Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Dəstgah (fars. دستگاه, dəst – komplekt, gah – mövqe, məqam, məkan) — müəyyən muğam tərkibinə daxil olan bütün şaxələr, şöbələr, guşələr, rədiflər, rənglər və təsniflərin küll halında, məntiqi inkişaf qaydası üzrə mütəşəkkil məcmusu.İran klassik musiqisinin növü. Məşhur İran tar ifaçısı M.Marufinin təsnifatına görə 7 əsas hissədən ibarətdir: Şur, Segah, Cahargah, Mahur, Hümayun, Rast-Pəncah, Nəva.
Qacarlar öz Təbriz saraylarında (vəliəhdin qaldığı yer) Azərbaycan dilində, rədif-dəstgah ənənəsinə bənzər musiqi ənənəsinə himayəlik edirdilər. Bu saray musiqisi Azərbaycan muğamının əsasını təşkil etmişdir. Etnoqraflar tərəfindən rədif-dəstgahın farsdilli ərazilərin musiqi normalarına uyğun gəlmədiyi bildirilmiş, Jin Durinq isə bu sistemin birbaşa 12 muğam sistemindən gəlmədiyini, mənşəcə azərbaycanlılara uyğun göründüyünü qeyd etmişdir. Ehtimal edilir ki, dəstgah sisteminin İrana gəlməsi mənşəcə Azərbaycandan olan, Tehran saraylarına Azərbaycan və türk musiçilərini gətirən Qacarların işidir.
Ümumi xüsusiyyətləri
Dəstgah hər hansı bir muğamın («Rast», «Şur», «Cahargah» və s.) tərkibinə daxil olan bütün şaxələri, şöbə və guşələri, rədifləri, rəngləri, təsnifləri özündə birləşdirən məntiqi ardıcıllıqdır.
Üzeyir Hacıbəyov yazırdı ki:
 | «Xanəndə və sazəndə dəstəsi əksər ovqat üç nəfərdən ibarət olur ki, onlardan biri oxuyar, təğənni edər, digəri «tar» və üçüncüsü isə kamança» çalar; bu dəstənin əhli bütün muğam və dəstgahları lazımınca bilməlidirlər: Baxüsus xanəndə bir çox şer, qəzəl və təsniflər hifzində saxlamalıdır; tarçalan dəxi dəstgahların yollarını yaxşıca bilməlidir ki, xanəndəyə «rəhbərlik» etsin, yəni xanəndə bir «guşə»ni oxuduqdan sonra onun dalınca gələn guşəni çalıb xanəndəni qızışdırsın, kamançaçı isə əksərən tarçalanın dalınca gedir; xanəndə gözəl səsə malik olub ustadanə təğənni etməkdən əlavə bir də «zərb» alətində olan «qaval»ı da ustadlıqla çala bilməyə borcludur ki, «rəng» və «təsnif»lərə keçdikdə «bəhr» tuta bilsin... musiqidə dəxi məcazən o mənada işlənilir, yəni müxtəlif muğam parçaları bir-birinə yaraşmaq və uyğun olmaq şərtilə cəm edilib bir dəstgah əmələ gəlir: məsəla, rast dəstgahını təşkil edən əsas muğam parçaları müxtəsərən boylədir: rast, üşşaq, hüseyni, vilayəti, xocəstə, (şikestəyi-fars), əraq, pəncgah, gərayi, rast ki, bunların hər parçasına bəzən şöbə, bəzən guşə və bəzən avaz deyilər. Dəstgahların qəzəlləri mütləqən əruz vəzni ilə yazılmış olmalıdır; barmaq hesabı yazılmış şer və qəzəllər dəstgahlar üçün yaraşmaz, əruzla yazılmış qəzəlin vəzni dəstgahın musiqisi üçün dəxi vəzn məqamini tutur... Dəstgahın hava, vəzn və bəhri qeyri-müəyyən olsa da, onun yolu, yəni pərdələri müsbət surətdə müəyyəndir və muğam və dəstgahları bir-birindən ayıran və hər birisinə xüsusi bir hüsn verən başlıca pərdələridir. Bu pərdələr sayəsindədir ki, məsələn, «Segah» «Şur»a, «Şur» da «Çahargah»a bənzəməyib, hər birisinin də təsiri bambaşqadır...». |  |
SSRİ xalq artisti, professor Bülbül dəstgahları bir-biri ilə üzvi surətdə əlaqəli və məntiqi olaraq birindən digərinə keçən muğamlardan ibarət olduğunu qeyd etmişdir. O, göstərirdi ki, «Şur» dəstgahının məhz aşağıdakı muğamlardan «Şahnaz», «Bayatı-türk», «Şikəstə», «İraq», «Bayatı-kürd», «Səmayi-şəms», «Sarənc» («Sarəng»), «Nişibi-fəraz», «Şur»-dan ibarət olduğunu qeyd etmişdir. Azərbaycanda muğam dəstgahları «Rast», «Şur», «Segah», «Çahargah», Bayatı-Şiraz», «Şüştər», «Hümayun» və s. ibarət olub, yeddi lad əsasında əmələ gəlmişdir. Bu ladlar nəinki Azərbaycan muğam dəstgahlarında, hətta bütün musiqi janrlarının əsasını təşkil edir. Üzeyir Hacıbəyovun qələmə aldığı «Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları» (1945; 1965; 1985 və s.) adlı fundamental tədqiqatı lad sistemlərindən bəhs edir. Azərbaycanda mövcud olan musiqi janrlarının hamısı bu lad sistemlərinə əsaslanmışdır.
Dəstgah təkcə muğamın ifası ilə bağlı deyil, həm də muğamın forması, quruluşu ilə bağlı anlayışdır. Muğam dəstgah ifası xüsusi və konkret forma, kompozisiya xüsusiyyətlərinə malikdir. Birincisi, dəstgahın kompozisiyası muğamdakı şöbə və guşələrin məntiqi ardıcıllığına, şöbələrin dramaturji rol daşımasına və şöbələrin vahid bədii məzmun yaratmasına əsaslanır. İkincisi, dəstgahlarda vokal və instrumental ifa, yəni xanəndənin oxuması ilə instrumental sazəndə muşayiəti və çalğısı bir-biri ilə vəhdət təşkil edərək muğamın vahid formada qavranılmasını təmin edir. Üçüncüsü, dəstgah muğamın forması vokal və instrumental ifaların növbələşməsi prinsipinə, yəni xanəndə və sazəndənin ifasının növbələşməsinə, ardıcıllığı prinsipinə əsaslanır.
Dəstgahın strukturu
Bütün muğam dəstgahları dəraməd ilə başlayır. Dəraməd insturmental janr olub, rəngin bir növüdür. Dəraməd ağır, orta, sürətli tempdə olub marşvari, rəqsvari, lirik xarakter daşıyır. Özünəməxsus kompozisiyası olan dəramədlər formaca ya kiçik, ya da iri həcmli olurlar. Dəraməd dəstgahın instrumental girişi olmaqla, dinləyicini muğamın lad-intonasiya, bədii-emosional məzmunu ilə tanış edir, dinləyicini muğamın bədii ovqatına, lad məntiqinə, melodik ifadəliliyinə kökləyir. Dəstgah muğamlarda dəraməddən sonra ilk şöbə kimi bərdaşt çalınır. Mürəkkəb quruluşa malik dəstgahlar guşə və şöbələr adlı hissələrdən qurulur. Guşə şöbəyə nisbətən kiçik melodik quruluşa malikdir. Bəzən, bir şöbə bir neçə guşədən də ibarət ola bilir. Şöbə və guşə dəstgah muğamlarda struktur rolu oynayırlar. Hər bir şöbə özünəməxsus melodiya xəttinə və lad-melodik məzmuna malikdir. Dastgahlarda şöbələr arasında instrumental rənglər və vokal-instrumental təsniflər ifa edilir.
Həmçinin bax
İstinadlar
- "Muğam ensiklopediyası". 2021-01-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-02-21.
- Hormoz Farhat. The dastgāh concept in Persian music. Cambridge, New York: Cambridge University Press, 1990.
- Lucas, Ann E. "Ancient Music, Modern Myth." Music of a Thousand Years: A New History of Persian Musical Traditions, 1st ed., University of California Press, 2019, pp. 1–22. JSTOR, http://www.jstor.org/stable/j.ctv1f884pp.8 2023-03-05 at the Wayback Machine. Accessed 5 Mar. 2023.
- Laudan Nooshin (1998) The song of the nightingale: Processes of improvisation in dastgāh Segāh (Iranian classical music), British Journal of Ethnomusicology, 7:1, 69-116, DOI: 10.1080/09681229808567273
- Hacıbəyov Ü. Əsərləri. II cild, Bakı, 1965
- Bülbül. Seçilmiş məqalə və məruzələri. Bakı, 1968.
- . 2019-02-21 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-02-21.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Destgah fars دستگاه dest komplekt gah movqe meqam mekan mueyyen mugam terkibine daxil olan butun saxeler sobeler guseler redifler rengler ve tesniflerin kull halinda mentiqi inkisaf qaydasi uzre mutesekkil mecmusu Iran klassik musiqisinin novu Meshur Iran tar ifacisi M Marufinin tesnifatina gore 7 esas hisseden ibaretdir Sur Segah Cahargah Mahur Humayun Rast Pencah Neva Qacarlar oz Tebriz saraylarinda veliehdin qaldigi yer Azerbaycan dilinde redif destgah enenesine benzer musiqi enenesine himayelik edirdiler Bu saray musiqisi Azerbaycan mugaminin esasini teskil etmisdir Etnoqraflar terefinden redif destgahin farsdilli erazilerin musiqi normalarina uygun gelmediyi bildirilmis Jin Durinq ise bu sistemin birbasa 12 mugam sisteminden gelmediyini mensece azerbaycanlilara uygun gorunduyunu qeyd etmisdir Ehtimal edilir ki destgah sisteminin Irana gelmesi mensece Azerbaycandan olan Tehran saraylarina Azerbaycan ve turk musicilerini getiren Qacarlarin isidir Umumi xususiyyetleriDestgah her hansi bir mugamin Rast Sur Cahargah ve s terkibine daxil olan butun saxeleri sobe ve guseleri redifleri rengleri tesnifleri ozunde birlesdiren mentiqi ardicilliqdir Uzeyir Hacibeyov yazirdi ki Xanende ve sazende destesi ekser ovqat uc neferden ibaret olur ki onlardan biri oxuyar tegenni eder digeri tar ve ucuncusu ise kamanca calar bu destenin ehli butun mugam ve destgahlari laziminca bilmelidirler Baxusus xanende bir cox ser qezel ve tesnifler hifzinde saxlamalidir tarcalan dexi destgahlarin yollarini yaxsica bilmelidir ki xanendeye rehberlik etsin yeni xanende bir guse ni oxuduqdan sonra onun dalinca gelen guseni calib xanendeni qizisdirsin kamancaci ise ekseren tarcalanin dalinca gedir xanende gozel sese malik olub ustadane tegenni etmekden elave bir de zerb aletinde olan qaval i da ustadliqla cala bilmeye borcludur ki reng ve tesnif lere kecdikde behr tuta bilsin musiqide dexi mecazen o menada islenilir yeni muxtelif mugam parcalari bir birine yarasmaq ve uygun olmaq sertile cem edilib bir destgah emele gelir mesela rast destgahini teskil eden esas mugam parcalari muxteseren boyledir rast ussaq huseyni vilayeti xoceste sikesteyi fars eraq pencgah gerayi rast ki bunlarin her parcasina bezen sobe bezen guse ve bezen avaz deyiler Destgahlarin qezelleri mutleqen eruz vezni ile yazilmis olmalidir barmaq hesabi yazilmis ser ve qezeller destgahlar ucun yarasmaz eruzla yazilmis qezelin vezni destgahin musiqisi ucun dexi vezn meqamini tutur Destgahin hava vezn ve behri qeyri mueyyen olsa da onun yolu yeni perdeleri musbet suretde mueyyendir ve mugam ve destgahlari bir birinden ayiran ve her birisine xususi bir husn veren baslica perdeleridir Bu perdeler sayesindedir ki meselen Segah Sur a Sur da Cahargah a benzemeyib her birisinin de tesiri bambasqadir SSRI xalq artisti professor Bulbul destgahlari bir biri ile uzvi suretde elaqeli ve mentiqi olaraq birinden digerine kecen mugamlardan ibaret oldugunu qeyd etmisdir O gosterirdi ki Sur destgahinin mehz asagidaki mugamlardan Sahnaz Bayati turk Sikeste Iraq Bayati kurd Semayi sems Sarenc Sareng Nisibi feraz Sur dan ibaret oldugunu qeyd etmisdir Azerbaycanda mugam destgahlari Rast Sur Segah Cahargah Bayati Siraz Suster Humayun ve s ibaret olub yeddi lad esasinda emele gelmisdir Bu ladlar neinki Azerbaycan mugam destgahlarinda hetta butun musiqi janrlarinin esasini teskil edir Uzeyir Hacibeyovun qeleme aldigi Azerbaycan xalq musiqisinin esaslari 1945 1965 1985 ve s adli fundamental tedqiqati lad sistemlerinden behs edir Azerbaycanda movcud olan musiqi janrlarinin hamisi bu lad sistemlerine esaslanmisdir Destgah tekce mugamin ifasi ile bagli deyil hem de mugamin formasi qurulusu ile bagli anlayisdir Mugam destgah ifasi xususi ve konkret forma kompozisiya xususiyyetlerine malikdir Birincisi destgahin kompozisiyasi mugamdaki sobe ve guselerin mentiqi ardicilligina sobelerin dramaturji rol dasimasina ve sobelerin vahid bedii mezmun yaratmasina esaslanir Ikincisi destgahlarda vokal ve instrumental ifa yeni xanendenin oxumasi ile instrumental sazende musayieti ve calgisi bir biri ile vehdet teskil ederek mugamin vahid formada qavranilmasini temin edir Ucuncusu destgah mugamin formasi vokal ve instrumental ifalarin novbelesmesi prinsipine yeni xanende ve sazendenin ifasinin novbelesmesine ardicilligi prinsipine esaslanir Destgahin strukturuButun mugam destgahlari deramed ile baslayir Deramed insturmental janr olub rengin bir novudur Deramed agir orta suretli tempde olub marsvari reqsvari lirik xarakter dasiyir Ozunemexsus kompozisiyasi olan deramedler formaca ya kicik ya da iri hecmli olurlar Deramed destgahin instrumental girisi olmaqla dinleyicini mugamin lad intonasiya bedii emosional mezmunu ile tanis edir dinleyicini mugamin bedii ovqatina lad mentiqine melodik ifadeliliyine kokleyir Destgah mugamlarda deramedden sonra ilk sobe kimi berdast calinir Murekkeb qurulusa malik destgahlar guse ve sobeler adli hisselerden qurulur Guse sobeye nisbeten kicik melodik qurulusa malikdir Bezen bir sobe bir nece guseden de ibaret ola bilir Sobe ve guse destgah mugamlarda struktur rolu oynayirlar Her bir sobe ozunemexsus melodiya xettine ve lad melodik mezmuna malikdir Dastgahlarda sobeler arasinda instrumental rengler ve vokal instrumental tesnifler ifa edilir Hemcinin baxAzerbaycan musiqisi Azerbaycan xalq musiqisi MugamIstinadlar Mugam ensiklopediyasi 2021 01 14 tarixinde Istifade tarixi 2019 02 21 Hormoz Farhat The dastgah concept in Persian music Cambridge New York Cambridge University Press 1990 Lucas Ann E Ancient Music Modern Myth Music of a Thousand Years A New History of Persian Musical Traditions 1st ed University of California Press 2019 pp 1 22 JSTOR http www jstor org stable j ctv1f884pp 8 2023 03 05 at the Wayback Machine Accessed 5 Mar 2023 Laudan Nooshin 1998 The song of the nightingale Processes of improvisation in dastgah Segah Iranian classical music British Journal of Ethnomusicology 7 1 69 116 DOI 10 1080 09681229808567273 Hacibeyov U Eserleri II cild Baki 1965 Bulbul Secilmis meqale ve meruzeleri Baki 1968 2019 02 21 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2019 02 21