Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Eçmiədzin rayonu (1945-ci ilədək Vağarşapat rayonu) — Ermənistan SSR və Ermənistan tərkibində 1930–1995-ci illərdə mövcud olmuş inzibati-ərazi vahidi.
| Rayon | |
| Eçmiədzin rayonu | |
|---|---|
| İnzibati mərkəz | Üçkilsə |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Yaradılıb | 9 sentyabr 1930 |
| Ləğv edilib | 11 aprel 1995 |
| Əhalisi | |
| Əhalisi |
|
 | |
Tarixi
1930-cu il sentyabrın 9-da yaradılıb. 1945-i il martın 12-nə qədər Vağarşapat rayonu, həmin tarixdən etibarən isə Eçmiədzin rayonu adlandırılıb. Ərazisi 379 kv km-dir. Rayon mərkəzi respublika tabeli Üçkilsə (dəyişdirilmiş adı Vağarşapat, Eçmiədzin) şəhəridir. Rayon mərkəzindən İrəvan şəhərinə olan məsafə 20 km-dir. Rayon mərkəzindən (Kasax) çayı, Güney Azərbaycanla sərhəddindən isə Araz çayı axır.
Qədim xəritələrdə qeyd olunan adı (Qazax sözündə olduğu kimi) qədim Kaz+as (kas+as) tayfa adı ilə bağlı olub,xəzər-azər tayfaları adı ilə eyni kökdəndir. 1932-ci ilin inzibati bölgüsünə görə Üçkilsə rayonu ərazisində olan kəndlərdən 52-də sırf azərbaycanlılar yaşayırdılar, lakin Zəngibasar rayonunun tez-tez yaradılıb ləğv edilməsi Üçkilsə rayonu da ərazi dəyişikliyinə məruz qalıb. Eçmiədzin toponiminin qədim türk dilində "Əcdad", "ata", "baba" mənasını verən "eçi" (m- I şəxsin təkinə aid mənsubiyyət şəkilçisidir) və "çöl" mənasını verən "yazı" komponentlərindən ibarət olduğu ehtimal edilir. Yəni "Əcdadların çölü", "Əcdadların yurdu" Eçmiədzin sözünün "Üç müədzin" birləşməsindən əmələ gəldiyi ehtimalı da var. Bu ehtimal isə Üçkilsə variantı ilə bir növ təsdiq olunur.
İrəvan xanlığı ərazisində yaşayan Oğuz boyları VII-ci əsrdən etibarən islam dinini qəbul etməyə başladıqlarından, ermənilər tədricən gəlib Eçmiədzin kilsəsinə və digər kilsələrə sahib çıxmışdılar. Matenadaranda saxlanan alqı-satqı sənədlərinə görə, hələ 1431-ci ildə Ağqoyunlu Yaqub padşahın nümayəndəsi Əmir Rüstəm 7 kəndi (Vağarşabad (Eçmiədzin-Üçkilsə), Əştərək, Batrinc, Noraqavit, Ağunatun, Kirəcli və Muğni) katolikos Qriqor Makuluya 530 min Təbriz dinarına satmışdı. (Мамедов С.А., Азербайджан по источникам XV — первой половины XVIII вв., Бакы, 1993, səh.41.).
1905-ci ilin iyunun 3-də Abaran, Şörəyel, Pəmbək və Aleksandropol erməniləri Eçmiədzin (Üçkilsə) qəzasının Üşü kəndinə hücum edir, iyunun 8-də müsəlmanlar kəndi tərk edirlər. İyunun 10-da ermənilər Eçmiədzində 10 kəndi dağıdırlar. M. S. Ordubadi 1905-ci ildə indiki Ermənistan ərazisində ermənilərin törətdikləri soyqırımını belə səciyyələndirmişdi: "İrəvan mahalı bir yanar dağa, vulkana dönüb nəcib islam millətini yandırmaqda, boğmaqda idi".
1897-ci ildə İrəvan quberniyasında azərbaycanlı əhali 313176 nəfər olduğu halda, 10 ildən sonra – yəni 1907-ci ildə 302965 nəfər qalmışdı. 1905-ci və 1906-cı illərdə İrəvan quberniyasında əhalinin 10 illik təbii artımından 10 min nəfər artıq azərbaycanlı qətlə yetirilmişdi. (Заварян С., Экономические условия Карабаха и голод 1906–1907 г., Перевод с армянского, С.Петербург, 1907, səh. 61.)
1918-ci ildə erməni silahlı qüvvələri tərəfindən Eçmiədzində 84 yaşayış məntəqəsi yerlə yeksan edilmiş, minlərlə əhali qırılmış və öz etnik ərazilərindən qaçqın düşmüşdü.(Azərbaycan Respublikası Dövlət Arxivi, f. 894, siy.10, iş 80)
Ermənistan SSR Ali Soveti Rəyasət heyətinin müxtəlif fərmanları ilə rayon üzrə dəyişdirilmiş tarixi yer adları:
| Qədim türk adı | İndiki adı | Dəyişdirilmə tarixi |
|---|---|---|
| Üçkilsə | Vağarşapat | … |
| Ayğırgöl | Aknaliç | 25.1.1978 |
| Vağarşapat | Eçmiədzin | 12.03.1945 |
| Aralıq Kolanlı | Qriboyedov | 25 yanvar 1978 |
| Aralıq | Yuxarı Kolanlı | 03.01.1935 |
| Hacıqara | Haygeşat | 03.01.1935 |
| Hacılar | Mrqastyan | 03.01.1935 |
| Molla Dursun | Şaumyan | 1920 |
| Körpəli | Arşaluys | 03.01.1935 |
| Aşağı Türkmənli | Lusakyuğ | 03.01.1935 |
| Yuxarı Türkmənli | Apaqa | 03.01.1935 |
| Yuxarı Əylənli | Tsaxkunk | 04.04.1946 |
| Aşağı Əylənli | Lenuqi | 04.04.1946 |
| Əlibəyli (Üçkilsə) | Atarbekyan | 04.04.1946 |
| Varmaziyar | Arevşat | 04.04.1946 |
| Qəmərli (Üçkilsə) | Metsamor | 15.07.1946 |
| Crarat | 04.04.1946 | |
| Aşağı Qarxun (Üçkilsə) | Araks | 15.07.1946 |
| Qarğabazar (Üçkilsə) | Haykaşen | 25.05.1965 |
| Ağcaqala (Üçkilsə) | Tsaxqalanç | 25.01.1978 |
| Ayarlı (Üçkilsə) | Lernamerda | 25.01.1978 |
| Aqnaliç | 25.01.1978 | |
| Aşağı Zeyvə | Arataşen | 25.01.1978 |
| Yuxarı Zeyvə | Taronik | 25.01.1978 |
| Aşağı Xatınarx | Qay | 25.01.1978 |
| Yuxarı Xatınarx | Aknaşen | 25.01.1978 |
| Ferik | 25.01.1978 | |
| Muğan (Üçkilsə) | Hovdameç | 25.01.1978 |
| Hacıqara (Üçkilsə) | Aygeşad | 3.l.1935 |
| Samaqar (Eçmiədzin) | Geğakert | 25.01.1978 |
Mənbə
- Azərbaycan Respublikası prezidentinin 18 dekabr 1997-ci il tarixli "1948–1953-cü illərdə azərbaycanlıların Ermənistan SSR ərazisindəki tarixi-etnik torpaqlarından kütləvi deportasiyası haqqında" fərmanı
- Azərbaycan Respublikası prezidentinin 26 mart 1998-ci il tarixli "Azərbaycanlıların soyqırımı haqqında" fərmanı
- Петрушевский И.П., Очерки по истории феодальных отношений в Азербайджане и Армении в XYI — начале XIX в., Ленинград, 1949
- Байбуртян В.А., Армянская колония Новой Джульфы в XYII веке, Иряван, 1969
- Тер-Мкртчян Л.Х., Армения под властью Надир шаха. Москва, 1963
- Езов Г.А., Сношение Петра Великого с Армянским народом, СПб, 1898
- Мамедов С.А., Азербайджан по источникам XV — первой половины XVIII вв., Бакы, 1993 Шопен И., #Шопен И., Исторический памятник состояния Армянской области в эпоху его присоединения к Российской империи, СПб 1852
- Azərbaycan tarixi üzrə qaynaqlar, Bakı, 1989
- Enikolopov İ. K., Qriboedov i Vostok, İrəvan 1954
- Qлинка Н.С., Описания переселения армян Aзербайджанских в пределы России, M.1831
- Kemal Beydilli, 1828–1829. Osmanlı — Rus savaşında Doğu Anadoludan Rusiyaya Köçürülen Ermeniler, X T. T. K. konqresinde sunulan tebliğ, Ankara,1986
- Hovannesiyan R., Armenia on the Road to Independence, Los Angeles, 1976
- Обозрение Российских владений за Кавказом в статистическом, этнографическом, топогрфическом и финансовом отношениях, СПб, 1836
- Материалы для изучения экономического быта государственных крестьян Закавказского края, Tiflis, 1885
- Величко В.Л., Кавказ. Русское дело и междуплеменные вопросы, С.Петербург, 1904
- "Армянский геноцид". Миф и реальность. Справочник фактов и документов, Б.1992
- Hüsyin Baykara., Azərbaycan istiqlal mücadiləsi tarixi, Bakı, 1992
- Cahangir Zeynaloğlu, Müxtəsər Azərbaycan tarixi, Bakı, 1992
- Заварян С., Экономические условия Карабаха и голод 1906–1907 г., Перевод с армянского, С.Петербург, 1907
- Готлиб В.В., Тайная дипломатия во время первой мировой войны, М.1960
- Suleyman Kocabas, Tarihte Turk-Rus Mucadelesi, Istanbul, 1989
- Шахдин И., Дашнакцутюн на службе русской белогвардейщины и английского командования на Кавказе, Bakı, 1990
- Cəmil Həsənov. Azərbaycan beynəlxalq münasibətlər sistemində, 1918–1920-ci illər, Bakı, 1993
- Məmməd Sadıq Aran. "Qardaş köməyi" məqaləsi;1951; Bax: "Ədəbiyyət və incəsənət" qəzeti, 2 oktyabr 1990-cı il.
- Azərbaycan Respublikası MDSPİHA, f.276, s.8, iş 463, v.23; Bax: Bəxtiyar Nəcəfov, Лицо врага (История Армянского национализма в Закавказье в конце XIX начале XX в.), Bakı, 1993
- Грибойедов А., Seçilmiş əsərləri, 2-ci cild, Moskva, 1977.
- Qərbi Azərbaycanın türk mənşəlli toponimləri 2014-09-04 at the Wayback Machine
- Vandalizm: tarixi adlara qarşı soyqırımı. Bakı, "Təhsil", 2006, 92 səh. [ölü keçid]
- İndiki Ermənistan qədim türk yurdu idi [ölü keçid]
- Qərbi Azərbaycan ərazilərində yer adlarının soyqırımı [ölü keçid]
İstinadlar
- . 2011-07-07 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-09-11.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ecmiedzin rayonu 1945 ci iledek Vagarsapat rayonu Ermenistan SSR ve Ermenistan terkibinde 1930 1995 ci illerde movcud olmus inzibati erazi vahidi RayonEcmiedzin rayonuInzibati merkez UckilseTarixi ve cografiyasiYaradilib 9 sentyabr 1930Legv edilib 11 aprel 1995EhalisiEhalisi 79 500 nef 1989 TarixiEcmiedzin ve ya Uckilse 1723 cu ilin xeritesinde 1930 cu il sentyabrin 9 da yaradilib 1945 i il martin 12 ne qeder Vagarsapat rayonu hemin tarixden etibaren ise Ecmiedzin rayonu adlandirilib Erazisi 379 kv km dir Rayon merkezi respublika tabeli Uckilse deyisdirilmis adi Vagarsapat Ecmiedzin seheridir Rayon merkezinden Irevan seherine olan mesafe 20 km dir Rayon merkezinden Kasax cayi Guney Azerbaycanla serheddinden ise Araz cayi axir Qedim xeritelerde qeyd olunan adi Qazax sozunde oldugu kimi qedim Kaz as kas as tayfa adi ile bagli olub xezer azer tayfalari adi ile eyni kokdendir 1932 ci ilin inzibati bolgusune gore Uckilse rayonu erazisinde olan kendlerden 52 de sirf azerbaycanlilar yasayirdilar lakin Zengibasar rayonunun tez tez yaradilib legv edilmesi Uckilse rayonu da erazi deyisikliyine meruz qalib Ecmiedzin toponiminin qedim turk dilinde Ecdad ata baba menasini veren eci m I sexsin tekine aid mensubiyyet sekilcisidir ve col menasini veren yazi komponentlerinden ibaret oldugu ehtimal edilir Yeni Ecdadlarin colu Ecdadlarin yurdu Ecmiedzin sozunun Uc muedzin birlesmesinden emele geldiyi ehtimali da var Bu ehtimal ise Uckilse varianti ile bir nov tesdiq olunur Irevan xanligi erazisinde yasayan Oguz boylari VII ci esrden etibaren islam dinini qebul etmeye basladiqlarindan ermeniler tedricen gelib Ecmiedzin kilsesine ve diger kilselere sahib cixmisdilar Matenadaranda saxlanan alqi satqi senedlerine gore hele 1431 ci ilde Agqoyunlu Yaqub padsahin numayendesi Emir Rustem 7 kendi Vagarsabad Ecmiedzin Uckilse Esterek Batrinc Noraqavit Agunatun Kirecli ve Mugni katolikos Qriqor Makuluya 530 min Tebriz dinarina satmisdi Mamedov S A Azerbajdzhan po istochnikam XV pervoj poloviny XVIII vv Baky 1993 seh 41 1905 ci ilin iyunun 3 de Abaran Soreyel Pembek ve Aleksandropol ermenileri Ecmiedzin Uckilse qezasinin Usu kendine hucum edir iyunun 8 de muselmanlar kendi terk edirler Iyunun 10 da ermeniler Ecmiedzinde 10 kendi dagidirlar M S Ordubadi 1905 ci ilde indiki Ermenistan erazisinde ermenilerin toretdikleri soyqirimini bele seciyyelendirmisdi Irevan mahali bir yanar daga vulkana donub necib islam milletini yandirmaqda bogmaqda idi Rayon merkezi olan Uckilse seheri yaxinliginda qedim Goy Melekleri mebedinin qaliqlari 1897 ci ilde Irevan quberniyasinda azerbaycanli ehali 313176 nefer oldugu halda 10 ilden sonra yeni 1907 ci ilde 302965 nefer qalmisdi 1905 ci ve 1906 ci illerde Irevan quberniyasinda ehalinin 10 illik tebii artimindan 10 min nefer artiq azerbaycanli qetle yetirilmisdi Zavaryan S Ekonomicheskie usloviya Karabaha i golod 1906 1907 g Perevod s armyanskogo S Peterburg 1907 seh 61 1918 ci ilde ermeni silahli quvveleri terefinden Ecmiedzinde 84 yasayis menteqesi yerle yeksan edilmis minlerle ehali qirilmis ve oz etnik erazilerinden qacqin dusmusdu Azerbaycan Respublikasi Dovlet Arxivi f 894 siy 10 is 80 Ermenistan SSR Ali Soveti Reyaset heyetinin muxtelif fermanlari ile rayon uzre deyisdirilmis tarixi yer adlari Qedim turk adi Indiki adi Deyisdirilme tarixiUckilse Vagarsapat Aygirgol Aknalic 25 1 1978Vagarsapat Ecmiedzin 12 03 1945Araliq Kolanli Qriboyedov 25 yanvar 1978Araliq Yuxari Kolanli 03 01 1935Haciqara Haygesat 03 01 1935Hacilar Mrqastyan 03 01 1935Molla Dursun Saumyan 1920Korpeli Arsaluys 03 01 1935Asagi Turkmenli Lusakyug 03 01 1935Yuxari Turkmenli Apaqa 03 01 1935Yuxari Eylenli Tsaxkunk 04 04 1946Asagi Eylenli Lenuqi 04 04 1946Elibeyli Uckilse Atarbekyan 04 04 1946Varmaziyar Arevsat 04 04 1946Qemerli Uckilse Metsamor 15 07 1946Crarat 04 04 1946Asagi Qarxun Uckilse Araks 15 07 1946Qargabazar Uckilse Haykasen 25 05 1965Agcaqala Uckilse Tsaxqalanc 25 01 1978Ayarli Uckilse Lernamerda 25 01 1978Aqnalic 25 01 1978Asagi Zeyve Aratasen 25 01 1978Yuxari Zeyve Taronik 25 01 1978Asagi Xatinarx Qay 25 01 1978Yuxari Xatinarx Aknasen 25 01 1978Ferik 25 01 1978Mugan Uckilse Hovdamec 25 01 1978Haciqara Uckilse Aygesad 3 l 1935Samaqar Ecmiedzin Gegakert 25 01 1978MenbeAzerbaycan Respublikasi prezidentinin 18 dekabr 1997 ci il tarixli 1948 1953 cu illerde azerbaycanlilarin Ermenistan SSR erazisindeki tarixi etnik torpaqlarindan kutlevi deportasiyasi haqqinda fermani Azerbaycan Respublikasi prezidentinin 26 mart 1998 ci il tarixli Azerbaycanlilarin soyqirimi haqqinda fermani Petrushevskij I P Ocherki po istorii feodalnyh otnoshenij v Azerbajdzhane i Armenii v XYI nachale XIX v Leningrad 1949 Bajburtyan V A Armyanskaya koloniya Novoj Dzhulfy v XYII veke Iryavan 1969 Ter Mkrtchyan L H Armeniya pod vlastyu Nadir shaha Moskva 1963 Ezov G A Snoshenie Petra Velikogo s Armyanskim narodom SPb 1898 Mamedov S A Azerbajdzhan po istochnikam XV pervoj poloviny XVIII vv Baky 1993 Shopen I Shopen I Istoricheskij pamyatnik sostoyaniya Armyanskoj oblasti v epohu ego prisoedineniya k Rossijskoj imperii SPb 1852 Azerbaycan tarixi uzre qaynaqlar Baki 1989 Enikolopov I K Qriboedov i Vostok Irevan 1954 Qlinka N S Opisaniya pereseleniya armyan Azerbajdzhanskih v predely Rossii M 1831 Kemal Beydilli 1828 1829 Osmanli Rus savasinda Dogu Anadoludan Rusiyaya Kocurulen Ermeniler X T T K konqresinde sunulan teblig Ankara 1986 Hovannesiyan R Armenia on the Road to Independence Los Angeles 1976 Obozrenie Rossijskih vladenij za Kavkazom v statisticheskom etnograficheskom topogrficheskom i finansovom otnosheniyah SPb 1836 Materialy dlya izucheniya ekonomicheskogo byta gosudarstvennyh krestyan Zakavkazskogo kraya Tiflis 1885 Velichko V L Kavkaz Russkoe delo i mezhduplemennye voprosy S Peterburg 1904 Armyanskij genocid Mif i realnost Spravochnik faktov i dokumentov B 1992 Husyin Baykara Azerbaycan istiqlal mucadilesi tarixi Baki 1992 Cahangir Zeynaloglu Muxteser Azerbaycan tarixi Baki 1992 Zavaryan S Ekonomicheskie usloviya Karabaha i golod 1906 1907 g Perevod s armyanskogo S Peterburg 1907 Gotlib V V Tajnaya diplomatiya vo vremya pervoj mirovoj vojny M 1960 Suleyman Kocabas Tarihte Turk Rus Mucadelesi Istanbul 1989 Shahdin I Dashnakcutyun na sluzhbe russkoj belogvardejshiny i anglijskogo komandovaniya na Kavkaze Baki 1990 Cemil Hesenov Azerbaycan beynelxalq munasibetler sisteminde 1918 1920 ci iller Baki 1993 Memmed Sadiq Aran Qardas komeyi meqalesi 1951 Bax Edebiyyet ve incesenet qezeti 2 oktyabr 1990 ci il Azerbaycan Respublikasi MDSPIHA f 276 s 8 is 463 v 23 Bax Bextiyar Necefov Lico vraga Istoriya Armyanskogo nacionalizma v Zakavkaze v konce XIX nachale XX v Baki 1993 Gribojedov A Secilmis eserleri 2 ci cild Moskva 1977 Qerbi Azerbaycanin turk menselli toponimleri 2014 09 04 at the Wayback Machine Vandalizm tarixi adlara qarsi soyqirimi Baki Tehsil 2006 92 seh olu kecid Indiki Ermenistan qedim turk yurdu idi olu kecid Qerbi Azerbaycan erazilerinde yer adlarinin soyqirimi olu kecid Istinadlar 2011 07 07 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2010 09 11 Hemcinin baxAzerbaycanlilarin Qerbi Azerbaycandan deportasiyasi Uckilse kilsesi