Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
| Dəniz xalqı (nȝ ḫȝt.w n pȝ ym) Heroqliflərdə | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
Dəniz xalqı — Tunc dövrünün sonunda, e.ə. XIII əsrdə bölgəsi, Suriya, Fələstin, Kipr və Misiri işğal edən, Aralıq dənizində yaranmış xalqlardır. Misir ərazisinə 2 dəfə hücum etmişdilər. Birinci hücumları nisbətən uğurlu olsa da, ikinci hücumunda Misir fironu III Ramzes onları məğlub etmişdir. Bu məğlubiyyətdən sonra onlar Aralıq dənizinə köç etmişlər. Dəniz xalqı tərəfindən Het dövləti süquta uğradılmışdır. Dəniz xalqı təxminən e.ə. 1450 və e.ə. 1150-ci illər arasında mövcud olmuşdu.
Kontekst
XX əsrdə "Dəniz xalqı"nın vətənini Dorilər tərəfindən süqut edən "Mikeniya sivilizasiyası"nı hesab edirdilər:
"Beləliklə, XIII və XI əsrlər arasına Mikeniya sivilizasiyası ağır məğlubiyyətə uğradıldı, hansı ki, bu məğlubiyyətdən sonra bir daha qüdrətini bərpa edə bilmədi".
Müasir tədqiqatçılar isə onların miqrasiyasını Troya müharibəsi nəticəsində təsir göstərdiyini bildirirlər.Tarixdə bu köç, adətən, "Dəniz xalqının köçü" , "Dəniz Budunlarının köçü", "Dəniz Qövmləri Köçü", "Egey Köçləri", "Egey Xalqları – Budunları, Qövmləri – Köçü" və ya yalnız "Qövmlər Köçü" adlandırılır.
İlk dəfə "Dəniz xalqı" termini fransız tarixçisi Qaston Maspero tərəfindən 1881-ci ildə işlədilmişdir. Misir mənbələrində isə bu xalqların adalardan və ya dənizin ortasından gəldiyi göstərilir. Bu mənbələrdə Dəniz xalqının hər bir xalqı adlarda göstərilmişdir. Dəniz xalqı haqqında məlumatlar Misir mənbələrindən, Hettlərin axtarışından və arxeoloji qazıntıların tapılmışdır.
Mikeniya sivilizasiyası və Dəniz xalqı
Miken (Mykēnai) mədəniyyəti tunc silahlı Hind–Avropa köçəri birliklərindən Axeylərin, təxminən e.ə.1900-cü illdə Yunanıstanı zəbt edərək, yerli neolit cütçülər üzərində feodal-əsgəri bir suverenlik qurmasıyla başlayan bir mədəniyyətdir. Onlara "Axey Yunanlar" da deyirlər. Müxtəlif zamanlarda Yunanıstan yarımadasının bütün hakimiyyətini ələ keçərən Miken sivilizasiyasının ən parlaq dövrü e.ə. 1400-cü illərlə e.ə. 1100-cü illər arasında olmuşdur. Bu dövrdən başlayaraq Mikeniya kralları Krit adasındakı Minos sivilizasiyasını, həmçinin, bütün Şərqi Aralıq dənizindəki Minos ticarətini də idarə altına almışlar.
Miken sivilizasiyasının yazısı Miken yazısı və ya Miken yunancası kimi bilinir. Homerin İliada əsərində mövzu edilən Troya müharibəsi əsnasında Miken döyüşçüləri Qərbi Anadolu bölgəsi ərazisində məskunlaşmalarına axınlar təşkil etmişlər. Bunun nəticəsində bütün Qərbi Anadoluda məskunlaşmaları Troyaya birlik göndərərək dəstək olmuşlar. Miken sivlizasiyasının siyasi varlığı, təxminən e.ə. 1100-cü ildə Makedoniyadan gələn dəmir silahlı Dorilərin axınlarıyla sona çatmışdır.
Müasir tədqiqatçılara görə, "Dəniz xalqı"nın vətəni məhz Mikeniya sivilizasiyasıdır. Onların axınları Troya müharibəsindən sonra başlamışdır.Sonra Təxminən e.ə. 1100-cü ildə Mikeniya sivilizasiyasının Dorilər tərəfindən süqut etməsindən sonra "Dəniz xalqı" dənizn ortasında və adalarda məskunlaşaraq "Dəniz xalqı" adı altında tayfa birliyi yaratmışlar. Onlar 9 tayfadan ibarət idilər.
Uqarit dövlətinə hücumlar
Suriyanın qədim dövlətləindən biri olan Uqarit dövləti Aralıq dənizi ətrafında, Ras-Şamra təpəsində ətrafında yaranmışdı. Təxminən e.ə. 6000-ci ildə burada ilk şəhərlər meydana gəlir. Onların təxminən 200-ə yaxın allah və ilahələri var idi. Uqarit dövləti e.ə. XIV əsrdə Hett dövlətinin tərkibinə qatılır. Hett dövləti "Dəniz xalqı" tərəfindən hücuma məruz qaldıqda Hettlər Uqarit dövlətinin ordusundan da istifadə edirdilər. E.ə. XIII əsrin sonlarından başlayaraq "Dəniz xalqı"nın Uqarit dövlətinə hücumları başlayır. E.ə.1192-cü ildə "Dəniz xalqı" Uqarit dövlətini məğlub edir. Bu məğlubiyyətdən sonra Uqarit dövləti süqut edir. "Dəniz xalqı" demək olar ki, bütün yaşayış evlərini dağıdır. Uqarit dövlətinin "Dəniz xalqı" tərəfindən dağılmasından sonra ondan yalnız 20 metr 25 hektar sahə qalıqları qalmışdır.
Misirə hücumlar
E.ə.1243-cü ildən başlayaraq "Dəniz xalqı"nın Misirə hücumları başlayır. E.ə. 1219-cu ildə "Dəniz xalqı" Nil çayının deltasına hücum edirlər. Lakin hücum uğursuz olur. "Dəniz xalqı" ilə Misir arasında baş verən 6 saatlıq döyüşdə Dəniz xalqının qoşunu məğlub olur. Geri çəkildikdən sonra "Dəniz xalqı" Finikiyaya hücum edirlər. Onların ikinci hücumları da uğursuz olur. "Dəniz xalqı" yenidən geri çəkilməyə məcbur olurlar. Lakin buna baxmayaraq "Dəniz xalqı" Misirə ağır zərbə vurur. Misir xalqı əvvəlkinə nisbətən ağır böhran həyatı sürür. Misir fironu Merneptaxın Karnak əlyazmasında yazılırdı:
" Dəniz xalqı" bir sıra dövlətləri zəbt etdilər.Onlar arasında Shardanes, Shekelesh, Aqwesh, Lukka, Turesh kimi tayfalar vuruşurdular ... "Dəniz xalqı" artıq Misirin qərb ərazilərinə çatmışdılar."
"Dəniz xalqı" e.ə. 1173-cü ildə Misirə ikinci dəfə hücum edir. Lakin onların yürüşlərində əvvəlkindən fərqli olaraq ailələri də var idi. Döyüşçülər öz arvad və uşaqlarını gəmi ilə Misirə yürüşə aparırdılar. Bu dəfə "Dəniz xalqı"nın tayfaları əvvəlkinə nisbətən çox idi. Onlar Misirə həm sudan, həm də qurudan hücum etməyə hazırlaşırdılar. Misir ilə "Dəniz xalqı" arasında baş vermiş döyüş Finikiya ərazisində e.ə. 1173-cü ildə (bəzi mənbələrə görə e.ə. 1177) baş vermişdir. Nəhayət, döyüşün sonunda "Dəniz xalqı" III Ramzesin qoşunu tərəfindən darmadağın edilir. Bu zaman "Dəniz xalqı" bir neçə tayfaya dağılaraq, Aralıq dənizi sahilinə köç edirlər. Lakin yeganə donanma qalmışdır ki, o da Nil ətrafında hərəkət edirdi. Sonda onlar Misir qoşunu ilə qarşılaşdı. Döyüşdə III Ramzesin qoşunu qələbə qazandı. Misir qoşunu "Dəniz xalqı"na onların başqa sivilizasiyalara etdiyi vəhşilikləri edirdilər. Sağ qalan tayfaları, həmçinin, arvad və uşaqları qul etdilər. "Dəniz xalqı" bir daha əvvəlki qüdrətlərini bərpa edə bilmirlər. Bu döyüşdən sonra "Dəniz xalqı" haqqında demək olar ki, məlumat yoxdur. Yalnız qulların Aralıq dənizinə köçərək özlərini Fələstinlilər adlandırdıqları məlumdur. Qalan tayfaların yerləşdiyi ərazilər və onlar haqqında məlumatlar hələ də ziddiyyətlidir. "Dəniz xalqı"nın Misir ilə döyüşü III Ramzesin əmri ilə Mədinət-Habu adlanan dəfn məbədində təsvir edilmişdir. Bu dəf məbədinin divarlarında yazılırdı:
" Heç bir ölkə Hettdən başlayaraq onların qarşısında dura bilmədi. Onlar arasında Peleset, Tjeker, Shekelesh, Denyen və Weshesh tayfaları məhv edildilər. Onlar Amurrada düşərgə salmışdılar, onlar onun insanlarını məhv etdilər, elə bil ki, onlar olmamışlar. Onlar birbaşa Misirə hərəkət edirdilər."
İstinadlar
- "Гараманты — властелины Сахары". 2021-11-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2012-03-30.
- "Реабилитация филистимлян". 2010-03-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2012-03-30.
- "«Народы моря». Падение Хеттской державы". 2013-06-21 tarixində . İstifadə tarixi: 2012-03-30.
- . 2010-10-04 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-03-30.
- . 2009-03-13 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-03-30.
- Several articles in Oren.
- Gardiner V.1 p.196.
- Manassa p.55.
Xarici keçidlər
- PlosOne dating the Sea People destruction of the Levant to 1192-90 BC
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Deniz xalqi nȝ ḫȝt w n pȝ ym Heroqliflerde Deniz xalqi Tunc dovrunun sonunda e e XIII esrde bolgesi Suriya Felestin Kipr ve Misiri isgal eden Araliq denizinde yaranmis xalqlardir Misir erazisine 2 defe hucum etmisdiler Birinci hucumlari nisbeten ugurlu olsa da ikinci hucumunda Misir fironu III Ramzes onlari meglub etmisdir Bu meglubiyyetden sonra onlar Araliq denizine koc etmisler Deniz xalqi terefinden Het dovleti suquta ugradilmisdir Deniz xalqi texminen e e 1450 ve e e 1150 ci iller arasinda movcud olmusdu KontekstXX esrde Deniz xalqi nin vetenini Doriler terefinden suqut eden Mikeniya sivilizasiyasi ni hesab edirdiler Belelikle XIII ve XI esrler arasina Mikeniya sivilizasiyasi agir meglubiyyete ugradildi hansi ki bu meglubiyyetden sonra bir daha qudretini berpa ede bilmedi Muasir tedqiqatcilar ise onlarin miqrasiyasini Troya muharibesi neticesinde tesir gosterdiyini bildirirler Tarixde bu koc adeten Deniz xalqinin kocu Deniz Budunlarinin kocu Deniz Qovmleri Kocu Egey Kocleri Egey Xalqlari Budunlari Qovmleri Kocu ve ya yalniz Qovmler Kocu adlandirilir Ilk defe Deniz xalqi termini fransiz tarixcisi Qaston Maspero terefinden 1881 ci ilde isledilmisdir Misir menbelerinde ise bu xalqlarin adalardan ve ya denizin ortasindan geldiyi gosterilir Bu menbelerde Deniz xalqinin her bir xalqi adlarda gosterilmisdir Deniz xalqi haqqinda melumatlar Misir menbelerinden Hettlerin axtarisindan ve arxeoloji qazintilarin tapilmisdir Mikeniya sivilizasiyasi ve Deniz xalqiMiken Mykenai medeniyyeti tunc silahli Hind Avropa koceri birliklerinden Axeylerin texminen e e 1900 cu illde Yunanistani zebt ederek yerli neolit cutculer uzerinde feodal esgeri bir suverenlik qurmasiyla baslayan bir medeniyyetdir Onlara Axey Yunanlar da deyirler Muxtelif zamanlarda Yunanistan yarimadasinin butun hakimiyyetini ele keceren Miken sivilizasiyasinin en parlaq dovru e e 1400 cu illerle e e 1100 cu iller arasinda olmusdur Bu dovrden baslayaraq Mikeniya krallari Krit adasindaki Minos sivilizasiyasini hemcinin butun Serqi Araliq denizindeki Minos ticaretini de idare altina almislar Miken sivilizasiyasinin yazisi Miken yazisi ve ya Miken yunancasi kimi bilinir Homerin Iliada eserinde movzu edilen Troya muharibesi esnasinda Miken doyusculeri Qerbi Anadolu bolgesi erazisinde meskunlasmalarina axinlar teskil etmisler Bunun neticesinde butun Qerbi Anadoluda meskunlasmalari Troyaya birlik gondererek destek olmuslar Miken sivlizasiyasinin siyasi varligi texminen e e 1100 cu ilde Makedoniyadan gelen demir silahli Dorilerin axinlariyla sona catmisdir Muasir tedqiqatcilara gore Deniz xalqi nin veteni mehz Mikeniya sivilizasiyasidir Onlarin axinlari Troya muharibesinden sonra baslamisdir Sonra Texminen e e 1100 cu ilde Mikeniya sivilizasiyasinin Doriler terefinden suqut etmesinden sonra Deniz xalqi denizn ortasinda ve adalarda meskunlasaraq Deniz xalqi adi altinda tayfa birliyi yaratmislar Onlar 9 tayfadan ibaret idiler Uqarit dovletine hucumlarSuriyanin qedim dovletleinden biri olan Uqarit dovleti Araliq denizi etrafinda Ras Samra tepesinde etrafinda yaranmisdi Texminen e e 6000 ci ilde burada ilk seherler meydana gelir Onlarin texminen 200 e yaxin allah ve ilaheleri var idi Uqarit dovleti e e XIV esrde Hett dovletinin terkibine qatilir Hett dovleti Deniz xalqi terefinden hucuma meruz qaldiqda Hettler Uqarit dovletinin ordusundan da istifade edirdiler E e XIII esrin sonlarindan baslayaraq Deniz xalqi nin Uqarit dovletine hucumlari baslayir E e 1192 cu ilde Deniz xalqi Uqarit dovletini meglub edir Bu meglubiyyetden sonra Uqarit dovleti suqut edir Deniz xalqi demek olar ki butun yasayis evlerini dagidir Uqarit dovletinin Deniz xalqi terefinden dagilmasindan sonra ondan yalniz 20 metr 25 hektar sahe qaliqlari qalmisdir Misire hucumlarMedinet Habu 2004 E e 1243 cu ilden baslayaraq Deniz xalqi nin Misire hucumlari baslayir E e 1219 cu ilde Deniz xalqi Nil cayinin deltasina hucum edirler Lakin hucum ugursuz olur Deniz xalqi ile Misir arasinda bas veren 6 saatliq doyusde Deniz xalqinin qosunu meglub olur Geri cekildikden sonra Deniz xalqi Finikiyaya hucum edirler Onlarin ikinci hucumlari da ugursuz olur Deniz xalqi yeniden geri cekilmeye mecbur olurlar Lakin buna baxmayaraq Deniz xalqi Misire agir zerbe vurur Misir xalqi evvelkine nisbeten agir bohran heyati surur Misir fironu Merneptaxin Karnak elyazmasinda yazilirdi Deniz xalqi bir sira dovletleri zebt etdiler Onlar arasinda Shardanes Shekelesh Aqwesh Lukka Turesh kimi tayfalar vurusurdular Deniz xalqi artiq Misirin qerb erazilerine catmisdilar Deniz xalqi e e 1173 cu ilde Misire ikinci defe hucum edir Lakin onlarin yuruslerinde evvelkinden ferqli olaraq aileleri de var idi Doyusculer oz arvad ve usaqlarini gemi ile Misire yuruse aparirdilar Bu defe Deniz xalqi nin tayfalari evvelkine nisbeten cox idi Onlar Misire hem sudan hem de qurudan hucum etmeye hazirlasirdilar Misir ile Deniz xalqi arasinda bas vermis doyus Finikiya erazisinde e e 1173 cu ilde bezi menbelere gore e e 1177 bas vermisdir Nehayet doyusun sonunda Deniz xalqi III Ramzesin qosunu terefinden darmadagin edilir Bu zaman Deniz xalqi bir nece tayfaya dagilaraq Araliq denizi sahiline koc edirler Lakin yegane donanma qalmisdir ki o da Nil etrafinda hereket edirdi Sonda onlar Misir qosunu ile qarsilasdi Doyusde III Ramzesin qosunu qelebe qazandi Misir qosunu Deniz xalqi na onlarin basqa sivilizasiyalara etdiyi vehsilikleri edirdiler Sag qalan tayfalari hemcinin arvad ve usaqlari qul etdiler Deniz xalqi bir daha evvelki qudretlerini berpa ede bilmirler Bu doyusden sonra Deniz xalqi haqqinda demek olar ki melumat yoxdur Yalniz qullarin Araliq denizine kocerek ozlerini Felestinliler adlandirdiqlari melumdur Qalan tayfalarin yerlesdiyi eraziler ve onlar haqqinda melumatlar hele de ziddiyyetlidir Deniz xalqi nin Misir ile doyusu III Ramzesin emri ile Medinet Habu adlanan defn mebedinde tesvir edilmisdir Bu def mebedinin divarlarinda yazilirdi Hec bir olke Hettden baslayaraq onlarin qarsisinda dura bilmedi Onlar arasinda Peleset Tjeker Shekelesh Denyen ve Weshesh tayfalari mehv edildiler Onlar Amurrada duserge salmisdilar onlar onun insanlarini mehv etdiler ele bil ki onlar olmamislar Onlar birbasa Misire hereket edirdiler Istinadlar Garamanty vlasteliny Sahary 2021 11 23 tarixinde Istifade tarixi 2012 03 30 Reabilitaciya filistimlyan 2010 03 25 tarixinde Istifade tarixi 2012 03 30 Narody morya Padenie Hettskoj derzhavy 2013 06 21 tarixinde Istifade tarixi 2012 03 30 2010 10 04 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2012 03 30 2009 03 13 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2012 03 30 Several articles in Oren Gardiner V 1 p 196 Manassa p 55 Xarici kecidlerVikianbarda Deniz xalqlari ile elaqeli mediafayllar var PlosOne dating the Sea People destruction of the Levant to 1192 90 BC