Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Dağlaləsi həyəcanı (nid. tulpenmanie, tulpomanie, tulpengekte və bollengekte) — Hollandiyada Qızıl Dövründə dağlaləsi (tulipa) soğanının qiymətinin anidən yüksəlməsinə verilən ad. Digər analoji hallarla müqayisədə bu nisbətən daha məşhuru hesab edilir. 1637-ci ilin fevral ayı dağlaləsi həyəcanının zirvə nöqtəsi hesab olunur. Həmin vaxt dağlaləsi istehsalı ilə bağlı müqavilələrin qiyməti bir işçinin illik gəlirinin 10 mislinə çatmışdır. Bu xəbər qısa zamanda bütün Hollandiyaya yayılır. Qısa zamanda bütün Avropada sahibkarlığın dağlaləsi növünə böyük maraq formalaşmışdır. Dağlaləsi həyəcanı terminindən indiki vaxtda varlıq qiymətlərinin gerçək qiymətlərindən fərqliləşməsini ifadə edən bir bənzətmə olaraq istifadə edilməkdədir.
Dağlaləsi həyəcanının məşhurlaşmasında bir ingilis jurnalist tərəfindən 1841-ci ildə yazılan "Fövqəladə Kütləvi yanılmalar və İzdihamların Həyəcanı" (ing. Extraordinary Popular delusions and the Madness of crowds) adlı əsərin böyük rolu olmuşdur. Makkeyə görə bir nöqtədə tək bir Semper "Augustus" soğanı üçün 12 akr (5 hektar) ərazi təklif edilmişdir. Makkeyn, qiymətlərin ani formada dəyişməsi nəticəsində investorların iflas etməsini və Hollandiya bazarlarında ciddi böhran keçirdiyni iddia edirdi. Bütün bu fikirlər tarix boyu bir çox şəxslər tərəfindən ciddi qəbul edilməmişdir. Ancaq buna baxmayaraq müəllifin əsəri dəfələrlə çap edilmişdir. Bir çox iqtisadiyyatçılar dağlaləsi həyəcanının adi böhran olduğunu qeyd edirlər. Bəziləri həyəcanın qiymət dəyişikliyi səbəbiylə reallaşa bilməyəcəyini iddia edir.
Dağlaləsi həyəcanı haqqında 1630-cu ilə qədər məlumatlara tarixi mənbələrdə rast gəlinmir. Bu ildən sonra da əldə edilən məlumatlar, ətraflı və ya etibarlı deyildir. Yalnız XIX əsrdən etibarən əldə edilən məlumatlar dağlaləsi həyəcanının tarixi haqqında məlumat verməyə imkan verir. İqtisadiyyatçılar öz araşdırmalarında qeyd etmişlər ki, XV əsrdə bir çox məhsulların qiyməti sürətlə artmış və ya azalmışdır. Məsələn, bəzi çiçək növləri də dağlaləsi kimi ilk dəfə gətirildiyində yüksək qiymətə satılırdı. Qiymətlərin yüksək olmasının səbəblərindən biridə dövrün parlamenti tərəfindən müqavilələrin aşağı bir əvəz qarşılığında ləğv edilməsinə imkan verən və müqaviləni qəbul edən şəxsin risklərini azaldan bir qanun çıxaracaq olması istiqamətindəki gözləntiləri ola bilər.
Tarixi
dağlaləsi, Avropaya XVI əsrin ortalarında Osmanlı İmperiyasından gətirilmişdir. Bir neçə ildən sonra Hollandiyada ən çox satılan bitkilərdən olmuşdur. Birləşmiş vilayətlərdə dağlaləsi istehsalının Flaman Botanist Charles de l'Écluse 1593-cü ildə Leiden Universitetində vəzifəsinə başlayıb "hortus academicus" adında botanika bağçasını qurduğundan sonra başladığı düşünülməkdədir. O, İmperatorun (I Ferdinand) elçisi Ogier də Busbecq tərəfindən Sultana göndərilən və sərt iqlim şəraitinə dözə bilən dağlaləsi soğanlarının yetişdirilməsinə başlamış və həmin dağlaləsi az müddət ərzində məşhurlaşmışlar.
dağlaləsi sürətlə arzuolunan lüks bir əşya və status göstəricisi halına gəldi və çox dəyişik rəng və çeşiddə özünü göstərdi. Qırmızı, sarı və ağ kimi təkrəngli olanlara Couleren, ağ zəmində çəhrayı və ya qırmızı kimi çox rəngli olanlara "Rosen", ağ üzərində bənövşəyi və ya mavi rənginə sahib olanlara Violetten, sarı üzərində qırmızı, qəhvəyi, bənövşəyi rəngli olanlara isə "Bizarden" kimi adlar verilib. Bu göz oxşayan və çox axtarılan dağlaləsi soğanları, mozaika virusunun bir növü olan dağlaləsiqıran virusla yoluxmuş olmaları nəticəsində parlaq rənglər və xəttlərlə birlikdə naxışlı bir görünüşlə yetişdirilməkdəydi.
dağlaləsi yetişdirənlər yeni dağlaləsi növlərinə mübaliğəli adlar vermişdir. İlk formaların çoxu Admirael (Admiral) ön adıyla və bağbanın adıyla birləşmiş olaraq xatırlanmışdır. Admirael van der Eijck bu şəkildə adlandırılan ehtimalla əllidən çox çeşiddən ən bilinənidir. "Generael" ("general") dağlaləsi, digər otuz növ dağlaləsi da tapılan başqa bir ön addır. Sonradan yetişdirilən çeşidlərə isə "Böyük İskəndər" və ya Scipio hətta "Admirallar Admiralı" kimi daha da mükəmməlçi adlar layiq görülmüşdür. Belə ki, adlandırmada sərbəstlik dağlaləsi növlərinin keyfiyyətlərində böyük fərqliliklərə səbəb olmuşdur. Bu növlərin çoxunun indiki vaxtda yox olmasına baxmayaraq, bəzi "xətalı" dağlaləsilər hələ ticarətdə mövcuddur.
Yetişdirilməsi
dağlaləsilər soğanlarından yetişir və həm toxumlarından həm də tumurcuqlarından inkişaf edə bilirlər. Soğandan əldə edilən toxumların çiçək verən bir soğana çevrilməsi 7–12 il ərzində meydana gəlir. Soğanlar çiçəyə çevrildiyində soğanın əsli itir lakin onun yerində bir neçə tumurcuqla birlikdə soğanın başqa bir surəti meydana gəlir. Düzgün şəkildə qulluq edildikdə bu tumurcuqlar öz soğanlarını yaradır. Mozaika virusu toxumlarla deyil, yalnız tumurcuqlar vasitəsilə yayılır; buna görə göz oxşayan növləri yetişdirmək uzun illər alır. Artma sürəti çox vaxt viruslar tərəfindən zəiflədilir. dağlaləsi aprel və mayda, yalnız bir həftəliyinə çiçək verir ikinci tumurcuqlar bundan çox qısa bir müddət sonra ortaya çıxar. Soğanlar iyundan sentyabra qədər sökülüb satıla bilər. Odur ki, dağlaləsi bazarında qiymətlərin formalaşması bu dövrlərə təsadüf edir.
İlin qalan aylarında tacirlər notariusda mövsüm sonunda dağlaləsi satın alacaqlarını nəzərdə tutan müqavilələr imzalayırdılar. Dolayısıyla müxtəlif "Müasir Maliyyə" metodlarla gülçülüyü inkişaf elətdirən hollandlar dözümlü bir mal olan dağlaləsi soğanları üçün bir maliyyə bazarı meydana gətirdilər. Başqa sözlə Müasir Maliyyə üsullarının çoxunu inkişaf etdirən hollandlar dözümlü bir mal olan dağlaləsi soğanları üçün bir bazar yaratmışlar. Bu bazarlarda ortaya satış 1610-cu ildə qüvvəyə girən daha sonra 1621, 1631 və 1636-cı illərdə təkrarlanan və ağırlaşdırılan sərəncamlar yolu ilə qadağan edilmişdir. Ortaya satış edənlər bu sərəncamlar əsasında məhkum edilməmiş lakin etdikləri müqavilələrin məcburi qüvvəsi azaldılmışdır.
Çiçəklərə olan rəğbət artdıqca peşəkar gülçülər viruslu soğanlara meyl göstərərək daha çox qiymət ödəmişlər. 1634-cü ildə fransızlardan gələn tələbin də təsiriylə bazara alverçi girməyə başlamışdır. 1636-cı ildə hollandlar mövsüm sonunda dağlaləsi alışını nəzərdə tutan müqavilələrin alınıb-satıldığı formal bir bazar meydana gətirmişdir. Tacirlər bir yerə gəlir və alıcılar əməliyyat başına 2,5% nisbətində 3 florine keçməmək şərtiylə "şərab pulu" adı altında bir ödəniş ödəyərdi. İlkin ödəniş ödənməzdi və tərəflər üçüncü tərəfin köməyi ilə deyil birbaşa bir-birləriylə müqavilə bağlayardılar. Konvensiya şərtlərinin tələb etdiyi müqavilələr bazarın 1637-ci ilin fevralında çökməsi səbəbiylə heç bir zaman gerçəkləşmədi. Bu ticarət vəba epidemiyasının yüksəlişə keçdiyi zamanında reallaşdığında ölümcül risk alma şəklində bir davranış formasının inkişafını təmin etmiş ola bilər.
Nadir dağlaləsi müqavilə qiymətləri 1636-cı il boyunca artmağa davam etdi. Noyabr ayında "mozaika virusu" ehtiva etməyən adi dağlalələrinin də qiyməti artmağa başladı. dağlaləsi müqavilələrinə əsaslanan ticarətdə gerçək dağlaləsi soğanlarının əllə dəyişdirməsi söhbət mövzusu olmadığından, Hollandiya xalqı bu ticarətin ləyaqətini alçaldan şəkildə "windhandel" (azərb. külək ticarəti) olaraq adlandırmışlar. Lakin 1637-ci ilin fevral ayında dağlaləsi soğanı müqavilələrinin qiymətləri birdən düşdü və dağlaləsi ticarəti dayanma nöqtəsinə gəldi.
Mövcud qiymət məlumatları
1630-cu illərdə müvafiq olaraq qeyd edilən qiymət məlumatlarının yoxluğu dağlaləsi həyəcanının güclənməsinə səbəb oldu. İqtisadçı Peter Garber 1633 və 1637-ci illər arasında satışda olan 39 növdə 161 soğandan məlumat toplamışdır, onlardan 53-ünün "Gaergoedt and Warmondt" (GW) tərəfindən qeydi aparılmşdır. Partlayışın son günü – 5 fevral 1637-ci ildə son dərəcə dəyişən doxsan səkkiz qiymət məlumatı qeyd edilmişdir. Satışlar birdən-birə bazar meöanizmi ilə reallaşdırılmışdır, kommersiya müqavilələri satılır, əkinçilər öz spot satışlarını edir, eyni zamanda notarius tərəfindən təsdiq edilmiş kommersiya müqavilələrilə məşğul olurdular. Mülk satışları da olurdu. Garbera görə "Mövcud qiymət məlumatları almalarla armudların qarışdırılmasından ibarətdir".
Makkeyin Sıxlıqların Həyəcanı
| Tək bir Viceroy soğanı üçün mübadilə edildiyi iddia edilən mal səbəti | |
|---|---|
| İki çuval buğda | 448ƒ |
| Dörd çovdar yükü | 558ƒ |
| Dörd kök öküz | 480ƒ |
| Səkkiz kök donuz | 240ƒ |
| On iki kök qoyun | 120ƒ |
| 480 Litr Şərab | 70ƒ |
| 5250 litr pivə | 32ƒ |
| İki ton kərə yağı | 192ƒ |
| 1,000 funt pendir | 120ƒ |
| Bir çarpayı | 100ƒ |
| Bir dəst paltar | 80ƒ |
| Gümüş kubok | 60ƒ |
| Cəmi | 2500ƒ |
dağlaləsi həyəcanının dövrümüzdəki problemləri şotland jurnalist Çarliz Makkeyin 1841-ci ildə nəşr etdiyi "Fövqəladə kütləvi yanılmalar və izdihamların həyəcanı" kitabı ilə başlamışdır. Makkey kitabında kütlələrin bəzən ağıldankənar davrandığını, dağlaləsi həyəcanı hadisəsinin də bu faktın "Cənub dənizi partlayışı" və "Missisipi Şirkəti" ilə birlikdə ən qabaqcıl nümunələrindən olduğunu bildirir. İddialarının qaynağı böyük nisbətdə Con Bekmenin "İxtiralar, Kəşflər və köklərin tarixi" adlı 1797-ci ildə nəşr olunan işinə söykənir. Əsasında Bekmenin və bu səbəbdən Makkeyin iddiaları 1637-ci ildə anonim yazarlar tərəfindən yaradılan üç anonim kitabça dayanır. Makkeyin kitabı nəsillər boyu iqtisadçılar və birja iştirakçıları arasında məşhurluğunu qorumuşdur. dağlaləsi həyəcanının spekulyativ bir partlayış kimi təqdim edən ön mühakiməli açıqlaması 1980-ci illərdən sonra iqtisadçılar tərəfindən araşdırılsa da, şöhrəti davam etmişdir.
Makkeyə görə 1600-cü illərdə dağlaləsinin artan məşhurluğu bütün bir xalqın diqqətini çəkdi; "əhalinin hamısı ən aşağı siniflərinə qədər dağlaləsi ticarətinə daxil oldu". 1635-ci ildə, 40 soğanın 100,000 florin (Hollandiya quldeni olaraq da məşhurdur) satıldığı qeyd edilmişdir. Qarşılaştırmaq lazım olsa 1 ton yağ 100 florin mal olduğu halda, səriştəli bir işçi ildə 150 florin qazanırdı. "Səkkiz bəslənmiş donuz"un xərci isə 240 florin idi.( görə bir florin, 2002-ci ildəki 10.28 €nun alış gücünə sahib idi)
1636-cı ildə dağlalələri Hollandiyanın müxtəlif şəhərlərindəki və qəsəbələrindəki birjalarda satılmışdır. Bu dağlaləsi ticarətinin cəmiyyətin bütün üzvləri tərəfindən aparılmasına təşviq etmişdir. Makkey, dağlaləsi bazarında fərziyyə etmək üçün digər növdə mülklərini satmağa və ya mübadilə etməyə çalışan şəxslərdən də bəhs etmişdir. Məsələn hazırdakı iki soğanından birini almaq qarşılığında 12 akr ərazi verən və ya tək bir "Viceroy" soğanı üçün 2500 dəyərində bir mal səbətini verən insanlar olmuşdur.
 | "Çox adam birdən varlandı. Xalqın qarşısına qızıldan bir çəngəl təqdim edildi və insanlar bir-biri ardına bal pətəyinin ətrafındakı arılar kimi dağlaləsi dükanlarına çatdı. Hər kəs lale ehtirasının sonsuza qədər sürəcəyini, dünyanın hər tərəfindən zənginlərin Hollandiyaya gələrək nə qiymət tələb olunursa verəcəyini xəyal etdi. Avropanın zənginləri Zuyder Zee limanlarına çatacaqdı və yoxsulluq Hollandiyanın iqlimindən silinəcəkdi. Soylular, vətəndaşlar, fermerlər, təmirçilər, dənizçilər, xidmətçilər və hətta baca təmizləyiciləri və əntiqçilər belə dağlaləsinə girişdilər. |  |
Artan həyəcan, Makkeyin də izah etdiyi bir neçə heyrətamiz, lakin doğru olma ehtimalı zəif rəvayəti də ortaya çıxardı. Söz-söhbətə görə bir dənizçi, tacirlərdən birinə aid qiymətli bir dağlaləsi soğanını səhvən udar. Tacir və ailəsi dənizçini taparaq "12 ay ərzində bütün bir tayfa bəsləyəcək qiyməttə bir naharı yeməkdən" dava edir. Dənizçi lalə soğanını udduğu üçün həbsə atılır. Liliaceae soğanları yeyilə bilən olmadığı, zəhərli olduğu və dadı da normal bir soğandan çox fərqli olduğu üçün bu hekayənin gerçək olma ehtimalı yox kimidir.
Aldığı laləni daha yüksək qiymətlə geri satmağa ümid edən xalq hər səfərində daha yüksək qiymət verirdi. Nə var ki belə bir nizam ən yüksək qiyməti verib bütün dağlalələri satın almadan davam edə bilməz. 1637-ci ilin fevral ayında, dağlaləsi tacirləri yaxşıca artan qiymətlərdən alıcı tapa bilmədilər. Bazarda bu realizasyon etibarlı olduğunda lalə tələbi çökdü və spekulyativ balon dövründə qiymətlər bir anda söndü. Bəziləri əlində bazardakının on qatına bərpa etmə taahhüdü ehtiva edən müqavilələrlə, bəziləri də bazar qiyməti öhdəlikləri qiymətin yalnız əlavə birinə bərabər gələn dağlaləsi ilə qaldı. Makkey, çətinlik içindəki Hollandiyalıların digər tacirlərə qarşı ittihamlara girişdiyini iddia edir.
Makkeyə görə vahiməyə düşən alverçilər hökumətdən yardım istədi; bu tələbləri lalə alışı müqavilələrinin yüzdə on qiymətlə ləğv ediləbilməsinin təmin edilməsi ilə qarşılandı. Bütün tərəfləri razı edə biləcək həll yolları axtarılsa da, bunlar nəticəsiz qaldı. Sonunda həyəcan başa çatdı. Tənəzzülün sonunda əlində lalələrlə qalan şəxslərə heç bir məhkəmə müqavilə məbləğinin ödənilməsi istiqamətində qərar vermədi, hakimlər borcun qumar yolu ilə meydana gəldiyini bildirib, ödənilməyəcəyi qərarına gəldilər.
Makkey digər Avropa ölkələrində də bənzər lalə hadisələrinin görüldüyünü, amma heç birinin Hollandiyadakı səviyyəyə gəlmədiyini ifadə etmişdir. Özü eyni zamanda lalədəki qiymət enişinin uzun illər boyunca geniş bir iqtisadi təlatümə səbəb olduğunu irəli sürür.
Müasir yanaşmalar
Makkeyin açıqlana bilməyən həyəcan olaraq xarakterizə etməsi 1980-ci illərə qədər tənqid edilmədi və incələnmədi. Lakin o zamandan günümüzə xüsusilə spekulyativ balonlara qarşı şübhəli yanaşmalarıyla bilinən təsirli bazarlar fərziyyəsi tərəfdarları bu hadisənin səhv və əskik olaraq əks etdirildiyini bildirmişdi. Anna Qoldqar 2007-ci ildəki "Tulipmania" adındakı akademik işində hadisənin "çox kiçik bir qrup" ilə məhdud qaldığını və dövrlə bağlı izah edilənlərin bir və ya iki dənə təbliğat və intihal ilə əsaslanmış olduğunu iddia etmişdir. Pyotr Qerber, şarın, vəba qaçqını olan kütlələr tərəfindən ağrılı lalə bazarından istifadə edilərək oynanan mənasız bir əyyaş oyunundan başqa bir şey olmadığını" irəli sürür
Makkeyin çalışması cəmiyyətin geniş bir seqmentinin lalə ticarətinə girdiyini qarşıya qoyarkən, Qoldqarın arxivlənmiş müqavilələr üzərindəki işində lalə ticarətinin zirvəsində belə soylular tərəfindən deyil, demək olar tamamilə tacir və iş adamları tərəfindən icra edildiyi nəticəsinə gəlmişdir. Şardan irəli gələn iqtisadi sarsıntı çox məhdud idi. Bazardakı alıcı və satıcıların gəlirlərini təyin etməyi bacaran Qoldqar, maliyyə çətinliyi yaşayanların sayını yarım düzinədən az olaraq təsbit etmiş, onların dahi dağlaləsi üzündən çətinliyə düşdüyündən əmin oluna bilməmişdir. Bu çox da çaşdırıcı deyil. Qiymətlər yüksəlmiş olsa belə, alıcı və satıcılar arasında pul əl dəyişdirməmişdir. Bu səbəbdən xeyirlər satıcılar üçün heç bir zaman realizə olmamışdır. Satıcılar mənfəəti gözləyərək kredit istifadə edərək başqa alımlar etmədiyi müddətcə qiymətlərdəki eniş kiminsə pul itirməsinə səbəb olmamışdır.
Rasional şərhlər
1636-37-ci illərdə lalə müqavilələrinin qiymət artımı və enişi yaşadığı mövzusunda şübhə yoxdur, lakin təəccüblü bir qiymət artımı və enişi belə bir spekulyativ şarın meydana gəlib sonra itdiyi nəticəsi bizə səbəb ola bilməz. Lalə həyəcanının iqtisadi şar kimi qiymətləndirilə bilməsi üçün lalə soğanlarının qiymətlərinin daxili dəyərlərindən uzaqlaşmış olması lazım idi. Müasir iqtisadçılar qiymətlərdəki artım və enişin niyə şarla nəticələnməyəcəyini açıqlayan dəlilləri təqdim etmişdir.
1630-cu illərdəki yüksəliş Otuzillik müharibə dövründə bir durğunluq dövrü ilə üst-üstə düşdü. Buna görə bazar qiymətləri (heç olmasa başlanğıcda) tələbdəki artıma rasional bir cavab verirdi. Lakin qiymətlərdəki eniş, yüksəlişə görə daha sürətli və təəccüblü şəkildə reallaşdı. 1637-ci ilin fevral ayından sonra satış məlumatları ümumiyyətlə tapılmayıb. Lakin lalə soğanına dair əldə qalan bir neçə məlumat yaşanan çılğınlıqdan sonra onillər boyunca dəyər itkisi yaşandığını göstərdi.
Çiçək qiymətlərindəki dalğalanma
Qerber mövcud qiymət məlumatlarını -lalənin yerini zanbağa verdiyi dövr olan- XIX əsrin əvvəllərindəki dağlaləsi qiymətləri ilə müqayisə etmiş və bənzər bir qiymət təsbit etmişdir. dağlaləsi ilk dəfə yayıldığı zaman tələb güclü olduğundan bütün istehsalçılar satışa dağlaləsi çıxarmağa başlamışdır. Zanbaqlara olan laqeydlik artdığında qiymətlər də enişə keçmişdir. Ən bahalı soğanlar 30 il içərisində dəyərlərinin 1%-inə enmişdir. Qerber eyni zamanda, "Az miqdardakı dağlaləsi soğanının yaxın zamanlarda 1 milyon qilderə (1987 quru ilə 480,000 ABŞ dollarına) alıcı tapdığını" ifadə edərək bu gün belə çiçəklərin həddindən artıq dərəcədə yüksək qiymətlərə çıxa biləcəyini göstərmişdir. Həmçinin qiymət artımı əkin olan il içində reallaşdığında yetiştiricilər qiymət artımına istehsal artımıyla cavab vermə fürsəti tapa bilməmişdirlər.
Mövzu dəyişikliyi
Kaliforniya Universiteti İqtisadiyyat Professoru Öül E. Zopmson (ing. Earl A. Thompson) 2007 məqaləsində Qerberin şərhinin dağlaləsi soğanı müqavilələrindəki həddindən artıq kəskin enişi açıqlamadığını ifadə etmişdir. İllik olaraq hesablanan qiymət enişi digər çiçək növlərində orta hesabla 40% ikən dağlaləsi üçün 99,999% olmuşdur. Zompson dağlaləsi həyəcanı üçün başqa bir açıqlama daha gətirmişdir. Hollandiya parlamentinin dağlaləsi müqavilələrinin işləyiş şəklini dəyişdirən (əsasən Otuzillik müharibədə bir Almaniya məğlubiyyətinə görə zərərə uğrayan Hollandiyalı dağlaləsi istehsalçıları tərəfindən dəstəklənən) bir qərarnaməni gündəmə almışdı.)
| | 24 fevral 1637-ci ildə Müstəqil Hollandiya Gülçülər Lojası daha sonra parlamentin də imzaladığı bir qərarla 30 noyabr 1636-cı ildən sonra və yazda nağd pul bazarının açılışından əvvəl yazılan bütün gələcək müqavilələrinin opsiyon müqaviləsi kimi qiymətləndiriləcəyini elan etdi. Bunu etmək üçün resipientləri dağlaləsini müqavilə qiymətindən alma məcburiyətindən qurtarıb, satıcıya kiçik nisbətdə sabit bir yüzdə ilə kompensasiya etmə şərti qoyaraq etdilər. | |
Bu parlament qərarından əvvəl dağlaləsi müqaviləsinin (müasir finansda gələcək əməliyyatlar müqaviləsi) alıcısı qanuni olaraq dağlaləsi soğanlarını almaqla öhdəçilikli idilər. Fərman, bu müqavilələrin təbiətini dəyişdirdi, beləcə spot qiymət (bazar qiyməti) düşsə alıcı müqavilə məbləğinin hamısını ödəməkdənsə bir cəza ödənişi ödəyərək dağlaləsi soğanlarını almaqdan imtina edə bilərdi. Qanundakı bu dəyişiklik müasir terminologiya ilə düşünüldüyündə gələcək əməliyyatlar müqavilələrinin opsiyon müqaviləsinə çevrilməsidir. Bu təklif 1636-cı ilin payız aylarında müzakirə edilməyə başlanmışdır; əgər investorlar bu təklifin yasalaşacağını öngörmüşlerse qiymətlər də ehtimalla artmışdır.
Bu fərman müqaviləni satın alan birinə müqavilə qiymətinin yalnız 100-də 3 ½ ilə (başqa bir deyimlə müqavilənin təxminən 1/30-i) müqaviləni ləğv edə bilmə imkanı gətirmişdir. Buna görə investorlar getdikcə daha bahalı müqavilələr almışlar. Bir spekulyator 100 gilder məbləğində alış müqaviləsi edib qiymətlər 100 gilderin üstünə çıxdığı zaman aradakı fərqdən mənfəət və ya qiymət düşdüyündə yalnız 3 ½ gilder ödəyərək müqaviləni ləğv edə bilərdi. Bu səbəbdən 100 gilder nominal qiymətli bir müqavilə əslində 3 ½ gilderdən çoxuna aid olmurdu. Fevral ayında müqavilə qiymətləri təpəyə çıxdığında Hollandiya nüfuzluları dövrəyə girərək bu müqavilələrin ticarətinə son verdilər.
Zompson dövr ərzində dağlaləsi soğanlarındaki gerçək satışların eyni səviyyələrdə qaldığını bildirir. Bu səbəbdən Zompson, çılğınlığın əslində müqavilə öhdəliklərdəki dəyişməyə bağlı rasional bir reaksiya olduğunu müdafiə edir. Gələcək əməliyyatlar və opsiyon müqavilələrindəki ödənişlərə dair məlumatlardan istifadə edən Zompson, dağlaləsi soğanı müqaviləsi qiymətlərinin rasional iqtisadi bir modelin nəzərdə tutduğu bir şəklə yaxın olaraq dalğalandığını söyləyərək "müqavilə qiymətlərinin dağlaləsi həyəcanının əvvəlində, əsnasında və sonrasında bazar fəaliyyəti anlayışının diqqətə çarpan bir nümunəsini meydana gətirdiyini" iddia edir.
Tənqidlər
Bəzi digər iqtisadiyyatçılar bu faktorların dağlaləsi qiymətlərindəki təəccüblü artım və azalmaları tamamilə açıqlaya bilmədiyinə inanırlar. Qerberin nəzəriyyəsi adi dağlaləsi soğanlarının müqavilələrindəki bənzər qiymət hərəkətlərini açıqlaya bilmədiyi üçün tənqid edilir. Bəzi iqtisadiyyatçılar isə spekulyativ şarlarla əlaqədar olaraq Amsterdam Bankının depozitlərindəki artımı nümayiş etdirərək, bankın o dövrdə tətbiq etdiyi genişləməmeyilli pul siyasəti kimi bəzi digər faktorları səbəb göstərmişdirlər.
İctimai həyəcan və mirası
Makkeyin hekayəsinin məşhurluğu "Fövqəladə Kütləvi Həyəcanlar"ın təkrar nəşrləriylə davam etmişdir. Bernard Berç (ing. Bernard Baruch) (1932), Andrey Tobias (ing. Andrew Tobias) (1980), Maykl Levis (ing. Michael Lewis) (2008) və Devid C. Şnayder (ing. David J. Schneider) (1993) kimi müəlliflərin ön sözləriylə dəfələrlə nəşr olunması təmin edilmişdir. Kitabın ən azı altı fərqli versiyası nəşr olunmuşdur.
Qoldqar (ing. Goldgar), dağlaləsi həyəcanının iqtisadi və ya spekulyativ bir şar olmasa da başqa bir səbəbdən ötəri Hollandiya xalqı üçün təsirinin böyük olduğunu müdafiə edir. "Maliyyə böhranı çox az adama təsir etmiş olsa da dağlaləsi həyəcanının təsiri diqqətçəkən idi. Bütün bir dəyər mühakiməsi sorğulanacaq hala gəldi." 17-ci əsrdə bir çiçək qədər məşhur bir şeyin dəyərinin çox adamın bir illik gəlirini keçməsi xəyal edilə biləcək bir şey deyil. Yalnız yayda yetişən çiçəklərin qiymətlərinin qış ayında bu qədər dəlicə dalğalanmasını düşünmək "dəyər" anlayışını tam bir xaosa sürümüşdür".
Bekmen və Makkeyin yazıları kimi dağlaləsi həyəcanından bəhs edən mənbələrin çoxu iqtisadi zərərin ölçülərini göstərən dəlillər olaraq qaynaq kimi göstərilmişdir. Bu kitabçalar şarın qurbanları tərəfindən yazılmamış, dini fikirlərlə ortaya çıxmışdır. Sosial gərginlik, əxlaqi nizamın pozulmasına bağlanmış "cənnət çiçəyinə maraq göstərməkdənsə dünyəvi çiçəyə maraq göstərməyin acı nəticəsi"nə dəlil olaraq təqdim edilmişdir.
Təxminən yüz il sonra Missisipi Şirkəti və Cənub dənizi Şirkətinin 1720-ci illərdə iflasa uğraması ilə dağlaləsi həyəcanı təkrarən gündəmə gəldi. Con Bekmen ing. Johann Beckmann 1780-ci ildə həyəcandan ilk dəfə bəhs edərkən, müqayisəetməsini dövrün müvəffəqiyyətsiz şans oyunlarıyla etdi. Qoldqarın fikrinə görə maliyyə bazarlar haqqındakı Burton Malkielin "Birjada Təsadufi Seyir" (1973) və Con Kennez (ing. John Kenneth) Qelbreyzin (ing. Galbraith 1987 birja böhranından dərhal sonra 1990-cı ildə yazılan "E Şort Histri of Finansial Eforiya" (ing. A Short History of Financial Euphoria) kimi maliyyə bazarları haqqında müasir məşhur kitabların əhəmiyyətli bir qismi dağlaləsi həyəcanını bir əxlaq dərsi olaraq istifadə etmişdir. dağlaləsi bazarının müvəqqətiliyi, Qreqori Mequrinin (ing. Gregory Maguire) "Ögey Bacının Etirafları (1999) adlı romanına da mövzu olmuşdur.
dağlaləsi həyəcanı, 1995–2001 dot-com şarı əsnasında yenidən məşhur bir mənbə qaynağı olmuşdur. Daha da yaxın zamanlarda jurnalistlər onu riskli tutsat kreditləri böhranına bənzətmişdir. Həyəcanı davam edən məşhurluğunu baxmayaraq iqtisadçıları təsirli bazar fərziyyəsi ilə şərh gətirməsinə toxunan Sleytdən Daniyel Qros: "Əgər bu şərhlər doğrudursa, iqtisadiyyat yazarlarının dağlaləsi həyəcanını əllərinin altındakı şar bənzətmələri siyahısından silmələri lazım olacaq" şəklində şərh etmişdir.
İstinadlar
- Nusteling, H. (1985) Welvaart en Werkgelegenheid in Amsterdam 1540–1860, p. 114, 252, 254, 258.
- "Tulipomania: The Story of the World's Most Coveted Flower & the Extraordinary Passions It Aroused." Mike Dash (2001).
- Shiller, 2005. səh. 85
- French, 2006. səh. 3
- "The Tulipomania", Chapter 3, in Makkey, 1841.
- Thompson, 2007. səh. 99
- Kindleberger, 2005. səh. 115
- Kuper, Simon "Petal Power Arxivləşdirilib 2015-05-07 at Archive.today" (Review of Goldgar, 2007), Financial Times, 12 may 2007. 1 Temmuz 2008
- "A pamphlet about the Dutch tulipomania". Wageningen Digital Library. 2006-07-14. 2012-05-27 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-06-29.
- Garber, 1989. səh. 537
- Dash, 1999. səh. 59–60
- Goldgar, 2007. səh. 32
- Goldgar, 2007. səh. 33
- Dash, 1999. səh. 66
- Phillips, S. in Brunt, A.A., Crabtree, K., Dallwitz, M.J., Gibbs, A.J., Watson, L. and Zurcher, E.J. (eds.). "Tulip breaking potyvirus". Plant Viruses Online: Descriptions and Lists from the VIDE Database. 1996-08-20. (#cite_web_url); (#accessdate_missing_url) ([[:Category:|link]])[[Category:]]
- Garber, 1989. səh. 542
- Dash, 1999. səh. 106–07
- Garber, 2000. səh. 41
- Garber, 1989. səh. 541–42
- Garber, 2000. səh. 33–36
- Thompson, 2007. səh. 101, 109–11
- Garber, 1989. səh. 543
- Garber, 2000. səh. 37–38, 44–47
- Goldgar, 2007. səh. 322
- Garber, 1989. səh. 543–44
- Garber, 2000. səh. 49–59, 138–144
- Makkeyə Makkey, 1841 və Schama, 1987’yə görə tək bir soğan üçün bu qədər malın mübadilə edilməsi gerçəkləşmişdir, lakin Kreleyc (ing. Krelage) (1942) və Garber, 2000. səh. 81–83 anonim orijinal qaynağın bu şəkildə şərh edilməsinə etiraz edərək bu mal səbətinin yalnız Hollandiya florininin o zamanki alış gücünü göstərməsi üçün verildiyini irəli sürür.
- Garber, 1990. səh. 37
- Goldgar, 2007. səh. 323
- . 2011-09-28 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-09-10.
- Garber, 1989. səh. 535
- Garber, 2000. səh. 81
- Goldgar, 2007. səh. 141
- Goldgar, 2007. səh. 247–48
- Goldgar, 2007. səh. 233
- Thompson, 2007. səh. 100
- Thompson, 2007. səh. 103
- Garber, 1989. səh. 553–54
- Garber, 1989. səh. 555
- Garber, 1989. səh. 555–56
- Thompson, 2007. səh. 103–04
- Thompson, 2007. səh. 101
- Thompson, 2007. səh. 111
- Thompson, 2007. səh. 109
- Kindleberger, Aliber, 2005. səh. 115–16
- French, 2006. səh. 11–12
- Introduction by Andrew Tobias to "Extraordinary Popular Delusions and the Madness of Crowds" (New York: Harmony Press, 1980) available on-line at Andrew Tobias, Money and Other Subjects 2008-09-18 at the Wayback Machine. Yoxlanılıb: 2008–08-12
- Goldgar, 2007. səh. 18
- Goldgar, 2007. səh. 276–77
- Goldgar, 2007. səh. 260–61
- Goldgar, 2007. səh. 307–09
- Goldgar, 2007. səh. 313
- Goldgar, 2007. səh. 314
- Galbraith, 1990. səh. 34
- Malkiel, 2007. səh. 35–38
- Maguire, HarperCollins, 1999
- Goldgar, 2007. səh. 329
- "Bubble and Bust; As the subprime mortgage market tanks, policymakers must keep their nerve" (ingilis). The Washington Post. 2007-08-11. 2011-05-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-06-29.
- Scott Horton. "Harpers.org". The Bubble Bursts (ingilis). Harper's Magazine. 2008-01-27. 2008-06-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-06-29.
- Daniel Gross. (ingilis). Slate. 2004-08-16. 2008-07-06 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-06-29.
Ədəbiyyat
- (nid.) P. Cos (1637) – Verzameling van een meenigte tulipaanen, naar het leven geteekend met hunne naamen, en swaarte der bollen, zoo als die publicq verkogt zijn, te Haarlem in den jaare A. 1637, door P. Cos, bloemist te Haarlem. – Haarlem : [s.n.], 1637. – 75 pl. available online at Wageningen Tulip Portal 2005-04-04 at the Wayback Machine. Retrieved on August 11, 2008.
- Dash, Mike, Tulipomania: The Story of the World's Most Coveted Flower and the Extraordinary Passions It Aroused, London: Gollancz, 1999, ISBN
- French, Doug, "The Dutch monetary environment during tulipomania" (PDF), The Quarterly Journal of Austrian Economics, 9 (1), 2006: 3–14, doi:10.1007/s12113-006-1000-6. Retrieved on June 24, 2008.
- Galbraith, J. K., A Short History of Financial Euphoria, New York: Penguin Books, 1990, ISBN
- Garber, Peter M., "Tulipmania", Journal of Political Economy, 97 (3), 1989: 535–560, doi:10.1086/261615
- Garber, Peter M., "Famous First Bubbles", The Journal of Economic Perspectives, The Journal of Economic Perspectives, Vol. 4, No. 2, 4 (2), 1990: 35–54, doi:10.1257/jep.4.2.35, JSTOR 1942889. (subscription required)
- Garber, Peter M., Famous First Bubbles: The Fundamentals of Early Manias, Cambridge: MIT Press, 2000, ISBN
- Goldgar, Anne, Tulipmania: Money, Honor, and Knowledge in the Dutch Golden Age, Chicago: University of Chicago Press, 2007, ISBN
- Hooper, William R., "The Tulip Mania", Harper's New Monthly Magazine, 52 (340), April 1876, 743–746
- Krelage, E. H., Bloemenspeculatie in Nederland, Amsterdam: P. N. van Kampen & Zoon, 1942
- Kindleberger, Charles P.; Aliber, Robert, Manias, Panics, and Crashes: A History of Financial Crises (5th), Hoboken: Wiley, 2005, ISBN
- Mackay, Charles, , London: Richard Bentley, 1841, 2008-03-31 tarixində orijinalından arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2008-08-15
- Malkiel, Burton G., A Random Walk Down Wall Street (9th), New York: W. W. Norton, 2007, ISBN
- Malkiel, Burton G. A Random Walk Down Wall Street (9th). New York: W. W. Norton. 2007. ISBN .
- Pavord, Anna, The Tulip, London: Bloomsbury, 2007, ISBN
- Pollan, Michael, The Botany of Desire, New York: Random House, 2002, ISBN
- Schama, Simon, The Embarrassment of Riches: An Interpretation of Dutch Culture in the Golden Age, New York: Alfred Knopf, 1987, ISBN
- Steimetz, Seiji S. C., Bubbles // David R. Henderson (ed.) (redaktor), Concise Encyclopedia of Economics (2nd), Indianapolis: Library of Economics and Liberty, 2008, ISBN , OCLC 237794267 ([[:Category:|link]])[[Category:]]
- Shiller, Robert J., Irrational Exuberance (2nd), Princeton: Princeton University Press, 2005, ISBN
- Thompson, Earl, (PDF), Public Choice, 130 (1–2), 2007: 99–114, doi:10.1007/s11127-006-9074-4, 2008-09-23 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2008-08-15
Həmçinin bax
- Osmanlı dövlətində Lalə dövrü
- , Viktoriya dövründə orxideya kolleksiyaçılığının anormal həddlərə qalxdığı dövr.
- – digər bir spekulyativ şar.
Xarici keçidlər
- Early Speculative Bubbles and Increases in the Supply of Money, a book by economist detailing the Dutch crisis
- Wageningen Tulip Portal, an extensive collection of historical resources, including scanned images of 17th-century Dutch tulip books and pamphlets, from Wageningen UR Library
- Page on the Tulip Breaking potyvirus from Plant Viruses Online 2009-02-20 at the Wayback Machine
- Charles McKay's Account of Tulipomania in Modern English
- Charles Mackay's The Madness of Crowds is available from Project Gutenberg
- Tulipomania, part of the Encyclopædia Romana by James Grout.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Daglalesi heyecani nid tulpenmanie tulpomanie tulpengekte ve bollengekte Hollandiyada Qizil Dovrunde daglalesi tulipa soganinin qiymetinin aniden yukselmesine verilen ad Diger analoji hallarla muqayisede bu nisbeten daha meshuru hesab edilir 1637 ci ilin fevral ayi daglalesi heyecaninin zirve noqtesi hesab olunur Hemin vaxt daglalesi istehsali ile bagli muqavilelerin qiymeti bir iscinin illik gelirinin 10 misline catmisdir Bu xeber qisa zamanda butun Hollandiyaya yayilir Qisa zamanda butun Avropada sahibkarligin daglalesi novune boyuk maraq formalasmisdir Daglalesi heyecani termininden indiki vaxtda varliq qiymetlerinin gercek qiymetlerinden ferqlilesmesini ifade eden bir benzetme olaraq istifade edilmekdedir 1637 ci ilden bir kataloqda gorulen ve Viceroy olaraq da bilinen daglalesi Olculeri muxtelif oldugu ucun Viceroy un soganlarinin sayi da muxtelif olurdu Qiymeti 3000 4200 Hollandiya quldenine qeder yukselirdi Daglalesi heyecaninin meshurlasmasinda bir ingilis jurnalist terefinden 1841 ci ilde yazilan Fovqelade Kutlevi yanilmalar ve Izdihamlarin Heyecani ing Extraordinary Popular delusions and the Madness of crowds adli eserin boyuk rolu olmusdur Makkeye gore bir noqtede tek bir Semper Augustus sogani ucun 12 akr 5 hektar erazi teklif edilmisdir Makkeyn qiymetlerin ani formada deyismesi neticesinde investorlarin iflas etmesini ve Hollandiya bazarlarinda ciddi bohran kecirdiyni iddia edirdi Butun bu fikirler tarix boyu bir cox sexsler terefinden ciddi qebul edilmemisdir Ancaq buna baxmayaraq muellifin eseri defelerle cap edilmisdir Bir cox iqtisadiyyatcilar daglalesi heyecaninin adi bohran oldugunu qeyd edirler Bezileri heyecanin qiymet deyisikliyi sebebiyle reallasa bilmeyeceyini iddia edir Daglalesi heyecani haqqinda 1630 cu ile qeder melumatlara tarixi menbelerde rast gelinmir Bu ilden sonra da elde edilen melumatlar etrafli ve ya etibarli deyildir Yalniz XIX esrden etibaren elde edilen melumatlar daglalesi heyecaninin tarixi haqqinda melumat vermeye imkan verir Iqtisadiyyatcilar oz arasdirmalarinda qeyd etmisler ki XV esrde bir cox mehsullarin qiymeti suretle artmis ve ya azalmisdir Meselen bezi cicek novleri de daglalesi kimi ilk defe getirildiyinde yuksek qiymete satilirdi Qiymetlerin yuksek olmasinin sebeblerinden biride dovrun parlamenti terefinden muqavilelerin asagi bir evez qarsiliginda legv edilmesine imkan veren ve muqavileni qebul eden sexsin risklerini azaldan bir qanun cixaracaq olmasi istiqametindeki gozlentileri ola biler TarixiHendrik Qerits Pot ing Hendrik Gerritsz Pot terefinden 1640 ci ilde cekilen daglalesi heyecani benzetmesi Cicek ilahesi Flora axsamci serraflar ve iki sifetli bir qadinla kuleyi arxasina alib gederken Harlem toxuculari denizdeki yox oluslarina qeder onlara yoldasliq edir daglalesi Avropaya XVI esrin ortalarinda Osmanli Imperiyasindan getirilmisdir Bir nece ilden sonra Hollandiyada en cox satilan bitkilerden olmusdur Birlesmis vilayetlerde daglalesi istehsalinin Flaman Botanist Charles de l Ecluse 1593 cu ilde Leiden Universitetinde vezifesine baslayib hortus academicus adinda botanika bagcasini qurdugundan sonra basladigi dusunulmekdedir O Imperatorun I Ferdinand elcisi Ogier de Busbecq terefinden Sultana gonderilen ve sert iqlim seraitine doze bilen daglalesi soganlarinin yetisdirilmesine baslamis ve hemin daglalesi az muddet erzinde meshurlasmislar daglalesi suretle arzuolunan luks bir esya ve status gostericisi halina geldi ve cox deyisik reng ve cesidde ozunu gosterdi Qirmizi sari ve ag kimi tekrengli olanlara Couleren ag zeminde cehrayi ve ya qirmizi kimi cox rengli olanlara Rosen ag uzerinde benovseyi ve ya mavi rengine sahib olanlara Violetten sari uzerinde qirmizi qehveyi benovseyi rengli olanlara ise Bizarden kimi adlar verilib Bu goz oxsayan ve cox axtarilan daglalesi soganlari mozaika virusunun bir novu olan daglalesiqiran virusla yoluxmus olmalari neticesinde parlaq rengler ve xettlerle birlikde naxisli bir gorunusle yetisdirilmekdeydi Ciceklerin sessiz heyati Ambrossi Bosart ing Ambrosius Bosschaert terefinden 1573 1621 ci illerde olaraq bilinen dovrden bir sekil daglalesi yetisdirenler yeni daglalesi novlerine mubaligeli adlar vermisdir Ilk formalarin coxu Admirael Admiral on adiyla ve bagbanin adiyla birlesmis olaraq xatirlanmisdir Admirael van der Eijck bu sekilde adlandirilan ehtimalla elliden cox cesidden en bilinenidir Generael general daglalesi diger otuz nov daglalesi da tapilan basqa bir on addir Sonradan yetisdirilen cesidlere ise Boyuk Iskender ve ya Scipio hetta Admirallar Admirali kimi daha da mukemmelci adlar layiq gorulmusdur Bele ki adlandirmada serbestlik daglalesi novlerinin keyfiyyetlerinde boyuk ferqliliklere sebeb olmusdur Bu novlerin coxunun indiki vaxtda yox olmasina baxmayaraq bezi xetali daglalesiler hele ticaretde movcuddur Yetisdirilmesidaglalesiler soganlarindan yetisir ve hem toxumlarindan hem de tumurcuqlarindan inkisaf ede bilirler Sogandan elde edilen toxumlarin cicek veren bir sogana cevrilmesi 7 12 il erzinde meydana gelir Soganlar ciceye cevrildiyinde soganin esli itir lakin onun yerinde bir nece tumurcuqla birlikde soganin basqa bir sureti meydana gelir Duzgun sekilde qulluq edildikde bu tumurcuqlar oz soganlarini yaradir Mozaika virusu toxumlarla deyil yalniz tumurcuqlar vasitesile yayilir buna gore goz oxsayan novleri yetisdirmek uzun iller alir Artma sureti cox vaxt viruslar terefinden zeifledilir daglalesi aprel ve mayda yalniz bir hefteliyine cicek verir ikinci tumurcuqlar bundan cox qisa bir muddet sonra ortaya cixar Soganlar iyundan sentyabra qeder sokulub satila biler Odur ki daglalesi bazarinda qiymetlerin formalasmasi bu dovrlere tesaduf edir Ilin qalan aylarinda tacirler notariusda movsum sonunda daglalesi satin alacaqlarini nezerde tutan muqavileler imzalayirdilar Dolayisiyla muxtelif Muasir Maliyye metodlarla gulculuyu inkisaf eletdiren hollandlar dozumlu bir mal olan daglalesi soganlari ucun bir maliyye bazari meydana getirdiler Basqa sozle Muasir Maliyye usullarinin coxunu inkisaf etdiren hollandlar dozumlu bir mal olan daglalesi soganlari ucun bir bazar yaratmislar Bu bazarlarda ortaya satis 1610 cu ilde quvveye giren daha sonra 1621 1631 ve 1636 ci illerde tekrarlanan ve agirlasdirilan serencamlar yolu ile qadagan edilmisdir Ortaya satis edenler bu serencamlar esasinda mehkum edilmemis lakin etdikleri muqavilelerin mecburi quvvesi azaldilmisdir daglalesi sogani muqavileleri ucun standartlastirilmis qiymet indeksi Orl Zompson terefinden yaradilmisdir Zompsonun elinde 9 fevral ile 1 may tarixleri arasindaki qiymet melumati yox idi bu sebebden enisin sekli bilinmirdi Qiymetler bilinmese de daglalesi bazarinin Fevral ayinda birden bire cokduyu aydindir Ciceklere olan regbet artdiqca pesekar gulculer viruslu soganlara meyl gostererek daha cox qiymet odemisler 1634 cu ilde fransizlardan gelen telebin de tesiriyle bazara alverci girmeye baslamisdir 1636 ci ilde hollandlar movsum sonunda daglalesi alisini nezerde tutan muqavilelerin alinib satildigi formal bir bazar meydana getirmisdir Tacirler bir yere gelir ve alicilar emeliyyat basina 2 5 nisbetinde 3 florine kecmemek sertiyle serab pulu adi altinda bir odenis odeyerdi Ilkin odenis odenmezdi ve terefler ucuncu terefin komeyi ile deyil birbasa bir birleriyle muqavile baglayardilar Konvensiya sertlerinin teleb etdiyi muqavileler bazarin 1637 ci ilin fevralinda cokmesi sebebiyle hec bir zaman gerceklesmedi Bu ticaret veba epidemiyasinin yukselise kecdiyi zamaninda reallasdiginda olumcul risk alma seklinde bir davranis formasinin inkisafini temin etmis ola biler Nadir daglalesi muqavile qiymetleri 1636 ci il boyunca artmaga davam etdi Noyabr ayinda mozaika virusu ehtiva etmeyen adi daglalelerinin de qiymeti artmaga basladi daglalesi muqavilelerine esaslanan ticaretde gercek daglalesi soganlarinin elle deyisdirmesi sohbet movzusu olmadigindan Hollandiya xalqi bu ticaretin leyaqetini alcaldan sekilde windhandel azerb kulek ticareti olaraq adlandirmislar Lakin 1637 ci ilin fevral ayinda daglalesi sogani muqavilelerinin qiymetleri birden dusdu ve daglalesi ticareti dayanma noqtesine geldi Movcud qiymet melumatlari 1630 cu illerde muvafiq olaraq qeyd edilen qiymet melumatlarinin yoxlugu daglalesi heyecaninin guclenmesine sebeb oldu Iqtisadci Peter Garber 1633 ve 1637 ci iller arasinda satisda olan 39 novde 161 sogandan melumat toplamisdir onlardan 53 unun Gaergoedt and Warmondt GW terefinden qeydi aparilmsdir Partlayisin son gunu 5 fevral 1637 ci ilde son derece deyisen doxsan sekkiz qiymet melumati qeyd edilmisdir Satislar birden bire bazar meoanizmi ile reallasdirilmisdir kommersiya muqavileleri satilir ekinciler oz spot satislarini edir eyni zamanda notarius terefinden tesdiq edilmis kommersiya muqavilelerile mesgul olurdular Mulk satislari da olurdu Garbera gore Movcud qiymet melumatlari almalarla armudlarin qarisdirilmasindan ibaretdir Makkeyin Sixliqlarin HeyecaniTek bir Viceroy sogani ucun mubadile edildiyi iddia edilen mal sebetiIki cuval bugda 448ƒDord covdar yuku 558ƒDord kok okuz 480ƒSekkiz kok donuz 240ƒOn iki kok qoyun 120ƒ480 Litr Serab 70ƒ5250 litr pive 32ƒIki ton kere yagi 192ƒ1 000 funt pendir 120ƒBir carpayi 100ƒBir dest paltar 80ƒGumus kubok 60ƒCemi 2500ƒ daglalesi heyecaninin dovrumuzdeki problemleri sotland jurnalist Carliz Makkeyin 1841 ci ilde nesr etdiyi Fovqelade kutlevi yanilmalar ve izdihamlarin heyecani kitabi ile baslamisdir Makkey kitabinda kutlelerin bezen agildankenar davrandigini daglalesi heyecani hadisesinin de bu faktin Cenub denizi partlayisi ve Missisipi Sirketi ile birlikde en qabaqcil numunelerinden oldugunu bildirir Iddialarinin qaynagi boyuk nisbetde Con Bekmenin Ixtiralar Kesfler ve koklerin tarixi adli 1797 ci ilde nesr olunan isine soykenir Esasinda Bekmenin ve bu sebebden Makkeyin iddialari 1637 ci ilde anonim yazarlar terefinden yaradilan uc anonim kitabca dayanir Makkeyin kitabi nesiller boyu iqtisadcilar ve birja istirakcilari arasinda meshurlugunu qorumusdur daglalesi heyecaninin spekulyativ bir partlayis kimi teqdim eden on muhakimeli aciqlamasi 1980 ci illerden sonra iqtisadcilar terefinden arasdirilsa da sohreti davam etmisdir Makkeye gore 1600 cu illerde daglalesinin artan meshurlugu butun bir xalqin diqqetini cekdi ehalinin hamisi en asagi siniflerine qeder daglalesi ticaretine daxil oldu 1635 ci ilde 40 soganin 100 000 florin Hollandiya quldeni olaraq da meshurdur satildigi qeyd edilmisdir Qarsilastirmaq lazim olsa 1 ton yag 100 florin mal oldugu halda seristeli bir isci ilde 150 florin qazanirdi Sekkiz beslenmis donuz un xerci ise 240 florin idi gore bir florin 2002 ci ildeki 10 28 nun alis gucune sahib idi 1636 ci ilde daglaleleri Hollandiyanin muxtelif seherlerindeki ve qesebelerindeki birjalarda satilmisdir Bu daglalesi ticaretinin cemiyyetin butun uzvleri terefinden aparilmasina tesviq etmisdir Makkey daglalesi bazarinda ferziyye etmek ucun diger novde mulklerini satmaga ve ya mubadile etmeye calisan sexslerden de behs etmisdir Meselen hazirdaki iki soganindan birini almaq qarsiliginda 12 akr erazi veren ve ya tek bir Viceroy sogani ucun 2500 deyerinde bir mal sebetini veren insanlar olmusdur Cox adam birden varlandi Xalqin qarsisina qizildan bir cengel teqdim edildi ve insanlar bir biri ardina bal peteyinin etrafindaki arilar kimi daglalesi dukanlarina catdi Her kes lale ehtirasinin sonsuza qeder sureceyini dunyanin her terefinden zenginlerin Hollandiyaya gelerek ne qiymet teleb olunursa vereceyini xeyal etdi Avropanin zenginleri Zuyder Zee limanlarina catacaqdi ve yoxsulluq Hollandiyanin iqliminden silinecekdi Soylular vetendaslar fermerler temirciler denizciler xidmetciler ve hetta baca temizleyicileri ve entiqciler bele daglalesine girisdiler daglalesi heyecani haqqinda 1637 ci ilde Hollandiyada cap edimis el elani Artan heyecan Makkeyin de izah etdiyi bir nece heyretamiz lakin dogru olma ehtimali zeif revayeti de ortaya cixardi Soz sohbete gore bir denizci tacirlerden birine aid qiymetli bir daglalesi soganini sehven udar Tacir ve ailesi denizcini taparaq 12 ay erzinde butun bir tayfa besleyecek qiymette bir nahari yemekden dava edir Denizci lale soganini uddugu ucun hebse atilir Liliaceae soganlari yeyile bilen olmadigi zeherli oldugu ve dadi da normal bir sogandan cox ferqli oldugu ucun bu hekayenin gercek olma ehtimali yox kimidir Aldigi laleni daha yuksek qiymetle geri satmaga umid eden xalq her seferinde daha yuksek qiymet verirdi Ne var ki bele bir nizam en yuksek qiymeti verib butun daglaleleri satin almadan davam ede bilmez 1637 ci ilin fevral ayinda daglalesi tacirleri yaxsica artan qiymetlerden alici tapa bilmediler Bazarda bu realizasyon etibarli oldugunda lale telebi cokdu ve spekulyativ balon dovrunde qiymetler bir anda sondu Bezileri elinde bazardakinin on qatina berpa etme taahhudu ehtiva eden muqavilelerle bezileri de bazar qiymeti ohdelikleri qiymetin yalniz elave birine beraber gelen daglalesi ile qaldi Makkey cetinlik icindeki Hollandiyalilarin diger tacirlere qarsi ittihamlara girisdiyini iddia edir Makkeye gore vahimeye dusen alverciler hokumetden yardim istedi bu telebleri lale alisi muqavilelerinin yuzde on qiymetle legv edilebilmesinin temin edilmesi ile qarsilandi Butun terefleri razi ede bilecek hell yollari axtarilsa da bunlar neticesiz qaldi Sonunda heyecan basa catdi Tenezzulun sonunda elinde lalelerle qalan sexslere hec bir mehkeme muqavile mebleginin odenilmesi istiqametinde qerar vermedi hakimler borcun qumar yolu ile meydana geldiyini bildirib odenilmeyeceyi qerarina geldiler Makkey diger Avropa olkelerinde de benzer lale hadiselerinin gorulduyunu amma hec birinin Hollandiyadaki seviyyeye gelmediyini ifade etmisdir Ozu eyni zamanda laledeki qiymet enisinin uzun iller boyunca genis bir iqtisadi telatume sebeb oldugunu ireli surur Muasir yanasmalarDovrun en bahali daglalesi Semper Augustusu temsil eden anonim bir XVII esr sulu boya resmi Makkeyin aciqlana bilmeyen heyecan olaraq xarakterize etmesi 1980 ci illere qeder tenqid edilmedi ve incelenmedi Lakin o zamandan gunumuze xususile spekulyativ balonlara qarsi subheli yanasmalariyla bilinen tesirli bazarlar ferziyyesi terefdarlari bu hadisenin sehv ve eskik olaraq eks etdirildiyini bildirmisdi Anna Qoldqar 2007 ci ildeki Tulipmania adindaki akademik isinde hadisenin cox kicik bir qrup ile mehdud qaldigini ve dovrle bagli izah edilenlerin bir ve ya iki dene tebligat ve intihal ile esaslanmis oldugunu iddia etmisdir Pyotr Qerber sarin veba qacqini olan kutleler terefinden agrili lale bazarindan istifade edilerek oynanan menasiz bir eyyas oyunundan basqa bir sey olmadigini ireli surur Makkeyin calismasi cemiyyetin genis bir seqmentinin lale ticaretine girdiyini qarsiya qoyarken Qoldqarin arxivlenmis muqavileler uzerindeki isinde lale ticaretinin zirvesinde bele soylular terefinden deyil demek olar tamamile tacir ve is adamlari terefinden icra edildiyi neticesine gelmisdir Sardan ireli gelen iqtisadi sarsinti cox mehdud idi Bazardaki alici ve saticilarin gelirlerini teyin etmeyi bacaran Qoldqar maliyye cetinliyi yasayanlarin sayini yarim duzineden az olaraq tesbit etmis onlarin dahi daglalesi uzunden cetinliye dusduyunden emin oluna bilmemisdir Bu cox da casdirici deyil Qiymetler yukselmis olsa bele alici ve saticilar arasinda pul el deyisdirmemisdir Bu sebebden xeyirler saticilar ucun hec bir zaman realize olmamisdir Saticilar menfeeti gozleyerek kredit istifade ederek basqa alimlar etmediyi muddetce qiymetlerdeki enis kiminse pul itirmesine sebeb olmamisdir Rasional serhler 1636 37 ci illerde lale muqavilelerinin qiymet artimi ve enisi yasadigi movzusunda subhe yoxdur lakin teeccublu bir qiymet artimi ve enisi bele bir spekulyativ sarin meydana gelib sonra itdiyi neticesi bize sebeb ola bilmez Lale heyecaninin iqtisadi sar kimi qiymetlendirile bilmesi ucun lale soganlarinin qiymetlerinin daxili deyerlerinden uzaqlasmis olmasi lazim idi Muasir iqtisadcilar qiymetlerdeki artim ve enisin niye sarla neticelenmeyeceyini aciqlayan delilleri teqdim etmisdir 1630 cu illerdeki yukselis Otuzillik muharibe dovrunde bir durgunluq dovru ile ust uste dusdu Buna gore bazar qiymetleri hec olmasa baslangicda telebdeki artima rasional bir cavab verirdi Lakin qiymetlerdeki enis yukselise gore daha suretli ve teeccublu sekilde reallasdi 1637 ci ilin fevral ayindan sonra satis melumatlari umumiyyetle tapilmayib Lakin lale soganina dair elde qalan bir nece melumat yasanan cilginliqdan sonra oniller boyunca deyer itkisi yasandigini gosterdi Cicek qiymetlerindeki dalgalanma Qerber movcud qiymet melumatlarini lalenin yerini zanbaga verdiyi dovr olan XIX esrin evvellerindeki daglalesi qiymetleri ile muqayise etmis ve benzer bir qiymet tesbit etmisdir daglalesi ilk defe yayildigi zaman teleb guclu oldugundan butun istehsalcilar satisa daglalesi cixarmaga baslamisdir Zanbaqlara olan laqeydlik artdiginda qiymetler de enise kecmisdir En bahali soganlar 30 il icerisinde deyerlerinin 1 ine enmisdir Qerber eyni zamanda Az miqdardaki daglalesi soganinin yaxin zamanlarda 1 milyon qildere 1987 quru ile 480 000 ABS dollarina alici tapdigini ifade ederek bu gun bele ciceklerin heddinden artiq derecede yuksek qiymetlere cixa bileceyini gostermisdir Hemcinin qiymet artimi ekin olan il icinde reallasdiginda yetistiriciler qiymet artimina istehsal artimiyla cavab verme furseti tapa bilmemisdirler Movzu deyisikliyi Kaliforniya Universiteti Iqtisadiyyat Professoru Oul E Zopmson ing Earl A Thompson 2007 meqalesinde Qerberin serhinin daglalesi sogani muqavilelerindeki heddinden artiq keskin enisi aciqlamadigini ifade etmisdir Illik olaraq hesablanan qiymet enisi diger cicek novlerinde orta hesabla 40 iken daglalesi ucun 99 999 olmusdur Zompson daglalesi heyecani ucun basqa bir aciqlama daha getirmisdir Hollandiya parlamentinin daglalesi muqavilelerinin isleyis seklini deyisdiren esasen Otuzillik muharibede bir Almaniya meglubiyyetine gore zerere ugrayan Hollandiyali daglalesi istehsalcilari terefinden desteklenen bir qerarnameni gundeme almisdi 24 fevral 1637 ci ilde Musteqil Hollandiya Gulculer Lojasi daha sonra parlamentin de imzaladigi bir qerarla 30 noyabr 1636 ci ilden sonra ve yazda nagd pul bazarinin acilisindan evvel yazilan butun gelecek muqavilelerinin opsiyon muqavilesi kimi qiymetlendirileceyini elan etdi Bunu etmek ucun resipientleri daglalesini muqavile qiymetinden alma mecburiyetinden qurtarib saticiya kicik nisbetde sabit bir yuzde ile kompensasiya etme serti qoyaraq etdiler Bu parlament qerarindan evvel daglalesi muqavilesinin muasir finansda gelecek emeliyyatlar muqavilesi alicisi qanuni olaraq daglalesi soganlarini almaqla ohdecilikli idiler Ferman bu muqavilelerin tebietini deyisdirdi belece spot qiymet bazar qiymeti dusse alici muqavile mebleginin hamisini odemekdense bir ceza odenisi odeyerek daglalesi soganlarini almaqdan imtina ede bilerdi Qanundaki bu deyisiklik muasir terminologiya ile dusunulduyunde gelecek emeliyyatlar muqavilelerinin opsiyon muqavilesine cevrilmesidir Bu teklif 1636 ci ilin payiz aylarinda muzakire edilmeye baslanmisdir eger investorlar bu teklifin yasalasacagini ongormuslerse qiymetler de ehtimalla artmisdir Bu ferman muqavileni satin alan birine muqavile qiymetinin yalniz 100 de 3 ile basqa bir deyimle muqavilenin texminen 1 30 i muqavileni legv ede bilme imkani getirmisdir Buna gore investorlar getdikce daha bahali muqavileler almislar Bir spekulyator 100 gilder mebleginde alis muqavilesi edib qiymetler 100 gilderin ustune cixdigi zaman aradaki ferqden menfeet ve ya qiymet dusduyunde yalniz 3 gilder odeyerek muqavileni legv ede bilerdi Bu sebebden 100 gilder nominal qiymetli bir muqavile eslinde 3 gilderden coxuna aid olmurdu Fevral ayinda muqavile qiymetleri tepeye cixdiginda Hollandiya nufuzlulari dovreye girerek bu muqavilelerin ticaretine son verdiler Zompson dovr erzinde daglalesi soganlarindaki gercek satislarin eyni seviyyelerde qaldigini bildirir Bu sebebden Zompson cilginligin eslinde muqavile ohdeliklerdeki deyismeye bagli rasional bir reaksiya oldugunu mudafie edir Gelecek emeliyyatlar ve opsiyon muqavilelerindeki odenislere dair melumatlardan istifade eden Zompson daglalesi sogani muqavilesi qiymetlerinin rasional iqtisadi bir modelin nezerde tutdugu bir sekle yaxin olaraq dalgalandigini soyleyerek muqavile qiymetlerinin daglalesi heyecaninin evvelinde esnasinda ve sonrasinda bazar fealiyyeti anlayisinin diqqete carpan bir numunesini meydana getirdiyini iddia edir Tenqidler Bezi diger iqtisadiyyatcilar bu faktorlarin daglalesi qiymetlerindeki teeccublu artim ve azalmalari tamamile aciqlaya bilmediyine inanirlar Qerberin nezeriyyesi adi daglalesi soganlarinin muqavilelerindeki benzer qiymet hereketlerini aciqlaya bilmediyi ucun tenqid edilir Bezi iqtisadiyyatcilar ise spekulyativ sarlarla elaqedar olaraq Amsterdam Bankinin depozitlerindeki artimi numayis etdirerek bankin o dovrde tetbiq etdiyi genislememeyilli pul siyaseti kimi bezi diger faktorlari sebeb gostermisdirler Ictimai heyecan ve mirasiDovrumuzun Hollandiyasindan daglalesi tarlasinin gorunusu daglalesi hele de Hollandiyanin meshur bir simvolu olmaqdadir Makkeyin hekayesinin meshurlugu Fovqelade Kutlevi Heyecanlar in tekrar nesrleriyle davam etmisdir Bernard Berc ing Bernard Baruch 1932 Andrey Tobias ing Andrew Tobias 1980 Maykl Levis ing Michael Lewis 2008 ve Devid C Snayder ing David J Schneider 1993 kimi muelliflerin on sozleriyle defelerle nesr olunmasi temin edilmisdir Kitabin en azi alti ferqli versiyasi nesr olunmusdur Qoldqar ing Goldgar daglalesi heyecaninin iqtisadi ve ya spekulyativ bir sar olmasa da basqa bir sebebden oteri Hollandiya xalqi ucun tesirinin boyuk oldugunu mudafie edir Maliyye bohrani cox az adama tesir etmis olsa da daglalesi heyecaninin tesiri diqqetceken idi Butun bir deyer muhakimesi sorgulanacaq hala geldi 17 ci esrde bir cicek qeder meshur bir seyin deyerinin cox adamin bir illik gelirini kecmesi xeyal edile bilecek bir sey deyil Yalniz yayda yetisen ciceklerin qiymetlerinin qis ayinda bu qeder delice dalgalanmasini dusunmek deyer anlayisini tam bir xaosa surumusdur Henz Qilliz Bollunqiyer ing Hans Gillisz Bollongier terefinden 1639 cu ilde cekilen daglaleleri Bekmen ve Makkeyin yazilari kimi daglalesi heyecanindan behs eden menbelerin coxu iqtisadi zererin olculerini gosteren deliller olaraq qaynaq kimi gosterilmisdir Bu kitabcalar sarin qurbanlari terefinden yazilmamis dini fikirlerle ortaya cixmisdir Sosial gerginlik exlaqi nizamin pozulmasina baglanmis cennet ciceyine maraq gostermekdense dunyevi ciceye maraq gostermeyin aci neticesi ne delil olaraq teqdim edilmisdir Texminen yuz il sonra Missisipi Sirketi ve Cenub denizi Sirketinin 1720 ci illerde iflasa ugramasi ile daglalesi heyecani tekraren gundeme geldi Con Bekmen ing Johann Beckmann 1780 ci ilde heyecandan ilk defe behs ederken muqayiseetmesini dovrun muveffeqiyyetsiz sans oyunlariyla etdi Qoldqarin fikrine gore maliyye bazarlar haqqindaki Burton Malkielin Birjada Tesadufi Seyir 1973 ve Con Kennez ing John Kenneth Qelbreyzin ing Galbraith 1987 birja bohranindan derhal sonra 1990 ci ilde yazilan E Sort Histri of Finansial Eforiya ing A Short History of Financial Euphoria kimi maliyye bazarlari haqqinda muasir meshur kitablarin ehemiyyetli bir qismi daglalesi heyecanini bir exlaq dersi olaraq istifade etmisdir daglalesi bazarinin muveqqetiliyi Qreqori Mequrinin ing Gregory Maguire Ogey Bacinin Etiraflari 1999 adli romanina da movzu olmusdur daglalesi heyecani 1995 2001 dot com sari esnasinda yeniden meshur bir menbe qaynagi olmusdur Daha da yaxin zamanlarda jurnalistler onu riskli tutsat kreditleri bohranina benzetmisdir Heyecani davam eden meshurlugunu baxmayaraq iqtisadcilari tesirli bazar ferziyyesi ile serh getirmesine toxunan Sleytden Daniyel Qros Eger bu serhler dogrudursa iqtisadiyyat yazarlarinin daglalesi heyecanini ellerinin altindaki sar benzetmeleri siyahisindan silmeleri lazim olacaq seklinde serh etmisdir IstinadlarNusteling H 1985 Welvaart en Werkgelegenheid in Amsterdam 1540 1860 p 114 252 254 258 Tulipomania The Story of the World s Most Coveted Flower amp the Extraordinary Passions It Aroused Mike Dash 2001 Shiller 2005 seh 85 French 2006 seh 3 The Tulipomania Chapter 3 in Makkey 1841 Thompson 2007 seh 99 Kindleberger 2005 seh 115 Kuper Simon Petal Power Arxivlesdirilib 2015 05 07 at Archive today Review of Goldgar 2007 Financial Times 12 may 2007 1 Temmuz 2008 A pamphlet about the Dutch tulipomania Wageningen Digital Library 2006 07 14 2012 05 27 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2014 06 29 Garber 1989 seh 537 Dash 1999 seh 59 60 Goldgar 2007 seh 32 Goldgar 2007 seh 33 Dash 1999 seh 66 Phillips S in Brunt A A Crabtree K Dallwitz M J Gibbs A J Watson L and Zurcher E J eds Tulip breaking potyvirus Plant Viruses Online Descriptions and Lists from the VIDE Database 1996 08 20 cite web url accessdate missing url Category link Category Garber 1989 seh 542 Dash 1999 seh 106 07 Garber 2000 seh 41 Garber 1989 seh 541 42 Garber 2000 seh 33 36 Thompson 2007 seh 101 109 11 Garber 1989 seh 543 Garber 2000 seh 37 38 44 47 Goldgar 2007 seh 322 Garber 1989 seh 543 44 Garber 2000 seh 49 59 138 144 Makkeye Makkey 1841 ve Schama 1987 ye gore tek bir sogan ucun bu qeder malin mubadile edilmesi gerceklesmisdir lakin Kreleyc ing Krelage 1942 ve Garber 2000 seh 81 83 anonim orijinal qaynagin bu sekilde serh edilmesine etiraz ederek bu mal sebetinin yalniz Hollandiya florininin o zamanki alis gucunu gostermesi ucun verildiyini ireli surur Garber 1990 seh 37 Goldgar 2007 seh 323 2011 09 28 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 09 10 Garber 1989 seh 535 Garber 2000 seh 81 Goldgar 2007 seh 141 Goldgar 2007 seh 247 48 Goldgar 2007 seh 233 Thompson 2007 seh 100 Thompson 2007 seh 103 Garber 1989 seh 553 54 Garber 1989 seh 555 Garber 1989 seh 555 56 Thompson 2007 seh 103 04 Thompson 2007 seh 101 Thompson 2007 seh 111 Thompson 2007 seh 109 Kindleberger Aliber 2005 seh 115 16 French 2006 seh 11 12 Introduction by Andrew Tobias to Extraordinary Popular Delusions and the Madness of Crowds New York Harmony Press 1980 available on line at Andrew Tobias Money and Other Subjects 2008 09 18 at the Wayback Machine Yoxlanilib 2008 08 12 Goldgar 2007 seh 18 Goldgar 2007 seh 276 77 Goldgar 2007 seh 260 61 Goldgar 2007 seh 307 09 Goldgar 2007 seh 313 Goldgar 2007 seh 314 Galbraith 1990 seh 34 Malkiel 2007 seh 35 38 Maguire HarperCollins 1999 Goldgar 2007 seh 329 Bubble and Bust As the subprime mortgage market tanks policymakers must keep their nerve ingilis The Washington Post 2007 08 11 2011 05 14 tarixinde Istifade tarixi 2014 06 29 Scott Horton Harpers org The Bubble Bursts ingilis Harper s Magazine 2008 01 27 2008 06 16 tarixinde Istifade tarixi 2014 06 29 Daniel Gross ingilis Slate 2004 08 16 2008 07 06 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2014 06 29 Edebiyyat nid P Cos 1637 Verzameling van een meenigte tulipaanen naar het leven geteekend met hunne naamen en swaarte der bollen zoo als die publicq verkogt zijn te Haarlem in den jaare A 1637 door P Cos bloemist te Haarlem Haarlem s n 1637 75 pl available online at Wageningen Tulip Portal 2005 04 04 at the Wayback Machine Retrieved on August 11 2008 Dash Mike Tulipomania The Story of the World s Most Coveted Flower and the Extraordinary Passions It Aroused London Gollancz 1999 ISBN 0 575 06723 3 French Doug The Dutch monetary environment during tulipomania PDF The Quarterly Journal of Austrian Economics 9 1 2006 3 14 doi 10 1007 s12113 006 1000 6 Retrieved on June 24 2008 Galbraith J K A Short History of Financial Euphoria New York Penguin Books 1990 ISBN 0 670 85028 4 Garber Peter M Tulipmania Journal of Political Economy 97 3 1989 535 560 doi 10 1086 261615 Garber Peter M Famous First Bubbles The Journal of Economic Perspectives The Journal of Economic Perspectives Vol 4 No 2 4 2 1990 35 54 doi 10 1257 jep 4 2 35 JSTOR 1942889 subscription required Garber Peter M Famous First Bubbles The Fundamentals of Early Manias Cambridge MIT Press 2000 ISBN 0 262 07204 1 Goldgar Anne Tulipmania Money Honor and Knowledge in the Dutch Golden Age Chicago University of Chicago Press 2007 ISBN 978 0 226 30125 9 Hooper William R The Tulip Mania Harper s New Monthly Magazine 52 340 April 1876 743 746 Krelage E H Bloemenspeculatie in Nederland Amsterdam P N van Kampen amp Zoon 1942 Kindleberger Charles P Aliber Robert Manias Panics and Crashes A History of Financial Crises 5th Hoboken Wiley 2005 ISBN 0 471 46714 6 Mackay Charles London Richard Bentley 1841 2008 03 31 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2008 08 15 Malkiel Burton G A Random Walk Down Wall Street 9th New York W W Norton 2007 ISBN 0 393 06245 7 Malkiel Burton G A Random Walk Down Wall Street 9th New York W W Norton 2007 ISBN 0 393 06245 7 Pavord Anna The Tulip London Bloomsbury 2007 ISBN 0 7475 7190 2 Pollan Michael The Botany of Desire New York Random House 2002 ISBN 0 375 76039 3 Schama Simon The Embarrassment of Riches An Interpretation of Dutch Culture in the Golden Age New York Alfred Knopf 1987 ISBN 0 394 51075 5 Steimetz Seiji S C Bubbles David R Henderson ed redaktor Concise Encyclopedia of Economics 2nd Indianapolis Library of Economics and Liberty 2008 ISBN 978 0 86597 665 8 OCLC 237794267 Category link Category Shiller Robert J Irrational Exuberance 2nd Princeton Princeton University Press 2005 ISBN 0 691 12335 7 Thompson Earl PDF Public Choice 130 1 2 2007 99 114 doi 10 1007 s11127 006 9074 4 2008 09 23 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2008 08 15Hemcinin baxOsmanli dovletinde Lale dovru Viktoriya dovrunde orxideya kolleksiyaciliginin anormal heddlere qalxdigi dovr diger bir spekulyativ sar Xarici kecidlerVikimenbede The Tulip Mania ile elaqeli melumatlar var Early Speculative Bubbles and Increases in the Supply of Money a book by economist detailing the Dutch crisis Wageningen Tulip Portal an extensive collection of historical resources including scanned images of 17th century Dutch tulip books and pamphlets from Wageningen UR Library Page on the Tulip Breaking potyvirus from Plant Viruses Online 2009 02 20 at the Wayback Machine Charles McKay s Account of Tulipomania in Modern English Charles Mackay s The Madness of Crowds is available from Project Gutenberg Tulipomania part of the Encyclopaedia Romana by James Grout