Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Aydınqışlaq — Azərbaycan Respublikasının Qəbələ rayonunun inzibati ərazi vahidində kənd.
| Aydınqışlaq | |
|---|---|
| Ölkə | |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Mərkəzin hündürlüyü | 544 m |
| Saat qurşağı | |
Ümumi məlumat
Aydınqışlaq Qəbələ şəhərindən 7 kilometr cənub-şərqdə, Qəbələ-Ağdaş magistral yolundan 2 km aralı, Dəmiraparan çayının sağ sahilində Alazan (Qanıx)-Həftəran vadisində yerləşir. Əhalisi 1992-ci ildə yaşayış yerlərini tərk etmiş 30 nəfər məcburi köçkünlər də daxil olmaqla milliyyətcə azərbaycanlılardan ibarət 2244 nəfər, ərazisi 11,9 kv.km-dir. Aydınqışlaq şimal və qərbdən Zarağan, cənubdan Kiçik Pirəli, Soltannuxa, Yengicə, şərqdən isə Tümtül kəndləri ilə həmsərhəddir. Kənd Böyük Qafqaz sıra dağlarının ətəklərində, qışı quraq keçən mülayim isti qurşaqda yerləşir, geomorfoloji relyefinə görə qəhvəyi dağ-meşə torpaq tipinə malikdir. Hazırda Aydınqışlaq kəndində 1 bələdiyyə, 1 İƏD üzrə nümayəndəlik, 1 tam orta məktəb, 1 mədəniyyət klubu, 1 kitabxana, 1 feldşer məntəqəsi, 1 məscid, eləcə də 6 ziyarətgah vardır.
Yaşayış məskəninin adını ifadə edən Aydınqışlaq sözünün təhlili, əsasən 2 fərziyyə üzərində qurulmaqla kəndin yaranma və inkişaf tarixini özündə əks etdirir. Məlumdur ki, Aydınqışlaq iki sadə sözün birləşməsindən əmələ gələn mürəkkəb sözdür.
Qışlaq-əsasən qış aylarında yaşayış üçün nəzərdə tutulan, yataq və yaşayış evlərini özündə birləşdirən ərazi deməkdir. İlin 8-9 ayını qışlaqlarda keçirən Azərbaycanın maldar tayfaları yalnız yay aylarında yaylaqlara qalxmışlar. Qışlaq digər müvəqqəti yaşayış məskəni növlərindən daimiliyi ilə fərqlənir və kəndə keçidin son mərhələsi hesab olunur.
Mövcud olan birinci fərziyyə Aydın sözünün konkret şəxsin adı ilə bağlılığına əsaslanır. Həmin fərziyyəyə görə, heyvandarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olan Aydın adlı şəxs qışlaq kimi istifadə etdiyi ərazidə sonradan daimi məskunlaşmış və bu amil, Aydının qışlağı, sonradan isə yer adı kimi Aydınqışlaq sözünün yaranmasına səbəb olmuşdur. Araşdırmalar, qeyd edilən fərziyyənin tam şəkildə təkzib edilməsinə əsas verir. Belə ki, kəndin əsasını təşkil edən tayfalar, eləcə də yer adları içərisində Aydın adlı şəxslə bağlı heç bir fakt aşkar edilməmişdir. Eyni zamanda, fərziyyənin özünü doğrultması üçün Aydınoba, Aydın uşağı, Aydının yeri və s. kimi sözlərin dövrümüzə qədər gəlib çatması zəruri idi.
Aydınqışlaq adı ilə əlaqədar ikinci, əsas fərziyyə Aydın sözünün həqiqi mənasının təhlili nəticəsində meydana çıxır. Həmin fərziyyəyə əsasən kəndin adındakı Aydın sözü özündə açıq, təmiz, görünən fikirlərini ifadə edir. Belə ki, heyvandarlıq məqsədilə yaylağa çıxmış köçəri türk tayfaları, qışlaq kimi istifadə edilən digər ərazilərdən fərqli olaraq Qafqaz sıra dağlarının ətəklərinə yaxınlığı ilə əlaqədar bu kəndin yerləşdiyi yeri vizual baxımdan daha aydın müşahidə etmək imkanına malik olmuşlar. Bu amil əvvəlcə aydın görünən qışlaq, sonradan Aydınqışlaq sözünün formalaşmasına gətirib çıxarmışdır.
Toponimikası
Aydınqışlaq oyk., mür. Qəbələ r-nunun Zarağan i.ə.v.-də kənd. Dəmiraparan çayının sağ sahilində, Alazan-Həftəran vadisindədir. Oykonim aydın (etn.) və qışlaq (yaşayış məntəqəsi termini) sözlərindən düzəlib. Etnotoponimdir.
Kəndin əhalisi, milli mənşəyi və yaranma tarixi
Aydınqışlaq Qəbələ rayonunda yerləşən, əhalisinin milli mənşəyi azəri türklərindən ibarət, etnik qarışığı olmayan azsaylı kəndlərdən biridir. Kənddə yaşayan 12 əsas tayfanın mənşəyinin araşdırılması nəticəsində etnik qruplarla əlaqə aşkar edilməmiş və aşağıdakılar müəyyən olunmuşdur (tayfaların sıra ardıcıllığı onların məskunlaşma tarixlərinə uyğunlaşdırılmışdır):
- "Dostu uşağı", mənşəyi Qəbələ rayonunun Kiçik Əmili kəndi ilə bağlıdır (Babayev, Valehov, Nurməhəmmədov və s. soyadlı kənd sakinləri).
- "Hacı uşağı" mənşəyi, İslam dininin təbliği ilə bağlı Oğuz rayonunun Xaçmaz kəndinə, oradan isə Aydınqışlağa gəlmiş Hacı adlı türk vətəndaşının adı ilə bağlıdır ( Mütəllibov ,Həsənli ,İsgəndərov, Əhmədov, Qəribov, Abdulxalıqov və s.)
- "Şöpülülər" (Bilalov,Əzizov və s.).
- "Hacı Osman məhəlləsi", Quba rayonunun Xınalıq kəndindən gələrək məskunlaşmışlar (Osmanov, Cəbrayılov, İsrayılov və s.).
- "Sərrəcilər", İİR əsillidirlər (Yahyayev, Cavadov, Babayev və s.).
- "Tarverdilər", (Mikayılov, Cabbarov, Məmmədov və s.).
- "Ağapərilər", (Mehdiyev, Xasməmmədov Baloğlanov və s.).
- "Allahqulu uşağı", (Alxasov, Quliyev, Əhmədov və s.).
- "Mollababa övladları", İsmayıllı rayonunun Basqal kəndindən gələrək məskunlaşmışlar (Babayev, Məcidov, Abdurəhmanov və s).
- "Hacıqasım ustanın nəsli", (Qasımov, Əfəndiyev, Həşimov və s.).
- "Cuvar uşağı", (Göyüşov, Əhmədov və s 12.."Qafarovlar",...Aydınqışlaq kəndində bu soyadda cəmi 3 ailə vardır ki..bu ailələrin kökü Ix-cu əsrin əvvəllərində bu kəndə Türkiyədən ticarətlə baglı gəlib burada məskunlaşan Masum bəylə və onun oglu Qafarla baglıdır.Masum bəy tacir kimi kəndin zəngin və savadlı sakinlərindən biri olmuşdur.(..Qafarovlar).
- "Sofular", (Abdullayev soyadlı kənd sakinləri)
Məlum olmuşdur ki, Aydınqışlaq ərazisində ilk məskunlaşma Dəmiraparan çayına yaxın, kəndin şərq hissəsində, "Dostu uşağı" və "Hacı uşağı" tayfaları ilə başlamışdır. Həmin tayfaların nəsil şəcərəsinin, həmçinin qəbiristanlıqlarda mövcud olan yazılı qəbir daşlarının təhlili nəticəsində, kəndin yaranma tarixinin təxminən 1780-1830-cu illərə təsadüf etdiyi meydana çıxır. Lakin bir neçə dəfə, əsasən 1933, 1944 və 1949-cu illərdə baş vermiş sel və daşqınlar nəticəsində kənd mərhələ-mərhələ məskunlaşma yerini dəyişərək qərb istiqamətində formalaşmağa başlamışdır. Eyni zamanda, kəndi Qəbələ şəhəri ilə əlaqələndirən cənubdan şimala uzanan 3 paralel yollar da sel suları nəticəsində yararsız hala düşmüş və əhali Zarağan kəndinə döğru istiqamətlənmişdir. Sonuncu sel daşqınları nəticəsində 23 ev su altında qalaraq məhv olsa da, təbii fəlakətlə bağlı sakinlər arasında tələfat halları baş verməmişdir.
Təbiəti
Aydınqışlaq kəndinə məxsus 1169 ha torpaq sahəsinin 15 ha bələdiyyə fondu, 560 ha əkinə yararlı, 181 ha pay torpağı, 950 ha. meşə fondu təşkil edir. Kəndin ərazisində yerləşən əkinə yararlı sahələrin hər biri - "Məlik talası", "Gödəklər", "Göycə yeri", "Kollu tala", "Molla Əhməd yeri", "Şöpül yeri", "Qəmbər yeri", "Fərrux bağı", "Əzimin bağı", "İsrafil yeri", "Mollababa şotu", "Paşa yeri", "Sofu yeri", "Tutdibi", "İki çay arası", "Zoğallı qoruq" və "Əmrahın dar talası" əsasən onların təmizlənərək istifadəyə verilməsini təmin edən şəxslərin adı ilə bağlıdır. Yalnız "Davalı tala" adlanan yer Dəmiraparan çayının dövrü olaraq yatağını dəyişməsi səbəbindən Aydınqışlaq və Tümtül kənd sakinləri arasında mübahisə predmetinə çevrildiyi üçün bu adı qazanmış və bu problem kolxoz təsərrüfatlarının yaranması ilə həllini tapmışdır.
Kəndin cənub-şərq tərəfində yerləşən vələs, yalanqoz, palıd, fıstıq, qızılağac, görüc və s. ağac növlərindən ibarət meşə zolağının kütləvi qırıntıya məruz qalması, ərazidə olan təbii otlaqların, xarasoların və bulaqların məhv olması ilə nəticələnmişdir. Göstərilən ərazilərdə RLS-ə məxsus 21 ədəd artezian quyusunun fəaliyyət göstərməsi də təbii landşaftın məhvinə səbəb olan amil kimi qiymətləndirilir. Əvvəllər meşə zolağında yerləşmiş "Ayran", "Hacıməhəmməd" və "Meşə dəyirmanı" adlı bulaqlar qeyd edilən səbəblərdən yoxa çıxmışlar. Aydınqışlaq kəndində suptropik bitgilər istisna olamaqla, Azərbaycanın florasına daxil olan meyvələrin əksəriyyəti yetişir. Bununla belə, kəndin əsasını fındıq, şabalıd, qoz və qızıləhməd alma bağları təşkil edir.
Təsərrüfatların yaranma tarixi
Kolxoz təsərrüfatlarının yaranmasından əvvəl Aydınqışlaqda əkinə yararlı torpaqlar əsasən kənddə nüfuz sahibi olan Əhməd, İsa və Nəsib adlı şəxslərin əllərində cəmləşmişdir. Həmin şəxslər torpaq və digər əmlaklarını o dövrdə qəza mərkəzi olan Nuxa şəhərində qeydiyyata saldıraraq özlərinə bəy titulu almağa nail olmuş və kənd sakinlərinə pulsuz ziyafət təşkil etməklə bu adı rəsmiləşdirmişlər. Bundan əlavə, ətrafda tacir kimi tanınan kənd sakinləri Mollasəid, Hacıqasım, Hacıməcid və Hacıümid ipəkçilik və arışılıqla məşğul olaraq təsərrüfat subyektləri yaratmaqla, eləcə də Həşim Bədrəddinov, Quşeyri Məmmədov və Abdulqafur Məcidov şəxsi dükan sahibləri kimi geniş maddi imkanlar əldə etmişlər. Kəndə “yüzbaşı” təyin olunmuş Hüseyn Mikayılov isə vergilərin yığılmasına, onun sosial problemlərin həlli istiqamətində xərclənməsinə, eləcə də xırda münaqişələrin aradan qaldırılmasına cavabdeh olmuşdur.
Aydınqışlaq kəndində birgə təsərrüfatların yaranma tarixi ilə bağlı kəndin o dövürkü ziyalılarından olmuş Qərib Mövsümzadənin “Qalibiyyət” qəzetinin 03.11.1967-ci il tarixli nömrəsinə verdiyi müsahibədə bildirilir: “1927-ci ilin aprel ayı idi. Kəndimizdə kənd təsərrüfatı şirkəti yaratmaq üçün həvəs göstərənlər vardı. Həmkəndlilərimin fikrini partiya özək katibinə bildirdim və Aydınqışlaqda təsərrüfat birliyi yaratmaq üçün kömək göstərməsini xahiş etdim. Katib mənim təklifimi bəyəndi və kəndə bir traktor göndərilməsinə sərəncam verdi. Ertəsi gün səhər tezdən bizə verilən traktorla kəndə getdim (sürücü Qutqaşendən olan Murad Abdullayev idi). Kənddə ilk traktorun görünməsi əsl bayrama çevrilmişdir. Elə həmin gün keçmiş muzdurlar və yoxsul kəndlilərdən 15 nəfəri birliyə üzv yazıldı. Həmin şəxslər Kərim Əhmədov (artelin sədri seçilmişdir), Abdulla İsgəndərov, Hüseyn Əliyev, Cəmalədddin Əzimov, İslam, Abbas, Vahab Mövsümzadələr, Şirin Babayev, Manaf Manafov, Şəmsəddin Quliyev, Əmrah Əliyev. Seyfəddin Səlimov, Məhərrəm Sadıqov, Gülməmməd Yəhyayev və Əbdürrəhim Əfəndiyev olmuşlar.Axşamüstü hamımız traktorun ətrafına toplaşdıq və Qəza mərkəzi olan Nuxadan gəlmiş fotoqraf şəklimizi çəkdi.”
Aydınqışlaq kəndinə gətirilən ilk traktor kənd sakini Mövlam Dəmirov tərəfindən idarə olunmuşdur. Növbəti mərhələlərdə kəndə verilmiş “XTZ-7” markalı traktorlar Cabbarov Fərhad Cabbar oğluna və Mıxlıqovaq kənd sakini Seyfullah Abdullayevə təhkim olunmuşdur. Eyni zamanda, kənd sakinləri Alxasova Sayad Abdulkərim qızı F.Cabbarova, Yahyayeva Leyliman Gülməmməd qızı isə S.Abdullayevə köməkçi təyin edilmişdir.
1931-ci ildən başlayaraq Azərbaycanda kolxoz təsərrüfatlarının iqtisadi səmərəsinin artırılması məqsədilə onların birləşdirilməsinə start verildi. Həmin dövrdə kənddə yaranmış artel “Aydınlıq” adlandırılmış və inzibati bina kimi Əbdürrəhim Əfəndiyevin şəxsi mənzilindən istifadə olunmuşdur. Kolxozun sədri əvvəlcə Hüseyn Hüseynov, sonradan isə Məhəmməd Abdullayev olmuşdur. 1950-ci illərdə “Aydınlıq” koloxozu ləğv edilmiş, əvvəlcə Böyük Pirəli kəndi ilə birlikdə M.F.Axundov adına, sonradan Aydınqışlaq, Zarağan və Daşca kəndlərini birləşdirən Karl Marks adına kolxoz yaradılmışdır. Aydınqışlaq kəndinin daxil olduğu sovetlik isə Zarağan kənd sakini Qəhrəman Şirin oğlunun mənzilində fəaliyyət göstərmiş və orada Vəndamdan olan Çələbi adlı şəxs sədr vəzifəsində işləmişdir.
Kolxoz təsərrüfatının yaranması ölkənin hər yerində olduğu kimi Aydınqışlaq kəndində də birmənalı qarşılanmamışdır. Belə ki, ölkədə aparılan bu siyasətə qarşı çıxdıqları üçün kənd sakinləri Məmmədov Rizvan Məhəmməd oğlu və Məmmədov Əzim Əziz oğlu represiyanın qurbanı olmuş və siyasi məhbus kimi güllələnmişlər. R.Məmmədovun oğlu Vahid Məmmədov isə siyasi məhbusun övladı olduğu üçün II Dünya müharibəsində döyüş adı ilə minalanmış sahələrə göndərilməklə məhv edilmişdir.
Respublikamızda ictimai-siyasi quruluşun dəyişməsi ilə əlaqədar 1999-cu ildə Aydınqışlaq kəndində müstəqil bələdiyyə, 2005-ci ildə isə RİH-nin İƏD üzrə nümayəndəliyi fəaliyyətə başlamışdır.
Din
Aydınqışlaq kəndinin əhalisi bütünlüklə İslam dininin sünnü məzhəbinə sitayiş etsə də dindar sakinlər arasında digər təriqətçilik meylləri müşahidə olunmur. Aydınqışlaqda ilk məscid kəndin şərq hissəsində, hazırda “Hacıcabbar” piri kimi tanınan ziyarətgahın yaxınlığında yerləşmişdir. Qeyd edilən məscidə əvvəlcə Hacı Cabbar əfəndi, sonradan onun nəslindən olan Nurəmməd Cabbarov rəhbərlik etmişdir. Məscid XX əsrin əvvəllərində sel daşqınları nəticəsində tamamilə dağılmış və həmin dövrdə kənd sakinlərinin vəsaiti hesabına əvvəlcə “Məscid bağı” adlanan ərazidə kiçik həcimli, sonradan isə kəndin mərkəzində bir qədər iri tutumlu məscid inşa edilmişdir. Kiçik həcimli məscidin mollası Mollarəhman Mütəllimov olmuş və o, əhalinin dini biliklərinin artırılması üçün məsciddə dərsanələr təşkil etmişdir. Bolşevik inqilabından sonra dindarlığın ləğvi istiqamətində aparılan dövlət siyasəti nəticəsində həmin məscid 1925-ci ildə yerlə-yeksan edilmiş, Mollarəhman Mütəllimov isə gənc komsomolçular tərəfindən belinə minilərək təhqir olunmuşdur. O, bir müddət rayonun Mamaylı kəndində qaçıb gizlənmiş, sonradan yaşayış yerinə qayıtmışdır.
Kəndin mərkəzində yerləşən məscidin ilk mollası, hacı titullu, ətrafda geniş dini biliklərə malik, nüfuzlu şəxs kimi tanınan Hacıqasım Qasımov, müəzzin isə Hacıməhəmməd Məmmədov olmuşdur.Sonradan o, məscidin rəhbərliyini öz bilik və bacarığı ilə kənd sakinləri arasında hörmət və nüfuz qazanmış Əhmədov Məmmədbağır Əhməd oğluna vermişdir.M.Əhmədov fəaliyyəti dövründə kənd sakinlərinin savadlanması istiqamətində xüsusi rol oynamışdır. 1935-37-ci illərdə məscid dövlət orqanları tərəfindən bağlanılaraq əvvəlcə dükana, sonradan isə taxıl anbarına çevrilmişdir.M.Əhmədov uzun müddət kənd sakini Quşeyri Məmmədovun mənzilinin damında gizlənərək təqiblərdən yayına bilmişdir. Qeyd edilən ərazidə 1991-ci ildə yenidən məscid tikilərək sakinlərin istifadəsinə verilmişdir. Məscidin fəaliyyətinin dayandırılması kənd sakinləri arasında dindarlığın ləğvi ilə nəticələnməmişdir.Belə ki, M.Əhmədovdan dini biliklər almış kənd sakini Sadəddin İsgəndərov, sonrakı dövrlərdə Aydınqışlaq kəndi ilə yanaşı Qəbələ rayonunun hər yerində dindarlığın qorunub-saxlanılması, eləcə də inkişafı istiqamətində mühüm rol oynamışdır.
Təhsili
Bolşevik inqilabından əvvəl Aydınqışlaq kəndində yalnız 3 nəfər təhsilli şəxs olmuşdur. Sonradan SSRİ məkanında əhalinin savadlanması istiqamətində aparılan dövlət siyasəti nəticəsində bəzi evlərdə qruplar təşkil edilmiş, yaşından asılı olmayaraq kəndin əksər sakinlərinə yazıb-oxumaq öyrədilmişdir. Kənddə ilk məktəb 1925-27-ci illərdə fəaliyyətə başlamışdır. Həmin illərdə kəndin mərkəzində bir sinifli məktəb inşa edilmiş, oraya 18 nəfər şagird cəlb olunmuş və kənd sakini Əbdürrəhim Əfəndiyev müəllim işləmişdir. 1930-cu ildə göstərilən ərazidə kənd sakinlərinin şəxsi vəsaiti hesabına çiy kərpicdən 3 sinif otağı və 1 müəllimlər odası tikilərək istifadəyə verilmiş, kənd sakini Əhmədov Kərim Əhməd oğlu məktəbin ilk direktoru təyin edilmişdir. Eyni zamanda məktəbdə Qəbələ şəhərindən olan Surə, Göygöl rayonunun Qarasaqqal kəndindən Tükazban Şirinova, Soltannuxa kəndindən Xəlil və Zarağandan Fərəcullah Həmidov müəllim kimi fəaliyyətə başlamışlar. 1966-cı ildə məktəbdə 4,5,6, və 7-ci siniflər, 1968-ci ildə isə 8-ci sinif açılmışdır. Həmin dövrlərdə məktəbin direktoru vəzifəsində Böyük Pirəli kəndindən olan Teymur müəllim işləmişdir.
1981-ci ildən Aydınqışlaq kəndində tam orta məktəb fəaliyyət göstərir və hazırda orada 350 nəfər şagird təhsil alır. Ali məktəblərə daxil olan məzunların sayına görə Aydınqışlaq kənd orta məktəbi Qəbələ rayonunda daim ön sıralardan birini tutmuşdur. Hazırda Aydınqışlaq kəndində 230-dan artıq ali təhsilli şəxs yaşayır və onlar ümumi əhalinin təxminən 10 faizdən çoxunu təşkil edir. Kənd müharibə dövründə:
1941-ci ildə başlamış böyük vətən müharibəsi hər bir Sovet vətəndaşı kimi Aydınqışlaqlıların da həyatında silinməz izlər buraxmışdır. Müharibə başlanan dövrdə həddi-bülluğa çatmış, sağlamlığı imkan verən hər bir kişi cəbhəyə yollanmış, onlardan təxminən 25 nəfəri geri qayıtmışdır. Bundan əlavə, 1941-1949-cu illər ərzində yaranmış aclıq nəticəsində 68 nəfər kənd sakini həyatını itirmişdir. Ölənlərin bəziləri qadınlar tərəfindən primitiv qaydada nərdivanla daşınaraq, paltarla dəfn edilmişlər. Təxminən 1942-44-cü illərdə kəndin ziyalılarından olan Qərib Mövsümzadə aclıqdan daha çox əziyyət çəkən uşaqlara yardım məqsədilə məktəbin otaqlarının birində gün ərzində bir dəfə pulsuz nahar yeməyi təşkl etmişdir. Müharibədə qəhrəmanlıqla vuruşduqları üçün kənd sakinləri Mikayılov Dursun Hüseyn oğlu, Qasımov Qasım Gəray oğlu, Qafarov Məmmədəli İsfəndiyar oğlu və Babayev Məlik Saleh oğlu çoxsaylı orden və medallara layiq görülmüşlər.
Dağlıq Qarabağ uğrunda gedən döyüşlərdə də Aydınqışlaq kənd sakinləri fədakarlıqla iştirak etmişlər.Həmin döyüşlər zamanı kənd sakinləri Bilalov Mürvət Atakişi oğlu və Əhmədov Hidayət Muxtəsər oğlu qəhrəmanlıqla şəhid olmuş, Abdullayev Xanlar Cumar oğlu, Əzizov Təbriz Ramiz oğlu və Mikayılov Mənsur Həsənalı oğlu itkin düşmüş, eləcə də 4 nəfər yaralanaraq əlil olmuşdur.
Tanınmış sakinləri
Coğrafiyası və iqlimi
Aydınqışlaq kəndi Dəmiraparan çayının sağ sahilində, Alazan-Həftəran vadisindədir.
Əhalisi
İstinadlar
- Azərbaycan Toponimlərinin Ensiklopedik Lüğəti. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası. Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu. Şərq-qərb Bakı-2007. səh.427
- Sitat səhvi: Yanlış
<ref>teqi;ReferenceAadlı istinad üçün mətn göstərilməyib
Mənbə
- Müəllif: Aydınqışlaq kənd sakini İsgəndərov Araz Ələddin oğlu.
Həmçinin bax
 | Qəbələ rayonu ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu adin diger istifade formalari ucun bax Qislaq Aydinqislaq Azerbaycan Respublikasinin Qebele rayonunun inzibati erazi vahidinde kend Aydinqislaq40 55 23 sm e 47 48 38 s u Olke AzerbaycanTarixi ve cografiyasiMerkezin hundurluyu 544 mSaat qursagi UTC 04 00AydinqislaqUmumi melumatAydinqislaq Qebele seherinden 7 kilometr cenub serqde Qebele Agdas magistral yolundan 2 km arali Demiraparan cayinin sag sahilinde Alazan Qanix Hefteran vadisinde yerlesir Ehalisi 1992 ci ilde yasayis yerlerini terk etmis 30 nefer mecburi kockunler de daxil olmaqla milliyyetce azerbaycanlilardan ibaret 2244 nefer erazisi 11 9 kv km dir Aydinqislaq simal ve qerbden Zaragan cenubdan Kicik Pireli Soltannuxa Yengice serqden ise Tumtul kendleri ile hemserheddir Kend Boyuk Qafqaz sira daglarinin eteklerinde qisi quraq kecen mulayim isti qursaqda yerlesir geomorfoloji relyefine gore qehveyi dag mese torpaq tipine malikdir Hazirda Aydinqislaq kendinde 1 belediyye 1 IED uzre numayendelik 1 tam orta mekteb 1 medeniyyet klubu 1 kitabxana 1 feldser menteqesi 1 mescid elece de 6 ziyaretgah vardir Yasayis meskeninin adini ifade eden Aydinqislaq sozunun tehlili esasen 2 ferziyye uzerinde qurulmaqla kendin yaranma ve inkisaf tarixini ozunde eks etdirir Melumdur ki Aydinqislaq iki sade sozun birlesmesinden emele gelen murekkeb sozdur Qislaq esasen qis aylarinda yasayis ucun nezerde tutulan yataq ve yasayis evlerini ozunde birlesdiren erazi demekdir Ilin 8 9 ayini qislaqlarda keciren Azerbaycanin maldar tayfalari yalniz yay aylarinda yaylaqlara qalxmislar Qislaq diger muveqqeti yasayis meskeni novlerinden daimiliyi ile ferqlenir ve kende kecidin son merhelesi hesab olunur Movcud olan birinci ferziyye Aydin sozunun konkret sexsin adi ile bagliligina esaslanir Hemin ferziyyeye gore heyvandarliq fealiyyeti ile mesgul olan Aydin adli sexs qislaq kimi istifade etdiyi erazide sonradan daimi meskunlasmis ve bu amil Aydinin qislagi sonradan ise yer adi kimi Aydinqislaq sozunun yaranmasina sebeb olmusdur Arasdirmalar qeyd edilen ferziyyenin tam sekilde tekzib edilmesine esas verir Bele ki kendin esasini teskil eden tayfalar elece de yer adlari icerisinde Aydin adli sexsle bagli hec bir fakt askar edilmemisdir Eyni zamanda ferziyyenin ozunu dogrultmasi ucun Aydinoba Aydin usagi Aydinin yeri ve s kimi sozlerin dovrumuze qeder gelib catmasi zeruri idi Aydinqislaq adi ile elaqedar ikinci esas ferziyye Aydin sozunun heqiqi menasinin tehlili neticesinde meydana cixir Hemin ferziyyeye esasen kendin adindaki Aydin sozu ozunde aciq temiz gorunen fikirlerini ifade edir Bele ki heyvandarliq meqsedile yaylaga cixmis koceri turk tayfalari qislaq kimi istifade edilen diger erazilerden ferqli olaraq Qafqaz sira daglarinin eteklerine yaxinligi ile elaqedar bu kendin yerlesdiyi yeri vizual baximdan daha aydin musahide etmek imkanina malik olmuslar Bu amil evvelce aydin gorunen qislaq sonradan Aydinqislaq sozunun formalasmasina getirib cixarmisdir ToponimikasiAydinqislaq oyk mur Qebele r nunun Zaragan i e v de kend Demiraparan cayinin sag sahilinde Alazan Hefteran vadisindedir Oykonim aydin etn ve qislaq yasayis menteqesi termini sozlerinden duzelib Etnotoponimdir Kendin ehalisi milli menseyi ve yaranma tarixiAydinqislaq Qebele rayonunda yerlesen ehalisinin milli menseyi azeri turklerinden ibaret etnik qarisigi olmayan azsayli kendlerden biridir Kendde yasayan 12 esas tayfanin menseyinin arasdirilmasi neticesinde etnik qruplarla elaqe askar edilmemis ve asagidakilar mueyyen olunmusdur tayfalarin sira ardicilligi onlarin meskunlasma tarixlerine uygunlasdirilmisdir Dostu usagi menseyi Qebele rayonunun Kicik Emili kendi ile baglidir Babayev Valehov Nurmehemmedov ve s soyadli kend sakinleri Haci usagi menseyi Islam dininin tebligi ile bagli Oguz rayonunun Xacmaz kendine oradan ise Aydinqislaga gelmis Haci adli turk vetendasinin adi ile baglidir Mutellibov Hesenli Isgenderov Ehmedov Qeribov Abdulxaliqov ve s Sopululer Bilalov Ezizov ve s Haci Osman mehellesi Quba rayonunun Xinaliq kendinden gelerek meskunlasmislar Osmanov Cebrayilov Israyilov ve s Serreciler IIR esillidirler Yahyayev Cavadov Babayev ve s Tarverdiler Mikayilov Cabbarov Memmedov ve s Agaperiler Mehdiyev Xasmemmedov Baloglanov ve s Allahqulu usagi Alxasov Quliyev Ehmedov ve s Mollababa ovladlari Ismayilli rayonunun Basqal kendinden gelerek meskunlasmislar Babayev Mecidov Abdurehmanov ve s Haciqasim ustanin nesli Qasimov Efendiyev Hesimov ve s Cuvar usagi Goyusov Ehmedov ve s 12 Qafarovlar Aydinqislaq kendinde bu soyadda cemi 3 aile vardir ki bu ailelerin koku Ix cu esrin evvellerinde bu kende Turkiyeden ticaretle bagli gelib burada meskunlasan Masum beyle ve onun oglu Qafarla baglidir Masum bey tacir kimi kendin zengin ve savadli sakinlerinden biri olmusdur Qafarovlar Sofular Abdullayev soyadli kend sakinleri Melum olmusdur ki Aydinqislaq erazisinde ilk meskunlasma Demiraparan cayina yaxin kendin serq hissesinde Dostu usagi ve Haci usagi tayfalari ile baslamisdir Hemin tayfalarin nesil seceresinin hemcinin qebiristanliqlarda movcud olan yazili qebir daslarinin tehlili neticesinde kendin yaranma tarixinin texminen 1780 1830 cu illere tesaduf etdiyi meydana cixir Lakin bir nece defe esasen 1933 1944 ve 1949 cu illerde bas vermis sel ve dasqinlar neticesinde kend merhele merhele meskunlasma yerini deyiserek qerb istiqametinde formalasmaga baslamisdir Eyni zamanda kendi Qebele seheri ile elaqelendiren cenubdan simala uzanan 3 paralel yollar da sel sulari neticesinde yararsiz hala dusmus ve ehali Zaragan kendine dogru istiqametlenmisdir Sonuncu sel dasqinlari neticesinde 23 ev su altinda qalaraq mehv olsa da tebii felaketle bagli sakinler arasinda telefat hallari bas vermemisdir TebietiAydinqislaq kendine mexsus 1169 ha torpaq sahesinin 15 ha belediyye fondu 560 ha ekine yararli 181 ha pay torpagi 950 ha mese fondu teskil edir Kendin erazisinde yerlesen ekine yararli sahelerin her biri Melik talasi Godekler Goyce yeri Kollu tala Molla Ehmed yeri Sopul yeri Qember yeri Ferrux bagi Ezimin bagi Israfil yeri Mollababa sotu Pasa yeri Sofu yeri Tutdibi Iki cay arasi Zogalli qoruq ve Emrahin dar talasi esasen onlarin temizlenerek istifadeye verilmesini temin eden sexslerin adi ile baglidir Yalniz Davali tala adlanan yer Demiraparan cayinin dovru olaraq yatagini deyismesi sebebinden Aydinqislaq ve Tumtul kend sakinleri arasinda mubahise predmetine cevrildiyi ucun bu adi qazanmis ve bu problem kolxoz teserrufatlarinin yaranmasi ile hellini tapmisdir Kendin cenub serq terefinde yerlesen veles yalanqoz palid fistiq qizilagac goruc ve s agac novlerinden ibaret mese zolaginin kutlevi qirintiya meruz qalmasi erazide olan tebii otlaqlarin xarasolarin ve bulaqlarin mehv olmasi ile neticelenmisdir Gosterilen erazilerde RLS e mexsus 21 eded artezian quyusunun fealiyyet gostermesi de tebii landsaftin mehvine sebeb olan amil kimi qiymetlendirilir Evveller mese zolaginda yerlesmis Ayran Hacimehemmed ve Mese deyirmani adli bulaqlar qeyd edilen sebeblerden yoxa cixmislar Aydinqislaq kendinde suptropik bitgiler istisna olamaqla Azerbaycanin florasina daxil olan meyvelerin ekseriyyeti yetisir Bununla bele kendin esasini findiq sabalid qoz ve qizilehmed alma baglari teskil edir Teserrufatlarin yaranma tarixiKolxoz teserrufatlarinin yaranmasindan evvel Aydinqislaqda ekine yararli torpaqlar esasen kendde nufuz sahibi olan Ehmed Isa ve Nesib adli sexslerin ellerinde cemlesmisdir Hemin sexsler torpaq ve diger emlaklarini o dovrde qeza merkezi olan Nuxa seherinde qeydiyyata saldiraraq ozlerine bey titulu almaga nail olmus ve kend sakinlerine pulsuz ziyafet teskil etmekle bu adi resmilesdirmisler Bundan elave etrafda tacir kimi taninan kend sakinleri Mollaseid Haciqasim Hacimecid ve Haciumid ipekcilik ve arisiliqla mesgul olaraq teserrufat subyektleri yaratmaqla elece de Hesim Bedreddinov Quseyri Memmedov ve Abdulqafur Mecidov sexsi dukan sahibleri kimi genis maddi imkanlar elde etmisler Kende yuzbasi teyin olunmus Huseyn Mikayilov ise vergilerin yigilmasina onun sosial problemlerin helli istiqametinde xerclenmesine elece de xirda munaqiselerin aradan qaldirilmasina cavabdeh olmusdur Aydinqislaq kendinde birge teserrufatlarin yaranma tarixi ile bagli kendin o dovurku ziyalilarindan olmus Qerib Movsumzadenin Qalibiyyet qezetinin 03 11 1967 ci il tarixli nomresine verdiyi musahibede bildirilir 1927 ci ilin aprel ayi idi Kendimizde kend teserrufati sirketi yaratmaq ucun heves gosterenler vardi Hemkendlilerimin fikrini partiya ozek katibine bildirdim ve Aydinqislaqda teserrufat birliyi yaratmaq ucun komek gostermesini xahis etdim Katib menim teklifimi beyendi ve kende bir traktor gonderilmesine serencam verdi Ertesi gun seher tezden bize verilen traktorla kende getdim surucu Qutqasenden olan Murad Abdullayev idi Kendde ilk traktorun gorunmesi esl bayrama cevrilmisdir Ele hemin gun kecmis muzdurlar ve yoxsul kendlilerden 15 neferi birliye uzv yazildi Hemin sexsler Kerim Ehmedov artelin sedri secilmisdir Abdulla Isgenderov Huseyn Eliyev Cemaledddin Ezimov Islam Abbas Vahab Movsumzadeler Sirin Babayev Manaf Manafov Semseddin Quliyev Emrah Eliyev Seyfeddin Selimov Meherrem Sadiqov Gulmemmed Yehyayev ve Ebdurrehim Efendiyev olmuslar Axsamustu hamimiz traktorun etrafina toplasdiq ve Qeza merkezi olan Nuxadan gelmis fotoqraf seklimizi cekdi Aydinqislaq kendine getirilen ilk traktor kend sakini Movlam Demirov terefinden idare olunmusdur Novbeti merhelelerde kende verilmis XTZ 7 markali traktorlar Cabbarov Ferhad Cabbar ogluna ve Mixliqovaq kend sakini Seyfullah Abdullayeve tehkim olunmusdur Eyni zamanda kend sakinleri Alxasova Sayad Abdulkerim qizi F Cabbarova Yahyayeva Leyliman Gulmemmed qizi ise S Abdullayeve komekci teyin edilmisdir 1931 ci ilden baslayaraq Azerbaycanda kolxoz teserrufatlarinin iqtisadi semeresinin artirilmasi meqsedile onlarin birlesdirilmesine start verildi Hemin dovrde kendde yaranmis artel Aydinliq adlandirilmis ve inzibati bina kimi Ebdurrehim Efendiyevin sexsi menzilinden istifade olunmusdur Kolxozun sedri evvelce Huseyn Huseynov sonradan ise Mehemmed Abdullayev olmusdur 1950 ci illerde Aydinliq koloxozu legv edilmis evvelce Boyuk Pireli kendi ile birlikde M F Axundov adina sonradan Aydinqislaq Zaragan ve Dasca kendlerini birlesdiren Karl Marks adina kolxoz yaradilmisdir Aydinqislaq kendinin daxil oldugu sovetlik ise Zaragan kend sakini Qehreman Sirin oglunun menzilinde fealiyyet gostermis ve orada Vendamdan olan Celebi adli sexs sedr vezifesinde islemisdir Kolxoz teserrufatinin yaranmasi olkenin her yerinde oldugu kimi Aydinqislaq kendinde de birmenali qarsilanmamisdir Bele ki olkede aparilan bu siyasete qarsi cixdiqlari ucun kend sakinleri Memmedov Rizvan Mehemmed oglu ve Memmedov Ezim Eziz oglu represiyanin qurbani olmus ve siyasi mehbus kimi gullelenmisler R Memmedovun oglu Vahid Memmedov ise siyasi mehbusun ovladi oldugu ucun II Dunya muharibesinde doyus adi ile minalanmis sahelere gonderilmekle mehv edilmisdir Respublikamizda ictimai siyasi qurulusun deyismesi ile elaqedar 1999 cu ilde Aydinqislaq kendinde musteqil belediyye 2005 ci ilde ise RIH nin IED uzre numayendeliyi fealiyyete baslamisdir DinAydinqislaq kendinin ehalisi butunlukle Islam dininin sunnu mezhebine sitayis etse de dindar sakinler arasinda diger teriqetcilik meylleri musahide olunmur Aydinqislaqda ilk mescid kendin serq hissesinde hazirda Hacicabbar piri kimi taninan ziyaretgahin yaxinliginda yerlesmisdir Qeyd edilen mescide evvelce Haci Cabbar efendi sonradan onun neslinden olan Nuremmed Cabbarov rehberlik etmisdir Mescid XX esrin evvellerinde sel dasqinlari neticesinde tamamile dagilmis ve hemin dovrde kend sakinlerinin vesaiti hesabina evvelce Mescid bagi adlanan erazide kicik hecimli sonradan ise kendin merkezinde bir qeder iri tutumlu mescid insa edilmisdir Kicik hecimli mescidin mollasi Mollarehman Mutellimov olmus ve o ehalinin dini biliklerinin artirilmasi ucun mescidde dersaneler teskil etmisdir Bolsevik inqilabindan sonra dindarligin legvi istiqametinde aparilan dovlet siyaseti neticesinde hemin mescid 1925 ci ilde yerle yeksan edilmis Mollarehman Mutellimov ise genc komsomolcular terefinden beline minilerek tehqir olunmusdur O bir muddet rayonun Mamayli kendinde qacib gizlenmis sonradan yasayis yerine qayitmisdir Kendin merkezinde yerlesen mescidin ilk mollasi haci titullu etrafda genis dini biliklere malik nufuzlu sexs kimi taninan Haciqasim Qasimov muezzin ise Hacimehemmed Memmedov olmusdur Sonradan o mescidin rehberliyini oz bilik ve bacarigi ile kend sakinleri arasinda hormet ve nufuz qazanmis Ehmedov Memmedbagir Ehmed ogluna vermisdir M Ehmedov fealiyyeti dovrunde kend sakinlerinin savadlanmasi istiqametinde xususi rol oynamisdir 1935 37 ci illerde mescid dovlet orqanlari terefinden baglanilaraq evvelce dukana sonradan ise taxil anbarina cevrilmisdir M Ehmedov uzun muddet kend sakini Quseyri Memmedovun menzilinin daminda gizlenerek teqiblerden yayina bilmisdir Qeyd edilen erazide 1991 ci ilde yeniden mescid tikilerek sakinlerin istifadesine verilmisdir Mescidin fealiyyetinin dayandirilmasi kend sakinleri arasinda dindarligin legvi ile neticelenmemisdir Bele ki M Ehmedovdan dini bilikler almis kend sakini Sadeddin Isgenderov sonraki dovrlerde Aydinqislaq kendi ile yanasi Qebele rayonunun her yerinde dindarligin qorunub saxlanilmasi elece de inkisafi istiqametinde muhum rol oynamisdir TehsiliBolsevik inqilabindan evvel Aydinqislaq kendinde yalniz 3 nefer tehsilli sexs olmusdur Sonradan SSRI mekaninda ehalinin savadlanmasi istiqametinde aparilan dovlet siyaseti neticesinde bezi evlerde qruplar teskil edilmis yasindan asili olmayaraq kendin ekser sakinlerine yazib oxumaq oyredilmisdir Kendde ilk mekteb 1925 27 ci illerde fealiyyete baslamisdir Hemin illerde kendin merkezinde bir sinifli mekteb insa edilmis oraya 18 nefer sagird celb olunmus ve kend sakini Ebdurrehim Efendiyev muellim islemisdir 1930 cu ilde gosterilen erazide kend sakinlerinin sexsi vesaiti hesabina ciy kerpicden 3 sinif otagi ve 1 muellimler odasi tikilerek istifadeye verilmis kend sakini Ehmedov Kerim Ehmed oglu mektebin ilk direktoru teyin edilmisdir Eyni zamanda mektebde Qebele seherinden olan Sure Goygol rayonunun Qarasaqqal kendinden Tukazban Sirinova Soltannuxa kendinden Xelil ve Zaragandan Ferecullah Hemidov muellim kimi fealiyyete baslamislar 1966 ci ilde mektebde 4 5 6 ve 7 ci sinifler 1968 ci ilde ise 8 ci sinif acilmisdir Hemin dovrlerde mektebin direktoru vezifesinde Boyuk Pireli kendinden olan Teymur muellim islemisdir 1981 ci ilden Aydinqislaq kendinde tam orta mekteb fealiyyet gosterir ve hazirda orada 350 nefer sagird tehsil alir Ali mekteblere daxil olan mezunlarin sayina gore Aydinqislaq kend orta mektebi Qebele rayonunda daim on siralardan birini tutmusdur Hazirda Aydinqislaq kendinde 230 dan artiq ali tehsilli sexs yasayir ve onlar umumi ehalinin texminen 10 faizden coxunu teskil edir Kend muharibe dovrunde 1941 ci ilde baslamis boyuk veten muharibesi her bir Sovet vetendasi kimi Aydinqislaqlilarin da heyatinda silinmez izler buraxmisdir Muharibe baslanan dovrde heddi bulluga catmis saglamligi imkan veren her bir kisi cebheye yollanmis onlardan texminen 25 neferi geri qayitmisdir Bundan elave 1941 1949 cu iller erzinde yaranmis acliq neticesinde 68 nefer kend sakini heyatini itirmisdir Olenlerin bezileri qadinlar terefinden primitiv qaydada nerdivanla dasinaraq paltarla defn edilmisler Texminen 1942 44 cu illerde kendin ziyalilarindan olan Qerib Movsumzade acliqdan daha cox eziyyet ceken usaqlara yardim meqsedile mektebin otaqlarinin birinde gun erzinde bir defe pulsuz nahar yemeyi teskl etmisdir Muharibede qehremanliqla vurusduqlari ucun kend sakinleri Mikayilov Dursun Huseyn oglu Qasimov Qasim Geray oglu Qafarov Memmedeli Isfendiyar oglu ve Babayev Melik Saleh oglu coxsayli orden ve medallara layiq gorulmusler Dagliq Qarabag ugrunda geden doyuslerde de Aydinqislaq kend sakinleri fedakarliqla istirak etmisler Hemin doyusler zamani kend sakinleri Bilalov Murvet Atakisi oglu ve Ehmedov Hidayet Muxteser oglu qehremanliqla sehid olmus Abdullayev Xanlar Cumar oglu Ezizov Tebriz Ramiz oglu ve Mikayilov Mensur Hesenali oglu itkin dusmus elece de 4 nefer yaralanaraq elil olmusdur Taninmis sakinleriCografiyasi ve iqlimiAydinqislaq kendi Demiraparan cayinin sag sahilinde Alazan Hefteran vadisindedir EhalisiKendin ehalisi 2026 nefer teskil edir IstinadlarAzerbaycan Toponimlerinin Ensiklopedik Lugeti Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasi Nesimi adina Dilcilik Institutu Serq qerb Baki 2007 seh 427 Sitat sehvi Yanlis lt ref gt teqi ReferenceA adli istinad ucun metn gosterilmeyibMenbeMuellif Aydinqislaq kend sakini Isgenderov Araz Eleddin oglu Hemcinin bax Qebele rayonu ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin