Cəfər bəy Rüstəmbəyli (1890, Aydınqışlaq, Nuxa qəzası – 1938, Bakı) — Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin ticarət, sənaye və ərzaq nazirinin müavini, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Kuban Don hökumətlərindəki diplomatik nümayəndəsi.
Cəfər bəy Rüstəmbəyli | |
---|---|
11 fevral 1920 – 1 aprel 1920 | |
26 iyun 1919 – Noyabr 1919 | |
Əvvəlki | Vəzifə təsis olundu. |
Sonrakı | Vəzifə ləğv olundu. |
19 mart 1919 – Noyabr 1919 | |
Əvvəlki | Vəzifə təsis olundu. |
Sonrakı | Vəzifə ləğv olundu. |
19 mart 1919 – 1 iyul 1919 | |
Əvvəlki | Miri bəy Vəzirov |
Sonrakı | Şeyx Əli Hüseynov |
Şəxsi məlumatlar | |
Doğum tarixi | 1890 |
Doğum yeri | |
Vəfat tarixi | 1938 |
Vəfat yeri | |
Vəfat səbəbi | siyasi repressiya |
Partiya |
|
Təhsili | |
Fəaliyyəti | siyasətçi |
Həyatı
Cəfər bəy Mustafa bəy oğlu Rüstəmbəyli 1890-cı ildə Nuxa qəzasının Aydınqışlaq kəndində doğulmuşdu. Orta təhsilini Gəncədə klassik gimnaziyada başa çatdırdıqdan sonra 1909-cu ildə Kiyev Universitetinin tibb fakültəsinə daxil olmuşdu. 1905–1910-cu illərdə Sosialist İnqilabçılar Partiyası üzvü olmuş, 1911-ci ildə hərbi həkim kimi səfərbər edilmişdir. Cəfər bəy Rüstəmbəyli I Dünya müharibəsinin başlanması ilə əlaqədar xidmətə çağırılmış, əvvəlcə 58-ci piyada polkunda, sonra isə 1917-ci ilə qədər lazaretdə (hərbi xəstəxanada) həkim işləmişdir. 1917-ci ildən 18 fevral 1918-ci ilədək Krımda şəhər lazaretində həkim vəzifəsində çalışmışdır.
Həbsi
1931-ci il, 5 sentyabr tarixdə Azərbaycan Milli Mərkəzinin 53 nəfər üzvünə qarşı ittiham irəli sürülmüşdür. Cəfər bəy Rüstəmbəyli 1938-ci ildə güllələnmişdir.
Diplomatik fəaliyyəti
Cəfər bəy Rüstəmbəyli "Əksinqilab, spekulyasiya, sabotaj və vəzifə cinayətləri ilə mübarizə" üzrə Azərbaycan Fövqəladə Komissiyasında yazdığı izahatnamədə qeyd edir ki, almanlar 1919-cu ilin yanvarında Krımı tərk etdikdən sonra Denikinin qoşunları dərhal oranı zəbt edərək, səfərbərlik elan etmişdir. Denikinin basqınlarından sonra Cəfər bəy Rüstəmbəyli də daxil olmaqla, Krımın müsəlman ziyalıları könüllülər ordusuna və onun elan etdiyi səfərbərliyə qarşı təşviqata başlamışdılar. Krımın müsəlman ziyalıları Könüllülər ordusuna qarşı apardıqları təşviqata görə, Denikin casuslarının yoxlanışlarına məruz qalmış, onlardan bəziləri saxlanılaraq aradan götürülmüş, bəziləri isə Krımdan qaçmağa nail olmuşdular.
Nəticədə Cəfər bəy Krımdan Bakıya gəlmişdir. Bakıya qayıtdıqdan sonra buradakı tanışları onu, Azərbaycanın xeyrinə olaraq Krım hökuməti nəzdində Azərbaycanın nümayəndəliyi vəzifəsini qəbul etməyə vadar etmişlər. Cəfər bəy Rüstəmbəyli AzFK-dakı ifadəsində həmçinin qeyd edirdi ki, onun Kubandakı rolu Azərbaycan vətəndaşlarının Denikinin elan etdiyi səfərbərlikdən azad olunması üçün onlara şəxsiyyət vəsiqələrinin verilməsindən və Kuban kazaklarının dağıstanlılara qarşı göndərilməsi ilə bağlı Kuban hökumətinə yazılı və şifahi etirazların göndərilməsindən ibarət olmuşdur. Lakin onun ifadəsində həmçinin təəssüflə qeyd edilirdi ki, etirazlarım səhradakı tənha insanın eşidilməyən, cavabsız çağırışlarına bənzəyirdi. Çünki oradakı operativ hissəyə Denikinin qərargahı rəhbərlik edirdi və o, Dağıstan və Azərbaycana ədavətlə yanaşırdı.
Azərbaycan hökumətinin 1918-ci il 23 oktyabr tarixli qərarı ilə Krım hökuməti nəzdində diplomatik nümayəndəliyin təşkil edilməsi xarici işlər nazirinə tapşırılmışdı. Həmin tapşırıq yerinə yetirildikdən sonra Nazirlər Şurasının sədri və xarici işlər naziri Fətəli xan Xoyskinin 1919-cu il aprelin 3-də imzaladığı əmrlə Cəfər bəy Rüstəmbəyli martın 19-dan etibarən ayda 4 min rubl məvaciblə Azərbaycanın Kubanda diplomatik nümayəndəsi təyin edilmiş və ona yol xərcləri üçün təhtəlhesab 50 min rubl ayrılmışdır. Cəfər bəy Rüstəmbəylinin hökumətin qərarı ilə Azərbaycan Respublikasının Kuban və Krımda diplomatik nümayəndə və ticarət müvəkkili təyin edilməsi haqqında məlumat 23 mart 1919-cu il tarixli 61№-li "Azərbaycan" qəzetində də dərc edilmişdir.
1919-cu il iyunun 26-da Cəfər bəy Rüstəmbəyliyə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətini Don hökuməti yanında da təmsil etmək mandatı verildi.
24 sentyabr 1919-cu il tarixli "Azərbaycan" qəzetində dərc olunmuş məlumatda bildirilirdi ki, Azərbaycan Respublikasının Kuban və Don hökumətləri nəzdindəki diplomatik nümayəndəsi Cəfər bəy Rüstəmbəyli Azərbaycanın maraqlarını müdafiə etmək üçün Cənubi Rusiya Silahlı Qüvvələrinin ali baş komandanlığında Azərbaycan Respublikasının nümayəndəsi təyin edilir. Denikin bolşeviklərə qarşı apardığı mübarizədə nə Azərbaycanı, nə də Gürcüstanı müttəfiq qismində özünə tərəf çəkməyə nail ola bilmədi. Buna cavab olaraq Denikin 1919-cu il, noyabrın 19-da Zaqafqaziyanın iqtisadi blokadaya alınması haqqında əmr imzaladı. Bu addımı general Denikinin diplomatik təzyiqinin sonluğu kimi qiymətləndirmək də mümkündür. Denikinin Azərbaycana və Gürcüstana qarşı elan etdiyi iqtisadi blokada nəticəsiz qaldı. Denikin nə hərbi-siyasi yolla, nədə ki, iqtisadi blokada metodu ilə həmin dövlətləri istila edə bilmədi. Cəfər bəy Rüstəmbəyli ağqvardiyaçılar tərəfindən həbs olunma təhlükəsi qarşısında qaldığı üçün 1919-cu ilin noyabrın sonlarında Novorossiysk vasitəsilə Bakıya qayıtmalı oldu.
Siyasi fəaliyyəti
Cəfər bəy Rüstəmbəyli Fövqəladə Komissiyada yazdığı izahatnaməsində qeyd edirdi ki, o, 1920-ci ilin fevralında ticarət, sənaye və ərzaq naziri Məhəmməd Həsən Hacinskinin təklifi ilə həmin nazirlikdə nazir müavini təyin edilmişdir. Arxiv sənəd materiallarının araşdırılması zamanı müəyyən edilmişdir ki, həqiqətən də Cəfər bəy Rüstəmbəyli hökumətin 11 fevral 1920-ci il tarixli qərarı ilə ticarət, sənaye və ərzaq nazirinin müavini vəzifəsinə təyin edilmişdir. Həmin məlumat Cümhuriyyət hökumətinin rəsmi mətbu orqanı olan 18 fevral 1920-ci il tarixli 12№-li Azərbaycan Cümhuriyyəti Hökumətinin Xəbərləri qəzetində dərc edilmişdir.
Sovet dövrü
Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra Cəfər bəy Rüstəmbəyli sovet hakimiyyətinə qarşə 1924-cü ildə yaranmış Azərbaycan Milli Mərkəzinin üzvü olmuşdur. Həmin Mərkəzə türk ziyalıları, o cümlədən Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hökumətlərinin üzvləri, keçmiş nazirlər və əksinqilabi Müsavat və İttihad partiyalarının nümayəndələri rəhbərlik edirdilər. Milli Mərkəzin əsas məqsədi sovet hakimiyyətini yıxaraq, müstəqil Azərbaycan Demokratik Respublikasını yaratmaq olmuşdur.
Ailəsi
- Atası Mustafa bəy Rüstəm bəy oğlu Rüstəmbəyov (Qəbələ, Çocuq Pirəlli k. — 1920, Bakı) Qəbələ bəyi olmuşdur.1920-də bolşeviklər onu oğlu Hacı bəylə birlikdə güllələyib. Məhəmməd Əmin Rəsulzadə özünün "Azərbaycan Cümhuriyyəti" kitabının sonunda verdiyi "Azərbaycan qurbanlarından bir listə"dəki istiqlal şəhidləri sırasında "Ağdaş əyanından" Rüstəmbəyli Mustafa bəyin də adını çəkib. Qəbələnin Kiçik Pirəlli kəndindəki evi hal-hazırda da sağlam vəziyətdədir. Mustafa bəyin Qəbələnin Mamaylı kəndində doğulmuş Rüstəmbəyli Şəfi bəydən başqa, Cəfər bəy, Hacı bəy və Baxış bəy adlı oğulları da olub.
- Qardaşı Şəfi bəy Rüstəmbəyli - Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinin üzvü.
Xatirəsi
Deyilənlər
Şəfi bəyin yaxın qohumu Əliağa Şahmalıyev uzun illər ailədə Şəfi bəyin adını çəkməyin yasaq olduğunu deyir:
Rüstəmbəylilər çox böyük nəsil olub. Mən Şəfi bəyin qardaşı Hacı bəyin qızının oğluyam. Şəfi bəy mənim anamın əmisi idi. Sovetlərin gəlişindən sonra başqaları kimi Rüstəmbəyovlar zülmə düçar oldular. Bəziləri Rüstəmov oldular - bəy sözü silindi. Şəfi bəyin atasını Sovet hökuməti güllələdi. Mustafa bəy Qəbələ bölgəsinin ən sayılan adamlarından olub. İndiyə kimi də insanlar "Mustafa bəyin torpaqları, körpüsü, çəkdiyi yol" deyə xatırlayırlar. Şəfi bəyin qardaşı Cəfər bəy Tiflisin baş terapevti idi. Onlar Tiflisdə yaşayırdılar. Mircəfər Bağırov onu Bakıya işə dəvət etdi və 6 aydan sonra güllələdi. Nənəm danışırdı ki, onu məhbəsdə az qala acından öldürmüşdülər.... |
Qeyd edək ki, Şəfi bəy Rüstəmbəyovun qardaşı Cəfər bəy Rüstəmbəyli haqqında Ədalət Tahirzadə bunları demişdir:
Həkim kimi də çox peşəkar idi. O, 1924-cü ildə İstanbula gedib Şəfi bəylə görüşmüşdü. |
Mənbə
Ədəbiyyat
- Азербайджанская Демократическая Республика: 1918–1920: законодательные акты. Azərbaycan Nəşriyyatı. 1998. 560.
İstinadlar
- "Azərbaycan ordusu və diplomatiyasının şanlı tarixi. Cəfər bəy Rüstəmbəyovu tanıyaq". 2017-10-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-01-31. (#redundant_parameters); (#redundant_parameters); (#redundant_parameters)
- Qanunverici aktlar, 1998. səh. 482
- Ə. B. Haqverdiyev. "Ağac kölgəsi" hekayəsi.
- ""Mətbuat haqda qanun"un ilk müəllifi…". 2022-07-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-10-28. (#redundant_parameters); (#redundant_parameters); (#redundant_parameters)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Cefer bey Rustembeyli 1890 Aydinqislaq Nuxa qezasi 1938 Baki Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin ticaret senaye ve erzaq nazirinin muavini Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin Kuban Don hokumetlerindeki diplomatik numayendesi Cefer bey RustembeyliAzerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin ticaret senaye ve erzaq nazirinin muavini11 fevral 1920 1 aprel 1920II Yusifbeyli hokumetindeAzerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin Don hokumetindeki diplomatik numayendesi26 iyun 1919 Noyabr 1919EvvelkiVezife tesis olundu SonrakiVezife legv olundu Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin Kuban hokumetindeki diplomatik numayendesi19 mart 1919 Noyabr 1919EvvelkiVezife tesis olundu SonrakiVezife legv olundu Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin Krim hokumetindeki diplomatik numayendesi19 mart 1919 1 iyul 1919EvvelkiMiri bey VezirovSonrakiSeyx Eli HuseynovSexsi melumatlarDogum tarixi 1890Dogum yeri Eres qezasi Yelizavetpol quberniyasi Rusiya imperiyasiVefat tarixi 1938Vefat yeri Baki Azerbaycan SSR SSRIVefat sebebi siyasi repressiyaPartiya Sosialist Inqilabcilar Partiyasi 1905 1910 Tehsili Muqeddes Vladimir adina Kiyev Imperator Universiteti 1909 Fealiyyeti siyasetciHeyatiCefer bey Mustafa bey oglu Rustembeyli 1890 ci ilde Nuxa qezasinin Aydinqislaq kendinde dogulmusdu Orta tehsilini Gencede klassik gimnaziyada basa catdirdiqdan sonra 1909 cu ilde Kiyev Universitetinin tibb fakultesine daxil olmusdu 1905 1910 cu illerde Sosialist Inqilabcilar Partiyasi uzvu olmus 1911 ci ilde herbi hekim kimi seferber edilmisdir Cefer bey Rustembeyli I Dunya muharibesinin baslanmasi ile elaqedar xidmete cagirilmis evvelce 58 ci piyada polkunda sonra ise 1917 ci ile qeder lazaretde herbi xestexanada hekim islemisdir 1917 ci ilden 18 fevral 1918 ci iledek Krimda seher lazaretinde hekim vezifesinde calismisdir Hebsi 1931 ci il 5 sentyabr tarixde Azerbaycan Milli Merkezinin 53 nefer uzvune qarsi ittiham ireli surulmusdur Cefer bey Rustembeyli 1938 ci ilde gullelenmisdir Diplomatik fealiyyetiCefer bey Rustembeyli Eksinqilab spekulyasiya sabotaj ve vezife cinayetleri ile mubarize uzre Azerbaycan Fovqelade Komissiyasinda yazdigi izahatnamede qeyd edir ki almanlar 1919 cu ilin yanvarinda Krimi terk etdikden sonra Denikinin qosunlari derhal orani zebt ederek seferberlik elan etmisdir Denikinin basqinlarindan sonra Cefer bey Rustembeyli de daxil olmaqla Krimin muselman ziyalilari konulluler ordusuna ve onun elan etdiyi seferberliye qarsi tesviqata baslamisdilar Krimin muselman ziyalilari Konulluler ordusuna qarsi apardiqlari tesviqata gore Denikin casuslarinin yoxlanislarina meruz qalmis onlardan bezileri saxlanilaraq aradan goturulmus bezileri ise Krimdan qacmaga nail olmusdular Neticede Cefer bey Krimdan Bakiya gelmisdir Bakiya qayitdiqdan sonra buradaki tanislari onu Azerbaycanin xeyrine olaraq Krim hokumeti nezdinde Azerbaycanin numayendeliyi vezifesini qebul etmeye vadar etmisler Cefer bey Rustembeyli AzFK daki ifadesinde hemcinin qeyd edirdi ki onun Kubandaki rolu Azerbaycan vetendaslarinin Denikinin elan etdiyi seferberlikden azad olunmasi ucun onlara sexsiyyet vesiqelerinin verilmesinden ve Kuban kazaklarinin dagistanlilara qarsi gonderilmesi ile bagli Kuban hokumetine yazili ve sifahi etirazlarin gonderilmesinden ibaret olmusdur Lakin onun ifadesinde hemcinin teessufle qeyd edilirdi ki etirazlarim sehradaki tenha insanin esidilmeyen cavabsiz cagirislarina benzeyirdi Cunki oradaki operativ hisseye Denikinin qerargahi rehberlik edirdi ve o Dagistan ve Azerbaycana edavetle yanasirdi Azerbaycan hokumetinin 1918 ci il 23 oktyabr tarixli qerari ile Krim hokumeti nezdinde diplomatik numayendeliyin teskil edilmesi xarici isler nazirine tapsirilmisdi Hemin tapsiriq yerine yetirildikden sonra Nazirler Surasinin sedri ve xarici isler naziri Feteli xan Xoyskinin 1919 cu il aprelin 3 de imzaladigi emrle Cefer bey Rustembeyli martin 19 dan etibaren ayda 4 min rubl mevacible Azerbaycanin Kubanda diplomatik numayendesi teyin edilmis ve ona yol xercleri ucun tehtelhesab 50 min rubl ayrilmisdir Cefer bey Rustembeylinin hokumetin qerari ile Azerbaycan Respublikasinin Kuban ve Krimda diplomatik numayende ve ticaret muvekkili teyin edilmesi haqqinda melumat 23 mart 1919 cu il tarixli 61 li Azerbaycan qezetinde de derc edilmisdir 1919 cu il iyunun 26 da Cefer bey Rustembeyliye Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetini Don hokumeti yaninda da temsil etmek mandati verildi 24 sentyabr 1919 cu il tarixli Azerbaycan qezetinde derc olunmus melumatda bildirilirdi ki Azerbaycan Respublikasinin Kuban ve Don hokumetleri nezdindeki diplomatik numayendesi Cefer bey Rustembeyli Azerbaycanin maraqlarini mudafie etmek ucun Cenubi Rusiya Silahli Quvvelerinin ali bas komandanliginda Azerbaycan Respublikasinin numayendesi teyin edilir Denikin bolseviklere qarsi apardigi mubarizede ne Azerbaycani ne de Gurcustani muttefiq qisminde ozune teref cekmeye nail ola bilmedi Buna cavab olaraq Denikin 1919 cu il noyabrin 19 da Zaqafqaziyanin iqtisadi blokadaya alinmasi haqqinda emr imzaladi Bu addimi general Denikinin diplomatik tezyiqinin sonlugu kimi qiymetlendirmek de mumkundur Denikinin Azerbaycana ve Gurcustana qarsi elan etdiyi iqtisadi blokada neticesiz qaldi Denikin ne herbi siyasi yolla nede ki iqtisadi blokada metodu ile hemin dovletleri istila ede bilmedi Cefer bey Rustembeyli agqvardiyacilar terefinden hebs olunma tehlukesi qarsisinda qaldigi ucun 1919 cu ilin noyabrin sonlarinda Novorossiysk vasitesile Bakiya qayitmali oldu Siyasi fealiyyetiCefer bey Rustembeyli Fovqelade Komissiyada yazdigi izahatnamesinde qeyd edirdi ki o 1920 ci ilin fevralinda ticaret senaye ve erzaq naziri Mehemmed Hesen Hacinskinin teklifi ile hemin nazirlikde nazir muavini teyin edilmisdir Arxiv sened materiallarinin arasdirilmasi zamani mueyyen edilmisdir ki heqiqeten de Cefer bey Rustembeyli hokumetin 11 fevral 1920 ci il tarixli qerari ile ticaret senaye ve erzaq nazirinin muavini vezifesine teyin edilmisdir Hemin melumat Cumhuriyyet hokumetinin resmi metbu orqani olan 18 fevral 1920 ci il tarixli 12 li Azerbaycan Cumhuriyyeti Hokumetinin Xeberleri qezetinde derc edilmisdir Sovet dovru Azerbaycanda sovet hakimiyyeti qurulduqdan sonra Cefer bey Rustembeyli sovet hakimiyyetine qarse 1924 cu ilde yaranmis Azerbaycan Milli Merkezinin uzvu olmusdur Hemin Merkeze turk ziyalilari o cumleden Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti hokumetlerinin uzvleri kecmis nazirler ve eksinqilabi Musavat ve Ittihad partiyalarinin numayendeleri rehberlik edirdiler Milli Merkezin esas meqsedi sovet hakimiyyetini yixaraq musteqil Azerbaycan Demokratik Respublikasini yaratmaq olmusdur Mustafa bey RustembeyovAilesiAtasi Mustafa bey Rustem bey oglu Rustembeyov Qebele Cocuq Pirelli k 1920 Baki Qebele beyi olmusdur 1920 de bolsevikler onu oglu Haci beyle birlikde gulleleyib Mehemmed Emin Resulzade ozunun Azerbaycan Cumhuriyyeti kitabinin sonunda verdiyi Azerbaycan qurbanlarindan bir liste deki istiqlal sehidleri sirasinda Agdas eyanindan Rustembeyli Mustafa beyin de adini cekib Qebelenin Kicik Pirelli kendindeki evi hal hazirda da saglam veziyetdedir Mustafa beyin Qebelenin Mamayli kendinde dogulmus Rustembeyli Sefi beyden basqa Cefer bey Haci bey ve Baxis bey adli ogullari da olub Qardasi Sefi bey Rustembeyli Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Parlamentinin uzvu XatiresiDeyilenler Sefi beyin yaxin qohumu Eliaga Sahmaliyev uzun iller ailede Sefi beyin adini cekmeyin yasaq oldugunu deyir Rustembeyliler cox boyuk nesil olub Men Sefi beyin qardasi Haci beyin qizinin ogluyam Sefi bey menim anamin emisi idi Sovetlerin gelisinden sonra basqalari kimi Rustembeyovlar zulme ducar oldular Bezileri Rustemov oldular bey sozu silindi Sefi beyin atasini Sovet hokumeti gulleledi Mustafa bey Qebele bolgesinin en sayilan adamlarindan olub Indiye kimi de insanlar Mustafa beyin torpaqlari korpusu cekdiyi yol deye xatirlayirlar Sefi beyin qardasi Cefer bey Tiflisin bas terapevti idi Onlar Tiflisde yasayirdilar Mircefer Bagirov onu Bakiya ise devet etdi ve 6 aydan sonra gulleledi Nenem danisirdi ki onu mehbesde az qala acindan oldurmusduler Qeyd edek ki Sefi bey Rustembeyovun qardasi Cefer bey Rustembeyli haqqinda Edalet Tahirzade bunlari demisdir Hekim kimi de cox pesekar idi O 1924 cu ilde Istanbula gedib Sefi beyle gorusmusdu MenbeEdebiyyat Azerbajdzhanskaya Demokraticheskaya Respublika 1918 1920 zakonodatelnye akty Azerbaycan Nesriyyati 1998 560 Istinadlar Azerbaycan ordusu ve diplomatiyasinin sanli tarixi Cefer bey Rustembeyovu taniyaq 2017 10 07 tarixinde Istifade tarixi 2018 01 31 redundant parameters redundant parameters redundant parameters Qanunverici aktlar 1998 seh 482 E B Haqverdiyev Agac kolgesi hekayesi Metbuat haqda qanun un ilk muellifi 2022 07 28 tarixinde Istifade tarixi 2021 10 28 redundant parameters redundant parameters redundant parameters