Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Zərbi muğam janrının özünəməxsus səciyyəvi cəhətləri var. Öz inkişafı cəhətdən tarixən qədim olan vokal-instrumental zərbi muğamların populyarlığına baxmayaraq, bir janr kimi indiyə qədər o, lazımınca tədqiq edilib öyrənilməmişdir. Bunu əsas səbəblərindən bir son illərə qədər zərbi muğamların not yazısının olmamasıdır.
Maraqlıdır ki, janrın mahiyyəti onun adını müəyyənləşdirir.mahnı Məhz zərbi muğam sözü instrumental-vokal muğamların ifası zamanı müğənnini müşayiət edən instrumental ansamblların tərkibində zərbli alətlərə böyük yer verilməsi ilə əlaqədardır. Onu da qeyd edək ki, xanəndə muğam hissələrini oxuyan zaman zərb alətlərinin ritmik formullarını xalq çalğı alətləri ansamblına daxil olan başqa alətlər də ifa edirlər. Bu keyfiyyət digər tərəfdən janrın başqa səciyyəvi cəhətini də müəyyənləşdiri. Məlumdur ki, muğam dəstgahları suitaya bənzər çoxhissəli vokal-instrumental əsərlərdir. Onun səciyyəvi xüsusiyyəti vokalın aparıcı rolundadır. Zərbi muğamlar isə birhissəli kompozisiya təşkil edir. Sərbəst metro-ritmə əsaslanan muğam dəstgahlarının əksinə olaraq zərbi muğamlarda vokal musiqi instrumental müşayiəti dəqiq ölçülü fonuna əsaslanır.
Adətən, zərbi muğamlar fəal-emosional səciyyəli inkişaf etmiş instrumental müqəddimə ilə başlayır. Dəqiq ölçülü bu müqəddimənin musiqi ibarələri əsasında melodiya şərh edilir.
Vokal prtaiya yüksək kompozisiyaya əvvəlcə yüksək registrdə (məqamın oktava yuxarı zilində) giriş nidası ilə daxil olur. Uzadılmış səsdən sonra isə vokal melodiya reçitativ danışıq tərzində oxuma ilə inkişaf etdirilir. Məhz bu səbəbdən də zərbi muğamları ancaq yüksək tessituraya malik xanəndələr oxuya bilir. Lakin improvizə zamanı xanəndə mütləq müəyyən sxemə riayət etməlidir. Xüsusilə o, zərbi muğamın əsaslandığı lad-məqamın intonasiya çərçivəsindən kənara çıxmamlıdır.
Zərbi muğamların vokal partiyasının musiqi məzmununu isə bütün forma boyu müxtəlif variasiyalı dəyişkənliklə təkrarlanan musiqi ibarəsi (çox zaman iki xanə) təşkil edir. Bu kimi eyni zamanda vokalizə edilmiş passajlarla, zəngulələrlə rövnəqlənir.
Sonrakı inkişaf zamanı melodik xətt tədricən daha yüksək gərginlik, emosional həyəcan kəsb edir. Bu zaman muğamın istinad pərdələri ətarfında gəzişmə baş verir. Adətən bütün zərbi muğamlarda sabit səs məhz "mayə" pərdəsi olur. Səciyəvi cəhətlərdən biri də odur ki, muğam dəstgahlarında olduğu kimi zərbi muğamların sonunda melodiya əvvəldə olan aşağı registrdəki mayeyə qayıdır.
Tamamlayıcı – son epizodlarda isə instrumental partiya adətən, nağılvarıliyi, epikliyi aramlığı ilə seçilir. Bu, lad-məqamın sabit istinad pərdələrinin ətrafında gəzişməyə əsaslanan özünəməxsus bir sonluq – kodadır. Səciyyəvi cəhətlərədən biri də odur ki, bəzən bütöv bir vokal-instrumental epizod təkcə nəqarətvari əlavə spzlər əsasında oxunur. Azərbaycan xanəndələri bu zaman "ay aman", "dalay-dalay", "ay", "hey", "ha", "yar", "ay zalım" və.b. bu kimi nəqarətvari sözlərdən istifadə edirlər.
Zərbi muğamların öz müstəqil adları var. Bu qəbildən olan muğamlara müasir zamanda aşağıdakılar aiddir:
Muğam dəstgahlarında olduğu kimi zərbi muğamlarda da Azərbaycanın görkəmli şairləri – Nizami Gəncəvinin, İmadəddin Nəsiminin, Məhəmməd Füzulinin, Xurşudbanu Natəvanın, Seyid Əzim Şirvaninin, Səməd Vurğunun, Əliağa Vahidin və başqalarının qəzəllərinə müraciət olunur. Bəzi zərbi muğamlarda bayatı, qoşma formasında yazılmış xalq şeirindən də istifadə edilir.
Bir qayda olaraq bu qəbildən olan mətnlər "Şikəstə" və onun variantlarının ("Qarabağ şikəstəsi", və "Kəsmə şikəstə") həmçinin "Ovşarı", "Mani", "Arazbarı" kimi zərbi muğamların mətn əsasını təşkil edir.
Mənbə
- Zərbi muğamlar[ölü keçid]
Xarici keçidlər
- Muğam festivalı 2016-03-13 at the Wayback Machine
- Azərbaycan xalq musiqisi 2008-08-28 at the Wayback Machine
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Zerbi mugam janrinin ozunemexsus seciyyevi cehetleri var Oz inkisafi cehetden tarixen qedim olan vokal instrumental zerbi mugamlarin populyarligina baxmayaraq bir janr kimi indiye qeder o laziminca tedqiq edilib oyrenilmemisdir Bunu esas sebeblerinden bir son illere qeder zerbi mugamlarin not yazisinin olmamasidir Maraqlidir ki janrin mahiyyeti onun adini mueyyenlesdirir mahni Mehz zerbi mugam sozu instrumental vokal mugamlarin ifasi zamani mugennini musayiet eden instrumental ansambllarin terkibinde zerbli aletlere boyuk yer verilmesi ile elaqedardir Onu da qeyd edek ki xanende mugam hisselerini oxuyan zaman zerb aletlerinin ritmik formullarini xalq calgi aletleri ansamblina daxil olan basqa aletler de ifa edirler Bu keyfiyyet diger terefden janrin basqa seciyyevi cehetini de mueyyenlesdiri Melumdur ki mugam destgahlari suitaya benzer coxhisseli vokal instrumental eserlerdir Onun seciyyevi xususiyyeti vokalin aparici rolundadir Zerbi mugamlar ise birhisseli kompozisiya teskil edir Serbest metro ritme esaslanan mugam destgahlarinin eksine olaraq zerbi mugamlarda vokal musiqi instrumental musayieti deqiq olculu fonuna esaslanir Adeten zerbi mugamlar feal emosional seciyyeli inkisaf etmis instrumental muqeddime ile baslayir Deqiq olculu bu muqeddimenin musiqi ibareleri esasinda melodiya serh edilir Vokal prtaiya yuksek kompozisiyaya evvelce yuksek registrde meqamin oktava yuxari zilinde giris nidasi ile daxil olur Uzadilmis sesden sonra ise vokal melodiya recitativ danisiq terzinde oxuma ile inkisaf etdirilir Mehz bu sebebden de zerbi mugamlari ancaq yuksek tessituraya malik xanendeler oxuya bilir Lakin improvize zamani xanende mutleq mueyyen sxeme riayet etmelidir Xususile o zerbi mugamin esaslandigi lad meqamin intonasiya cercivesinden kenara cixmamlidir Zerbi mugamlarin vokal partiyasinin musiqi mezmununu ise butun forma boyu muxtelif variasiyali deyiskenlikle tekrarlanan musiqi ibaresi cox zaman iki xane teskil edir Bu kimi eyni zamanda vokalize edilmis passajlarla zengulelerle rovneqlenir Sonraki inkisaf zamani melodik xett tedricen daha yuksek gerginlik emosional heyecan kesb edir Bu zaman mugamin istinad perdeleri etarfinda gezisme bas verir Adeten butun zerbi mugamlarda sabit ses mehz maye perdesi olur Seciyevi cehetlerden biri de odur ki mugam destgahlarinda oldugu kimi zerbi mugamlarin sonunda melodiya evvelde olan asagi registrdeki mayeye qayidir Tamamlayici son epizodlarda ise instrumental partiya adeten nagilvariliyi epikliyi aramligi ile secilir Bu lad meqamin sabit istinad perdelerinin etrafinda gezismeye esaslanan ozunemexsus bir sonluq kodadir Seciyyevi cehetlereden biri de odur ki bezen butov bir vokal instrumental epizod tekce neqaretvari elave spzler esasinda oxunur Azerbaycan xanendeleri bu zaman ay aman dalay dalay ay hey ha yar ay zalim ve b bu kimi neqaretvari sozlerden istifade edirler Zerbi mugamlarin oz musteqil adlari var Bu qebilden olan mugamlara muasir zamanda asagidakilar aiddir Heyrati Arazbari Semayi Sems Mensuriyye Mani Ovsari Heyderi Qarabag sikestesi Kesme sikeste Mugam destgahlarinda oldugu kimi zerbi mugamlarda da Azerbaycanin gorkemli sairleri Nizami Gencevinin Imadeddin Nesiminin Mehemmed Fuzulinin Xursudbanu Natevanin Seyid Ezim Sirvaninin Semed Vurgunun Eliaga Vahidin ve basqalarinin qezellerine muraciet olunur Bezi zerbi mugamlarda bayati qosma formasinda yazilmis xalq seirinden de istifade edilir Bir qayda olaraq bu qebilden olan metnler Sikeste ve onun variantlarinin Qarabag sikestesi ve Kesme sikeste hemcinin Ovsari Mani Arazbari kimi zerbi mugamlarin metn esasini teskil edir MenbeZerbi mugamlar olu kecid Xarici kecidlerMugam festivali 2016 03 13 at the Wayback Machine Azerbaycan xalq musiqisi 2008 08 28 at the Wayback MachineHemcinin baxAzerbaycan musiqisi Mugam