Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Döyüş baltası mədəniyyəti (İngiliscə: Corded Ware; Almanca: Schnurkeramik; Fransızca: céramique cordée; Hollandca: touwbekercultuur), Avropada eramızdan əvvəl 2900-2350-ci illər arasında, son Neolit, Mis dövrü və erkən Tunc dövrünün arxeoloji mədəniyyətidir. Döyüş baltası mədəniyyəti qərbdə Reyn çayından şərqdə Volqaya qədər uzanan Şimali Avropa, Mərkəzi Avropa və Şərqi Avropanı əhatə edən geniş ərazini əhatə edirdi.
Müxtəlif dairələr tərəfindən Döyüş baltası mədəniyyətinin insanlarının genetik olaraq insanları ilə sıx əlaqədə olduğu və bunun şərqdən Avropanın ürəyinə böyük bir köçü sənədləşdirdiyi iddia edilir. Döyüş baltası mədəniyyətinin proto-german və proto-baltik-slavyan kimi Hind-Avropa dillərini yaydığı düşünülür. Mədəniyyət həmçinin proto-hind-iran dilində danışan sonrakı Sintaşta mədəniyyəti ilə genetik yaxınlıq göstərir.
Terminologiya
Şnurlu keramika mədəniyyəti (almanca: Schnurkeramik-Kultur, hollandca: touwbekercultuur, fransızca: ceramique cordée, ingiliscə: Corded Ware) ilk dəfə 1883-cü ildə alman arxeoloqu Fridrix Klopfleiş tərəfindən təqdim edilmişdir. Keramika üzərində tapılan ip çapına bənzəyən ornamentlər bu adın verilməsində mühüm rol oynamışdır. Bu mədəniyyətin alt mədəniyyəti olan Tək Qəbir mədəniyyəti termini müxtəlif artefaktlarla əyilmiş vəziyyətdə dəfn edilmiş fərdlərə tətbiq edilən tumulus dəfn ənənələrindən irəli gəlir. Mədəniyyətin digər bir alt mədəniyyəti olan döyüş baltası mədəniyyəti də kişi məzarlarında tapılan daş döyüş baltalarına görə belə adlandırılmışdır.
Coğrafiya
Döyüş baltası mədəniyyəti Almaniya, Hollandiya, Danimarka, Polşa, Litva, Latviya, Estoniya, Belarusiya, Çexiya, Avstriya, Macarıstan, Slovakiya, İsveçrə, Rumıniyanın şimal-qərbində, Ukraynanın şimalında Rusiyanın Avropa hissəsində mövcud olmuşdur. Həmçinin də Norveç sahilləri ilə İsveç və Finlandiyanın cənub hissələrində də mövcud olmuşdur. Son Eneolit/Erkən Tunc dövründə döyüş baltası mədəniyyəti digər çöl mədəniyyətləri ilə qarışmış və demək olar ki, bütün Balkan yarımadasını əhatə etmişdir.
Hind-Avropa dillərində danışan qruplarla əlaqələri
Mənşə
Döyüş baltası mədəniyyətinin mənşəyi və yayılması tədqiqatçıların Hind-Avropa xalqlarının vətənlərini tədqiq edərkən qarşılaşdıqları əsas problemlərdən biridir. Mədəniyyətin əvvəlki mədəniyyətlərlə müqayisədə məskunlaşmasının nisbi olmamasına görə oxşar köçəri, pastoral iqtisadiyyata malik olduğu və nəticədə bu mədəniyyətin daşıyıcısı olan insanların Hind-Avropa qəbiləsi olduğu düşünülür. Geniş yayılma ərazisi Hind-Avropa dillərinin yayıldığı zənn edilən dövrdə sürətli genişlənmədən xəbər verir.
Buna görə döyüş baltası mədəniyyəti bir zamanlar atlardan və təkərli nəqliyyat vasitələrindən ilk istifadəyə görə, Hind-Avropa dillərinin yayılması və Hind-Avropalıların mənşəyi ilə əlaqələndirilirdi. Lakin Kurqan fərziyyəsi hind-Avropa dillərinin mənşəyini və yayılmasını izah etmək üçün hazırda ən çox qəbul edilən təklif olduğundan bu fikir öz əhəmiyyətini itirmişdir.
Avropada Hind-Avropa dillərinin formalaşması
Döyüş baltası mədəniyyəti mis və tunc dövrlərində Hind-Avropa dillərinin Avropada yayılmasında mərkəzi rol oynamışdır. Mallory bildirirdi ki, mədəniyyət Kelt, Alman, Baltik, Slavyan və İtaliyanın bəzi Hind-Avropa dillərinin ibtidai icma quruluşu dövründəki ümumi əcdadı ola bilər. Bununla belə, Mallory onu da qeyd etmişdir ki, Simli Alətlər Cənub-Şərqi Avropadan gələn Yunan, İlliriya, Trakya və Şərqi İtalik yazılarını hesaba almamışdır. Entoniyə görə, döyüş baltası mədəniyyəti german, baltik və slavyan dillərini Şimali Avropaya gətirmiş ola bilər.
İqtisadiyyat
Mədəniyyətin çox az yaşayış məskəni aşkar olunduğundan mədəniyyətin yalnız köçərilərdən ibarət olduğu düşünülürdü. Lakin mədəniyyətə məxsus müxtəlif oturaq kənd təsərrüfatı qalıqlarının aşkarlanması ilə bu baxış dəyişmişdir. Polşanın cənub-şərqindəki Bronocicedə mədəniyyətə aid ərazilərdə çörək üçün istifadə edilən buğda və arpa izlərinə də rast gəlinib. Ehtimal ki, bu ərazidə, öküzlərin çəkdiyi təkərli nəqliyyat vasitələrinin dəlilləri də tapılmışdır.
İstinadlar
- Beckerman, Sandra Mariët. Corded Ware Coastal Communities: Using ceramic analysis to reconstruct third millennium BCE societies in the Netherlands. Leiden: Sidestone Press. 2015. 2021-09-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-11-28.
- Kristiansen, Kristian; Allentoft, Morten E.; Frei, Karin M.; Iversen, Rune; Johannsen, Niels N.; Kroonen, Guus; Pospieszny, Łukasz; Price, T. Douglas; Rasmussen, Simon; Sjögren, Karl-Göran; Sikora, Martin. "Re-theorising mobility and the formation of culture and language among the Corded Ware Culture in Europe". Antiquity (ingilis). 91 (356). 2017: 334–347. doi:10.15184/aqy.2017.17. ISSN 0003-598X. 2023-07-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-11-28.
- Malmström, Helena; Günther, Torsten; Svensson, Emma M.; Juras, Anna; Fraser, Magdalena; Munters, Arielle R.; Pospieszny, Łukasz; Tõrv, Mari; Lindström, Jonathan; Götherström, Anders; Storå, Jan. "The genomic ancestry of the Scandinavian Battle Axe Culture people and their relation to the broader Corded Ware horizon". Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences. 286 (1912). 2019-10-09: 20191528. doi:10.1098/rspb.2019.1528. PMC 6790770. PMID 31594508. 2019-10-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-11-28.
- Karel Sklenář, Archaeology in Central Europe: The First 500 Years (Leicester: Leicester University Press; New York: St. Martin's Press, 1983), 120.
- Aleksandar Bulatović; və b. "Corded Ware in the Central and Southern Balkans: A Consequence of Cultural Interaction or an Indication of Ethnic Change?". . 42 (1–2). Spring–Summer 2014. 2021-09-30 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-11-28.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Doyus baltasi medeniyyeti Ingilisce Corded Ware Almanca Schnurkeramik Fransizca ceramique cordee Hollandca touwbekercultuur Avropada eramizdan evvel 2900 2350 ci iller arasinda son Neolit Mis dovru ve erken Tunc dovrunun arxeoloji medeniyyetidir Doyus baltasi medeniyyeti qerbde Reyn cayindan serqde Volqaya qeder uzanan Simali Avropa Merkezi Avropa ve Serqi Avropani ehate eden genis erazini ehate edirdi Medeniyyetin cografi yayilmasi qirmizi Muxtelif daireler terefinden Doyus baltasi medeniyyetinin insanlarinin genetik olaraq insanlari ile six elaqede oldugu ve bunun serqden Avropanin ureyine boyuk bir kocu senedlesdirdiyi iddia edilir Doyus baltasi medeniyyetinin proto german ve proto baltik slavyan kimi Hind Avropa dillerini yaydigi dusunulur Medeniyyet hemcinin proto hind iran dilinde danisan sonraki Sintasta medeniyyeti ile genetik yaxinliq gosterir TerminologiyaSnurlu keramika medeniyyeti almanca Schnurkeramik Kultur hollandca touwbekercultuur fransizca ceramique cordee ingilisce Corded Ware ilk defe 1883 cu ilde alman arxeoloqu Fridrix Klopfleis terefinden teqdim edilmisdir Keramika uzerinde tapilan ip capina benzeyen ornamentler bu adin verilmesinde muhum rol oynamisdir Bu medeniyyetin alt medeniyyeti olan Tek Qebir medeniyyeti termini muxtelif artefaktlarla eyilmis veziyyetde defn edilmis ferdlere tetbiq edilen tumulus defn enenelerinden ireli gelir Medeniyyetin diger bir alt medeniyyeti olan doyus baltasi medeniyyeti de kisi mezarlarinda tapilan das doyus baltalarina gore bele adlandirilmisdir CografiyaDoyus baltasi medeniyyeti Almaniya Hollandiya Danimarka Polsa Litva Latviya Estoniya Belarusiya Cexiya Avstriya Macaristan Slovakiya Isvecre Ruminiyanin simal qerbinde Ukraynanin simalinda Rusiyanin Avropa hissesinde movcud olmusdur Hemcinin de Norvec sahilleri ile Isvec ve Finlandiyanin cenub hisselerinde de movcud olmusdur Son Eneolit Erken Tunc dovrunde doyus baltasi medeniyyeti diger col medeniyyetleri ile qarismis ve demek olar ki butun Balkan yarimadasini ehate etmisdir Hind Avropa dillerinde danisan qruplarla elaqeleriDoyus baltasi medeniyyetine aid artefaktlar Museum fur Vor und Fruhgeschichte Berlin E e 2500 Mense Doyus baltasi medeniyyetinin menseyi ve yayilmasi tedqiqatcilarin Hind Avropa xalqlarinin vetenlerini tedqiq ederken qarsilasdiqlari esas problemlerden biridir Medeniyyetin evvelki medeniyyetlerle muqayisede meskunlasmasinin nisbi olmamasina gore oxsar koceri pastoral iqtisadiyyata malik oldugu ve neticede bu medeniyyetin dasiyicisi olan insanlarin Hind Avropa qebilesi oldugu dusunulur Genis yayilma erazisi Hind Avropa dillerinin yayildigi zenn edilen dovrde suretli genislenmeden xeber verir Buna gore doyus baltasi medeniyyeti bir zamanlar atlardan ve tekerli neqliyyat vasitelerinden ilk istifadeye gore Hind Avropa dillerinin yayilmasi ve Hind Avropalilarin menseyi ile elaqelendirilirdi Lakin Kurqan ferziyyesi hind Avropa dillerinin menseyini ve yayilmasini izah etmek ucun hazirda en cox qebul edilen teklif oldugundan bu fikir oz ehemiyyetini itirmisdir Avropada Hind Avropa dillerinin formalasmasi Doyus baltasi medeniyyeti mis ve tunc dovrlerinde Hind Avropa dillerinin Avropada yayilmasinda merkezi rol oynamisdir Mallory bildirirdi ki medeniyyet Kelt Alman Baltik Slavyan ve Italiyanin bezi Hind Avropa dillerinin ibtidai icma qurulusu dovrundeki umumi ecdadi ola biler Bununla bele Mallory onu da qeyd etmisdir ki Simli Aletler Cenub Serqi Avropadan gelen Yunan Illiriya Trakya ve Serqi Italik yazilarini hesaba almamisdir Entoniye gore doyus baltasi medeniyyeti german baltik ve slavyan dillerini Simali Avropaya getirmis ola biler IqtisadiyyatMedeniyyetin cox az yasayis meskeni askar olundugundan medeniyyetin yalniz kocerilerden ibaret oldugu dusunulurdu Lakin medeniyyete mexsus muxtelif oturaq kend teserrufati qaliqlarinin askarlanmasi ile bu baxis deyismisdir Polsanin cenub serqindeki Bronocicede medeniyyete aid erazilerde corek ucun istifade edilen bugda ve arpa izlerine de rast gelinib Ehtimal ki bu erazide okuzlerin cekdiyi tekerli neqliyyat vasitelerinin delilleri de tapilmisdir IstinadlarBeckerman Sandra Mariet Corded Ware Coastal Communities Using ceramic analysis to reconstruct third millennium BCE societies in the Netherlands Leiden Sidestone Press 2015 2021 09 29 tarixinde Istifade tarixi 2021 11 28 Kristiansen Kristian Allentoft Morten E Frei Karin M Iversen Rune Johannsen Niels N Kroonen Guus Pospieszny Lukasz Price T Douglas Rasmussen Simon Sjogren Karl Goran Sikora Martin Re theorising mobility and the formation of culture and language among the Corded Ware Culture in Europe Antiquity ingilis 91 356 2017 334 347 doi 10 15184 aqy 2017 17 ISSN 0003 598X 2023 07 07 tarixinde Istifade tarixi 2021 11 28 Malmstrom Helena Gunther Torsten Svensson Emma M Juras Anna Fraser Magdalena Munters Arielle R Pospieszny Lukasz Torv Mari Lindstrom Jonathan Gotherstrom Anders Stora Jan The genomic ancestry of the Scandinavian Battle Axe Culture people and their relation to the broader Corded Ware horizon Proceedings of the Royal Society B Biological Sciences 286 1912 2019 10 09 20191528 doi 10 1098 rspb 2019 1528 PMC 6790770 PMID 31594508 2019 10 12 tarixinde Istifade tarixi 2021 11 28 Karel Sklenar Archaeology in Central Europe The First 500 Years Leicester Leicester University Press New York St Martin s Press 1983 120 Aleksandar Bulatovic ve b Corded Ware in the Central and Southern Balkans A Consequence of Cultural Interaction or an Indication of Ethnic Change 42 1 2 Spring Summer 2014 2021 09 30 tarixinde Istifade tarixi 2021 11 28