Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İsrafil ağa Musa ağa oğlu Acalov (Kvemo-Bolnisi) — Borçalı ağası.
| İsrafil ağa Acalov | |
|---|---|
| İsrafil ağa Musa ağa oğlu Acalov | |
 | |
| Doğum yeri | |
Həyatı
Borçalının tarix səhnəsindəki yeri və rolu adətən onun türksoylu qarapapaq kişilərinin şücaətləri ilə daha çox yadda qalmışdır. Osmanlı-Türkiyə tarixinin 1000 il əvvəlinə qayıtsaq, Osmanlı sultanı Baybars haqqında da onun Qarapapaq Borçalı türkü olduğu barədə müəyyən bəlgələrin tarixdən günümüzə qədər gəlib çatdığını ifadə edən özəl qaynaqlar var. Bu mahalın qədimliyində, adının əbədiyaşar olmasında yetişdirdiyi tarixi şəxsiy-yətlərin rolu əvəzsizdir. Hər bir dövrün, onilliklərin, yüzil-liklərin hamısında demək olar ki, qəhrəmanlıq dastanlarına kimi gedib çıxan ərlərin, ərənlərin olması onu göstərir ki, bu regionun əhalisi, mərd, vətənpərvər və dosta sədaqəti olmaları ilə seçilmişlər. Belə seçilənlərdən birinin də Bolus-Kəpənəkçi elinə bağlı Ağalıq kəndindən olan İsrafil bəy Musa ağa oğlu Acalovdur. Onun haqqında əlimizdə kifayət qədər məlumat vardır.
Düşünürəm ki, İsrafil bəy haqqında danışmazdan əvvəl onun soykökünü qısaca anlatmaq da yerinə düşərdi.
Gürcüstanın Mərkəzi Tarix Arxivində saxlanılan 1821-ci ilə aid təhrir siyahılarından bəlli olur ki, Ağakişi bəy Molla Ağakişi oğlu Bolus-Kəpənəkçi kəndinin starşinası (kəndxudası) olmaqla, onun Qəhrəman, Alı, Nağı və Musa adlı dörd oğlu haqqında da məlumat var. Rus ordusunun Əlahiddə Gürcüstan Korpusunun generalı Velyaminovun təqdimatı əsasında dövlətçiliyə xüsusi xidmətlərinə görə, Ağakişi bəy 1818-ci ildə üzərində Rusiya İmperatorunun şəkli olan qırmızı lentli qızıl medalla tətif edildiyi barəsində də tarixi bəlgələrdə qeydlər var. ( F.Valehoğlu, "Qarapapaqlar"dərgisi, 2010, sayı 8.-ci sayında "Bolus-Kəpənəkçi ağaları - Ağakişi bəy və onun oğlu Musa ağa" məqaləsindən)
Buradan görünür ki, İsrafil bəyin babası Çar Rusiyasının etibarlı təəbələrindən biri olmuş ki, qızıl medalla təltif edilmişdir.
Əsasən İsrafil ağaya həsr olunan bu yazıda isə istinad mənbəyimiz Kəpənəkçinin ağsaqqalları və özəl olaraq İsrafil bəyin oğul nəvəsi indi onun adını daşıyan İsrafil Rəhim oğlu Acalov və İsrafil ağanın qızı Qızxanımın nəvəsi Söhrab Məmmədovun topladıqları materiallar və yaddaşlarında qalan tarixi olaylar olacaqdır. Bəri başdan hər ikisinə də oxucularımız adından minnətdarlığımızı bildiririk.
Ağakişi bəyin dörd oğlundan Musa ağa (Borçalıda Musa ağa daha çox "Qaragöz"adı ilə məşhur olub ad-san qazanmışdır.) çox bacarıqlı və istedadlı gənc kimi seçilib. Xüsusi məktəbdə təhsil alan "Qaragöz" Musa ağa Kəpənəkçidəki malik olduqları pay torpaqlarına qane olmayıb indiki "Ağalıq" deyilən yurda çıxmışlar. Bu yurd sonradan Gürcüstanda Bolnisi rayonunun bir kəndi olaraq "Ağalıq" adı ilə rəsmiləşmişdir. Əslində "Ağalıq" Musa ağaya gürcü knyazından məhkəmə və hərbə-zorba çəkişmələrindən sonra onlara nəsib olmuş və tarixi titulları əsasında da "Ağalıq" deyə tarixə düşmüşdür. Hazırda kənddə 60 ev var. Unikal təbii-coğrafi yüksək ərazidə yerləşən bu kənddəki İsrafil ağanın evinin balkonundan baxanda Borçalı çökəyi Sarvana qədər apaydın gözlə görünür. Musa ağanın da başı çox qeyli-qallar çəkmiş və sürgün həyatı da yaşamağa məcbur olmuşdur. Lakin, buna baxmayaraq o, uzaq Sibirə sürgündən əfv olunaraq geri doğma kəndinə qayıda bilmişdir. Onun Suleyman, İsmayıl, İsrafil, Məhəmməd və İbrahimxəlil (sonradan Musa) adında oğlanları olmuşdur. (Sonuncunun adını İsrafil bəy atası Musa ağa öləndə dəyişdirib onun adını qoymuşdur.)
Övladları arasında İsrafil bəyin daha iti zəkəya malik olduğunu görən Musa ağa onu oxutdurmaq qərarına gəlmişdir. Hicri 1273 də, miladi 1857-ci ildə anadan olan İsrafil bəyi atası kiçik yaşlarında əvvəlcə mollaxanada, ardınca indiki Ermənistanın Kalino rayonu Privolnoye kəndində ibtidai rus məktəbində oxutmuş, sonra O, Tiflisdə knyaz uşaqlarına məxsus rusdilli gimnaziyanı bitirmişdir. Bununla kifayətlənməyən İsrafil bəy dövrünün ziyalıları ilə ayaqlaşmaq üçün təhsilini daha uca mərtəbəyə çatdırmaq niyyəti ilə Sankt-Peterburqa getmiş və buradakı ən ali Darülfuna (Universitetə) hüquq fakültəsinə qəbul olmuşdur. Yüksək səviyyəli mədəniyyəti və hüquqşünas təhsili ilə seçilən İsrafil bəy Musa ağa oğlu Acalovu təyinatla Tiflis şəhər məhkəməsinə işləməyə göndərmişlər. Bir müddət vəkil işləyən İsrafil bəyin tale üzünə gülmüş, o, burada, yəni Tiflisdə məhkəmənin rəhbəri vəzifəsinə təyin edilmişdir. Borçalıların dər-səri ilə ürəkdən məşğul olan İsrafil bəy öz zamanında yüksək intellektual səviyyəsi ilə seçilməklə yanaşı, həm də Tiflis ədəbi-ictimai mühitində tanınmış simalarla, Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevlə, İlya Çavçavadze ilə yaxından dostluq münasibətləri saxlamışdır. Tiflisdə çalışdığı zaman o Bayram ağanın qızı Xeyransa ilə ailə qurmuş, ondan oğulları Pəşid, Rəhim və qızları Nigar, Lalə və Qızxanım dünyaya gəlmişdir. Sonralar Bolnisdə bir alman qadın Berta ilə də ikinci dəfə ailə qurumuşdur. Berta xanımdan olan oğlu Vahid bəy II dünya savaşı başlayan zaman Almaniyaya köçmüşdür. Kəpənəkçidən müharibəyə gedən Məmmədov Möylə və Talıbov Xeyrulla davadan sağ-salamat qayıtmalarında eloğluları Vahid bəyin əməyini xüsusi qiymətləndirmişlər. Belə ki, onları əsirlikdən qurtararaq uzun müddət öz evində gizlədən Vahid bəy münasib vaxt tapan kimi, hər ikisini də sağ-salamat vətənə yola salmağa müvəffəq olmuşdur.
İsrafil bəyin ilk Borçalı türkü kimi Tiflis Dumasına üzv seçildiyini də söyləyən həmsöhbətərim onu da vurğuladılar ki, yüksək vəzifələrdə çalışmasına baxmayaraq İsrafil bəy kəndə gələndə əsl toy-bayram olarmış. Hökumətlə davası olanın yerindəcə şikayətinə baxar, imkansızlara əl tutar, onlarla ümumxalq işində qol çırmayıb işləyər, bəyzadəliyini gözə soxmayaraq, qulluqçularla, bağbanlarla oturub çörək yeyərmiş. Hətta böyük oğlu Rəşid ağanın toyunda Ağalığa o qədər yüksək mənsəbli qonaq-qara gəməsinə baxmayaraq O, toy süfrəsini hamı üçün açdırmış və ayrı-seçkilik salmadan bir yerdə əyləşmələrini istəmişdir. Bu hərəktən qeyzlənən bəzi bəylər bunu özlərinə təhqir bilib İsrafil ağaya irad da bildirmişdilər. Lakin İsrafil bəy: - Çoban-çoluq dediyiniz insanlar məni İsrafil bəy etmişlər, kim istəyir əyləşsin, kim istəmir buyurub gedə bilər,- deyə sərt tonda qonaqlarına cavab vermişdir. Çar hökuməti həmçinin ona xüsusi statusa malik bəylərbəyi titulunu verməklə yanaşı, bir bölük cangüdən-qoruma dəstəsi və kareta da bağışlamışdır. Adətən belinə sivri uzun qılınc taxan İsrafil ağanın qılıncının ucunda qızıldan təkərək də olmuşdur ki, bu da bəyin piyada gəzən zaman qılıncının ona maneə törətməməsi üçün hazırlanıbmış.
Nəvə İsrafil ağa söyləyir ki, 1918-ci ildə ermənilərin silahlanaraq azğınlaşması, türk kəndlərində qətliamlar törətməsi nənəm Qızxanımın lap dəqiqliklə yaddaşında qalmışdır. 105 il ömür sürən Qızxanım nənə Andronikin qoşununun Ağbaba tərəflərdə necə qanlar axıtdığının canlı şahidi olub. Həmin hadisənin Kəpənəkçidə törədilməməsinin əsl səbəbkarı isə İsrafil bəy olub və bu yolda da canından keçib. Kəpənəkçi ahıllarının çoxu bu hadisəni tam təfərrüatı ilə xatırlaya bilirlər. Belə ki, qonşu Xaçın kəndi sırf erməni kəndi olduğundan Andronikin qoşunlarının da əsas hissəsi Lök dərəsindən keçərək bura toplaşmış və vəziyyətin gərgin həddə gəlib çıxmasına səbəb olmuşlar. Lakin İsrafil ağanın sayəsində Kəpənəkçi cavanları əldə silah bəyin ətrafında bir dəstə kimi cəm olmuşlar. Bu silahlanma işində Türk ordusunun paşası İsrafilin dostu Ənvər və Nuru paşa qardaşlarının əməyi də az olmamışdır. İsrafil bəy qonşu erməni kəndi olan Xaçın ermənilərinin sözü keçən kişilərini evinə dəvət etmiş, onlardan xahiş etmişdir ki, neçə illik dostluğumuza zərbə vuracaq erməni silahlı birləşmələrinin qansız-qadasız çıxıb getmələrində yardımçı olsunlar. Əks təqdirdə, burada çox qanlar axıdılacağını gedin onlara bildirin.
İsrafil bəyin qüdrətinə bələd olan ermənilər hiyləyə əl ataraq Tiflisə keçib getmələri üçün yol istəmişlər. Hadisə yerində olan erməni qaniçən generalı Androniklə birgə onun sağ əli hesab edilən general Nazarbekov da (Xaçınlı ermənilərin bir çoxu ona Nazarbekyan deyə müraciət olunduğunu da bildirirlər.) burada Xaçında olmuş və kəpənəkçilərin qırğınına hazırlıq işləri görmüşlər. Əvvəlcə İsrafil bəylə danışıqlara getmiş erməni terror dəstəsi, sonradan bu əhdlərinə xilaf çıxmış və qəfildən Kəpənəkçiyə hücum etmək üçün Bolnisin yaxınlığından, indiki Maşavera çayının yanından keçən dəmiryolu körpüsünün altından geri dönmüş, İsrafil bəyin isə ehtiyat tədbirindən və onları qarabaqara izləməsindən xəbərsiz halda olan ermənilərlə qanlı qırğın başlamışdır. Bu döyüşdə general Nazarbekovun başının qılıncla üzüldüyünü və 800-ə yaxın silahlı terrorçunun məhv edildiyini görən Andronik paltarını dəyişərək zorla qaçıb canını qurtarmışdır. İsrafil ağanın ehtiyatlı tədbiri sayəsində girovların və Xaçın kəndinin tərksilah edilməsinə başlanmış və Ağalığın yadigarı olan şəkildəki bu silah deposu (şəkilə bax) ağzına qədər ermənilərdən alınan silahlarla doldurulduğu dillər əzbəri olmuşdur.
Türkiyənin adlı-sanlı paşalarından Nuru və Mürsəl paşa Androniki təqib edərkən Kəpənəkçidə olduğunu deyənlərlə yanaşı, onların geri qayıdanda da bu eldən keçdiklərini söyləyənlər canlı şahid olaraq indi də yaşayırlar. Məlumat üçün bildirək ki, adı çəkilən Türk Paşalarının Borçalıya gəlişləri zamanı 1918-ci ildə Sadaxlı kəndində olduqları barədə kənd sakinlərində şahid ifadələrinə istinad edilən müfəssəl məlumat var.
Digər tərəfdən Andronikin Dərələyaz, Ağ-baba, Naxçıvan, Bakı, Göyçay və Şamaxı istiqamətlərində on minlərlə azəri türkünün qanını axtdıqlarına baxmayaraq, yeganə haldır ki, daşnakların ancaq Borçalı Qarapapaq türklərinə məğlubiyyəti haqqında yetərincə məlumat var. Bu bölgədə heç bir qətliam baş vermədiyinə görə, o vaxtkı İsrafil bəy kimi tarixi şəxiyyətlərimizin rolu həddən ziyadə böyük olmuşdur.
Nuru və Mürsəl paşa geri dönərkən İsrafil bəyə qəhrəmanlığı sayəsində paşa tituluna layiq olduğunu söyləmiş və onunla Türkiyəyə gedərsə bu ada layiq görüləcəyini desələr də, İsrafil bəy getməmiş və ermənilərdən qorxduğunu yozacaqlarından ehtiyat edərək elini-obasını yiyəsiz qoymamışdır. Lakin ermnəlir də bu məğlubiyyətin qisasını almaq üçün hər yola əl atmaq qərarına gəlmişlər.
Tiflisdə öz hüquqşünaslıq vəzifəsini icra edən İsrafil bəyə 1918-ci ilin axırlarında ermənilər sui-qəsd hazırlamış və bunun reallaşmasında onun evinə basqın edilərək öldürülməsini təşkil etmişlər. Lakin Tiflisdəki evinə basqın nəticəsində İsrafil ağa atışmada ağır yaralanmış və xəstəxanaya çatdırılmışdır. Terror törədən qrupun yenidən xəstəxanaya hücum edəcəklərindən şübhələnən dost-tanış ona xəstəxanadakı yerinin dəyişdirilməsini təklif etmişlər. Amma İsrafil bəy ömrüboyu ermənidən qorxmadığını söyləyərək, belə ucuz can qorumaqla yaşamağı şərəfinə sığışdırmamışdır. Bu qüruru ona baha başa gəlmiş və erməni terrorçuları ikinci dəfə xəstxanaya hücum edərək onu qətlə yetirmişlər. Maraqlı burasıdır ki, o zaman Türkiyədə yaşayan bacısının oğlu Məmməd dayısı İsrafil bəyin öldürüldüyünü eşitmiş və Tiflis qayıdaraq qətliam törədən terrorçu dəstənin üzvlərini bir-bir yaxalayaraq qana-qan dayısının qisasını almışdır.
İndi yazacağım bu əhvalatsa olduqca ibrətamiz məna yükünə malik olduğuna görə, onu burada xatırlamaq tam yerinə düşərdi. Belə ki, İsrafil bəyə qonşu Xaçın kəndindən oğurlanmış bir xalça gətirib göstərirlər ki, bunu alırsanmı?- satırıq. Onun da xalça çox xoşuna gəldiyindən pulunu verib alır və tamaşa üçün eyvana sərdirir. Üstən az vaxt keçməmiş xaçınlı erməni qadını ağalya-ağlaya gəlib Tiflis məhkəməsinin hakimi işləyən İsrafil ağaya bu barədə şuikayət etmək istəyir. Eyvanda öz xalçasını görəndə mat-məətəl qalır. Ancaq işin o yerdə olmadığını İsrafil bəyin rəftarından təxmin edib malını istəyir. İsrafil ağa isə bir neçə saat bundan qabaq qızıl pulla ermənilərdən aldığını deyib,- qadına bildirir ki, qüruruma sığışdırmaram ki, evimdə həm haram mal olsun, həm də onu kimsə geri aparsın. Əgər razı olsan, erməni oğrularına verdiyim qədər qızıl pulu sənə də verərdim. Qadının gözü kəlləsinə çıxır və qızıl pulları götürüb gedir. Bu borçalıların deyimi ilə desək: qızıl qiymətinə olan bir ibrətamiz hadisədir.
1921-ci ildən Qafqazda sovet hakimiyyəti bərqərar olduqdan sonra, ağa-bəy mülkləri dönə-dönə dövlətin xeyrinə müsadirə edilmiş və bu müsadirə əməliyyatlarını beş dəfə təkrar edən Şura hökuməti demək olar ki, "Ağalıq"da ağalardan, bəylərdən bir xatirə nişanı belə qoymamışlar. Yalnız bu şamdan Söhrab müəllimin evində anası –İsrafil bəyin qızı Qızxanımın toyundan qalan cehiz əşyası kimi əziz olaraq qorunur. Digər iki cehizlik əşya "Zinger" tikiş maşını və qədim ay-ulduzlu sandıq da Söhrab müəllimin evində cehizliyin xatirə dolu izləridir.
İsrafil bəyin oğulları Rəşid və Rəhim də 1937-ci ilin repressiyaya məruz qalaraq güllələnirlər. Lakin nəvəsi İsrafil müəllim atası Rəhim kişinin bəraət alması üçün uzun illər mübarizə apardıqdan sonra 1965-ci ildə SSRİ Prokrorluğundan və Gürcüstan Prokrorluğundan cavab məktubu alır ki, sizin atanız Rəhim bəy İsrafil bəy oğlu Acalov ölümündən sonra repressiya qurbanı kimi bəraət almışdır.
Həmsöhbətlərim dedilər ki, İctimai televiziyanın direktoru İsmayıl Ömərovdan eşitmişdilər ki, onun dostu bir gürcü tarixçi alimi (təəssüf ki, adını xatırlaya bilmədilər) danışırmış ki, İsrafil ağanın Gürcüstan dövlətçiliyi tarixində xidmətləri haqqında tarixi bəlgələr kifayət qədər çoxdur. Bu tarixi şəxsiyyətin simasında gürcü-azərbaycanlı dostluğunu tərənnüm edən olaylar da tarixdə az olmamışdır.
Professor Ş.Məmmədli də "Paralanmış Borçalı" kitabında İsrafil ağanın ətraf kəndlər üçün bir ümid yeri olduğunu qeyd edir.
İsrafil bəydən Kəpənəkçi camaatına yadigar qalan bu məscid indi kəndin klubu kimi istifadə olunur. Repressiya illərindəki ateizmin təbliği bütün məscidlərimizi bu hala salmışdır.
İsrafil bəyin nəvəsi İsrafil müəllim də (Kəpənəkçidə ona babasına görə İsrafil ağa deyirlər.) 1990-cı illərin qanlı-qadalı günlərində Kəpənəkçi və ətraf erməni kəndləri arasında qanlı qırğının danışıqlar yolu ilə qarşısını almaqda babası kimi şücaət göstərmişdir.
Mənbə
- Akif Xansultanlı, İsrafil bəy Musa ağa oğlu Acalovun ömür yolundan qalan yaddaş nişanələri,
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Israfil aga Musa aga oglu Acalov Kvemo Bolnisi Borcali agasi Israfil aga AcalovIsrafil aga Musa aga oglu AcalovDogum yeri Kvemo BolnisiHeyatiBorcalinin tarix sehnesindeki yeri ve rolu adeten onun turksoylu qarapapaq kisilerinin sucaetleri ile daha cox yadda qalmisdir Osmanli Turkiye tarixinin 1000 il evveline qayitsaq Osmanli sultani Baybars haqqinda da onun Qarapa paq Borcali turku oldugu barede mueyyen belgelerin tarixden gunumuze qeder gelib catdigini ifade eden ozel qaynaqlar var Bu mahalin qedimliyinde adinin ebediyasar olmasinda yetisdirdiyi tarixi sexsiy yetlerin rolu evezsizdir Her bir dovrun onilliklerin yuzil liklerin hamisinda demek olar ki qehremanliq dastanlarina kimi gedib cixan erlerin erenlerin olmasi onu gosterir ki bu regionun ehalisi merd vetenperver ve dosta sedaqeti olmalari ile secilmisler Bele secilenlerden birinin de Bolus Kepenekci eline bagli Agaliq kendinden olan Israfil bey Musa aga oglu Acalovdur Onun haqqinda elimizde kifayet qeder melumat vardir Dusunurem ki Israfil bey haqqinda danismazdan evvel onun soykokunu qisaca anlatmaq da yerine duserdi Gurcustanin Merkezi Tarix Arxivinde saxlanilan 1821 ci ile aid tehrir siyahilarindan belli olur ki Agakisi bey Mol la Agakisi oglu Bolus Kepenekci kendinin starsinasi kendxudasi olmaqla onun Qehreman Ali Nagi ve Musa adli dord oglu haqqinda da melumat var Rus ordusunun Elahidde Gurcustan Korpusunun generali Velyamino vun teqdimati esasinda dovletciliye xususi xidmetlerine gore Agakisi bey 1818 ci ilde uzerinde Rusiya Imperatorunun sekli olan qirmizi lentli qizil medalla tetif edildiyi baresinde de tarixi belgelerde qeydler var F Valehoglu Qarapapaqlar dergisi 2010 sayi 8 ci sayinda Bolus Kepenekci agalari Agakisi bey ve onun oglu Musa aga meqalesinden Buradan gorunur ki Israfil beyin babasi Car Rusiyasinin etibarli teebelerinden biri olmus ki qizil medalla teltif edilmisdir Esasen Israfil agaya hesr olunan bu yazida ise istinad menbeyimiz Kepenekcinin agsaqqallari ve ozel olaraq Israfil beyin ogul nevesi indi onun adini dasiyan Israfil Rehim oglu Acalov ve Israfil aganin qizi Qizxanimin nevesi Sohrab Memmedovun topladiqlari materiallar ve yaddaslarinda qalan tarixi olaylar olacaqdir Beri basdan her ikisine de oxucularimiz adindan minnetdarligimizi bildiririk Agakisi beyin dord oglundan Musa aga Borcalida Musa aga daha cox Qaragoz adi ile meshur olub ad san qazanmisdir cox bacariqli ve istedadli genc kimi secil ib Xususi mektebde tehsil alan Qaragoz Musa aga Kepenekcideki malik olduqlari pay torpaqlarina qane olmayib indiki Agaliq deyilen yurda cixmislar Bu yurd sonradan Gurcustanda Bol nisi rayonunun bir kendi olaraq Agaliq adi ile resmilesmisdir Eslinde Agaliq Musa agaya gurcu knyazindan mehkeme ve herbe zorba cekismelerinden sonra onlara nesib olmus ve tarixi titullari esasinda da Agaliq deye tarixe dusmusdur Hazirda kendde 60 ev var Unikal tebii cografi yuksek erazide yerlesen bu kenddeki Israfil aganin evinin balkonun dan baxanda Borcali cokeyi Sarvana qeder apaydin gozle gorunur Musa aganin da basi cox qeyli qallar cekmis ve surgun heyati da yasamaga mecbur olmusdur Lakin buna bax mayaraq o uzaq Sibire surgunden efv olu naraq geri dogma kendine qayida bilmisdir Onun Suleyman Ismayil Israfil Mehemmed ve Ibrahimxelil sonradan Musa adinda oglanlari olmusdur Sonuncunun adini Israfil bey atasi Musa aga olende deyisdirib onun adini qoymusdur Ovladlari arasinda Israfil beyin daha iti zekeya malik oldugunu goren Musa aga onu oxutdurmaq qerarina gelmisdir Hicri 1273 de miladi 1857 ci ilde anadan olan Israfil beyi atasi kicik yaslarinda evvelce mollaxanada ardinca indiki Ermenistanin Kalino rayonu Privolnoye kendinde ibtidai rus mektebinde oxutmus sonra O Tiflisde knyaz usaqlarina mexsus rusdilli gimnaziyani bitirmisdir Bununla kifayetlenmeyen Israfil bey dovrunun ziyalilari ile ayaqlasmaq ucun tehsilini daha uca mertebeye catdirmaq niyyeti ile Sankt Peterburqa getmis ve buradaki en ali Darulfuna Universitete huquq fakultesine qebul olmusdur Yuksek seviyyeli medeniyyeti ve huquqsunas tehsili ile secilen Israfil bey Musa aga oglu Acalovu teyinatla Tiflis seher mehkemesine islemeye gondermisler Bir muddet vekil isleyen Israfil beyin tale uzune gulmus o burada yeni Tiflisde mehkemenin rehberi vezifesine teyin edilmisdir Borcalilarin der seri ile urekden mesgul olan Israfil bey oz zamaninda yuksek intellektual seviyyesi ile secilmekle yanasi hem de Tiflis edebi ictimai muhitinde taninmis simalarla Ebdurrehim bey Haqverdiyevle Ilya Cavcavadze ile yaxindan dostluq munasibetleri saxlamisdir Tiflisde calisdigi zaman o Bayram aganin qizi Xeyran sa ile aile qurmus ondan ogullari Pesid Rehim ve qizlari Nigar Lale ve Qizxanim dunyaya gelmisdir Sonralar Bolnisde bir alman qadin Berta ile de ikinci defe aile qurumusdur Berta xanimdan olan oglu Vahid bey II dunya savasi baslayan zaman Almaniyaya kocmusdur Kepenekciden muharibeye geden Memmedov Moyle ve Talibov Xeyrulla davadan sag salamat qayitmalarinda eloglulari Vahid beyin emeyini xususi qiymetlendirmisler Bele ki onlari esirlikden qurtararaq uzun muddet oz evinde gizleden Vahid bey munasib vaxt tapan kimi her ikisini de sag salamat vetene yola salmaga muveffeq olmusdur Israfil beyin ilk Borcali turku kimi Tif lis Dumasina uzv secildiyini de soyleyen hemsohbeterim onu da vurguladilar ki yuksek vezifelerde calismasina baxmayaraq Israfil bey kende gelende esl toy bayram olarmis Hokumetle davasi olanin yerindece sikayetine baxar imkansizlara el tutar onlarla umumxalq isinde qol cirmayib isleyer beyzadeliyini goze soxmayaraq qulluqcularla bagbanlarla oturub corek yeyermis Hetta boyuk oglu Resid aganin toyunda Agaliga o qeder yuksek mensebli qonaq qara gemesine baxmayaraq O toy sufresini hami ucun acdirmis ve ayri seckilik salmadan bir yerde eylesmelerini istemisdir Bu herekten qeyzlenen bezi beyler bunu ozlerine tehqir bilib Israfil agaya irad da bildirmisdiler Lakin Israfil bey Coban coluq dediyiniz insanlar meni Israfil bey etmisler kim isteyir eylessin kim istemir buyurub gede biler deye sert tonda qonaqlarina cavab vermisdir Car hokumeti hemcinin ona xususi statusa malik beylerbeyi titulunu vermekle yanasi bir boluk canguden qoruma destesi ve kareta da bagislamisdir Adeten beline sivri uzun qilinc taxan Israfil aganin qilincinin ucunda qizildan tekerek de olmusdur ki bu da beyin piyada gezen zaman qilincinin ona manee toretmemesi ucun hazirlanibmis Neve Israfil aga soyleyir ki 1918 ci ilde ermenilerin silahlanaraq azginlasmasi turk kendlerinde qetliamlar toretmesi nenem Qizxanimin lap deqiqlikle yaddasinda qalmisdir 105 il omur suren Qizxanim nene Andronikin qosununun Agbaba tereflerde nece qanlar axitdiginin canli sahidi olub Hemin hadisenin Kepenekcide toredilmemesinin esl sebebkari ise Israfil bey olub ve bu yolda da canindan kecib Kepenekci ahillarinin coxu bu hadiseni tam teferruati ile xatirlaya bilirler Bele ki qonsu Xacin kendi sirf ermeni kendi oldugundan Andronikin qosunlarinin da esas hissesi Lok deresinden kecerek bura toplasmis ve veziyyetin gergin hedde gelib cixmasina sebeb olmuslar Lakin Israfil aganin sayesinde Kepenekci cavanlari elde silah beyin etrafinda bir deste kimi cem olmuslar Bu silahlanma isinde Turk ordusunun pasasi Israfilin dostu Enver ve Nuru pasa qardaslarinin emeyi de az olmamisdir Israfil bey qonsu ermeni kendi olan Xacin ermenilerinin sozu kecen kisilerini evine devet etmis onlardan xahis etmisdir ki nece illik dostlugumuza zerbe vuracaq ermeni silahli birlesmelerinin qansiz qadasiz cixib getmelerinde yardimci olsunlar Eks teqdirde burada cox qanlar axidilacagini gedin onlara bildirin Israfil beyin qudretine beled olan ermeniler hiyleye el ataraq Tiflise kecib getmeleri ucun yol istemisler Hadise yerinde olan ermeni qanicen generali Andronikle birge onun sag eli hesab edilen general Nazarbekov da Xacinli ermenilerin bir coxu ona Nazarbekyan deye muraciet olundugunu da bildirirler bura da Xacinda olmus ve kepenekcilerin qirginina hazirliq isleri gormusler Evvelce Israfil beyle danisiqlara getmis ermeni terror destesi son radan bu ehdlerine xilaf cixmis ve qefilden Kepenekciye hucum etmek ucun Bolnisin yaxinligindan indiki Masavera cayinin yanindan kecen demiryolu korpusunun altindan geri donmus Israfil beyin ise ehtiyat tedbirinden ve onlari qarabaqara izlemesinden xebersiz hal da olan ermenilerle qanli qirgin baslamisdir Bu doyusde general Nazarbekovun basinin qilincla uzulduyunu ve 800 e yaxin silahli terrorcunun mehv edildiyini goren Andronik paltarini deyiserek zorla qacib canini qurtarmisdir Israfil aganin ehtiyatli tedbiri sayesinde girovlarin ve Xacin kendinin terksilah edilmesine baslanmis ve Agaligin yadigari olan sekildeki bu silah deposu sekile bax agzina qeder ermenilerden alinan silahlarla dolduruldugu diller ezberi olmusdur Turkiyenin adli sanli pasalarindan Nuru ve Mursel pasa Androniki teqib ederken Kepenekcide oldugunu deyenlerle yanasi onlarin geri qayidanda da bu elden kecdiklerini soyleyenler canli sahid olaraq indi de yasayirlar Melumat ucun bildirek ki adi cekilen Turk Pasalarinin Borcaliya gelisleri zamani 1918 ci ilde Sadaxli kendinde olduqlari barede kend sakinlerinde sahid ifadelerine istinad edilen mufessel melumat var Diger terefden Andronikin Dereleyaz Ag baba Naxcivan Baki Goycay ve Samaxi istiqametlerinde on minlerle azeri turkunun qanini axtdiqlarina baxmayaraq yegane haldir ki dasnaklarin ancaq Borcali Qarapapaq turklerine meglubiyyeti haqqinda yeterince melumat var Bu bolgede hec bir qetliam bas vermediyine gore o vaxtki Israfil bey kimi tarixi sexiyyetlerimizin rolu hedden ziyade boyuk olmusdur Nuru ve Mursel pasa geri donerken Israfil beye qehremanligi sayesinde pasa tituluna layiq oldugunu soylemis ve onunla Turkiyeye gederse bu ada layiq goruleceyini deseler de Israfil bey getmemis ve ermenilerden qorxdugunu yozacaqlarindan ehtiyat ederek elini obasini yiyesiz qoymamisdir Lakin ermnelir de bu meglubiyyetin qisasini almaq ucun her yola el atmaq qerarina gelmisler Tiflisde oz huquqsunasliq vezifesini icra eden Israfil beye 1918 ci ilin axirlarinda ermeniler sui qesd hazirlamis ve bunun reallasmasinda onun evine basqin edilerek oldurulmesini teskil etmisler Lakin Tiflisdeki evine basqin neticesinde Israfil aga atismada agir yaralanmis ve xestexanaya catdirilmisdir Terror toreden qrupun yeniden xestexanaya hucum edeceklerinden subhelenen dost tanis ona xestexanadaki yerinin deyisdirilmesini teklif etmisler Amma Israfil bey omruboyu ermeniden qorxmadigini soyleyerek bele ucuz can qorumaqla yasamagi serefine sigisdirmamisdir Bu qururu ona baha basa gelmis ve ermeni terrorculari ikinci defe xestxanaya hucum ederek onu qetle yetirmisler Maraqli burasidir ki o zaman Turkiyede yasayan bacisinin oglu Memmed dayisi Israfil beyin oldurulduyunu esitmis ve Tiflis qayidaraq qetliam toreden terror cu destenin uzvlerini bir bir yaxalayaraq qana qan dayisinin qisasini almisdir Indi yazacagim bu ehvalatsa olduqca ibretamiz mena yukune malik olduguna gore onu burada xatirlamaq tam yerine duserdi Bele ki Israfil beye qonsu Xacin kendinden ogurlanmis bir xalca getirib gosterirler ki bunu alirsanmi satiriq Onun da xalca cox xosuna geldiyinden pulunu verib alir ve tamasa ucun eyvana serdirir Usten az vaxt kecmemis xacinli ermeni qadini agalya aglaya gelib Tiflis mehkemesinin hakimi isleyen Israfil agaya bu barede suikayet etmek isteyir Eyvanda oz xalcasini gorende mat meetel qalir Ancaq isin o yerde olmadigini Israfil beyin reftarindan texmin edib malini isteyir Israfil aga ise bir nece saat bundan qabaq qizil pulla ermenilerden aldigini deyib qadina bildirir ki qururuma sigisdirmaram ki evimde hem haram mal olsun hem de onu kimse geri aparsin Eger razi olsan ermeni ogrularina verdiyim qeder qizil pulu sene de vererdim Qadinin gozu kellesine cixir ve qizil pullari goturub gedir Bu borcalilarin deyimi ile desek qizil qiymetine olan bir ibretamiz hadisedir 1921 ci ilden Qafqazda sovet hakimiyyeti berqerar olduqdan sonra aga bey mulkleri done done dovletin xeyrine musadire edilmis ve bu musadire emeliyyatlarini bes defe tekrar eden Sura hokumeti demek olar ki Agaliq da agalardan beylerden bir xatire nisani bele qoymamislar Yalniz bu samdan Sohrab muellimin evinde anasi Israfil beyin qizi Qizxanimin toyundan qalan cehiz esyasi kimi eziz olaraq qo runur Diger iki cehizlik esya Zinger tikis masini ve qedim ay ulduzlu sandiq da Sohrab muellimin evinde cehizliyin xatire dolu izleridir Israfil beyin ogullari Resid ve Rehim de 1937 ci ilin repressiyaya meruz qalaraq gullelenirler Lakin nevesi Israfil muellim atasi Rehim kisinin beraet almasi ucun uzun iller mubarize apardiqdan sonra 1965 ci ilde SSRI Prokrorlugundan ve Gurcustan Prokrorlugundan cavab mektubu alir ki sizin ataniz Rehim bey Israfil bey oglu Acalov olumunden sonra repressiya qurbani kimi beraet almisdir Hemsohbetlerim dediler ki Ictimai televiziyanin direktoru Ismayil Omerovdan esitmisdiler ki onun dostu bir gurcu tarixci alimi teessuf ki adini xatirlaya bilmediler danisirmis ki Israfil aganin Gurcustan dovletciliyi tarixinde xidmetleri haqqinda tarixi belgeler kifayet qeder coxdur Bu tarixi sexsiyyetin simasinda gurcu azerbaycanli dostlugunu terennum eden olaylar da tarixde az olmamisdir Professor S Memmedli de Paralanmis Borcali kitabinda Israfil aganin etraf kendler ucun bir umid yeri oldugunu qeyd edir Israfil beyden Kepenekci camaatina yadigar qalan bu mescid indi kendin klubu kimi istifade olunur Repressiya illerindeki ateizmin tebligi butun mescidlerimizi bu hala salmisdir Israfil beyin nevesi Israfil muellim de Kepenekcide ona babasina gore Israfil aga deyirler 1990 ci illerin qanli qadali gunlerinde Kepenekci ve etraf ermeni kendleri arasinda qanli qirginin danisiqlar yolu ile qarsisini almaqda babasi kimi sucaet gostermisdir MenbeAkif Xansultanli Israfil bey Musa aga oglu Acalovun omur yolundan qalan yaddas nisaneleri