Ceza verilen gunun sabahisi men ucusa getmeli idim lakin ceza aldigima gore menim otaq yoldasim menim evezime hemin ucusa getdi Ucusdan bir muddet sonra onun teyyaresinin motorunda problem yarandi ve teyyare yaxinligdaki demiryolu etrafinda qezaya ugrayaraq yere cirpildi Menim otaq yoldasim bu qezada helak oldu Cezasi bitdikden sonra Erix daha ehtiyatli ve agilli ucuslar etmeye basladi Onun yeni gelen pilotlara mesleheti bele idi Gucunle yox aglinla uc 1942 ci ilin iyununda telim ucuslari zamani hedefi ona verilen 50 doyus gullesinin 24 nu istifade etmekle mehv edir bele gostericinin elde olunmasi pilotlar ucun cox cetin tapsiriq hesab olunur Onun yuksek ucus qabiliyyetlerine malik olmasi ona 17 muxtelif teyyarelerde ucus kecirmeye imkan verir Ucus telimlerini bitirdikden sonra Erix 21 avqust 1942 ci ilde Sileziyada yerlesen aviasiya alayina gonderilir ve burada oktyabrin 10 a kimi qalir Cebheye Ezamiyyet Erixe 1942 ci ilin oktyabrinda SSRInin Maykop seherinde yerlesen 52 ci Qirici Teyyare Eskadrilyasinda xidmet etmek ucun yeni qirici teyyare verilir Eskadrilyada teyyarelerin ekseriyyeti qiricilari olsa da Erixe ve diger yeni pilotlara ucus ucun Junkers Ju 87 qiricisi verilir Burada onun ilk ucusu zamani teyyarenin eylec sistemi dayandi neticede onun teyyaresi qeza enisi edir ve nezaret kazarmasina cirpilir Erix qeza zamani hec bir xesaret almir Erixe mayor rehberlik etdiyi qirici teyyare qrupuna tecrubeli pilot rehberliyi altinda ucmaq ucun yeni teyyare verilir Bu qrupda Edmundun basciligi altinda hemcinin kimi tecrubeli as pilotlar xidmet edirdiler Bir nece gun davam eden intensiv doyus telimleri zamani Qrislavski Hartmannin cox istedadli bir pilot oldugunu lakin onun daha cox seyi oyrenmeli oldugunu bildirib Edmund Robmann Erixe hava doyusunde qefil hucum etmenin fundamental qaydalari oyredir Erix ozunun ilk doyus ucusuna 14 oktyabr 1942 ci ilde Robmanni musayiet eden teyyarede yollanir Onlar asagi hundurlukde ucan 10 rus teyyaresi ile qarsilasan zaman ozunun ilk teyyaresini vurmaq hevesinde olan Erix teyyarenin butun sureti ile reqib teyyareye hucuma kecir ve Robmanndan uzaqlasir O reqib teyyaresine hucuma kecerek ona ates acir lakin hedefi duzgun nisan ala bilmir ve reqib teyyaresi ile toqqusmaqdan son anda qurtula bilir Daha sonra Erix gizlenmek ucun asagi hundurlukde buludlarin arasinda gizlenir orientasiyani itirir ve teyyaresinin yanacagi bitdiyine gore qeza enisi etmek mecburiyyetinde qalir Hartmann ilk doyus ucusu zamani hava doyusune aid butun qaydalarin demek olar ki hamisini kobud sekilde pozur Buna gore von Bonin bazaya qayidan Erixe 3 gunluk ceza kimi yerqazma islerini tapsirir ve bu muddetde onu ucuslardan mehrum edir Iyirmi iki gunden sonra Erix ozunun pilot karyerasinda ilk reqib teyyaresi mehv edir O cox calissa da 1942 ci ilin sonuna kimi oz hesabina elave olaraq yalniz bir vurulmus reqib teyyaresini elave ede bilir Bir cox as pilotlar kimi Erix de davamli olaraq daha tez tez reqib teyyarelerini mehv etmek ucun bir muddet oz uzerinde calismali olur Hartmannin cox genc xarici gorunusu ona Bubi alman dilinde genc oglan sozunun qisaldilmis formasi leqebini qazandirir 25 may 1943 cu ilde Erix dusmene mexsus qiricisini mehv etdikden sonra havada diger bir rus teyyaresi ile toqqusur Lakin o oz teyyaresini idare etmekde davam edir ve bazaya normal sekilde enis ede bilir Hemin ili iyul ayinin 7 de Kursk doyusu zamani bas veren hava doyusleri cercivesinde Erix yalniz bir bir gune yeddi rus teyyaresini mehv edir 1943 cu ilin avqust ayinin evvelinde Erix artiq 50 dusmen teyyaresini mehv etmisdi hemin ayda ise o daha 48 teyyareni vurmaga muveffeq olur Novbeti ayda Erixin rutbesi artirilaraq mayor teyin olunur Daha sonralar Erix oz xatirelerinde ugur qazanmasinin sirrini bele aciqlayirdi Esas olan reqib teyyaresinin oradaki pilotun xeberi olmadan tam yaxin gelmesini temin etmekdir Bele olduqda men onun teyyaresini oz musahidem altinda tam saxlaya bilirdim ve buna gore de acdigim atesin hec bir heder getmirdi Bundan basqa Erix sovet pilotlarinin hazirliq ve doyus seviyyesini cox asagi hesab edirdi Bele ki rus pilotlarinin bir coxu oz nisangahlarini eldequrasdirma sekilde yerine otuzdururdu ve doyus zamani nisangahin deqiq olmamasi sebebinden ondan demek olar ki hec istifade etmirdiler Menim getdiyim ilk doyus ucuslari zamani qeribe de olsa men rus teyyarelerinin havada gorunmesinden cox da narahat olmurdum Ozlerinin eldeqayirma nisangahlari ve silahlari ile onlar bizim oldugumuz teyyareleri ne duzgun nisan ala ne de deqiq vura bilirdiler Ruslarin bele zeifliklerine baxmayaraq almanlar onlardan bezi fendleri de oyrenmeye davam edirdiler Meselen alman teyyarelerinin ekseriyyeti Daimler Benz sirketinin istehsal etdiyi motoru ile havaya qalxirdilar lakin Rusiyanin keskin soyuq iqlimi seraitinde bu motorlar cox gec qizir ve buna gore de teyyareler cox gec herekete gelirdiler Lakin esir dusen rus pilotlari bele havada teyyarenin moturunun tez qizmasi ucun onun motoruna qizdirici yagin nece duzgun tokulmeli oldugunu gostermisdi Bu usulla teyyareni ele ilk cehdde herekete getirmek olurdu Ruslardan oyrenilen diger usul ise motorun altinda yanacagi zeif sekilde yandirmaq idi Cebhe Xettinin Arxasinda 1943 cu ilin avqustun sonlarina dogru Erix artiq ozunun 90 ci reqib teyyaresini vurmusdu Avqustun 19 da doyus erzinde ikinci rus teyyaresini havada mehv etdikden sonra Erixin teyyaresi havada partlayan reqib teyyaresinden qopan metal qirintilari ile zedelendi ve sovet qosunlarinin nezaretinde olan eraziye qeza enisi etmeye mecbur oldu Erix yere enis eden kimi Luftwaffe qaydalarina esasen derhal qara qutunu mehv etmeye basladi Bu zaman artiq sovet esgerleri onun oldugu eraziye yaxinlasmaga basladilar Ele kececeyini basa dusen Erix ozunu yalandan yaraladi Onun ozunu agir yarali kimi gostermesi sovet esgerlerini inandirdi ve onlar Erixi xerekle dasiyaraq yuk avtomobilinin arxasina qoydular Erixin dusmen nezaretinde olan eraziye dusmesi xeberinin alan onun alay komandiri Haynz Bimmel Mertenz eline avtomat silah alaraq tekbasina onu axtarmaq ucun sovet qosunlarinin oldugu erazilere gedir Bu arada Erix getdiyi masinda sberle qacmaq ucun muvafiq imkanin yaranmasini gozleyirdi Bu zaman onlarin oldugu masin karvanin alman qirici teyyareleri hucum etdiler qarisiqliqdan istifadi eden Erix yaninda tek dayanmis gozetcini zerersizlesdirerek masindan dusdu ve yaxinliqdaki boyuk gunebaxan ekini olan saheye girerek gozden itir Sovet esgerleri Erixin daliyca atildilar lakin o etibarli bir yerde gizlenerek havanin qaralmasini gozledi Gece zamani Erix cebheye dogru geden sovet esgerlerini izledi burada ise ruslarin postunu gizlince kecerek alman esgerlerinin oldugu posta yaxinlasdi Onu goren alman esgeri Erixi tanimadigindan ona ates acdi lakin xosbextlikden gulle Erixin ayaqlari arasindan kecdi Igidliye gore Hitler terefinden mukafatlandirilmasiErix Hartmannin layiq gorulduyu Demir xac ordeni 1943 cu ilin oktyabr ayinda Erix hava doyuslerinde daha 33 reqib teyyaresini mehv edir Oktyabrin 29 da onun mehv etdiyi teyyarelerin sayi 148 e catir ve hemin gun Erix Demir xac ordeni ile teltif edilir 1943 cu ilin sonuna dogru onun vurdugu rus teyyarelerinin sayi 159 a yukselir Lakin 1944 cu ili evveli Erix ucun daha mehsuldar olur Yeni ilin ilk iki heftesi erzinde Erix 50 reqib teyyaresini hava doyuslerinde mehv edir Onun bu qeder cox sayda reqib teyyaresini vurmasi subhelere sebeb olur Qerargah rehberliyi Erixin heqiqeten bu qeder cox sayda reqib teyyaresini vurmasi barede melumatlari iki defe bezen ise uc defe yoxlayir ve onun butun iddialarinin dogru oldugu melum olur Her defe Erix doyuse yollanarken onun terkibinde oldugu eskadrilyaya xususi olaraq onun doyus fealiyyetini izlemek ucun elave teyyare teyin olunur Mart ayinin 2 de Erixin mehv etdiyi reqib teyyarelerinin sayi 202 e yukselir Bu zaman artiq sovet teyyare pilotlari Erixe aid olan Karaya1 radio cagiris adini teyin edirler Sovet rehberliyi Erixin basina 10 000 rubl pul teyin edir Erix oz ucdugu doyus teyyaresinin kenar hissesine qara rengli zanbaq seklini cekdirmisdi Onun teyyaresini rus pilotlari yaxsi taniyirdilar ve buna gore ona Qara Seytan Cerniy Cort leqebini vermisdiler Hartmannin teyyaresini taniyan rus pilotlari uzaq mesafeden onu goren kimi ve yaxud radiodalgalarda onun sesini esiden kimi derhal doyus meydanindan uzaqlasmaga baslayirdilar Bu sebebden Erix daha az reqib teyyarelerini vurmaga basladi onun ekser reqibleri doyus meydanindan qacirdilar Erixi tanimayan yeni rus pilotlari ise doyuse gederken hemise diger teyyarelerin arxasinda gizlendiyi ucun onlari mehv etmek Erix ucun cetinlik teskil edirdi Belelikle sovet pilotlarinin onunla qarsidurmadan qacmasi Erixin nisbeten daha az teyyare vurmasi ile neticelendi Buna gore de Erix teyyaresinin uzerinde cekilmis qara zanbaq seklini oradan sildirdi ve belece onun teyyaresi eskadrilyadaki diger teyyarelerden hec ne ile secilmirdi Erixin bu tedbiri oz neticesini verdi Novbeti iki ay erzinde Erix reqibin elliden cox teyyaresini mehv edir 1944 cu ilde mart ayinda Erix Hartmann Almaniyanin diger en pesekar muharibe pilotlari olan ve ile birlikde Adolf Hitlerin iqametgahina cagrilirlar Onlarin her biri Almaniyanin o dovr ucun en yuksek herbi ordenine teltif edildiler Ordenleri pilotlara Adolf Hitler ozu sexsen teqdim etdi IstinadlarErich Hartmann Munzinger Personen alm http www nytimes com 1993 10 23 obituaries erich hartmann german ace of world war ii 71 html