Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Dağ gönlücəsi (lat. Eptesicus serotinus) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin məməlilər sinfinin yarasalar dəstəsinin hamarburunlar fəsiləsinin gönlücə cinsinə aid heyvan növü.
| Dağ gönlücəsi | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Tipüstü: Tip: Klad: Yarımtip: İnfratip: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Sinifüstü: Klad: Klad: Sinif: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Yarımsinif: Klad: İnfrasinif: Maqndəstə: Dəstəüstü: Klad: Dəstə: Yarımdəstə: Fəsiləüstü: Fəsilə: Yarımfəsilə: Triba: Cins: Növ: Dağ gönlücəsi | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
| ||||||||||
Xarici görünüşü
Ölçüləri iridir (kütləsi 15, 0 – 33,7 q, bədəninin uzunluğu 64,0 – 80,0 mm, bazusu 43.2 -58,0 mm). Qanadları enli və kütdür. Qəhvəyimtil-qonur rəngli xəzi hündürdür.
Yayılması
Arealı Şimali Afrikadan və Avropadan Cənub – Şərqi Çinə qədər uzanır. Azərbaycanda 2000 m hündürlüyə qədər hər yerdə yayılmışdır.
Yarımnövləri
- Eptesicus serotinus andersoni
- Eptesicus serotinus isabellinus
- Eptesicus serotinus mirza
- Eptesicus serotinus pachyomus
- Eptesicus serotinus turcomanus
Yaşayış yeri və həyat tərzi
Bütün landşaftlarda rast gəlinir, ancaq meşələrə və ya onları əvəz edən bağlara daha çox bağlı olan çoxsaylı növlərdən biridir. Qışdan başqa bütün mövsümlərdə tapılmışdır.
Könlücənin məskunlaşma sıxlığı dəniz səviyyəsindən hündürlük və landşaft tipindən asılı olaraq dəyişir. Bu rəqəm Böyük Qafqaz və Talışın 1300-1700 m hündürlükdə dağ meşələri qurşağında və az mənimsənilmiş yarımsəhra rayonlarında ən azdır (hər km 1 -10 heyvan). Çoxsaylı dişi qrupları (100 fərdə yaxın) respublikanın şimal-şərqində (Qusar, Xaçmaz rayonları) və Kiçik Qafqazda aşkar edilmişdir. Burada onların məskunlaşma sıxlığı 1 km2–də 10 fərddən artıqdır (ayrı –ayrı məntəqələrdə 50 -100).
Çoxalması və inkişafı
Demək olar ki, bütün könlücələr tikililərdə aşkar edilmişdir. Bir balaçıxarma yığını ağyarpaq qovağın geniş koğuşunda tapılmışdır. Daha çox çardaqlarda, xüsusən köhnə tikililərdə yaşayır. Erkəklər yazdan payıza qədər yarıqşəkilli sığınacaqlarda (divar, qaya, günbəz və s. yarıqları) tək –tək olurlar. Başqa yarasalarla birlikdə tapılmamışdır. Yazda dişilər yay sığınacaqlarında apreldə görünür, avqustda yoxa çıxırlar.
Erkəklərin sığınacaqlarında temperatur 16-40 C, dişilərin və onların balalarının yaşayış yerlərində isə 15-46 C hüdüdlarında olur. Könlücələrin sığınacaqlarında minimal günlük temperatur səhər saatlarında olur. Bu zaman onlar dar yerlərə toplaşıb sıx qruplaşaraq donub qalırlar. Sığınacaq qızdıqca heyvanlar aralanıb geniş yayılırlar. Adətən 27-35 C boğazlıq və tükdəyişmə dövründə isə 39 -46 C tempuraturlu yerlərdə olurlar.
Dişilərdə boğazlığın başlanğıcı apreldə qeydə alınmışdır. Mayda rüşeymlər artıq formalaşmış olur. Tək-tək doğuşlar mayın sonu – iyunun əvvəlində, kütləvi doğuşlar isə iyunun ortalarında baş verir. Müxtəlif yığınlarda 20-25 gün çəkir. Qısır dişilərin sayı 0-dan 33,3%-ə qədər olur (tədqiq edilmiş 313 fərd üçün 8,3 %). Nadir istisnalarla nəsildə ancaq bir bala olur.
Heyvanların əsas postnatal inkişafı bir ay ərzində tamamlanır. İkinci, üçünçü gün gözləri açılır, 10-cu gün xəzi sıx və hündür olur, 8-10 gündən sonra alt, 12-13 gündən sonra üst çənəsində dişlər çıxır. Ayrı-ayrı gönlücələrdə dişlərin dəyişməsi 15 günlüyə yaxın, əksəriyyətində isə 25-30 günlük yaşda başa çatır.
Bütün dişilər yalnız öz balalarını tanıyır və yemləyir. Axşam uçuşu zamanı onları sığınacaqlarda qoyurlar. Bu zaman körpələr (1-2 günlük) özlərini narahat aparır və az qala fasiləsiz olaraq ciyildəyirlər. Daha yaşlılar isə donub qalırlar. Gecə ərzində cavanların yanında həmişə bir neçə dişi olur. İlk könlücələr yemlənmədən 2-3 saat sonra, onların əsas kütləsi isə səhər saat 3 -4 də qayıdır.Öz balalarını axtarıb tapan heyvanlar sakitləşirlər ( səhər saat 5-6-da tamamilə).
Balalarını axtarma zaman dişilər, görünür yalnız iybilmə duyğusunu rəhbər tuturlar. Belə ki, balalar bu zaman adətən yatır və ciyiltiylə özlərini nişan verə bilmirlər. Körpələri yalayarkən dişilər onların dərisində və xəzlərində öz üz vəzilərinin sekretini qoyurlar ki, bu da öz balalarını tanımağa onlara kömək edir.
İyulun əvvəlində 25-28 günlük cavan heyvanlar ilk uçuşlarını edirlər. Bu zaman tez-tez tikililərin divarlarına, ağaclara qonub dincəlirlər. Məhz bu dövrdə onların nəzərəçarpacaq dərəcədə tələf olması qeydə alınır. Körpələrin meyidləri və zəifləmiş heyvanlar sığınacağın ətrafında olur.
Laktasiya 40 günə yaxın çəkərək iyulun 3-cü ongünlüyündə kəsilir. Bu ayın ortalarından dişilərdə və balalarda tükdəyişmə başlayır. Yaşlı erkəklər və qısır dişilər iyulun əvvəlində tükdəyişməni başa çatdırır. Təzə tüklər əvvəlcə beldə, ən sonda isə qarında çıxır. Avqustun ortalarında bütün könlücələrin təzə xəz örtüyü olur.
Cavan dağ könlücələri arasında cinslərin nisbəti müxtəlif yığınlarda və müxtəlif illərdə fərqlənir. Məsələn, [uğ koloniyasında (Dağlıq Qarabağ) çox vaxt dişilər (1966-1967-ci illərdə 1, 2 : 1 nisbətində), Azərbaycanın şimal-şərqində isə (Xaçmaz, Qusar), 1983-cü ildə erkəklər üstünlük təşkil etmişdir (1: 0,75).
Balaçıxarma koloniyalarında adətən 1-5 yaşlı dişilər üstün olur (ortalama 61%). 6-10 yaşlı fərdlər 31,1 %, 10 yaşından böyüklər isə 7,6 % təşkil etmişdir. Halqalama məlumatlarına görə həyatın maksimal uzunluğu 13, diş kəsiklərinə görə 21 ildir. Yaş tərkibindən və orta ömür müddətindən (3,7-7,4 il) çıxış etsək, bu növün sakinləri hər 10 ildən bir yeniləşməlidir.
Dağ gönlücələrinin axşam uçuşu günəş batdıqdan 17-60 dəqiqə sonra 50 lüksə yaxın işıqlanma zamanı qaş qaralanda başlayır. Əksəriyyəti qaranlıqda uçur. Tutqun havalarda həmişəkindən tez görünürlər. Leysan zamanı heyvanlar geri qayıdır, ya da istənilən sığınacağa girir. Apreldə dağ rayonlarında könlücələr hətta aşağı temperaturda da (5 -7 C) uçur, ancaq həşəratlar olmadığından tezliklə geri qayıdırlar. Havanın temperaturu 0 C-yə qədər aşağı düşəndə heyvanlar oyanmırlar.
Ov ortalama 2,5-3, laktasiya dövründə isə 1,5-2 saat çəkir. Doymuş heyvanlar öz sığınacaqlarından kənarda da dincələ bilərlər. Günəşin doğmasına 20 -60 dəqiqə qalmış 5:00-5:20-də tamamilə gizlənir. Həm yaşayış məntəqələri hüdudlarında (Küçələr boyunca, bağların, parkların ağacları arasında), həm də onlardan kənarda yaxın bağlara, çay vadilərinə, meşə talalarına və kənarlarına, açıq yerlərə (tarlalar, yarımsəhralar) 5 km-ə qədər məsafəyə uçaraq yemlənirlər.
Qidalanması
Dağ könlücəsinin qida qalıqlarında 14 dəstəyə və 54 fəsiləyə aid olan 95 həşərat tapılmışdır. Böcəklər (17 fəsilə) və kəpənəklər (13 fəsilə) daha zəngin təmsil olunmuşdur. Onların qalıqları nəzərdən keçirilən bütün mədələrdə və ifrazatlarda olmuşdur. üstünlük təşkil etmişdir (53,3 %). (19,4 %), (18,6), (14,0), (10,1 %) də az olmamışdır. Kiçik həcmdə və daha seyrək , , , , , , yarpaqyeyənlər, və b. rast gəlinmişdir. Pulcuqqanadlılardan volnyanki (18,2 %), sovkalar (15,0 %), , , və b., ikiqanadlılardan milçəklər və uzunayaqlılar, düzqanadlılardan , və sisəklər, bərabərqanadlılardan və qeydə alınmışdır. Bu həşəratlar arasında bir çox bitki ziyanvericiləri vardır. Azərbaycanın kənd təsərrüfatı rayonlarında kütləvi və adi həşəratları məhv etməklə yarasalar insana böyük yardım göstərirlər.
İstinadlar
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Dag gonlucesi lat Eptesicus serotinus heyvanlar aleminin xordalilar tipinin memeliler sinfinin yarasalar destesinin hamarburunlar fesilesinin gonluce cinsine aid heyvan novu Dag gonlucesiElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Tipustu SonagizlilarTip XordalilarKlad Yarimtip OnurgalilarInfratip AgizcenelilerKlad Klad Klad Klad XoanlarKlad Klad Klad Klad Klad Sinifustu DordayaqlilarKlad Klad Sinif MemelilerKlad Klad Klad Klad Klad Klad Klad Yarimsinif Vehsi heyvanlarKlad EuteriyalarInfrasinif PlasentalilarMaqndeste Desteustu LavrazioterilerKlad Deste YarasalarYarimdeste Fesileustu Fesile HamarburunlarYarimfesile Triba Cins GonluceNov Dag gonlucesiBeynelxalq elmi adiEptesicus serotinus Schreb 1774 Sekil axtarisiITIS 631969NCBI 59452EOL 327660Xarici gorunusuOlculeri iridir kutlesi 15 0 33 7 q bedeninin uzunlugu 64 0 80 0 mm bazusu 43 2 58 0 mm Qanadlari enli ve kutdur Qehveyimtil qonur rengli xezi hundurdur YayilmasiAreali Simali Afrikadan ve Avropadan Cenub Serqi Cine qeder uzanir Azerbaycanda 2000 m hundurluye qeder her yerde yayilmisdir YarimnovleriEptesicus serotinus andersoni Eptesicus serotinus isabellinus Eptesicus serotinus mirza Eptesicus serotinus pachyomus Eptesicus serotinus turcomanusYasayis yeri ve heyat terziButun landsaftlarda rast gelinir ancaq meselere ve ya onlari evez eden baglara daha cox bagli olan coxsayli novlerden biridir Qisdan basqa butun movsumlerde tapilmisdir Konlucenin meskunlasma sixligi deniz seviyyesinden hundurluk ve landsaft tipinden asili olaraq deyisir Bu reqem Boyuk Qafqaz ve Talisin 1300 1700 m hundurlukde dag meseleri qursaginda ve az menimsenilmis yarimsehra rayonlarinda en azdir her km 1 10 heyvan Coxsayli disi qruplari 100 ferde yaxin respublikanin simal serqinde Qusar Xacmaz rayonlari ve Kicik Qafqazda askar edilmisdir Burada onlarin meskunlasma sixligi 1 km2 de 10 ferdden artiqdir ayri ayri menteqelerde 50 100 Coxalmasi ve inkisafiDemek olar ki butun konluceler tikililerde askar edilmisdir Bir balacixarma yigini agyarpaq qovagin genis kogusunda tapilmisdir Daha cox cardaqlarda xususen kohne tikililerde yasayir Erkekler yazdan payiza qeder yariqsekilli siginacaqlarda divar qaya gunbez ve s yariqlari tek tek olurlar Basqa yarasalarla birlikde tapilmamisdir Yazda disiler yay siginacaqlarinda aprelde gorunur avqustda yoxa cixirlar Erkeklerin siginacaqlarinda temperatur 16 40 C disilerin ve onlarin balalarinin yasayis yerlerinde ise 15 46 C hududlarinda olur Konlucelerin siginacaqlarinda minimal gunluk temperatur seher saatlarinda olur Bu zaman onlar dar yerlere toplasib six qruplasaraq donub qalirlar Siginacaq qizdiqca heyvanlar aralanib genis yayilirlar Adeten 27 35 C bogazliq ve tukdeyisme dovrunde ise 39 46 C tempuraturlu yerlerde olurlar Disilerde bogazligin baslangici aprelde qeyde alinmisdir Mayda ruseymler artiq formalasmis olur Tek tek doguslar mayin sonu iyunun evvelinde kutlevi doguslar ise iyunun ortalarinda bas verir Muxtelif yiginlarda 20 25 gun cekir Qisir disilerin sayi 0 dan 33 3 e qeder olur tedqiq edilmis 313 ferd ucun 8 3 Nadir istisnalarla nesilde ancaq bir bala olur Heyvanlarin esas postnatal inkisafi bir ay erzinde tamamlanir Ikinci ucuncu gun gozleri acilir 10 cu gun xezi six ve hundur olur 8 10 gunden sonra alt 12 13 gunden sonra ust cenesinde disler cixir Ayri ayri gonlucelerde dislerin deyismesi 15 gunluye yaxin ekseriyyetinde ise 25 30 gunluk yasda basa catir Butun disiler yalniz oz balalarini taniyir ve yemleyir Axsam ucusu zamani onlari siginacaqlarda qoyurlar Bu zaman korpeler 1 2 gunluk ozlerini narahat aparir ve az qala fasilesiz olaraq ciyildeyirler Daha yaslilar ise donub qalirlar Gece erzinde cavanlarin yaninda hemise bir nece disi olur Ilk konluceler yemlenmeden 2 3 saat sonra onlarin esas kutlesi ise seher saat 3 4 de qayidir Oz balalarini axtarib tapan heyvanlar sakitlesirler seher saat 5 6 da tamamile Balalarini axtarma zaman disiler gorunur yalniz iybilme duygusunu rehber tuturlar Bele ki balalar bu zaman adeten yatir ve ciyiltiyle ozlerini nisan vere bilmirler Korpeleri yalayarken disiler onlarin derisinde ve xezlerinde oz uz vezilerinin sekretini qoyurlar ki bu da oz balalarini tanimaga onlara komek edir Iyulun evvelinde 25 28 gunluk cavan heyvanlar ilk ucuslarini edirler Bu zaman tez tez tikililerin divarlarina agaclara qonub dincelirler Mehz bu dovrde onlarin nezerecarpacaq derecede telef olmasi qeyde alinir Korpelerin meyidleri ve zeiflemis heyvanlar siginacagin etrafinda olur Laktasiya 40 gune yaxin cekerek iyulun 3 cu ongunluyunde kesilir Bu ayin ortalarindan disilerde ve balalarda tukdeyisme baslayir Yasli erkekler ve qisir disiler iyulun evvelinde tukdeyismeni basa catdirir Teze tukler evvelce belde en sonda ise qarinda cixir Avqustun ortalarinda butun konlucelerin teze xez ortuyu olur Cavan dag konluceleri arasinda cinslerin nisbeti muxtelif yiginlarda ve muxtelif illerde ferqlenir Meselen ug koloniyasinda Dagliq Qarabag cox vaxt disiler 1966 1967 ci illerde 1 2 1 nisbetinde Azerbaycanin simal serqinde ise Xacmaz Qusar 1983 cu ilde erkekler ustunluk teskil etmisdir 1 0 75 Balacixarma koloniyalarinda adeten 1 5 yasli disiler ustun olur ortalama 61 6 10 yasli ferdler 31 1 10 yasindan boyukler ise 7 6 teskil etmisdir Halqalama melumatlarina gore heyatin maksimal uzunlugu 13 dis kesiklerine gore 21 ildir Yas terkibinden ve orta omur muddetinden 3 7 7 4 il cixis etsek bu novun sakinleri her 10 ilden bir yenilesmelidir Dag gonlucelerinin axsam ucusu gunes batdiqdan 17 60 deqiqe sonra 50 lukse yaxin isiqlanma zamani qas qaralanda baslayir Ekseriyyeti qaranliqda ucur Tutqun havalarda hemisekinden tez gorunurler Leysan zamani heyvanlar geri qayidir ya da istenilen siginacaga girir Aprelde dag rayonlarinda konluceler hetta asagi temperaturda da 5 7 C ucur ancaq heseratlar olmadigindan tezlikle geri qayidirlar Havanin temperaturu 0 C ye qeder asagi dusende heyvanlar oyanmirlar Ov ortalama 2 5 3 laktasiya dovrunde ise 1 5 2 saat cekir Doymus heyvanlar oz siginacaqlarindan kenarda da dincele bilerler Gunesin dogmasina 20 60 deqiqe qalmis 5 00 5 20 de tamamile gizlenir Hem yasayis menteqeleri hududlarinda Kuceler boyunca baglarin parklarin agaclari arasinda hem de onlardan kenarda yaxin baglara cay vadilerine mese talalarina ve kenarlarina aciq yerlere tarlalar yarimsehralar 5 km e qeder mesafeye ucaraq yemlenirler QidalanmasiDag konlucesinin qida qaliqlarinda 14 desteye ve 54 fesileye aid olan 95 heserat tapilmisdir Bocekler 17 fesile ve kepenekler 13 fesile daha zengin temsil olunmusdur Onlarin qaliqlari nezerden kecirilen butun medelerde ve ifrazatlarda olmusdur ustunluk teskil etmisdir 53 3 19 4 18 6 14 0 10 1 de az olmamisdir Kicik hecmde ve daha seyrek yarpaqyeyenler ve b rast gelinmisdir Pulcuqqanadlilardan volnyanki 18 2 sovkalar 15 0 ve b ikiqanadlilardan milcekler ve uzunayaqlilar duzqanadlilardan ve sisekler beraberqanadlilardan ve qeyde alinmisdir Bu heseratlar arasinda bir cox bitki ziyanvericileri vardir Azerbaycanin kend teserrufati rayonlarinda kutlevi ve adi heseratlari mehv etmekle yarasalar insana boyuk yardim gosterirler IstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 2004 Mammal Species of the World ing A Taxonomic and Geographic Reference D E Wilson D M Reeder 3 Baltimore JHU Press 2005 35 2142 p ISBN 978 0 8018 8221 0 Rahmatulina I K Rukokrylye Azerbajdzhana Fauna Ekologiya Zoogeografiya Baku 2005Hemcinin bax