Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Daniel Defo (ing. Daniel Defoe; ən tezi 1659 və ən geci 1662, London – 24 aprel 1731[…], Murfilds[d], London, İngiltərə) — ingilis yazıçı.
| Daniel Defo | |
|---|---|
| ing. Daniel Defoe | |
 | |
| Doğum adı | Daniel Foe |
| Doğum tarixi | ən tezi 1659 və ən geci 1662 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 24 aprel 1731[…] |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri |
|
| Fəaliyyəti | jurnalist, roman yazıçısı, nasir, uşaq ədəbiyyatı yazıçısı, imicmeyker, yazıçı, iş adamı, publisist, şair, naşir |
| Fəaliyyət illəri | 1700-cü ildən |
| Əsərlərinin dili | ingilis dili |
| Tanınmış əsərləri | |
 Daniel Defo Vikimənbədə | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Daniel Defo öz qəhrəmanları kimi çox qalmaqallı həyat yolu keçmişdir. Defonun həyatı cəmiyyətdə özünə yer tutmaq istəyən bir adamın həyatıdır. Daniel Defo ət satıcısı və şam fabrikantı Ceyms Fonun ailəsində 1660-cı ildə anadan olub. Atasının soyadı sadəcə "Fo" idi.
Daniel Defo bəzi səbəblərdən soyadının əvvəlinə "De" artırır və ədəbiyyat tarixində Daniel Defo kimi tanınır. Onun ailəsi puritan idi və dissenterlərin dini-fəlsəfi görüşlərinin daşıyıcısı idilər. Defo puritan ruhani akademiysına oxumağa verilsə də, heç vaxt dini həyata güclü meyil etməyib. Onu daha çox kommersiya əməliyyatları cəlb etmiş, amma dəfələrlə iflasa uğradığı üçün kreditorlardan və polislərdən gizlənməli olmuşdur.
Defo 24 yaşında ailə həyatı qurur. Bu zaman o, corab alveri ilə məşğul olan tacir kimi fəaliyyət göstərirdi.1685-ci ildə hersoq Monmutskinin başçılığı ilə üsyan baş verdi. Defo üsyana qoşuldu, üsyan məğlub olduqdan sonra Defo bir müddət gizləndi. 1688-ci ildə Orlanlı III Uilyam Hollandiyadan qoşun çəkərək İngiltərəyə gəldi və taxt-tacı ələ keçirməyə çalışdı. Defo III Uilyamın ordusuna qoşuldu. Bundan sonra Defo vətəninə qayıtdı.
Ədəbi fəaliyyətə 1697-ci ildə başlayan Defo ilk çalışmalarını jurnalistika istiqamətində aparmış, "Layihələrə dair təcrübə" (ing. An Essay upon projects) əsərində bir sıra iqtisadi və ictimai islahatlar keçirilməsi ideyasını irəli sürmüş, vətəndaş azadlıqlarına dair broşürlar yazmışdır. İngiltərənin yeni kralı III Uilyam əcnəbi idi. İrtica qüvvələr və müxalifətçi zadəganlar bu məsələdən istifadə edərək kralın əleyhinə çıxışa hazırlaşırdılar.
Belə bir vəziyyətdə Defo özünün məşhur "Xalis İngilis" adlı ictimai satirası ilə çıxış etdi. Defo bu satirasında göstərdi ki, "xalis ingilis" məfhumu yalandır. Çünki əslində təmizqanlı ingilis yoxdur, ingilislər müxtəlif tayfaların, xalqların çarpazlaşmasından əmələ gəlib. Poema böyük səs-küyə səbəb oldu. Poemadan xüsusən kral razı qaldı, Defoya mükafat verərək, onu saraya yaxınlaşdırdı. Beləliklə Defo ictimai rütbə qazandı, ancaq bu çox çəkmədi. III Uilyam öldükdən sonra onun yerinə kraliça Anna gəldi. Şübhəsiz yeni hökmdar dövlət və siyasət məsələlərində bir sıra dəyişikliklər etdi. Kilsə yeni hökmdarın köməyilə mübarizəyə başladı. Onlar mürtədlərlə, yəni ayrı-ayrı təriqət nümayəndələri ilə haqq-hesabı çürütməyə çalışdılar. Bu vaxt Defo "Mürtədlərə divan tutmağın ən asan üsulu" adlı pamfletini yazdı. Pamflet kilsə xadimlərinin dilindən yazılmışdır. Kilsə xadimləri əvvəlcə bu pamfleti müdafiə etdilər. Ancaq sonra pamfletdəki istehzanı anladılar. İş belə olduqda hökumət Defonun həbs edilməsi haqqında iş verdi. Məhkəmə onu cərimələdi və rüsvayçılıq dirəyinə sarımaq qərarını çıxardı. Əmr yerinə yetirildi.
1703-cü ilin 29,30,31 iyulunda Defonu London meydanlarının birində rüsvayçılıq dirəyinə sarıdılar. Lakin Defo bu döyüşdə də qalib gəldi. Belə ki, o hələ qalada olarkən "Rüsvayçılıq dirəyinin himni" adlı əsərini yazdı. Bu əsər gizlincə şan olunub əhali arasında yayılmışdı. Defonu rüsvayçılıq dirəyinə sarıyanda bu əsəri oxuyan camaat meydana toplaşmışdı. Defonun əllərinə və başına güldən çələng keçirdilər. Defo həmin əsərində yazırdı ki, azadlıq düşmənləri həmişə xalqın mənafeyini müdafiə edənləri əzir, onlara bu cür cəza verirlər.
Defo hələ həbsxanada olan zaman siyasi bir jurnal nəşr etmək haqqında fikirləşmişdi. Hökumət daxili işlərin mətbuata işıqlandırılmasına yol vermədiyi üçün Defo başqa yola əl atdı. O, jurnalın yalnız xarici ölkələrdəki işləri əks etdirəcəyini söylədi. Jurnal həftəlik idi. Defo jurnalı belə adlandırmışdı: " Fransa və başqa Avropa ölkələrindəki işlərin xülasəsi". Defo Fransadakı işlər adı altında öz ölkəsindəki işlərdən danışırdı. Bütün bunlardan sonra hökumət Defonu özünə yaxın adam hesab etdi, hətta ona bir sıra gizli tapşırıqlar verdi.
Ömrünün son iki-üç ilini Defo yoxsulluq içində keçirib. Ömrünün sonlarında Defo əsəb xəstəliyinə tutulub. Defo dilənçi vəziyyətində, hamının unutduğu bir adam kimi ölmüş və London qəbiristanlıqlarından birində dəfn edilmişdir.
Təhsili
Defo Surrey ştatının Dorkinq şəhərindəki Pixham Lane-də keşiş Ceyms Fişerin internat məktəbində təhsil alıb. Valideynləri Presviterian müxalifləri idi və təxminən 14 yaşında o, Çarlz Mortonun o vaxt Londonun şimalında yerləşən Nyuinqton Qrindəki müxalif akademiyasına göndərildi və burada onun Müxaliflər kilsəsində iştirak etdiyi güman edilir. ] O, Stok-Nyuinqtondakı Church Street-də, indiki nos olan yerdə yaşayırdı. 95–103. Bu dövrdə İngiltərə hökuməti İngiltərə kilsəsindən kənarda ibadət etməyi seçənləri təqib etdi.
Biznes karyeriyası
Defo müxtəlif vaxtlarda corab məmulatları, ümumi yun məmulatları və şərabla məşğul olan ümumi tacir kimi iş dünyasına daxil olub. Onun ambisiyaları böyük idi və o, nadir hallarda borcdan çıxsa da, kənd mülkü və gəmi (həmçinin ətir hazırlamaq üçün civets) ala bildi. 1 yanvar 1684-cü ildə Defo Müqəddəs Botolf Aldqeytində Meri Tuffli ilə evləndi. O, Londonlu bir tacirin qızı idi və 3700 funt sterlinqlik cehiz alırdı — bu günün standartlarına görə çox böyük məbləğ idi. Onun borcları və siyasi çətinlikləri ilə evlilik problemli ola bilərdi, lakin 47 il davam etdi və səkkiz uşaq dünyaya gətirdi.
1685-ci ildə Defo bədbəxt Monmouth üsyanına qoşuldu, lakin əfv fərmanı qazandı və bununla da Hakim Corc Ceffrisin qanlı cəzalarından xilas oldu. Kraliça Meri və onun əri III Vilyam 1689-cu ildə birgə tac qoydular və Defo Uilyamın yaxın müttəfiqlərindən biri və məxfi agenti oldu. Yeni siyasətlərin bəziləri Fransa ilə münaqişəyə səbəb oldu və beləliklə, Defo üçün çiçəklənən ticarət əlaqələrinə xələl gətirdi. 1692-ci ildə o, 700 funt sterlinq borcuna görə həbs edildi və 17.000 funt sterlinqə çata biləcək ümumi borclar qarşısında müflis olduğunu elan etmək məcburiyyətində qaldı. O, az sərvətlə öldü və göründüyü kimi, kral xəzinəsi ilə məhkəmə çəkişmələrinə qarışdı. Borclular həbsxanasından azad edildikdən sonra o, ehtimal ki, Avropa və Şotlandiyaya səyahət etdi[24] və bu zaman o, Kadis, Porto və Lissabonda şərab ticarəti etmiş ola bilər. 1695-ci ilə qədər o, İngiltərəyə qayıtdı, indi rəsmi olaraq "Defoe" adından istifadə edir və şüşələrə vergilərin toplanmasına cavabdeh olan "şüşə vəzifəsinin komissarı" kimi xidmət edir. 1696-cı ildə o, Esseksdəki indiki Tilberidə kafel və kərpic zavodunu idarə etdi və Chadwell St Mary kilsəsində yaşadı.
Yazıları
Defoya satirik şeirlər, siyasi və dini kitabçalar və cildlərdən tutmuş 545 başlıq aid edilmişdir.
Həsbxana
Defonun ilk diqqətəlayiq nəşri 1697-ci ildə nəşr olunan sosial və iqtisadi təkmilləşdirməyə dair təkliflər silsiləsi olan An essay on Projects idi. 1697–1698-ci illərdə o, Risvik müqaviləsindən sonra, tərksilah zamanı Kral III Uilyamın daimi ordu hüququnu müdafiə etdi. 1697) Doqquz illik müharibəni (1688–1697) başa vurdu. Onun ən uğurlu şeiri olan "Əsl doğulmuş ingilis" (1701) Uilyamı İngiltərədəki siyasi düşmənlərinin ksenofobik hücumlarından və daha ümumən ingilislərin immiqrasiya əleyhinə hisslərindən müdafiə edirdi. 1701-ci ildə Defo Legionun Memorialını o vaxt İcmalar Palatasının sədri olan Robert Harliyə və onun sonrakı işəgötürəninə təqdim etdi, eyni zamanda, on altı keyfiyyətli cənabdan ibarət mühafizəçi idi. Parlamentdən Fransaya qarşı qaçılmaz müharibədə kralı dəstəkləməyi xahiş edən Kentiyalı ərizəçilərin azad edilməsini tələb etdi.
1702-ci ildə III Vilyamın ölümü bir daha siyasi təlatüm yaratdı, çünki kral dərhal qeyri-konformistlərə qarşı hücuma başlayan Kraliça Anna ilə əvəz olundu. Defo təbii hədəf idi və onun pamfletçilik və siyasi fəaliyyəti onun həbsi və 1703-cü il iyulun 31-də, əsasən, 1702-ci ilin dekabrında "Müxalifətçilərlə ən qısa yol" adlı broşürsına görə həbs edilərək zindana salınması ilə nəticələndi; Yaxud, onların məhv edilməsi üçün mübahisə edən Kilsənin yaradılmasına dair təkliflər.Bu əsərdə o, həm yüksək kilsə Toriləri, həm də Stoke Nyuinqtondakı qonşusu Ser Tomas Abney kimi ikiüzlülüklə "təsadüfi uyğunluq" adlanan şeyi tətbiq edən Dissentçiləri amansızcasına satirik etdi. Anonim nəşr olundu, lakin əsl müəlliflik tez aşkar edildi və Defo həbs olundu. O, üsyançı böhtanda ittiham edildi və Old Bailey-də bədnam sadist hakim Salathiel Lovell qarşısında keçirilən məhkəmə prosesində günahkar bilindi. Lovell onu 200 mark (o zaman 336 funt sterlinq, 2022-ci ildə 60,544 funt sterlinq[26]) cərimə cəzasına, ictimai rüsvayçılığa və yalnız cəza cəriməsi çıxarıldıqdan sonra başa çatacaq qeyri-müəyyən müddətə həbs cəzasına məhkum etdi. Rəvayətə görə, onun "Pilloriya himni" adlı şeirinin nəşri onun zaldakı tamaşaçılarının adət-ənənəvi zərərli və zərərli əşyalar əvəzinə gül atmasına və onun sağlamlığı üçün içməsinə səbəb olub. Bu hekayənin həqiqəti əksər alimlər tərəfindən şübhə altına alınır, baxmayaraq ki, Con Robert Mur sonralar "İngiltərədə Defodan başqa heç kim heç vaxt kürsüdə dayanmayıb və sonradan öz həmkarları arasında nüfuz qazanıb". Üç gün zindanda qaldıqdan sonra Defo Nyuqeyt həbsxanasına düşdü. Robert Harley, Oksfordun 1-ci Qrafi və Erl Mortimer, Defoun Torilər üçün kəşfiyyat agenti kimi əməkdaşlığı müqabilində onun azad edilməsinə vasitəçilik etdi. Həbsxanadan çıxdıqdan bir həftə sonra Defo 1703-cü il noyabrın 26-dan 27-nə keçən gecə davam edən Böyük Fırtınanın şahidi oldu. London və Bristola ciddi ziyan vurdu, milyonlarla ağacı kökündən çıxardı və əsasən dənizdə 8000-dən çox insanı öldürdü. Bu hadisə Defonun "Fırtına" (1704) əsərinin mövzusuna çevrildi, bu əsər fırtına haqqında şahidlərin ifadələri toplusunu ehtiva edir. Bir çoxları onu müasir jurnalistikanın dünyada ilk nümunələrindən biri hesab edirlər.
Romanlar
Robinzon Kruzo
Əllinci yaşlarının sonlarında nəşr olunan Robinzon Kruzo bir adamın iyirmi səkkiz il ərzində səhra adasında qəzaya uğraması və sonrakı sərgüzəştlərindən bəhs edir. Epizodik povesti boyu Kruzonun imanla mübarizəsi, həyatı üçün təhlükə yaradan böhran anlarında Allahla sövdələşmələri zamanı aydın görünür, lakin o, qurtuluşdan sonra dəfələrlə arxa çevirir. O, nəhayət, daha həqiqi dönüşüm təcrübəsindən sonra, cəmiyyətdən ayrılaraq, həyatındakı taleyi ilə kifayətlənir. "Robinzon Kruzonun daha uzaq macəraları" kitabının ilk səhifələrində müəllif Krusonun Bedfordşirdə necə məskunlaşdığını, evləndiyini və ailə qurduğunu və arvadı vəfat etdikdən sonra bu sərgüzəştlərə yollandığını təsvir edir. Bedford həm də "H. F"nin qardaşının olduğu yerdir. Taun ilinin jurnalında vəba təhlükəsindən qaçmaq üçün təqaüdə çıxdı, beləliklə, bu əsərlər bədii deyilsə, Defo ailəsi Kruzo ilə Bedfordda tanış oldu, bu kitablardakı məlumat buradan toplandı. Defo Nyuinqton Qrin məktəbinə Karuzo adlı dostu ilə getmişdi. Romanın qismən Xuan Fernández adalarında qapalı vəziyyətdə qalan Şotlandiyalı Alexander Selkirkin hekayəsinə əsaslandığı güman edilir, lakin onun təcrübəsi povestin təfərrüatları ilə uyğun gəlmir. Selkirk adasının yaşadığı, Más a Tierra (Quruya daha yaxın) 1966-cı ildə Robinzon Kruzo adası adlandırıldı. Güman edilirdi ki, Defo həm də Əndəlus-ərəb müsəlman polimatı İbn Tufeylin kitabının tərcüməsindən ilhamlanmış ola bilər. Avropada "Abubacer" kimi tanınırdı. Latın nəşri Philosophus Autodidactus adlanırdı. Simon Ockley 1708-ci ildə Hai ibn Yokdhanın həyatında nümayiş etdirilən İnsan ağılının təkmilləşdirilməsi adlı ingiliscə tərcüməsini nəşr etdi. Defo özünün məşhur əsəri "Robinzon Kruzo" nu 59 yaşında olarkən yazmışdır. Əsərin mərkəzinə qoyulan hadisə matros Aleksandr Selkirkin başına gəlmiş hadisələrdir. Lakin Defo sujeti dəyişdirmişdir. Defo bu kitabı yazarkən dünya ədəbiyyatında yeni bir səhifə açacağını ağlına belə gətirməzdi. Əsər 3 hissədən ibarətdir. Kitab çap olunarkən müəllif öz adını yazmadı. O, oxuculara belə məlumat verdi ki, bu kitab Robinzonun öz memuarlarıdır. Əsərin qəhrəmanı evdən qaçaraq dənizdə və quruda macəra axtaran bir gəncdir. Romanın əsas sujetini Robinzonun gəmi fəlakətindən sonra kimsəsiz adaya düşməsi və orada təkbaşına 28 il yaşaması təşkil edir. Əgər matros Aleksandr Selkirk 4 il adada tək qaldıqdan sonra vəhşiləşir və hətta insan kimi danışmağı belə unudursa, Robinzon əksinə hərəkət edir. O, 28 il adada qalsa da cəmiyyətdə gördüklərini, əldə etdiyi vərdişləri unutmur. Robinzon zəhmətkeşdir, bununla bərabər o tipik bir burjuadır. O, Cüməni azad edib yanına gətirdikdən sonra dərhal onunla arasındakı münasibəti aydınlaşdırır. Bu münasibət ağa ilə nökər arasındakı münasibətdir. Robinzon ədəbiyyatda yaranmış ilk müsbət burjua surətidir. Robinzon adaya düşdükdən sonra ilk mərhələdə ona lazım olan ərzağı hazır vəziyyətdə götürür. Yəni əvvəlcə ovçuluq və balıqçılıqla dolanır. Sonra adadakı vəhşi heyvanları əhlilləşdirir yəni maldarlıqla məşğul olur. Yer şumlayıb toxum səpir. Demək Robinzon insan cəmiyyətinin keçdiyi ilk mərhələni təkrar edir. Cümə gəldikdən sonra adada cəmiyyət yaranır. Cümədən sonra adaya yeni avropalılar gəlir. Gəmi fəlakətindən sonra vəhşilərin əlinə düşmüş bu adamları Robinzon xilas edir. Və həmin adamlar adaya gəlirlər. Adada adamlar çoxalandan sonra Robinzon torpağı onların arasında bölür. Beləliklə xüsusi mülkiyyət əmələ gəlir. Bütün bunlar cəmiyyətin keçdiyi yol kimi verilir.
Kapitan Singleto
Defonun növbəti romanı Kapitan Sinqlton (1720) idi, onun birinci yarısı Devid Livinqstonun sonrakı kəşflərini gözlədiyi və ikinci yarısında müasir dəniz quldurluğu ilə məşğul olan Afrika səyahətini əhatə edən macəra hekayəsidir. Roman qəhrəman və onun dini mentoru Quaker William Walters arasındakı yaxın münasibətin həssas təsvirinə görə təqdir edilmişdir. Onun Afrika coğrafiyasının və onun bəzi faunasının təsviri fantastika yazıçısının dilindən və ya biliyindən istifadə etmir və şahidlərin təcrübəsini təklif edir.
Kavalerin xatirələri
Süvarinin xatirələri (1720) Otuz illik müharibə və İngiltərə vətəndaş müharibəsi zamanı çəkilir.
Taun ilinin jurnalı
1722-ci ildə nəşr olunan vəba ilinin jurnalı həm roman, həm də qeyri-bədii ədəbiyyat kimi oxuna bilər. Bu, 1665-ci ildə Londonun Böyük Vəbası haqqında hesabatdır və altında "H. F." baş hərfləri ilə imzalanır və müəllifin əmisi Henri Foe əsas mənbə kimi göstərilir. Bu, hadisələrin geniş araşdırmaya əsaslanan tarixi hesabatıdır və Defo baş verəndə cəmi beş yaşında olmasına baxmayaraq, sanki bir şahid tərəfindən yazılmışdır
Colonel Jack
Polkovnik Cek (1722) yetim bir oğlanın yoxsulluq və cinayət həyatından koloniyalarda firavanlığa, hərbi və ər-arvad imbrogliosuna və problemli "centlmen" olmaq anlayışı ilə idarə olunan dini çevrilişinə qədər izləyir.
Moll Flanders
Həmçinin 1722-ci ildə Defo, 17-ci əsr İngiltərəsində tənha bir qadının həm maddi, həm də mənəvi olaraq yıxılmasının və nəticədə satın alınmasının başqa bir birinci şəxs pikaresk romanı olan Moll Flanders yazdı. Titullu qəhrəman fahişə, biqamist və oğru kimi görünür, The Mint-də yaşayır, zina və qohumluq əlaqəsinə girir və bununla belə oxucunun rəğbətini qorumağı bacarır. Onun həm kişilərlə, həm də var-dövlətlə fərasətlə manipulyasiya etməsi ona sınaq həyatı qazandırır, lakin nəticədə mükafatla başa çatır. Moll bəzi hərəkətlərinin və qərarlarının əxlaqı ilə mübarizə aparsa da, hekayəsinin əksəriyyətində din onun narahatlığından uzaq görünür. Ancaq Robinzon Kruzo kimi o da nəhayət tövbə edir. Moll Flanders 18-ci əsr Britaniya cəmiyyətində qadınlıq və gender rollarının ümumi qavrayışına meydan oxuduğu üçün romanın inkişafında mühüm əsərdir. Bu yaxınlarda erotika nümunəsi kimi səhv başa düşülməyə başladı
Roksana
Defoun son romanı, yüksək cəmiyyət nəzakətlisinin əxlaqi və mənəvi tənəzzülündən bəhs edən Roksana: Bəxtəvər xanım (1724) digər Defo əsərlərindən fərqlənir, çünki baş qəhrəman tövbəkar olduğunu iddia etsə də, bir dönüş təcrübəsi nümayiş etdirmir.
Naxışlar
Defonun yazılarında, xüsusən də bədii ədəbiyyatında bütün əsərlərində görünən xüsusiyyətlərdir. Defo didaktikliyi ilə məşhur idi, əsərlərinin əksəriyyəti oxuculara hansısa mesajı çatdırmaq məqsədi daşıyırdı (adətən dini mənşəyindən irəli gələn əxlaqi mesaj).[47] Defonun didaktikliyi ilə əlaqəli onun mənəvi tərcümeyi-hal janrından, xüsusən də Robinzon Kruzoda istifadə etməsidir.[48] Defonun fantastik əsərlərinin başqa bir ümumi xüsusiyyəti, onların mövzularının əsl hekayələri olduğunu iddia etməsidir
Ölümü
Defo 24 aprel 1731-ci ildə, ehtimal ki, kreditorlarından gizlənərkən öldü. O, tez-tez borclular həbsxanasında olurdu. Ölümünün səbəbi letarji olaraq qeyd edildi, lakin o, çox güman ki, insult keçirib. O, 1870-ci ildə xatirəsinə abidənin ucaldıldığı indiki İslinqton səmtində, London şəhərinin orta əsrlər hüdudlarından bir qədər kənarda yerləşən Bunhill Fieldsdə (indiki Bunhill Fields dəfni və bağları) dəfn edildi.
Əsərləri
- Robinzon Kruzo
- Robinzon Kruzo adası
- Kaptan Sinqleton
İstinadlar
- Дефо Даниэль // ПроДетЛит (rus.). 2019.
- Кагарлицкий Ю. И., Кагарлицкий Ю. И. Дефо // Краткая литературная энциклопедия (rus.). Москва: Советская энциклопедия, 1962. Т. 2.
- Daniel Defoe // Nationalencyklopedin (швед.). 1999.
- Oxford Dictionary of National Biography (ing.). / C. Matthew Oxford: OUP, 2004.
- Bastian F. "Daniel Defoe and the Dorking District". Surrey Archaeological Collections. Surrey Archaeological Society. 55. 158: 41–64.
- Biography of Daniel Defoe (1659?–1731) 2017-08-31 at the Wayback Machine. Retrieved 1 August 2013.
- "Defoe in Stoke Newington". Arthur Secord, P. M. L. A. Vol. 66, p. 211, 1951. Cited in Thorncroft, p. 9, who identifies him as "an American scholar".
- Novak, Maximillian. Daniel Defoe : master of fictions : his life and ideas. Oxford; New York: Oxford University Press. 2001. ISBN . OCLC 51963527.
- Daniel Defoe. "The shortest way with the Dissenters". 1702. 11 August 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 18 September 2010.
- The Storm: or, a collection of the most remarkable casualties and disasters which happen'd in the late dreadful tempest, both by sea and land. London: 1704.
- (13 August 2011) "Writing Up a Storm" 2022-07-02 at the Wayback Machine, The Wall Street Journal.
- Minto, William. Daniel Defoe (ingilis). New York: Harper & Bros. 1879. OCLC 562533988.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
 | Yazıçı ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Daniel Defo ing Daniel Defoe en tezi 1659 ve en geci 1662 London 24 aprel 1731 Murfilds d London Ingiltere ingilis yazici Daniel Defoing Daniel DefoeDogum adi Daniel FoeDogum tarixi en tezi 1659 ve en geci 1662Dogum yeri London Ingiltere kralligiVefat tarixi 24 aprel 1731 1731 04 24 Vefat yeri Murfilds d London IngiltereDefn yeri Banhill filds d Fealiyyeti jurnalist roman yazicisi nasir usaq edebiyyati yazicisi imicmeyker yazici is adami publisist sair nasirFealiyyet illeri 1700 cu ildenEserlerinin dili ingilis diliTaninmis eserleri Robinzon KruzoDaniel Defo Vikimenbede Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiDaniel Defo oz qehremanlari kimi cox qalmaqalli heyat yolu kecmisdir Defonun heyati cemiyyetde ozune yer tutmaq isteyen bir adamin heyatidir Daniel Defo et saticisi ve sam fabrikanti Ceyms Fonun ailesinde 1660 ci ilde anadan olub Atasinin soyadi sadece Fo idi Daniel Defo bezi sebeblerden soyadinin evveline De artirir ve edebiyyat tarixinde Daniel Defo kimi taninir Onun ailesi puritan idi ve dissenterlerin dini felsefi goruslerinin dasiyicisi idiler Defo puritan ruhani akademiysina oxumaga verilse de hec vaxt dini heyata guclu meyil etmeyib Onu daha cox kommersiya emeliyyatlari celb etmis amma defelerle iflasa ugradigi ucun kreditorlardan ve polislerden gizlenmeli olmusdur Defo 24 yasinda aile heyati qurur Bu zaman o corab alveri ile mesgul olan tacir kimi fealiyyet gosterirdi 1685 ci ilde hersoq Monmutskinin basciligi ile usyan bas verdi Defo usyana qosuldu usyan meglub olduqdan sonra Defo bir muddet gizlendi 1688 ci ilde Orlanli III Uilyam Hollandiyadan qosun cekerek Ingiltereye geldi ve taxt taci ele kecirmeye calisdi Defo III Uilyamin ordusuna qosuldu Bundan sonra Defo vetenine qayitdi Edebi fealiyyete 1697 ci ilde baslayan Defo ilk calismalarini jurnalistika istiqametinde aparmis Layihelere dair tecrube ing An Essay upon projects eserinde bir sira iqtisadi ve ictimai islahatlar kecirilmesi ideyasini ireli surmus vetendas azadliqlarina dair brosurlar yazmisdir Ingilterenin yeni krali III Uilyam ecnebi idi Irtica quvveler ve muxalifetci zadeganlar bu meseleden istifade ederek kralin eleyhine cixisa hazirlasirdilar Bele bir veziyyetde Defo ozunun meshur Xalis Ingilis adli ictimai satirasi ile cixis etdi Defo bu satirasinda gosterdi ki xalis ingilis mefhumu yalandir Cunki eslinde temizqanli ingilis yoxdur ingilisler muxtelif tayfalarin xalqlarin carpazlasmasindan emele gelib Poema boyuk ses kuye sebeb oldu Poemadan xususen kral razi qaldi Defoya mukafat vererek onu saraya yaxinlasdirdi Belelikle Defo ictimai rutbe qazandi ancaq bu cox cekmedi III Uilyam oldukden sonra onun yerine kralica Anna geldi Subhesiz yeni hokmdar dovlet ve siyaset meselelerinde bir sira deyisiklikler etdi Kilse yeni hokmdarin komeyile mubarizeye basladi Onlar murtedlerle yeni ayri ayri teriqet numayendeleri ile haqq hesabi curutmeye calisdilar Bu vaxt Defo Murtedlere divan tutmagin en asan usulu adli pamfletini yazdi Pamflet kilse xadimlerinin dilinden yazilmisdir Kilse xadimleri evvelce bu pamfleti mudafie etdiler Ancaq sonra pamfletdeki istehzani anladilar Is bele olduqda hokumet Defonun hebs edilmesi haqqinda is verdi Mehkeme onu cerimeledi ve rusvayciliq direyine sarimaq qerarini cixardi Emr yerine yetirildi 1703 cu ilin 29 30 31 iyulunda Defonu London meydanlarinin birinde rusvayciliq direyine saridilar Lakin Defo bu doyusde de qalib geldi Bele ki o hele qalada olarken Rusvayciliq direyinin himni adli eserini yazdi Bu eser gizlince san olunub ehali arasinda yayilmisdi Defonu rusvayciliq direyine sariyanda bu eseri oxuyan camaat meydana toplasmisdi Defonun ellerine ve basina gulden celeng kecirdiler Defo hemin eserinde yazirdi ki azadliq dusmenleri hemise xalqin menafeyini mudafie edenleri ezir onlara bu cur ceza verirler Defo hele hebsxanada olan zaman siyasi bir jurnal nesr etmek haqqinda fikirlesmisdi Hokumet daxili islerin metbuata isiqlandirilmasina yol vermediyi ucun Defo basqa yola el atdi O jurnalin yalniz xarici olkelerdeki isleri eks etdireceyini soyledi Jurnal heftelik idi Defo jurnali bele adlandirmisdi Fransa ve basqa Avropa olkelerindeki islerin xulasesi Defo Fransadaki isler adi altinda oz olkesindeki islerden danisirdi Butun bunlardan sonra hokumet Defonu ozune yaxin adam hesab etdi hetta ona bir sira gizli tapsiriqlar verdi Omrunun son iki uc ilini Defo yoxsulluq icinde kecirib Omrunun sonlarinda Defo eseb xesteliyine tutulub Defo dilenci veziyyetinde haminin unutdugu bir adam kimi olmus ve London qebiristanliqlarindan birinde defn edilmisdir TehsiliDefo Surrey statinin Dorkinq seherindeki Pixham Lane de kesis Ceyms Fiserin internat mektebinde tehsil alib Valideynleri Presviterian muxalifleri idi ve texminen 14 yasinda o Carlz Mortonun o vaxt Londonun simalinda yerlesen Nyuinqton Qrindeki muxalif akademiyasina gonderildi ve burada onun Muxalifler kilsesinde istirak etdiyi guman edilir O Stok Nyuinqtondaki Church Street de indiki nos olan yerde yasayirdi 95 103 Bu dovrde Ingiltere hokumeti Ingiltere kilsesinden kenarda ibadet etmeyi secenleri teqib etdi Biznes karyeriyasiDefo muxtelif vaxtlarda corab memulatlari umumi yun memulatlari ve serabla mesgul olan umumi tacir kimi is dunyasina daxil olub Onun ambisiyalari boyuk idi ve o nadir hallarda borcdan cixsa da kend mulku ve gemi hemcinin etir hazirlamaq ucun civets ala bildi 1 yanvar 1684 cu ilde Defo Muqeddes Botolf Aldqeytinde Meri Tuffli ile evlendi O Londonlu bir tacirin qizi idi ve 3700 funt sterlinqlik cehiz alirdi bu gunun standartlarina gore cox boyuk mebleg idi Onun borclari ve siyasi cetinlikleri ile evlilik problemli ola bilerdi lakin 47 il davam etdi ve sekkiz usaq dunyaya getirdi 1685 ci ilde Defo bedbext Monmouth usyanina qosuldu lakin efv fermani qazandi ve bununla da Hakim Corc Ceffrisin qanli cezalarindan xilas oldu Kralica Meri ve onun eri III Vilyam 1689 cu ilde birge tac qoydular ve Defo Uilyamin yaxin muttefiqlerinden biri ve mexfi agenti oldu Yeni siyasetlerin bezileri Fransa ile munaqiseye sebeb oldu ve belelikle Defo ucun ciceklenen ticaret elaqelerine xelel getirdi 1692 ci ilde o 700 funt sterlinq borcuna gore hebs edildi ve 17 000 funt sterlinqe cata bilecek umumi borclar qarsisinda muflis oldugunu elan etmek mecburiyyetinde qaldi O az servetle oldu ve gorunduyu kimi kral xezinesi ile mehkeme cekismelerine qarisdi Borclular hebsxanasindan azad edildikden sonra o ehtimal ki Avropa ve Sotlandiyaya seyahet etdi 24 ve bu zaman o Kadis Porto ve Lissabonda serab ticareti etmis ola biler 1695 ci ile qeder o Ingiltereye qayitdi indi resmi olaraq Defoe adindan istifade edir ve suselere vergilerin toplanmasina cavabdeh olan suse vezifesinin komissari kimi xidmet edir 1696 ci ilde o Esseksdeki indiki Tilberide kafel ve kerpic zavodunu idare etdi ve Chadwell St Mary kilsesinde yasadi YazilariDefoya satirik seirler siyasi ve dini kitabcalar ve cildlerden tutmus 545 basliq aid edilmisdir Hesbxana Defonun ilk diqqetelayiq nesri 1697 ci ilde nesr olunan sosial ve iqtisadi tekmillesdirmeye dair teklifler silsilesi olan An essay on Projects idi 1697 1698 ci illerde o Risvik muqavilesinden sonra terksilah zamani Kral III Uilyamin daimi ordu huququnu mudafie etdi 1697 Doqquz illik muharibeni 1688 1697 basa vurdu Onun en ugurlu seiri olan Esl dogulmus ingilis 1701 Uilyami Ingilteredeki siyasi dusmenlerinin ksenofobik hucumlarindan ve daha umumen ingilislerin immiqrasiya eleyhine hisslerinden mudafie edirdi 1701 ci ilde Defo Legionun Memorialini o vaxt Icmalar Palatasinin sedri olan Robert Harliye ve onun sonraki isegoturenine teqdim etdi eyni zamanda on alti keyfiyyetli cenabdan ibaret muhafizeci idi Parlamentden Fransaya qarsi qacilmaz muharibede krali desteklemeyi xahis eden Kentiyali erizecilerin azad edilmesini teleb etdi Daniel Defo sutunda Eyre Crowe den sonra Ceyms Carlz Armytage terefinden 1862 ci ilde qravura 1702 ci ilde III Vilyamin olumu bir daha siyasi telatum yaratdi cunki kral derhal qeyri konformistlere qarsi hucuma baslayan Kralica Anna ile evez olundu Defo tebii hedef idi ve onun pamfletcilik ve siyasi fealiyyeti onun hebsi ve 1703 cu il iyulun 31 de esasen 1702 ci ilin dekabrinda Muxalifetcilerle en qisa yol adli brosursina gore hebs edilerek zindana salinmasi ile neticelendi Yaxud onlarin mehv edilmesi ucun mubahise eden Kilsenin yaradilmasina dair teklifler Bu eserde o hem yuksek kilse Torileri hem de Stoke Nyuinqtondaki qonsusu Ser Tomas Abney kimi ikiuzlulukle tesadufi uygunluq adlanan seyi tetbiq eden Dissentcileri amansizcasina satirik etdi Anonim nesr olundu lakin esl muelliflik tez askar edildi ve Defo hebs olundu O usyanci bohtanda ittiham edildi ve Old Bailey de bednam sadist hakim Salathiel Lovell qarsisinda kecirilen mehkeme prosesinde gunahkar bilindi Lovell onu 200 mark o zaman 336 funt sterlinq 2022 ci ilde 60 544 funt sterlinq 26 cerime cezasina ictimai rusvayciliga ve yalniz ceza cerimesi cixarildiqdan sonra basa catacaq qeyri mueyyen muddete hebs cezasina mehkum etdi Revayete gore onun Pilloriya himni adli seirinin nesri onun zaldaki tamasacilarinin adet enenevi zererli ve zererli esyalar evezine gul atmasina ve onun saglamligi ucun icmesine sebeb olub Bu hekayenin heqiqeti ekser alimler terefinden subhe altina alinir baxmayaraq ki Con Robert Mur sonralar Ingilterede Defodan basqa hec kim hec vaxt kursude dayanmayib ve sonradan oz hemkarlari arasinda nufuz qazanib Uc gun zindanda qaldiqdan sonra Defo Nyuqeyt hebsxanasina dusdu Robert Harley Oksfordun 1 ci Qrafi ve Erl Mortimer Defoun Toriler ucun kesfiyyat agenti kimi emekdasligi muqabilinde onun azad edilmesine vasitecilik etdi Hebsxanadan cixdiqdan bir hefte sonra Defo 1703 cu il noyabrin 26 dan 27 ne kecen gece davam eden Boyuk Firtinanin sahidi oldu London ve Bristola ciddi ziyan vurdu milyonlarla agaci kokunden cixardi ve esasen denizde 8000 den cox insani oldurdu Bu hadise Defonun Firtina 1704 eserinin movzusuna cevrildi bu eser firtina haqqinda sahidlerin ifadeleri toplusunu ehtiva edir Bir coxlari onu muasir jurnalistikanin dunyada ilk numunelerinden biri hesab edirler RomanlarRobinzon Kruzo Bir vaxtlar Defoun yasadigi ev Ingiltere London yaxinliginda Ellinci yaslarinin sonlarinda nesr olunan Robinzon Kruzo bir adamin iyirmi sekkiz il erzinde sehra adasinda qezaya ugramasi ve sonraki serguzestlerinden behs edir Epizodik povesti boyu Kruzonun imanla mubarizesi heyati ucun tehluke yaradan bohran anlarinda Allahla sovdelesmeleri zamani aydin gorunur lakin o qurtulusdan sonra defelerle arxa cevirir O nehayet daha heqiqi donusum tecrubesinden sonra cemiyyetden ayrilaraq heyatindaki taleyi ile kifayetlenir Robinzon Kruzonun daha uzaq maceralari kitabinin ilk sehifelerinde muellif Krusonun Bedfordsirde nece meskunlasdigini evlendiyini ve aile qurdugunu ve arvadi vefat etdikden sonra bu serguzestlere yollandigini tesvir edir Bedford hem de H F nin qardasinin oldugu yerdir Taun ilinin jurnalinda veba tehlukesinden qacmaq ucun teqaude cixdi belelikle bu eserler bedii deyilse Defo ailesi Kruzo ile Bedfordda tanis oldu bu kitablardaki melumat buradan toplandi Defo Nyuinqton Qrin mektebine Karuzo adli dostu ile getmisdi Romanin qismen Xuan Fernandez adalarinda qapali veziyyetde qalan Sotlandiyali Alexander Selkirkin hekayesine esaslandigi guman edilir lakin onun tecrubesi povestin teferruatlari ile uygun gelmir Selkirk adasinin yasadigi Mas a Tierra Quruya daha yaxin 1966 ci ilde Robinzon Kruzo adasi adlandirildi Guman edilirdi ki Defo hem de Endelus ereb muselman polimati Ibn Tufeylin kitabinin tercumesinden ilhamlanmis ola biler Avropada Abubacer kimi taninirdi Latin nesri Philosophus Autodidactus adlanirdi Simon Ockley 1708 ci ilde Hai ibn Yokdhanin heyatinda numayis etdirilen Insan agilinin tekmillesdirilmesi adli ingilisce tercumesini nesr etdi Defo ozunun meshur eseri Robinzon Kruzo nu 59 yasinda olarken yazmisdir Eserin merkezine qoyulan hadise matros Aleksandr Selkirkin basina gelmis hadiselerdir Lakin Defo sujeti deyisdirmisdir Defo bu kitabi yazarken dunya edebiyyatinda yeni bir sehife acacagini aglina bele getirmezdi Eser 3 hisseden ibaretdir Kitab cap olunarken muellif oz adini yazmadi O oxuculara bele melumat verdi ki bu kitab Robinzonun oz memuarlaridir Eserin qehremani evden qacaraq denizde ve quruda macera axtaran bir gencdir Romanin esas sujetini Robinzonun gemi felaketinden sonra kimsesiz adaya dusmesi ve orada tekbasina 28 il yasamasi teskil edir Eger matros Aleksandr Selkirk 4 il adada tek qaldiqdan sonra vehsilesir ve hetta insan kimi danismagi bele unudursa Robinzon eksine hereket edir O 28 il adada qalsa da cemiyyetde gorduklerini elde etdiyi verdisleri unutmur Robinzon zehmetkesdir bununla beraber o tipik bir burjuadir O Cumeni azad edib yanina getirdikden sonra derhal onunla arasindaki munasibeti aydinlasdirir Bu munasibet aga ile noker arasindaki munasibetdir Robinzon edebiyyatda yaranmis ilk musbet burjua suretidir Robinzon adaya dusdukden sonra ilk merhelede ona lazim olan erzagi hazir veziyyetde goturur Yeni evvelce ovculuq ve baliqciliqla dolanir Sonra adadaki vehsi heyvanlari ehlillesdirir yeni maldarliqla mesgul olur Yer sumlayib toxum sepir Demek Robinzon insan cemiyyetinin kecdiyi ilk merheleni tekrar edir Cume geldikden sonra adada cemiyyet yaranir Cumeden sonra adaya yeni avropalilar gelir Gemi felaketinden sonra vehsilerin eline dusmus bu adamlari Robinzon xilas edir Ve hemin adamlar adaya gelirler Adada adamlar coxalandan sonra Robinzon torpagi onlarin arasinda bolur Belelikle xususi mulkiyyet emele gelir Butun bunlar cemiyyetin kecdiyi yol kimi verilir Kapitan Singleto Defonun novbeti romani Kapitan Sinqlton 1720 idi onun birinci yarisi Devid Livinqstonun sonraki kesflerini gozlediyi ve ikinci yarisinda muasir deniz quldurlugu ile mesgul olan Afrika seyahetini ehate eden macera hekayesidir Roman qehreman ve onun dini mentoru Quaker William Walters arasindaki yaxin munasibetin hessas tesvirine gore teqdir edilmisdir Onun Afrika cografiyasinin ve onun bezi faunasinin tesviri fantastika yazicisinin dilinden ve ya biliyinden istifade etmir ve sahidlerin tecrubesini teklif edir Kavalerin xatireleri Suvarinin xatireleri 1720 Otuz illik muharibe ve Ingiltere vetendas muharibesi zamani cekilir Taun ilinin jurnali 1722 ci ilde nesr olunan veba ilinin jurnali hem roman hem de qeyri bedii edebiyyat kimi oxuna biler Bu 1665 ci ilde Londonun Boyuk Vebasi haqqinda hesabatdir ve altinda H F bas herfleri ile imzalanir ve muellifin emisi Henri Foe esas menbe kimi gosterilir Bu hadiselerin genis arasdirmaya esaslanan tarixi hesabatidir ve Defo bas verende cemi bes yasinda olmasina baxmayaraq sanki bir sahid terefinden yazilmisdir Colonel Jack Polkovnik Cek 1722 yetim bir oglanin yoxsulluq ve cinayet heyatindan koloniyalarda firavanliga herbi ve er arvad imbrogliosuna ve problemli centlmen olmaq anlayisi ile idare olunan dini cevrilisine qeder izleyir Moll Flanders Hemcinin 1722 ci ilde Defo 17 ci esr Ingilteresinde tenha bir qadinin hem maddi hem de menevi olaraq yixilmasinin ve neticede satin alinmasinin basqa bir birinci sexs pikaresk romani olan Moll Flanders yazdi Titullu qehreman fahise biqamist ve ogru kimi gorunur The Mint de yasayir zina ve qohumluq elaqesine girir ve bununla bele oxucunun regbetini qorumagi bacarir Onun hem kisilerle hem de var dovletle ferasetle manipulyasiya etmesi ona sinaq heyati qazandirir lakin neticede mukafatla basa catir Moll bezi hereketlerinin ve qerarlarinin exlaqi ile mubarize aparsa da hekayesinin ekseriyyetinde din onun narahatligindan uzaq gorunur Ancaq Robinzon Kruzo kimi o da nehayet tovbe edir Moll Flanders 18 ci esr Britaniya cemiyyetinde qadinliq ve gender rollarinin umumi qavrayisina meydan oxudugu ucun romanin inkisafinda muhum eserdir Bu yaxinlarda erotika numunesi kimi sehv basa dusulmeye basladi Roksana Defoun son romani yuksek cemiyyet nezaketlisinin exlaqi ve menevi tenezzulunden behs eden Roksana Bextever xanim 1724 diger Defo eserlerinden ferqlenir cunki bas qehreman tovbekar oldugunu iddia etse de bir donus tecrubesi numayis etdirmir Naxislar Defonun yazilarinda xususen de bedii edebiyyatinda butun eserlerinde gorunen xususiyyetlerdir Defo didaktikliyi ile meshur idi eserlerinin ekseriyyeti oxuculara hansisa mesaji catdirmaq meqsedi dasiyirdi adeten dini menseyinden ireli gelen exlaqi mesaj 47 Defonun didaktikliyi ile elaqeli onun menevi tercumeyi hal janrindan xususen de Robinzon Kruzoda istifade etmesidir 48 Defonun fantastik eserlerinin basqa bir umumi xususiyyeti onlarin movzularinin esl hekayeleri oldugunu iddia etmesidirOlumuDefo 24 aprel 1731 ci ilde ehtimal ki kreditorlarindan gizlenerken oldu O tez tez borclular hebsxanasinda olurdu Olumunun sebebi letarji olaraq qeyd edildi lakin o cox guman ki insult kecirib O 1870 ci ilde xatiresine abidenin ucaldildigi indiki Islinqton semtinde London seherinin orta esrler hududlarindan bir qeder kenarda yerlesen Bunhill Fieldsde indiki Bunhill Fields defni ve baglari defn edildi EserleriRobinzon Kruzo Robinzon Kruzo adasi Kaptan SinqletonIstinadlarDefo Daniel ProDetLit rus 2019 Kagarlickij Yu I Kagarlickij Yu I Defo Kratkaya literaturnaya enciklopediya rus Moskva Sovetskaya enciklopediya 1962 T 2 Daniel Defoe Nationalencyklopedin shved 1999 Oxford Dictionary of National Biography ing C Matthew Oxford OUP 2004 Bastian F Daniel Defoe and the Dorking District Surrey Archaeological Collections Surrey Archaeological Society 55 158 41 64 Biography of Daniel Defoe 1659 1731 2017 08 31 at the Wayback Machine Retrieved 1 August 2013 Defoe in Stoke Newington Arthur Secord P M L A Vol 66 p 211 1951 Cited in Thorncroft p 9 who identifies him as an American scholar Novak Maximillian Daniel Defoe master of fictions his life and ideas Oxford New York Oxford University Press 2001 ISBN 978 0199261543 OCLC 51963527 Daniel Defoe The shortest way with the Dissenters 1702 11 August 2022 tarixinde Istifade tarixi 18 September 2010 The Storm or a collection of the most remarkable casualties and disasters which happen d in the late dreadful tempest both by sea and land London 1704 13 August 2011 Writing Up a Storm 2022 07 02 at the Wayback Machine The Wall Street Journal Minto William Daniel Defoe ingilis New York Harper amp Bros 1879 OCLC 562533988 Hemcinin baxRobinzon KruzoXarici kecidlerVikisitatda Daniel Defo ile elaqedar sitatlar var Yazici ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin