Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Macarıstan Birinci Dünya müharibəsində 1914–1918-ci illər arasında Avstriya-Macarıstan imperiyasının tərkibində iştirak etmişdir. Müharibə dövründə Macarıstan imperiyanın ikinci əsas tərkib hissəsi olaraq həm hərbi, həm də iqtisadi cəhətdən müharibəyə töhfə vermiş, lakin münaqişənin sonu ölkənin parçalanması və siyasi sisteminin tam dəyişməsi ilə nəticələnmişdir.
Tarixi
1867-ci ildə Avstriya İmperiyası daxilində gedən siyasi və etnik gərginliklər fonunda Avstriya və Macarıstan arasında "Avsburq kompromisi" (alm. Ausgleich) imzalanmışdır. Bu müqavilə əsasında Avstriya-Macarıstan İkili Monarxiyası (alm. Österreichisch-Ungarische Monarchie) yaradılmışdır. Yeni strukturda imperiya iki bərabərhüquqlu hissəyə bölünmüşdür: Avstriya (Cisleytaniya) və Macarıstan (Transleytaniya). Hər iki hissə daxili siyasətdə öz parlamentinə və hökumətinə malik idi, lakin xarici siyasət, ordu və maliyyə məsələlərinin bir hissəsi birgə idarə olunurdu.Hökmdar isə həm Avstriyanın imperatoru, həm də Macarıstanın kralı titullarını daşıyan I Frans İosif idi. 1914-cü ildə Avstriya taxt-tacının varisi Frans Ferdinandın serb millətçisi tərəfindən qətlə yetirilməsi, Avstriya-Macarıstan imperiyasının Serbiyaya ultimatum verməsinə və 28 iyulda müharibə elan etməsinə səbəb olmuşdur. Müharibə imperiyanın bütün hissələrini, o cümlədən Macarıstanı da avtomatik olaraq münaqişəyə daxil etmişdir. Beləliklə, Macarıstan Birinci Dünya müharibəsində faktiki olaraq Avstriya ilə birgə tərəf kimi iştirak etmişdir.
Hərbi iştirak
Macarıstan, Avstriya-Macarıstan ordusunun əsas dayaq sütunlarından biri idi. Macar əhalisindən yüz minlərlə kişi orduya səfərbər olunmuş, müxtəlif cəbhələrdə döyüşlərdə iştirak etmişdi. Macar zabitləri və əsgərləri imperiyanın bir çox döyüş sahələrində önəmli rol oynamışlar.
Serbiya cəbhəsi (1914–1915)
Müharibənin ilk mərhələsində Avstriya–Macarıstan ordusu Serbiyaya qarşı genişmiqyaslı hücuma başlamışdır. Macar əsgərləri bu hücumun önündə yer alırdı. Lakin Serbiya ordusunun güclü müqaviməti və xəstəliklər, xüsusilə tif və dizenteriya nəticəsində Avstriya-Macarıstan ordusu ağır itkilər vermişdir və hücum uğursuz olmuşdur. Bu dövrdə Macarıstanın müxtəlif bölgələrindən səfərbər edilən əsgərlər ilk dəfə genişmiqyaslı hərbi münaqişə ilə qarşılaşdılar.
Şərq cəbhəsi (1914–1917)
Macar hissələri Qalisiya, Bukovina və Karpat dağları bölgələrində Rusiya imperiyasının ordusuna qarşı döyüşdü. Bu cəbhədə müharibə çox sərt və dağıdıcı olmuşdur. Qış aylarında Karpatlardakı döyüşlərdə macar əsgərləri həm soyuq, həm də təchizat çatışmazlığı səbəbindən ağır itkilər vermişdir. Buna baxmayaraq, bu bölgədə macar birlikləri mütəmadi olaraq müdafiə və əks-hücum əməliyyatlarında iştirak edirdilər.
İtaliya cəbhəsi (1915–1918)
1915-ci ildə İtaliya Antanta bloku ilə ittifaqa daxil olduqdan sonra Alp dağlarında Avstriya-Macarıstan və İtaliya arasında yeni cəbhə açılmışdır. Bu cəbhədə döyüşlər dağlıq ərazilərdə, çətin coğrafi və iqlim şəraitində gedirdi. Macar dağ diviziyaları burada müstəsna şücaət göstərmiş, xüsusilə İsonzo çayı ətrafındakı döyüşlərdə fəal iştirak etmişdilər.
Rumıniya cəbhəsi (1916–1917)
1916-cı ildə Rumıniya Antanta tərəfinə keçərək Avstriya-Macarıstana qarşı müharibəyə qoşulmuşdur. Rumıniyanın məqsədi, əsasən Transilvaniya bölgəsini işğal etmək idi. Lakin Macarıstan və Almaniyanın birgə əks-hücumu nəticəsində Rumıniya ordusu geri çəkilməyə məcbur olmuşdur və Buxarestin işğalı ilə nəticələnmişdir. Bu uğurda macar generalları və əsgərləri mühüm rol oynamışdılar.
Daxili vəziyyət
Müharibənin uzanması və səfərbərlik səbəbilə Macarıstanda ciddi daxili böhran meydana gəlmişdir.
- Sosial və iqtisadi böhran
- Ərzaq qıtlığı müharibənin ilk illərindən başlayaraq artmağa başladı. Müxtəlif növ ərzaqlar, xüsusilə un, ət və yağ gündəlik həyat üçün lüks məhsula çevrilmişdir.
- Qiymətlərin yüksəlməsi və inflyasiya nəticəsində orta və aşağı təbəqə ciddi sosial çətinliklərlə üzləşdi. Əmək haqları real olaraq azalmışdır.
- Sənaye məhsullarının əksəriyyəti hərbi məqsədlərə yönəldildiyindən sülh dövrü üçün istehsal azaldı və mülki sektor çətinlik çəkmişdir.
- Kənd təsərrüfatının çökməsi
Macarıstan kənd təsərrüfatına əsaslanan iqtisadiyyata malik idi. Lakin müharibə dövründə:
- Əmək qabiliyyətli kişilərin orduya çağırılması nəticəsində tarlalar boş qalmışdır.
- Kənd təsərrüfatı texnikası və heyvanların müsadirəsi ilə məhsuldarlıq azalmışdır.
- Qida istehsalındakı bu geriləmə şəhərlərdə və cəbhə arxasında aclıq və narazılıq yaratmışdır.
Həmçinin sənaye müəssisələrində və kənd təsərrüfatında qadınlar, yaşlılar və uşaqlar işləməyə məcbur oldular. Bu, həm iqtisadiyyatın ümumi məhsuldarlığını aşağı salmış, həm də cəmiyyət daxilində narazılıqların artmasına səbəb olmuşdur. Müharibənin sonlarına doğru tətil dalğaları və etiraz aksiyaları geniş yayılmışdı.
İstinadlar
- Broadberry, Stephen; O'Rourke, Kevin H. The Cambridge Economic History of Modern Europe: Volume 2, 1870 to the Present. Cambridge University Press. 2010. səh. 80. ISBN .
- Iván T. Berend. History Derailed: Central and Eastern Europe in the Long Nineteenth Century (macar). University of California Press. 2003. səh. 152. ISBN .
- Spencer Tucker. The European Powers in the First World War. Taylor & Francis. 1996. səh. 173. ISBN .
- Mowat, C.L. The New Cambridge Modern History. volume xii. (CUP Archive)London: Cambridge University Press. 1968. səh. 479. ISBN .
- Andreas Kappeler. The Russian Empire: A Multi-ethnic History. Routledge. 2014. səh. 287. ISBN .
- Severin, Adrian; Gherman, Sabin; Lipcsey, Ildiko. Romania and Transylvania in the 20th Century. Corvinus Publications. 2006. səh. 24. ISBN .
- Sima M. Cirkovic. The Serbs Volume 10 of The Peoples of Europe. John Wiley & Sons. 2008. səh. 235. ISBN .
- Marius Rotar. History of Modern Cremation in Romania. Cambridge Scholars Publishing. 2013. səh. 24. ISBN .
- Stephen Broadberry; Kevin H. O'Rourke. The Cambridge Economic History of Modern Europe: Volume 2, 1870 to the Present. Cambridge University Press. 2010. səh. 70. ISBN . 15 oktyabr 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 sentyabr 2015.
- Richard C. Hall. War in the Balkans: An Encyclopedic History from the Fall of the Ottoman Empire to the Breakup of Yugoslavia. ABC-CLIO. 2014. səh. 309. ISBN .
- David Stevenson. With Our Backs to the Wall: Victory and Defeat in 1918. Harvard University Press. 2011. səh. 399. ISBN .
- Irredentist and National Questions in Central Europe, 1913–1939: Hungary, 2v, Volume 5, Part 1 of Irredentist and National Questions in Central Europe, 1913–1939 Seeds of conflict. Kraus Reprint. 1973. səh. 69.
- Rothenburg, G. The Army of Francis Joseph. West Lafayette: Purdue University Press, 1976. p 218.
- A. Piahanau. "Hungarian War Aims During WWI: Between Expansionism and Separatism." Central European Papers 2#2 (2014): 95–107. http://www.slu.cz/fvp/cz/web-cep-en/journal-archive/copy_of_2013-vol-1-no-1/20140202_piahanau
Ədəbiyyat
- Cornwall, Mark. "The spirit of 1914 in Austria-Hungary." Prispevki za novejšo zgodovino 55.2 (2015): 7–21. online
- Deak, John. "The Great War and the Forgotten Realm: The Habsburg Monarchy and the First World War," Journal of Modern History (2014) 86#2 pp 336–380.
- Galantai, Jozsef. Hungary in the First World War ( Budapest : Académiai kiado, 1990. ISBN
- * Leidinger, Hannes. "Historiography 1918-Today (Austria-Hungary)" 1914–1918 Online (2014) online
- Mason, John W. The dissolution of the Austro-Hungarian empire, 1867–1918 (Routledge, 2014).
- Mócsy, István I. The Effects of World War I: The Uprooted: Hungarian Refugees and Their Impact on Hungary's Domestic Politics, 1918–1921 (Social Science Monographs—Brooklyn College Press, 1983).
- Newman, John Paul, Samuel Foster, and Eric Beckett Weaver. "Austro-Hungarian War Aims in the Balkans during World War I." Journal of Genocide Research 18.4 (2016): 503–513.
- Piahanau, Aliaksandr. "Hungarian War Aims During WWI: Between Expansionism and Separatism." Central European Papers 2#2 (2014): 95–107.http://www.slu.cz/fvp/cz/web-cep-en/journal-archive/copy_of_2013-vol-1-no-1/20140202_piahanau
- Valiani, Leo, and Howell A. Lloyd. The End of Austria-Hungary (London: Secker and Warburg, 1973).
- Watson, Alexander. Ring of Steel: Germany and Austria-Hungary in World War I (2014).
Macarca
Tibor BallaMagyarország az első világháborúban // The Illustrated History of World War I. By Wiest, Andy. . London: Amber Books Ltd., reprint in Hungarian by M-érték Kiadó Kft. 2001. ISBN .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Macaristan Birinci Dunya muharibesinde 1914 1918 ci iller arasinda Avstriya Macaristan imperiyasinin terkibinde istirak etmisdir Muharibe dovrunde Macaristan imperiyanin ikinci esas terkib hissesi olaraq hem herbi hem de iqtisadi cehetden muharibeye tohfe vermis lakin munaqisenin sonu olkenin parcalanmasi ve siyasi sisteminin tam deyismesi ile neticelenmisdir Tarixi1867 ci ilde Avstriya Imperiyasi daxilinde geden siyasi ve etnik gerginlikler fonunda Avstriya ve Macaristan arasinda Avsburq kompromisi alm Ausgleich imzalanmisdir Bu muqavile esasinda Avstriya Macaristan Ikili Monarxiyasi alm Osterreichisch Ungarische Monarchie yaradilmisdir Yeni strukturda imperiya iki beraberhuquqlu hisseye bolunmusdur Avstriya Cisleytaniya ve Macaristan Transleytaniya Her iki hisse daxili siyasetde oz parlamentine ve hokumetine malik idi lakin xarici siyaset ordu ve maliyye meselelerinin bir hissesi birge idare olunurdu Hokmdar ise hem Avstriyanin imperatoru hem de Macaristanin krali titullarini dasiyan I Frans Iosif idi 1914 cu ilde Avstriya taxt tacinin varisi Frans Ferdinandin serb milletcisi terefinden qetle yetirilmesi Avstriya Macaristan imperiyasinin Serbiyaya ultimatum vermesine ve 28 iyulda muharibe elan etmesine sebeb olmusdur Muharibe imperiyanin butun hisselerini o cumleden Macaristani da avtomatik olaraq munaqiseye daxil etmisdir Belelikle Macaristan Birinci Dunya muharibesinde faktiki olaraq Avstriya ile birge teref kimi istirak etmisdir Herbi istirakMacaristan Avstriya Macaristan ordusunun esas dayaq sutunlarindan biri idi Macar ehalisinden yuz minlerle kisi orduya seferber olunmus muxtelif cebhelerde doyuslerde istirak etmisdi Macar zabitleri ve esgerleri imperiyanin bir cox doyus sahelerinde onemli rol oynamislar Serbiya cebhesi 1914 1915 Muharibenin ilk merhelesinde Avstriya Macaristan ordusu Serbiyaya qarsi genismiqyasli hucuma baslamisdir Macar esgerleri bu hucumun onunde yer alirdi Lakin Serbiya ordusunun guclu muqavimeti ve xestelikler xususile tif ve dizenteriya neticesinde Avstriya Macaristan ordusu agir itkiler vermisdir ve hucum ugursuz olmusdur Bu dovrde Macaristanin muxtelif bolgelerinden seferber edilen esgerler ilk defe genismiqyasli herbi munaqise ile qarsilasdilar Serq cebhesi 1914 1917 Macar hisseleri Qalisiya Bukovina ve Karpat daglari bolgelerinde Rusiya imperiyasinin ordusuna qarsi doyusdu Bu cebhede muharibe cox sert ve dagidici olmusdur Qis aylarinda Karpatlardaki doyuslerde macar esgerleri hem soyuq hem de techizat catismazligi sebebinden agir itkiler vermisdir Buna baxmayaraq bu bolgede macar birlikleri mutemadi olaraq mudafie ve eks hucum emeliyyatlarinda istirak edirdiler Italiya cebhesi 1915 1918 1915 ci ilde Italiya Antanta bloku ile ittifaqa daxil olduqdan sonra Alp daglarinda Avstriya Macaristan ve Italiya arasinda yeni cebhe acilmisdir Bu cebhede doyusler dagliq erazilerde cetin cografi ve iqlim seraitinde gedirdi Macar dag diviziyalari burada mustesna sucaet gostermis xususile Isonzo cayi etrafindaki doyuslerde feal istirak etmisdiler Ruminiya cebhesi 1916 1917 1916 ci ilde Ruminiya Antanta terefine kecerek Avstriya Macaristana qarsi muharibeye qosulmusdur Ruminiyanin meqsedi esasen Transilvaniya bolgesini isgal etmek idi Lakin Macaristan ve Almaniyanin birge eks hucumu neticesinde Ruminiya ordusu geri cekilmeye mecbur olmusdur ve Buxarestin isgali ile neticelenmisdir Bu ugurda macar generallari ve esgerleri muhum rol oynamisdilar Daxili veziyyetMuharibenin uzanmasi ve seferberlik sebebile Macaristanda ciddi daxili bohran meydana gelmisdir Sosial ve iqtisadi bohranErzaq qitligi muharibenin ilk illerinden baslayaraq artmaga basladi Muxtelif nov erzaqlar xususile un et ve yag gundelik heyat ucun luks mehsula cevrilmisdir Qiymetlerin yukselmesi ve inflyasiya neticesinde orta ve asagi tebeqe ciddi sosial cetinliklerle uzlesdi Emek haqlari real olaraq azalmisdir Senaye mehsullarinin ekseriyyeti herbi meqsedlere yoneldildiyinden sulh dovru ucun istehsal azaldi ve mulki sektor cetinlik cekmisdir Kend teserrufatinin cokmesi Macaristan kend teserrufatina esaslanan iqtisadiyyata malik idi Lakin muharibe dovrunde Emek qabiliyyetli kisilerin orduya cagirilmasi neticesinde tarlalar bos qalmisdir Kend teserrufati texnikasi ve heyvanlarin musadiresi ile mehsuldarliq azalmisdir Qida istehsalindaki bu gerileme seherlerde ve cebhe arxasinda acliq ve naraziliq yaratmisdir Hemcinin senaye muessiselerinde ve kend teserrufatinda qadinlar yaslilar ve usaqlar islemeye mecbur oldular Bu hem iqtisadiyyatin umumi mehsuldarligini asagi salmis hem de cemiyyet daxilinde naraziliqlarin artmasina sebeb olmusdur Muharibenin sonlarina dogru tetil dalgalari ve etiraz aksiyalari genis yayilmisdi IstinadlarBroadberry Stephen O Rourke Kevin H The Cambridge Economic History of Modern Europe Volume 2 1870 to the Present Cambridge University Press 2010 seh 80 ISBN 978 1 139 48951 5 Ivan T Berend History Derailed Central and Eastern Europe in the Long Nineteenth Century macar University of California Press 2003 seh 152 ISBN 978 0 520 23299 0 Spencer Tucker The European Powers in the First World War Taylor amp Francis 1996 seh 173 ISBN 9780815303992 Mowat C L The New Cambridge Modern History volume xii CUP Archive London Cambridge University Press 1968 seh 479 ISBN 978 0521045513 Andreas Kappeler The Russian Empire A Multi ethnic History Routledge 2014 seh 287 ISBN 9781317568100 Severin Adrian Gherman Sabin Lipcsey Ildiko Romania and Transylvania in the 20th Century Corvinus Publications 2006 seh 24 ISBN 978 1 882785 15 5 Sima M Cirkovic The Serbs Volume 10 of The Peoples of Europe John Wiley amp Sons 2008 seh 235 ISBN 9781405142915 Marius Rotar History of Modern Cremation in Romania Cambridge Scholars Publishing 2013 seh 24 ISBN 9781443845427 Stephen Broadberry Kevin H O Rourke The Cambridge Economic History of Modern Europe Volume 2 1870 to the Present Cambridge University Press 2010 seh 70 ISBN 9781139489515 15 oktyabr 2015 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 28 sentyabr 2015 Richard C Hall War in the Balkans An Encyclopedic History from the Fall of the Ottoman Empire to the Breakup of Yugoslavia ABC CLIO 2014 seh 309 ISBN 9781610690317 David Stevenson With Our Backs to the Wall Victory and Defeat in 1918 Harvard University Press 2011 seh 399 ISBN 9780674063198 Irredentist and National Questions in Central Europe 1913 1939 Hungary 2v Volume 5 Part 1 of Irredentist and National Questions in Central Europe 1913 1939 Seeds of conflict Kraus Reprint 1973 seh 69 Rothenburg G The Army of Francis Joseph West Lafayette Purdue University Press 1976 p 218 A Piahanau Hungarian War Aims During WWI Between Expansionism and Separatism Central European Papers 2 2 2014 95 107 http www slu cz fvp cz web cep en journal archive copy of 2013 vol 1 no 1 20140202 piahanauEdebiyyatCornwall Mark The spirit of 1914 in Austria Hungary Prispevki za novejso zgodovino 55 2 2015 7 21 online Deak John The Great War and the Forgotten Realm The Habsburg Monarchy and the First World War Journal of Modern History 2014 86 2 pp 336 380 Galantai Jozsef Hungary in the First World War Budapest Academiai kiado 1990 ISBN 978 9630548786 Leidinger Hannes Historiography 1918 Today Austria Hungary 1914 1918 Online 2014 online Mason John W The dissolution of the Austro Hungarian empire 1867 1918 Routledge 2014 Mocsy Istvan I The Effects of World War I The Uprooted Hungarian Refugees and Their Impact on Hungary s Domestic Politics 1918 1921 Social Science Monographs Brooklyn College Press 1983 Newman John Paul Samuel Foster and Eric Beckett Weaver Austro Hungarian War Aims in the Balkans during World War I Journal of Genocide Research 18 4 2016 503 513 Piahanau Aliaksandr Hungarian War Aims During WWI Between Expansionism and Separatism Central European Papers 2 2 2014 95 107 http www slu cz fvp cz web cep en journal archive copy of 2013 vol 1 no 1 20140202 piahanau Valiani Leo and Howell A Lloyd The End of Austria Hungary London Secker and Warburg 1973 Watson Alexander Ring of Steel Germany and Austria Hungary in World War I 2014 Macarca Tibor BallaMagyarorszag az elso vilaghaboruban The Illustrated History of World War I By Wiest Andy London Amber Books Ltd reprint in Hungarian by M ertek Kiado Kft 2001 ISBN 963 9519 28 6