Rast – Azərbaycan musiqisində 1) yeddi ladlarından (məqamlarından) biri, 2) əsas Azərbaycan muğam dəstgahlarından biri. Bütün müsəlman ölkələrində mövcuddur.
Etimologiya
"Rast" sözü farsca "düz, dürüst, müstəqim, düzgün" deməkdir.
Tarixçə
Orta əsr musiqi elmində Rast ən birinci və bütün digər muğamların əsası sayılır. Musiqişünaslar Rastı "muğamların anası" adlandırmışlar. Rast Yaxın Şərq xalqlarının şifahi – peşəkar musiqisində 12 əsas muğamdan biridir. Baxmayaraq ki, 12 klassik muğamdan bəziləri şöbə halına keçmiş, bəziləri isə kiçik həcmli muğam əhəmiyyətini kəsb etmişdir, qədim zamanlardan 12 muğamdan Rast öz əvvəlki mahiyyətini bu günədək qoruyub saxlamışdır.
Üzeyir Hacıbəyov "Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları" kitabında muğamların dəyişikliyə uğradığını söyləyir. O, Rastı "indiyədək zamanın və hadisələrin sarsdıcı təsirinə qarşı möhkəm duran yeganə muğam" adlandırmışdır. Bakı, Şamaxı, Şuşanın özünəməxsus "muğam məktəbləri"ndə Rast dəstəgahının şöbə və guşələrinin həm say, həm də ardıcıllıq etibarilə müqayisə nəticəsində belə qənaətə gəlmək olur ki, əgər Bakı musiqi məclisində Rast dəstgahı 15, Şuşa məclisində 18, Şamaxıda 21-ə çatır:
Rast ailəsinə bir sıra muğamlar aiddir. "Mahur–Hindi", "Orta Mahur", "", "Dügah" dəstgahları məhz Rastın variantlarıdır. Bu muğamlar öz quruluşu və musiqi məzmunu baxımından bir-birinə çox uyğundur.
Rast muğam dəstgahı kimi
Yaxın Şərq xalqları klassik musiqisinin 12 muğamından biri. “Qədim musiqişünaslar rastı muğamların anası adlandırmışlar. Rast muğamı nəinki öz adını və kökünün səsdüzümünü, hətta öz tonikasının (mayəsinin) ucalığını belə zəmanəmizə qədər mühafizə edib saxlaya bilmişdir.”
Rast Azərbaycan musiqisində
Azərbaycan musiqisində: novruz-rəvəndə, rast, üşşaq, hüseyni, vilayəti (bəzən dilkeş), xocəstə, xavəran, əraq, pəncgah, rak, əmiri və məsihi şöbələrindən ibarət dəstgah.
Muğam şöbələri arasında ifa olunan də əsas muğamın adını daşıyır.
Bakı musiqi məclislərində “Rast” dəstgahı 15, Şuşa muğam məclisində 18 şöbə və guşədən ibarətdirsə, Şamaxı məclisində isə şöbə və guşələrin sayı 21 olmuşdur. Həmin bu üç muğam məclisində oxunan “Rast” dəstgahının sayı və ardıcıllığı aşağıdakı cədvəldə verilir :
Bakı (Abşeron) | Şuşa (Qarabağ) | Şamaxı (Şirvan) |
---|---|---|
1. Mayeyi Rast | 1. Rast | 1. Rast |
2. Novruzi rəvəndə | 2. Pəncgah | 2. Üşşaq |
3. Rast | 3. Vilayəti | 3. Mücrü |
4. Üşşaq | 4. Mənsuriyyə | 4. Hüseyni |
5. Hüseyni | 5. Zəminxarə | 5. Vilayəti |
6. Vilayəti | 6. Rak-hindi | 6. Siyahi-ləşgər |
7. Xocəstə | 7. Azərbaycan | 7. Məsihi |
8. Xavəran | 8. Əraq | 8. Dəhri |
9. Əraq | 9. Bayatı-Türk | 9. Xocəstə |
10. Pəncgah | 10. Bayatı-Qacar | 10. Şikəsteyi-Fars |
11. Rak | 11. Mavəraənnəhr | 11. Rak-hindi |
12. Xavəran | 12. Balu-Kəbutər | 12. Rak-Xosrovani |
13. Əmiri | 13. Hicaz | 13. Saqinamə |
14. Məsihi | 14. Şahnaz | 14. Əraq |
15. Rast | 15. Əşiran | 15. Təsnif-Qərai |
16. Zəngi-Şötər | 16. Məsnəvi | |
17. Kərkuki | 17. Zəngi-Şötər | |
18. Rast | 18. Nəğməyi-Hindi | |
19. Mənəvi | ||
20. Kabili | ||
21. Rast |
Rast muğamı əsasında bəstələr
- Ə.Quliyevin rəhbərliyi ilə xalq çalğı alətləri orkestri - Əraq rəngi
- Muğam Teatrının solistləri - Rast rəngi
Rast İran musiqisində
İran musiqisində "Rast-pəncgah" kimi bilinir: zəngulə, pərvanə nəğmə, ruh-əfza, Xosrovani, pəncgah, süpehr, üşşaq, Şiraz, bayatı-əcəm, mübərriqə, qərəcə, bəhr-nur və əlavə olaraq Əbül-çəp, Leyli və Məcnun, ravəndi, novruz-ha, nəfir, fərəng, əraq şöbə və guşələrindən ibarət dəstgah.
Rast muğamı Türkiyə musiqisində
13 əsas (basit) makamdan biridir.
Rast muğamı Özbək və Tacik musiqisində
Şeşməqama daxil olan altı əsas muğamlardan biridir .
Rast musiqi ladı (məqamı) kimi
Quruluşu: 1-1- 1/2 ton formullu üç tetraxordun qovuşuq üsulla (x.1 - intervalı məsafəsində) birləşməsindən ibarətdir; səssırası 10 pilləlidir, IV pillə mayə (tonika) pilləsidir. Məqamın səssırasının IV, VI, VII, VIII pillələri istinad-dayaq pilləsi kimi “Rast” muğamının şöbələrinin əsasını təşkil edir; bu məqamda qurulan musiqi nümunələri – xalq mahnıları, rəqsləri, aşıq havaları həmin pillələrə əsaslanır.
Rast ladında bəstələr
- Xalq mahnıları
- Aman nənə
- Mən gedirəm Zəngilana
- Çal, oyna
- Bəstəkar mahnıları
- "Arşın mal alan" operettasından Əsgərin mahnısı "Arşın mal alan", qızların xoru "Arşın malçı, mal göstər", Cahan xalanın mahnısı “Çadramı sallam başıma”
- "O olmasın, bu olsun" operettasında Rüstəm bəylə Meşədi-İbadın dueti
- Rəqslər
- Brilliant
- Əsgəranı
- Cücələrim (musiqi: Qəmbər Hüseynli, sözləri: Tofiq Mütəllibov)
Qaynaq
- "Əfrasiyab Bədəlbəylinin "İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti - Rast". 2021-06-13 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-07-14.
- "Üzeyir Hacıbəyov. Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları - Tarixi məlumat". 2022-03-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-05-11.
- "Muğam Ensiklopediyası - Rəng". 2021-06-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-05-11.
- Ramiz Zöhrabov. Muğam. Bakı: "Azərnəşr", 1991, səh 104.
- "Zakir Mirzəyev. Rast muğamı (muğam fənni üzrə metodik vəsait). Bakı, 2010" (PDF). 2022-06-17 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2013-06-06.
- "Muğam Ensiklopediyası - Rast-Pəncgah". 2021-06-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-05-11.
- Turkish Music Portal - Turkish Music Dictionary[ölü keçid]
- . 2017-04-18 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-05-11.
- . 2019-05-09 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-05-11.
- "Muğam Ensiklopediyası - Şeşmakom (Şeşməqam)". 2021-06-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-07-14.
- UNESCO - Shashmaqom music
- "Muğam Ensiklopediyası - Rast". 2022-01-21 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-05-11.
- "Üzeyir Hacıbəyov. Azərbaycan xalq musiqisi əsasları. - Didaktik material. Rast". 2022-01-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-05-11.
- "Эльнара Дадашева. Некоторые особенности мелодических отклонений в азербайджанских народных танцах. Международный музыкальный культурологический журнал "Harmony"". 2021-07-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-05-11.
- Əfrasiyab Bədəlbəyli - Muğamlar 2021-06-19 at the Wayback Machine. “Azərbaycan pioneri”, 21, 24 fevral 1961.
Xarici keçidlər
- Muğam festivalı 2016-03-13 at the Wayback Machine
Həmçinin bax
- Azərbaycan musiqisi
- Muğam
- Zərbi muğamlar
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Rast Azerbaycan musiqisinde 1 yeddi ladlarindan meqamlarindan biri 2 esas Azerbaycan mugam destgahlarindan biri Butun muselman olkelerinde movcuddur Etimologiya Rast sozu farsca duz durust musteqim duzgun demekdir TarixceOrta esr musiqi elminde Rast en birinci ve butun diger mugamlarin esasi sayilir Musiqisunaslar Rasti mugamlarin anasi adlandirmislar Rast Yaxin Serq xalqlarinin sifahi pesekar musiqisinde 12 esas mugamdan biridir Baxmayaraq ki 12 klassik mugamdan bezileri sobe halina kecmis bezileri ise kicik hecmli mugam ehemiyyetini kesb etmisdir qedim zamanlardan 12 mugamdan Rast oz evvelki mahiyyetini bu gunedek qoruyub saxlamisdir Uzeyir Hacibeyov Azerbaycan xalq musiqisinin esaslari kitabinda mugamlarin deyisikliye ugradigini soyleyir O Rasti indiyedek zamanin ve hadiselerin sarsdici tesirine qarsi mohkem duran yegane mugam adlandirmisdir Baki Samaxi Susanin ozunemexsus mugam mektebleri nde Rast destegahinin sobe ve guselerinin hem say hem de ardicilliq etibarile muqayise neticesinde bele qenaete gelmek olur ki eger Baki musiqi meclisinde Rast destgahi 15 Susa meclisinde 18 Samaxida 21 e catir Rast ailesine bir sira mugamlar aiddir Mahur Hindi Orta Mahur Dugah destgahlari mehz Rastin variantlaridir Bu mugamlar oz qurulusu ve musiqi mezmunu baximindan bir birine cox uygundur Rast mugam destgahi kimiYaxin Serq xalqlari klassik musiqisinin 12 mugamindan biri Qedim musiqisunaslar rasti mugamlarin anasi adlandirmislar Rast mugami neinki oz adini ve kokunun sesduzumunu hetta oz tonikasinin mayesinin ucaligini bele zemanemize qeder muhafize edib saxlaya bilmisdir Rast Azerbaycan musiqisinde Azerbaycan musiqisinde novruz revende rast ussaq huseyni vilayeti bezen dilkes xoceste xaveran eraq pencgah rak emiri ve mesihi sobelerinden ibaret destgah Mugam sobeleri arasinda ifa olunan de esas mugamin adini dasiyir Baki musiqi meclislerinde Rast destgahi 15 Susa mugam meclisinde 18 sobe ve guseden ibaretdirse Samaxi meclisinde ise sobe ve guselerin sayi 21 olmusdur Hemin bu uc mugam meclisinde oxunan Rast destgahinin sayi ve ardicilligi asagidaki cedvelde verilir Baki Abseron Susa Qarabag Samaxi Sirvan 1 Mayeyi Rast 1 Rast 1 Rast2 Novruzi revende 2 Pencgah 2 Ussaq3 Rast 3 Vilayeti 3 Mucru4 Ussaq 4 Mensuriyye 4 Huseyni5 Huseyni 5 Zeminxare 5 Vilayeti6 Vilayeti 6 Rak hindi 6 Siyahi lesger7 Xoceste 7 Azerbaycan 7 Mesihi8 Xaveran 8 Eraq 8 Dehri9 Eraq 9 Bayati Turk 9 Xoceste10 Pencgah 10 Bayati Qacar 10 Sikesteyi Fars11 Rak 11 Maveraennehr 11 Rak hindi12 Xaveran 12 Balu Kebuter 12 Rak Xosrovani13 Emiri 13 Hicaz 13 Saqiname14 Mesihi 14 Sahnaz 14 Eraq15 Rast 15 Esiran 15 Tesnif Qerai16 Zengi Soter 16 Mesnevi17 Kerkuki 17 Zengi Soter18 Rast 18 Negmeyi Hindi19 Menevi20 Kabili21 Rast Rast mugami esasinda besteler E Quliyevin rehberliyi ile xalq calgi aletleri orkestri Eraq rengi Mugam Teatrinin solistleri Rast rengiRast Iran musiqisinde Iran musiqisinde Rast pencgah kimi bilinir zengule pervane negme ruh efza Xosrovani pencgah supehr ussaq Siraz bayati ecem muberriqe qerece behr nur ve elave olaraq Ebul cep Leyli ve Mecnun ravendi novruz ha nefir fereng eraq sobe ve guselerinden ibaret destgah Rast mugami Turkiye musiqisinde 13 esas basit makamdan biridir Rast mugami Ozbek ve Tacik musiqisinde Sesmeqama daxil olan alti esas mugamlardan biridir Rast musiqi ladi meqami kimiQurulusu 1 1 1 2 ton formullu uc tetraxordun qovusuq usulla x 1 intervali mesafesinde birlesmesinden ibaretdir sessirasi 10 pillelidir IV pille maye tonika pillesidir Meqamin sessirasinin IV VI VII VIII pilleleri istinad dayaq pillesi kimi Rast mugaminin sobelerinin esasini teskil edir bu meqamda qurulan musiqi numuneleri xalq mahnilari reqsleri asiq havalari hemin pillelere esaslanir Rast ladinda besteler Xalq mahnilariAman nene Men gedirem Zengilana Cal oynaBestekar mahnilari Arsin mal alan operettasindan Esgerin mahnisi Arsin mal alan qizlarin xoru Arsin malci mal goster Cahan xalanin mahnisi Cadrami sallam basima O olmasin bu olsun operettasinda Rustem beyle Mesedi Ibadin duetiReqslerBrilliant Esgerani Cucelerim musiqi Qember Huseynli sozleri Tofiq Mutellibov Qaynaq Efrasiyab Bedelbeylinin Izahli monoqrafik musiqi lugeti Rast 2021 06 13 tarixinde Istifade tarixi 2013 07 14 Uzeyir Hacibeyov Azerbaycan xalq musiqisinin esaslari Tarixi melumat 2022 03 25 tarixinde Istifade tarixi 2013 05 11 Mugam Ensiklopediyasi Reng 2021 06 24 tarixinde Istifade tarixi 2013 05 11 Ramiz Zohrabov Mugam Baki Azernesr 1991 seh 104 Zakir Mirzeyev Rast mugami mugam fenni uzre metodik vesait Baki 2010 PDF 2022 06 17 tarixinde PDF Istifade tarixi 2013 06 06 Mugam Ensiklopediyasi Rast Pencgah 2021 06 24 tarixinde Istifade tarixi 2013 05 11 Turkish Music Portal Turkish Music Dictionary olu kecid 2017 04 18 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 05 11 2019 05 09 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 05 11 Mugam Ensiklopediyasi Sesmakom Sesmeqam 2021 06 24 tarixinde Istifade tarixi 2013 07 14 UNESCO Shashmaqom music Mugam Ensiklopediyasi Rast 2022 01 21 tarixinde Istifade tarixi 2013 05 11 Uzeyir Hacibeyov Azerbaycan xalq musiqisi esaslari Didaktik material Rast 2022 01 23 tarixinde Istifade tarixi 2013 05 11 Elnara Dadasheva Nekotorye osobennosti melodicheskih otklonenij v azerbajdzhanskih narodnyh tancah Mezhdunarodnyj muzykalnyj kulturologicheskij zhurnal Harmony 2021 07 29 tarixinde Istifade tarixi 2013 05 11 Efrasiyab Bedelbeyli Mugamlar 2021 06 19 at the Wayback Machine Azerbaycan pioneri 21 24 fevral 1961 Xarici kecidlerMugam festivali 2016 03 13 at the Wayback MachineHemcinin baxAzerbaycan musiqisi Mugam Zerbi mugamlar