Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bolus Kəpənəkçisi — Gürcüstan Respublikası Borçalı bölgəsinin Bolnisi rayonu tabeçiliyində kənd. 80-ci illərin sonunda rayonun digər 32 kəndinin adı kimi azərbaycan mənşəli Bolus Kəpənəkçisi toponimi də gürcüləşdirilərək Kvemo Bolnisi (gürcücə mənası Aşağı Bolnisi deməkdir) halına salınmışdır.
| Kəpənəkçi | |
|---|---|
 | |
| Ölkə | |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Mərkəzin hündürlüyü | 600 m |
| Əhalisi | |
| Əhalisi |
|
| Rəqəmsal identifikatorlar | |
| Poçt indeksi | 1100 |
Kənd haqqında tarixi məlumatlar
Bоlus-Kəpənəkçi toponiminin “Bolus” hissəsinin qədim Oğuz, Pəçənəq (Bacanaq) ellərindən Bolus tirəsi, Kəpənək hissəsinin isə qədim türk mənşəli Pəçənək tayfasının Kapan/Kəpən qolu ilə bağlılığı bir sıra mənbələrdə qeyd olunur. Kəndin yaxınlığında yol kənarında V-VI əsrlərə aid memarlıq abidəsi olması da buraların qədimliyindən xəbər verir. Bоlus-Kəpənəkçi qədim mənbələrdə хаtırlаnırsа, Gürcüstanda on ən böyük kəndlərdən biridirsə, digər pаrаlеllərin də bu аdlа bаğlılıqlаrı hеç bir şübhə dоğurmur. Kəpənəkçi qədim türk tayfası kimi təxminən “Kitabi Dədə Qorqud” dastanındakı hadisələrin cərəyan etdiyi dövrdə (V-VI əsr) formalaşmışdır. Kəpənəkçi adı tayfanın məşğuliyyəti və sənəti ilə yaxından bağlı olan kəpənək sözü ilə əlaqəlidir. “Kəpənək” yüksək rütbəli pаqоn, “kəpənəkçi” də həmin pаqоnu dаşıyаn məmur dеməkdir. Müаsir Bоlnisdəki Kəpənəkçi kəndi bütün Kəpənəkçi tаyfаlаrının idаrəеdici mərkəzi оlub. Yüksək rütbəli məmurlаr bu kənddə məskunlаşıblаr. Hаzırdа Kəpənəkçi kəndinə bitişik Аğаlıq kənd аdı dа həmin idаrəçilik rеjimi ilə bаğlıdır. Kəpənəkçinin ərazisi 1.013 hektardır. Əhalisi 1870-ci ildə 169 ailədə 1403 nəfər, 1918-ci ildə 1917 nəfər, 1926-cı ildə əhali sayımına görə Lüksemburq rayonunda Bolnis-Kəpənəkçidə 408 ailədə 2257 nəfər, 2002-ci ilin statistik nəticəsinə görə 2122 ailədə 6766 nəfər (3387 kişi, 3379 qadın), 2006-cı ildə 1849 ailədə 7.700 nəfər idi. Kənddə ilk məktəb 1917-ci ildə yaradılıb. Kəndin inzibati ərazisinin ən yüksək nöqtəsi Ağzıböyük silsiləsində yerləşən, hündürlüyü 2141 metrə çatan Lök dağı olduğunu çoxumuz bilirik (bu silsilədə hündürlüyü 2543,5 metr olan Ləlvər dağı (keçmiş dağ Borçalı ərazisi) və hündürlüyü 2526,4 metr olan Lecan dağı da var). Dağın şimal ərazisi Bolus Kəpənəkçi kəndinin sakinləri tərəfindən tarixən yay otlaqları kimi istifadə edilmişdir. Zirvəsində tarixi əhəmiyyətli və keçmişi etnik mübahisə obyekti olan məbəd mövcuddur. Bu məbədin Albanlara aid olduğunu dağın adına görə təxmin etmək olur. Albanlar Şimali Azərbaycanın qədim əhalisi idilər. Ölkədə albanlarla yanaşı “Lek” tayfasının da yaşadığı müəyyən edilmişdir. Ehtimal olunur ki, “Lök” adının qədim Albanyanın “Lek” adlı tayfasıyla bir bağlılığı var.
İndi isə gəlin Bolus Kəpənəkçi kəndinin tarixini vərəqləyək.
Salnamələrdən birində qeyd edilir ki, IV yüzildə Qara Hunlardan Quşan soylu Çənəllər, o sıradan onların bir qolu Boluslar Daryal səddiylə gəlib Kür qırağında, Orbet (Qartallı) qalası ətrafında məskunlaşmışdılar. Göktürklər dövrü ilə bağlı olaraq Çin mənbələrində belə yazılır: "Bunlar daha öncələri özlərinə Hun deyirdilər, indi isə Türk deyirlər!" Bu mənbə Hunların Türklərin babaları olduğunu sübut edən bir sənəddir. Bu adı daşıdığımız və Türk olduğumuz üçün hər zaman qürur duymalı və öyünməliyik. Bolnisinin əsas çayı vaxtı ilə Kəpənəkçi tayfasının adını daşımışdır. Bu o deməkdir ki, həmin ərazidə Kəpənəkçi tayfası məskən saldıqdan sonra çayı da öz tayfasının adı ilə adlandırmışdılar. Kəpənəkçi çayı Kürə qovuşan ən bol sulu çaylardan biri idi. Gürcüstanın tarixçiləri Bolnisin tarixiylə bağlı yazarkən də bu rayonun əsas çayının VI əsrin ortalarından Kəpənəkçi adlandığını xüsusi olaraq qeyd edirlər (L.Musxelişvili, Bolnisi (отделный вырезок), Вестник Грузиниский филиал АН СССР т. III, 1938, səh.377). Bu da şübhəsiz ki, Kəpənəkçi tayfasının həmin çayın vadisində VI əsrdən əvvəl, yəni V əsrdən məskunlaşmasını söyləməyə əsas verir. Kəpənəkçi tayfası ən geci isə VI əsrin əvvəllərindən bu ərazilərdə məskunlaşmamış olsa idi o zaman bu tayfanın adı ilə bağlı olan Bolus-Kəpənəkçi çayının adı da VI əsrdən mənbələrdə qeyd olunmazdı. Bu yerdə bir xatırlatma etmək istəyirəm ki, 1975-ci ildə Bolus-Kəpənəkçi kəndindən Məhər Əmrah oğlu 459–484-cü illərin Sasanlı pullarını tapıb Gürcüstan Dövlət Muzeyinə vermişdir. Gürcüstanda bu аdın digər pаrаlеlləri оlаn Kürüstü-Kəpənəkçi (Mаrnеuli), Qаrаyаzı-Kəpənəkçi (Qаrdаbаni) kəndləri vаr. Vахtı ilə Dаğ Bоrçаlı (Loru) аdlаnаn indiki Еrmənistаnın Ахuryаn rаyоnundа Böyük Kəpənəkçi (indi “MetsMantaş”), Kiçik Kəpənəkçi (indi “Hovit”) kəndləri оlmuşdur. Qarayazı düzündə, indiki Qardabani rayonunda 1926-cı ildə Yuxarı Kəpənəkçi kəndində 338 nəfər, Aşağı Kəpənəkçidə isə 86 nəfər yaşayırdı. İndi Qaracalar kəndi tərkibindədir. Dmanisi rayonunun (Başkeçid) “Şindilər Kəpənəkçi” adına 1536-cı ilin sənədlərində (Barataşvililərin–Baratlıların bölgü kitabında) rast gəlirik. 19-cu əsrin tarixi qaynaqlarında da “Şindilər Kəpənəkçi” kəndin adı keçir. 1886-cı ildə Şindilər-Kəpənəkçidə 178 nəfər yaşayırdı. Çox güman Kəpənəkçidən yaylağa gedən bir neçə ailə geri qışlağa qayıtmayaraq bu ərazidə yurd salıblar (müəllif). Əhalisi 2006-cı ildə 246 ailədə 464 nəfər idi. 1721-ci il mənbələrində Tiflis əyalətinin Dəmirçi bölgəsində 197 ailədən ibarət Kəpənəkçilərin də olduğu qeyd edilir. Bura indi Kürüstü-Kəpənəkçi adandırılır. Həmçinin Azərbaycanın da bir neçə bölgəsində, Goranboy və Zaqatala rayonlarında Kəpənəkçi adlı kəndlər hazırda da var. Bu yerdə indiki Ermənistan ərazisində qalan Kəpənəkçi kəndlərinin aqibətiylə bağlı qısa məlmat vermək doğru olardı. “Böyük Kəpənəkçi” kəndinin 1878-ci ildə Azərbaycan türklərindən ibarət əhalisi qovulmuş və orada ermənilər yerləşdirilmişdir. 1935-ci ildə kənd “MetsMantaş” adlandırılmışdır. “Kiçik Kəpənəkçi” kəndinin 1878-ci ildə Azərbaycan türklərindən ibarət əhalisi köçürülərək Türkiyədən gələn ermənilər orada məskunlaşdırılmışdır. 1945-ci ildə kənd erməni dilində “Hovit” adlandırılmışdır. Bu kənd 19-cu əsrin 40-cı illərində “Böyük Kəpənəkçi” kəndindən gələnlər tərəfindən qurulmuşdur. Bununla yanaşı “Kəpənək” adlı daha bir kənd İrəvan əyalətində, Alexandropol bölgəsində (Axuryan rayonu) də olub. 1945-ci ildə isə kəndin adı dəyişdirilərək “Ovit” adlandırılıb. “Böyük Kəpənək” kəndi Ani nahiyəsində yerləşirdi. 1918-ci ildə əhalisi Azərbaycan türklərindən ibarət kənd camaatı qovuldu və Türkiyədən gələn ermənilər orada məskunlaşdılar. 1925-ci ildə kənd ermənicə “Musaelyan” adlandırıldı. Tarixi mənbələrdə qeyd edilir ki, bu kəndin adı köhnə türk mənşəli Peçeneglərin Kəpənək qəbiləsinin adını əks etdirir. “Qara Kəpənək” kəndi İrəvan quberniyasının ərazisində yerləşirdi. Əvvəlcə Garye (ərəb dilində kənd) Kəpənək, yəni "Kəpənək kəndi" adlandırılıb. Qarabağın "Otuziki" ərazisində Kəpənəkçi sakinlərinin yaşadığı da tarixi mənbələrdə qeyd edilir. Bu yerdə babalarımızdan eşitdiklərimiz yada düşür. Babalarımız deyirdilər ki, bizim camaatın bir hissəsi vaxtilə Qarabağa və bəzi vaxtlarda əksinə, Qarabağdan bizim kəndə köçüblər. Bu da onu göstərir ki, Qarabağ və Gürcüstan türklərinin yaşadığı ərazilər arasında daim bir bağ olub. Hər iki bölgənin də qədim insan məskənləri olduğu tarixi faktlarda öz əksini tapır. Gəlin bu mahalın tarixinə də qısa nəzər salaq. "Otuziki" Qarabağ xanlığının 25 mahalından biri olmuşdur. Adını türk tayfa birliyi otuzikilərdən alıb. Bu tayfa birliyi qədim dövrlərdə Qarabağın fərqli yеrlərində yaşayırdı. 1593-cü ilə bağlı bir Osmanlı qaynağında tayfanın adı çəkilir və qolları açıqlanır. Həmin qaynaqda Otuzikilərin yеrləşdiyi yerlər arasında 13-cü qol olaraq Kəpənəkçi oymağının da Gəncə qəzası, Yavlaq nahiyəsində yerləşdiyi qeyd edilir. Bu faktlardan birinə də diqqqət edək. Səfəvi hökmdarı Birnci Şah Abbasın (1587-1623) zamanında Gürcütana qızılbaşların köçürülməsi ilə yanaşı əks proses də getmişdir. Belə ki, Qarapapaqların Osmanlıya rəğbəti Şah Abbası narahat etdiyindən o “sərhəddə etibarsız” sayılan Borçalı-Qazax mahalınn bir çox qarapapaq kəndlərini Gəncə, Qarabağ və Şirvan əyalətlərinə köçürmüşdür. Ehtimal olunur ki, Qarabağa Kəpənəkçi tayfasının köçürülməsi 1587-1593-cü illər arasına təsadüf edir (müəllif). Bir az da qədim Türkobanın, tarixi Borçalı mahalının dünyanın ən qədim insan məskənlərindən biri olduğunun sübutlarına baxaq, daha sonra Kəpənəkçinin qədim yurd olduğuna tarixi faktlara istinad edək. «Borçalı» toponiminin ümumi mənası «borilərin təpəsi», yəni «qurdlar təpəsi» deməkdir. Borçalı ərazisinin üçdən iki hissəsinin dağlıq olduğunu nəzərə alsaq, fikrimiz daha aydın təsdiq olunur.
Hələ XX əsrin 30-cu illərində Ceyrançöldə Udabno kəndindən tapılmış primat qalıqları bölgənin antropogenez, yəni insanın yaranma yeri olduğunu sübut edir. Dünya alimlərinin diqqətini cəlb edən ən mühüm tapıntı isə 1999-cu ildə Dmanisi (1947-ci ilədək Başkeçid) rayonu ərazisində Xram çayı sahilindəki mağaradan aşkar edilmişdir. Arxeoloqlar burada yanaşı basdırılmış ər və arvadın bütöv skeletlərini tapmışlar. Antropoloqların fikrincə kəllə quruluşuna görə dolixokran (uzunbaş) olan bu insanlar Yer kürəsində evropoid irqinin ən qədim nümunələridir. Bütövlükdə Qafqaz əhalisi öz antropoloji quruluşuna görə evropoid irqinin cənub qolunun dörd tipinə aid olunurlar. Mərkəzi Qafqaz əhalisi və gürcülər girdəbaşlı, enlisifətli kavkasion, ermənilər yastıbaşlı, naziksifətli, əyriburunlu armenoid, Qara dəniz sahillərinin əhalisi qismən sarışın, əyriburunlu, qıvrımsaçlı, qismən girdəbaşlı Pont, azərbaycanlılar isə dolixokran (uzunbaşlı), nazik və düz burunlu, ortaboylu Kaspi tipinə aid olunurlar. Məsələyə aydınlıq gətirmək üçün XX əsrin əvvəllərində yaşamış görkəmli gürcü tarixçisi İ.A.Cavaxaşvilinin “Gürcü xalqının tarixi” əsərinə müraciət edək: “kəllələrin quruluşuna görə antropologiya elmi xalqları bir neçə yerə ayırır: onlardan biri qısa başlı, yəni braxikran, digəri isə uzunbaşlı və ya dolixokrandır. Qafqazdakı ən qədim qəbirlərdən tapılan kəllələrin ölçülməsi nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, ilk olaraq bizim diyarda uzunbaşlılar, yəni dolixokefallar yaşamışlar. Professor Virxov qeyd etmişdir ki, indiki gürcülərin və ermənilərin Qafqazın ən qədim əhalisi ilə heç bir bağlantısı yoxdur. Demək onda gürcülər və ermənilər mahiyyətcə Qafqazın ilk yerli əhalisi deyillər. Onlar Qafqaza gəldikdə, burada ayrı xalqın nümayəndələri yaşayırdılar. 1738-ci ildə yadelli ləzgi quldur dəstələrinə qarşı şücaət göstərmiş Kəpənəkçi Mədəd tarixi mənbələrdə xüsusi olaraq qeyd edilib. Kəndimizdəki bəzi soylardakı ağsaqqalların dediyi kimi, onların babalarının vaxtilə Cənubi Azərbaycandan gəldiyini tarixi mənbələrdə də rast gəlirik. Belə ki, 1755-ci ildə İrakli vaxtilə Cənubi Azərbaycandan Muğan düzünə gəlmiş 250 Türkman ailəsini Muğanlı, Kəpənəkçi, Qızılhacılı obalarına gətirmişdir (Şurəddin Məmmədli * Alın Yazımız* s. 43). 1832-ci ildə Rusların Gürcüstandan qovulmasında İrakli şahın oğlu, Borçalılarla birgə Səlmasda yaşamış Aleksandre başda olmaqla onun təşkilatçılarına Borçalılardan Kəpənəkçi Bayram Əli oğlu və başqalarının yaxın yardımçı olduqlarını arxiv sənədləri təsdiqləyir. Ermənilər XVIII yüzildə Qarabağdan, XIX yüzilin otuzuncu illərində (1830-cu illər) Ərzurum yörələrindən buraya, Bolus ərazisinə köçürülmüşdülər. Buna misal olaraq Kəpənəkçi kəndinin və onun sakinərinin vaxtilə məskunaşaraq qurduqları Şəmşoy və İncioğlu kəndlərinin yanında yerlədirilmiş indiki Xaçınlı kəndini göstərmək olar. 1920–1924-cü illər arası Borçalıdan, o sıradan Kəpənəkçi və Ağalıqdan Qarapapaq türkləri dəyişmə yoluyla Qars tərəflərə aparılmışdır (Şurəddin Məmmədli * Alın Yazımız* s. 95). Bolnisi raynuna gürcülərin yerləşdirilməsi isə 1941-ci ilə təsadüf edir. Bu kənd təkcə аdı ilə dеyil, еyni zаmаndа türk-Аzərbаycаnlıyа хаs оlаn milli mənəviyyаtı, еtnоqrаfik хüsusiyyəti, əхlаqi kеyfiyyəti, аilə-qоhumluq, qоnşuluq münаsibətləri, vаlidеynə, аğsаqqаlа, аğbirçəyə, böyüyə-kiçiyə hörmət və еhtirаm, qаyğı göstərmək, əl tutmаq, kömək, аrха, dаyаq оlmаq, hаlаllıq, nаmus-qеyrət, аdət-ənənə, məişət mədəniyyəti, sаzа-sözə vurğunluq, hikmətlik, müdriklik, bir sözlə qədim tаriхə bаğlılığı ilə bu gün də Dədə Qоrqud dünyаsının cаnlı şаhididir. Kəpənəkçilərin diаlеkt хüsusiyyəti də həmin dövrlərlə еyniyyət təşkil еdir. Misаl üçün: Kəpənəkçidə mürаciət fоrmаsındа “Ərrə” (Ərrə bu nə dаnışır?) ifаdəsi işlənir. Bu ifаdə “Dədə Qоrqud”dа Mərə (Mərə, kаfir) şəklində işlənir. Qədim mənbələrdə bu kəndin аdı ilə, bir çох müхtəlif аdlаrlа tаnınаn tоpоnimlər də mövcuddur. Bu yerdə bir məqama diqqət yetirməyimiz vacibdir. Bildiyiniz kimi qədim türklər əsasən köçəri həyat sürüblər, davamlı oaraq yaylaq və qışlaqlara köç ediblər. Bu da özlüyündə tarixi ardıcıllığı izləməyə öz mənfi təsirini göstərb. Biz VI əsrin əvvəllərində Kəpənəkçi adına tarixi sənədlərdə rast gəlsək də heç şübhəsiz ki, bu yerlərdə türklərin məskunlaşması bizim eradan əvvələ qədər gedib çıxa bilər. Belə ki, ən qədim gürcü yazılı mənbələrindən biri olan “Моксеван Картлиса”da (VIII əsr) yazılır ki, e.ə. IV əsrin 30-cu illərində Makedoniyalı İskəndərin İrana və Cənubi Zaqafqaziyaya yürüşləri zamanı Gürcüstan ərazisində buntürklər (qədim türklər, gök türklər) yaşayırmış. Beləliklə, tarixi mənbələrə əsasən yurdumuz ən qədim insan məskənlərindəndir və bu torpağın ilk sakinləri bizim ulu babalarımızın olduğu tam təsdiqini tapır. Qarapapaqlar miladdan öncə bu torpaqlara həyat gətirmişdilər.[1]
Fiziki-coğrafi mövqeyi
Bolus Kəpənəkçisi kəndi rayon mərkəzindən 6 km. cənubda, paytaxt Tiflisdən təqribən 60 km. cənub-qərbdə, sol sahilində dəniz səviyyəsindən 550–600 m. yüksəklikdə yerləşir. Kəndin inzibati ərazisinin ən yüksək nöqtəsi hündürlüyü 2141 metrə çatan Lök dağıdır.
Əhalisi
2002-ci il siyahıyaalmasının nəticələrinə əsasən Bolus Kəpənəkçisi kəndində 1749 ailədə 6766 nəfər əhali yaşayır. Ailələrin say etibarilə 43%-i 3-4 nəfərdən ibarətdir. Bolus Kəpənəkçisi əhalisinin sayına görə rayonda Faxralıdan sonra II ən böyük kənddir. Sosoial çətinlik və işsizliyin yüksək olması ilə əlaqədar olaraq kənddən xüsusilə gənclər arasında yüksək emiqrasiya müşahidə olunur. Əhalisinin hamısı etnik azərbaycanlılardan ibarətdir.
İstinadlar
- 2002-ci ildə Gürcüstanda aparılmış əhali siyahıyaalmasının nəticələri 2009-03-06 at the Wayback Machine
- Gürcüstanda kənd əhalisinin statistik icmalı 2007-11-24 at the Wayback Machine
Xarici keçidlər
- Kəpənəkçi Xeyriyyə Fondunun veb saytı 2012-11-02 at the Wayback Machine
- Hacıyev V. Ə. Bolnis-Kəpənəkçi kəndi XIX yüzilə aid kameral təsvirlərdə (2019)
Həmçinin bax:
 | Kənd ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
 | Gürcüstan ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
- http://www.geostat.ge/index.php?action=page&p_id=2152&lang=geo.
- .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Kepenekci Bolus Kepenekcisi Gurcustan Respublikasi Borcali bolgesinin Bolnisi rayonu tabeciliyinde kend 80 ci illerin sonunda rayonun diger 32 kendinin adi kimi azerbaycan menseli Bolus Kepenekcisi toponimi de gurculesdirilerek Kvemo Bolnisi gurcuce menasi Asagi Bolnisi demekdir halina salinmisdir Kepenekci41 24 sm e 44 30 s u Olke GurcustanTarixi ve cografiyasiMerkezin hundurluyu 600 mEhalisiEhalisi 4 162 nef 2014 Reqemsal identifikatorlarPoct indeksi 1100KepenekciKend haqqinda tarixi melumatlarBolus Kepenekci toponiminin Bolus hissesinin qedim Oguz Peceneq Bacanaq ellerinden Bolus tiresi Kepenek hissesinin ise qedim turk menseli Pecenek tayfasinin Kapan Kepen qolu ile bagliligi bir sira menbelerde qeyd olunur Kendin yaxinliginda yol kenarinda V VI esrlere aid memarliq abidesi olmasi da buralarin qedimliyinden xeber verir Bolus Kepenekci qedim menbelerde hatirlanirsa Gurcustanda on en boyuk kendlerden biridirse diger paralellerin de bu adla bagliliqlari hec bir subhe dogurmur Kepenekci qedim turk tayfasi kimi texminen Kitabi Dede Qorqud dastanindaki hadiselerin cereyan etdiyi dovrde V VI esr formalasmisdir Kepenekci adi tayfanin mesguliyyeti ve seneti ile yaxindan bagli olan kepenek sozu ile elaqelidir Kepenek yuksek rutbeli paqon kepenekci de hemin paqonu dasiyan memur demekdir Muasir Bolnisdeki Kepenekci kendi butun Kepenekci tayfalarinin idareedici merkezi olub Yuksek rutbeli memurlar bu kendde meskunlasiblar Hazirda Kepenekci kendine bitisik Agaliq kend adi da hemin idarecilik rejimi ile baglidir Kepenekcinin erazisi 1 013 hektardir Ehalisi 1870 ci ilde 169 ailede 1403 nefer 1918 ci ilde 1917 nefer 1926 ci ilde ehali sayimina gore Luksemburq rayonunda Bolnis Kepenekcide 408 ailede 2257 nefer 2002 ci ilin statistik neticesine gore 2122 ailede 6766 nefer 3387 kisi 3379 qadin 2006 ci ilde 1849 ailede 7 700 nefer idi Kendde ilk mekteb 1917 ci ilde yaradilib Kendin inzibati erazisinin en yuksek noqtesi Agziboyuk silsilesinde yerlesen hundurluyu 2141 metre catan Lok dagi oldugunu coxumuz bilirik bu silsilede hundurluyu 2543 5 metr olan Lelver dagi kecmis dag Borcali erazisi ve hundurluyu 2526 4 metr olan Lecan dagi da var Dagin simal erazisi Bolus Kepenekci kendinin sakinleri terefinden tarixen yay otlaqlari kimi istifade edilmisdir Zirvesinde tarixi ehemiyyetli ve kecmisi etnik mubahise obyekti olan mebed movcuddur Bu mebedin Albanlara aid oldugunu dagin adina gore texmin etmek olur Albanlar Simali Azerbaycanin qedim ehalisi idiler Olkede albanlarla yanasi Lek tayfasinin da yasadigi mueyyen edilmisdir Ehtimal olunur ki Lok adinin qedim Albanyanin Lek adli tayfasiyla bir bagliligi var Indi ise gelin Bolus Kepenekci kendinin tarixini vereqleyek Salnamelerden birinde qeyd edilir ki IV yuzilde Qara Hunlardan Qusan soylu Ceneller o siradan onlarin bir qolu Boluslar Daryal seddiyle gelib Kur qiraginda Orbet Qartalli qalasi etrafinda meskunlasmisdilar Gokturkler dovru ile bagli olaraq Cin menbelerinde bele yazilir Bunlar daha onceleri ozlerine Hun deyirdiler indi ise Turk deyirler Bu menbe Hunlarin Turklerin babalari oldugunu subut eden bir seneddir Bu adi dasidigimiz ve Turk oldugumuz ucun her zaman qurur duymali ve oyunmeliyik Bolnisinin esas cayi vaxti ile Kepenekci tayfasinin adini dasimisdir Bu o demekdir ki hemin erazide Kepenekci tayfasi mesken saldiqdan sonra cayi da oz tayfasinin adi ile adlandirmisdilar Kepenekci cayi Kure qovusan en bol sulu caylardan biri idi Gurcustanin tarixcileri Bolnisin tarixiyle bagli yazarken de bu rayonun esas cayinin VI esrin ortalarindan Kepenekci adlandigini xususi olaraq qeyd edirler L Musxelisvili Bolnisi otdelnyj vyrezok Vestnik Gruziniskij filial AN SSSR t III 1938 seh 377 Bu da subhesiz ki Kepenekci tayfasinin hemin cayin vadisinde VI esrden evvel yeni V esrden meskunlasmasini soylemeye esas verir Kepenekci tayfasi en geci ise VI esrin evvellerinden bu erazilerde meskunlasmamis olsa idi o zaman bu tayfanin adi ile bagli olan Bolus Kepenekci cayinin adi da VI esrden menbelerde qeyd olunmazdi Bu yerde bir xatirlatma etmek isteyirem ki 1975 ci ilde Bolus Kepenekci kendinden Meher Emrah oglu 459 484 cu illerin Sasanli pullarini tapib Gurcustan Dovlet Muzeyine vermisdir Gurcustanda bu adin diger paralelleri olan Kurustu Kepenekci Marneuli Qarayazi Kepenekci Qardabani kendleri var Vahti ile Dag Borcali Loru adlanan indiki Ermenistanin Ahuryan rayonunda Boyuk Kepenekci indi MetsMantas Kicik Kepenekci indi Hovit kendleri olmusdur Qarayazi duzunde indiki Qardabani rayonunda 1926 ci ilde Yuxari Kepenekci kendinde 338 nefer Asagi Kepenekcide ise 86 nefer yasayirdi Indi Qaracalar kendi terkibindedir Dmanisi rayonunun Baskecid Sindiler Kepenekci adina 1536 ci ilin senedlerinde Baratasvililerin Baratlilarin bolgu kitabinda rast gelirik 19 cu esrin tarixi qaynaqlarinda da Sindiler Kepenekci kendin adi kecir 1886 ci ilde Sindiler Kepenekcide 178 nefer yasayirdi Cox guman Kepenekciden yaylaga geden bir nece aile geri qislaga qayitmayaraq bu erazide yurd saliblar muellif Ehalisi 2006 ci ilde 246 ailede 464 nefer idi 1721 ci il menbelerinde Tiflis eyaletinin Demirci bolgesinde 197 aileden ibaret Kepenekcilerin de oldugu qeyd edilir Bura indi Kurustu Kepenekci adandirilir Hemcinin Azerbaycanin da bir nece bolgesinde Goranboy ve Zaqatala rayonlarinda Kepenekci adli kendler hazirda da var Bu yerde indiki Ermenistan erazisinde qalan Kepenekci kendlerinin aqibetiyle bagli qisa melmat vermek dogru olardi Boyuk Kepenekci kendinin 1878 ci ilde Azerbaycan turklerinden ibaret ehalisi qovulmus ve orada ermeniler yerlesdirilmisdir 1935 ci ilde kend MetsMantas adlandirilmisdir Kicik Kepenekci kendinin 1878 ci ilde Azerbaycan turklerinden ibaret ehalisi kocurulerek Turkiyeden gelen ermeniler orada meskunlasdirilmisdir 1945 ci ilde kend ermeni dilinde Hovit adlandirilmisdir Bu kend 19 cu esrin 40 ci illerinde Boyuk Kepenekci kendinden gelenler terefinden qurulmusdur Bununla yanasi Kepenek adli daha bir kend Irevan eyaletinde Alexandropol bolgesinde Axuryan rayonu de olub 1945 ci ilde ise kendin adi deyisdirilerek Ovit adlandirilib Boyuk Kepenek kendi Ani nahiyesinde yerlesirdi 1918 ci ilde ehalisi Azerbaycan turklerinden ibaret kend camaati qovuldu ve Turkiyeden gelen ermeniler orada meskunlasdilar 1925 ci ilde kend ermenice Musaelyan adlandirildi Tarixi menbelerde qeyd edilir ki bu kendin adi kohne turk menseli Peceneglerin Kepenek qebilesinin adini eks etdirir Qara Kepenek kendi Irevan quberniyasinin erazisinde yerlesirdi Evvelce Garye ereb dilinde kend Kepenek yeni Kepenek kendi adlandirilib Qarabagin Otuziki erazisinde Kepenekci sakinlerinin yasadigi da tarixi menbelerde qeyd edilir Bu yerde babalarimizdan esitdiklerimiz yada dusur Babalarimiz deyirdiler ki bizim camaatin bir hissesi vaxtile Qarabaga ve bezi vaxtlarda eksine Qarabagdan bizim kende kocubler Bu da onu gosterir ki Qarabag ve Gurcustan turklerinin yasadigi eraziler arasinda daim bir bag olub Her iki bolgenin de qedim insan meskenleri oldugu tarixi faktlarda oz eksini tapir Gelin bu mahalin tarixine de qisa nezer salaq Otuziki Qarabag xanliginin 25 mahalindan biri olmusdur Adini turk tayfa birliyi otuzikilerden alib Bu tayfa birliyi qedim dovrlerde Qarabagin ferqli yerlerinde yasayirdi 1593 cu ile bagli bir Osmanli qaynaginda tayfanin adi cekilir ve qollari aciqlanir Hemin qaynaqda Otuzikilerin yerlesdiyi yerler arasinda 13 cu qol olaraq Kepenekci oymaginin da Gence qezasi Yavlaq nahiyesinde yerlesdiyi qeyd edilir Bu faktlardan birine de diqqqet edek Sefevi hokmdari Birnci Sah Abbasin 1587 1623 zamaninda Gurcutana qizilbaslarin kocurulmesi ile yanasi eks proses de getmisdir Bele ki Qarapapaqlarin Osmanliya regbeti Sah Abbasi narahat etdiyinden o serhedde etibarsiz sayilan Borcali Qazax mahalinn bir cox qarapapaq kendlerini Gence Qarabag ve Sirvan eyaletlerine kocurmusdur Ehtimal olunur ki Qarabaga Kepenekci tayfasinin kocurulmesi 1587 1593 cu iller arasina tesaduf edir muellif Bir az da qedim Turkobanin tarixi Borcali mahalinin dunyanin en qedim insan meskenlerinden biri oldugunun subutlarina baxaq daha sonra Kepenekcinin qedim yurd olduguna tarixi faktlara istinad edek Borcali toponiminin umumi menasi borilerin tepesi yeni qurdlar tepesi demekdir Borcali erazisinin ucden iki hissesinin dagliq oldugunu nezere alsaq fikrimiz daha aydin tesdiq olunur Hele XX esrin 30 cu illerinde Ceyrancolde Udabno kendinden tapilmis primat qaliqlari bolgenin antropogenez yeni insanin yaranma yeri oldugunu subut edir Dunya alimlerinin diqqetini celb eden en muhum tapinti ise 1999 cu ilde Dmanisi 1947 ci iledek Baskecid rayonu erazisinde Xram cayi sahilindeki magaradan askar edilmisdir Arxeoloqlar burada yanasi basdirilmis er ve arvadin butov skeletlerini tapmislar Antropoloqlarin fikrince kelle qurulusuna gore dolixokran uzunbas olan bu insanlar Yer kuresinde evropoid irqinin en qedim numuneleridir Butovlukde Qafqaz ehalisi oz antropoloji qurulusuna gore evropoid irqinin cenub qolunun dord tipine aid olunurlar Merkezi Qafqaz ehalisi ve gurculer girdebasli enlisifetli kavkasion ermeniler yastibasli naziksifetli eyriburunlu armenoid Qara deniz sahillerinin ehalisi qismen sarisin eyriburunlu qivrimsacli qismen girdebasli Pont azerbaycanlilar ise dolixokran uzunbasli nazik ve duz burunlu ortaboylu Kaspi tipine aid olunurlar Meseleye aydinliq getirmek ucun XX esrin evvellerinde yasamis gorkemli gurcu tarixcisi I A Cavaxasvilinin Gurcu xalqinin tarixi eserine muraciet edek kellelerin qurulusuna gore antropologiya elmi xalqlari bir nece yere ayirir onlardan biri qisa basli yeni braxikran digeri ise uzunbasli ve ya dolixokrandir Qafqazdaki en qedim qebirlerden tapilan kellelerin olculmesi neticesinde mueyyen edilmisdir ki ilk olaraq bizim diyarda uzunbaslilar yeni dolixokefallar yasamislar Professor Virxov qeyd etmisdir ki indiki gurculerin ve ermenilerin Qafqazin en qedim ehalisi ile hec bir baglantisi yoxdur Demek onda gurculer ve ermeniler mahiyyetce Qafqazin ilk yerli ehalisi deyiller Onlar Qafqaza geldikde burada ayri xalqin numayendeleri yasayirdilar 1738 ci ilde yadelli lezgi quldur destelerine qarsi sucaet gostermis Kepenekci Meded tarixi menbelerde xususi olaraq qeyd edilib Kendimizdeki bezi soylardaki agsaqqallarin dediyi kimi onlarin babalarinin vaxtile Cenubi Azerbaycandan geldiyini tarixi menbelerde de rast gelirik Bele ki 1755 ci ilde Irakli vaxtile Cenubi Azerbaycandan Mugan duzune gelmis 250 Turkman ailesini Muganli Kepenekci Qizilhacili obalarina getirmisdir Sureddin Memmedli Alin Yazimiz s 43 1832 ci ilde Ruslarin Gurcustandan qovulmasinda Irakli sahin oglu Borcalilarla birge Selmasda yasamis Aleksandre basda olmaqla onun teskilatcilarina Borcalilardan Kepenekci Bayram Eli oglu ve basqalarinin yaxin yardimci olduqlarini arxiv senedleri tesdiqleyir Ermeniler XVIII yuzilde Qarabagdan XIX yuzilin otuzuncu illerinde 1830 cu iller Erzurum yorelerinden buraya Bolus erazisine kocurulmusduler Buna misal olaraq Kepenekci kendinin ve onun sakinerinin vaxtile meskunasaraq qurduqlari Semsoy ve Incioglu kendlerinin yaninda yerledirilmis indiki Xacinli kendini gostermek olar 1920 1924 cu iller arasi Borcalidan o siradan Kepenekci ve Agaliqdan Qarapapaq turkleri deyisme yoluyla Qars tereflere aparilmisdir Sureddin Memmedli Alin Yazimiz s 95 Bolnisi raynuna gurculerin yerlesdirilmesi ise 1941 ci ile tesaduf edir Bu kend tekce adi ile deyil eyni zamanda turk Azerbaycanliya has olan milli meneviyyati etnoqrafik hususiyyeti ehlaqi keyfiyyeti aile qohumluq qonsuluq munasibetleri valideyne agsaqqala agbirceye boyuye kiciye hormet ve ehtiram qaygi gostermek el tutmaq komek arha dayaq olmaq halalliq namus qeyret adet enene meiset medeniyyeti saza soze vurgunluq hikmetlik mudriklik bir sozle qedim tarihe bagliligi ile bu gun de Dede Qorqud dunyasinin canli sahididir Kepenekcilerin dialekt hususiyyeti de hemin dovrlerle eyniyyet teskil edir Misal ucun Kepenekcide muraciet formasinda Erre Erre bu ne danisir ifadesi islenir Bu ifade Dede Qorqud da Mere Mere kafir seklinde islenir Qedim menbelerde bu kendin adi ile bir coh muhtelif adlarla taninan toponimler de movcuddur Bu yerde bir meqama diqqet yetirmeyimiz vacibdir Bildiyiniz kimi qedim turkler esasen koceri heyat surubler davamli oaraq yaylaq ve qislaqlara koc edibler Bu da ozluyunde tarixi ardicilligi izlemeye oz menfi tesirini gosterb Biz VI esrin evvellerinde Kepenekci adina tarixi senedlerde rast gelsek de hec subhesiz ki bu yerlerde turklerin meskunlasmasi bizim eradan evvele qeder gedib cixa biler Bele ki en qedim gurcu yazili menbelerinden biri olan Moksevan Kartlisa da VIII esr yazilir ki e e IV esrin 30 cu illerinde Makedoniyali Iskenderin Irana ve Cenubi Zaqafqaziyaya yurusleri zamani Gurcustan erazisinde bunturkler qedim turkler gok turkler yasayirmis Belelikle tarixi menbelere esasen yurdumuz en qedim insan meskenlerindendir ve bu torpagin ilk sakinleri bizim ulu babalarimizin oldugu tam tesdiqini tapir Qarapapaqlar miladdan once bu torpaqlara heyat getirmisdiler 1 Fiziki cografi movqeyiBolus Kepenekcisi kendi rayon merkezinden 6 km cenubda paytaxt Tiflisden teqriben 60 km cenub qerbde sol sahilinde deniz seviyyesinden 550 600 m yukseklikde yerlesir Kendin inzibati erazisinin en yuksek noqtesi hundurluyu 2141 metre catan Lok dagidir Ehalisi2002 ci il siyahiyaalmasinin neticelerine esasen Bolus Kepenekcisi kendinde 1749 ailede 6766 nefer ehali yasayir Ailelerin say etibarile 43 i 3 4 neferden ibaretdir Bolus Kepenekcisi ehalisinin sayina gore rayonda Faxralidan sonra II en boyuk kenddir Sosoial cetinlik ve issizliyin yuksek olmasi ile elaqedar olaraq kendden xususile gencler arasinda yuksek emiqrasiya musahide olunur Ehalisinin hamisi etnik azerbaycanlilardan ibaretdir Israfil aga Acalov Abbas Abdulla Zelimxan Yaqub Ismayil Omerov Arif AcalogluIstinadlar2002 ci ilde Gurcustanda aparilmis ehali siyahiyaalmasinin neticeleri 2009 03 06 at the Wayback Machine Gurcustanda kend ehalisinin statistik icmali 2007 11 24 at the Wayback MachineXarici kecidlerKepenekci Xeyriyye Fondunun veb sayti 2012 11 02 at the Wayback Machine Haciyev V E Bolnis Kepenekci kendi XIX yuzile aid kameral tesvirlerde 2019 Hemcinin bax Kend ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Gurcustan ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin http www geostat ge index php action page amp p id 2152 amp lang geo