Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Bavariya (alm. Bayern; Freistaat Bayern - Müstəqil Bavariya Dövləti) - Almaniyanın cənub-şərqində yerləşən və ərazisinə görə ölkənin ən böyük vilayəti. Vilayətin tərkibinə yeddi inzibati dairə - əyalət Yuxarı Bavariya, Aşağı Bavariya, Yuxarı Pfalts, Yuxarı Frankoniya, Mərkəzi Frankoniya, Aşağı Frankoniya və Şvabiya daxildir. Vilayətin paytaxtı Münhen şəhəridir. Əhalisi üç əsas etnik tərkibdən: bavarlar, frankonlar və şvablardan ibarətdir.
| Bavariya | |
|---|---|
| Freistaat Bayern | |
 | |
|
| |
| Ölkə | |
| İnzibati mərkəz | Münxen |
| İcra başçısı | Markus Zöder |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Yaradılıb | 12 yanvar 1919 |
| Sahəsi |
|
| Hündürlük | 503 m |
| Saat qurşağı |
|
| Əhalisi | |
| Əhalisi |
|
| Rəqəmsal identifikatorlar | |
| ISO kodu | DE-BY |
| Rəsmi sayt | |
 | |
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
"Müstəqil Bavariya Dövləti" tarixi termini göstərir ki, Bavariya monarxiya əyaləti olmamışdan əvvəl respublika idi. Almaniyadakı ən böyük əyalət (ərazisinə görə) və onun on iki milyon əhalisi özlərinin VI əsrə gedib çıxan tarixləri ilə fəxr edirlər.
Adət-ənənələrin gündəlik həyatın ayrılmaz hissəsi olduğu buradan fərqli olaraq, Almaniyanın heç bir yerində ənənələr bu cür möhkəm saxlanılmayıb; insanlar rəngli ənənəvi paltarı hər il Münhendə keçirilən Oktoberfest festivalı kimi əsas xalq musiqisi festivallarından başqa, həm də gündəlik həyatda da geyinirlər. Bavariya özünün həm də mədəni və tarixi irsi, o cümlədən əzəmətli təbiət gözəllyinin cazibəsi ilə turistləri cəlb edir. Almaniyada ən hündür zirvə olan (2 962 metr) dağının yerləşdiyi Alp dağları - Çimsi və Köniqsi kimi heyrətamiz gölləri olan Alp yamacları, milli parkı olan Bavariya meşəsi, Frankonian Jura, Fiçtel təpələri, Steyqervald, Spessart və əyalət ətrafındakı digər mənzərəli yerlər istirahət, əyləncə və təbiətdən həzz almaq üçün turistlərə müqayisə olunmaz dərəcədə xoş imkanlar yaradır. Dağlar piyada səyahət edənlər üçün cənnətdir; Alp yamaclarındakı göllər və Meyn-Dunay Kanalı tikintisinin axını üzərində Frankoniyada yaradılmış yeni süni göllər istirahətə gələnləri su oyunlarında iştirak etməyə dəvət edir.
Əyalət geniş parklarla kifayət qədər zənginləşib. Bunlara Aşaffenburqdakı Şönbuş Parkını, Ansbakdakı Hofqarten və Münhendəki İngilis Bağını, o cümlədən gözəl sarayları, hər şeydən əvvəl "sehirli-nağıl kralı" olan II Lüdviqin nəhəng saraylarını: Lindeohof, Noyşvanştayn qəsri və Herrençimsi saraylarını aid etmək olar. Vürzburq və Bamberqdəki kral iqamətgahları, özünün zəngin mis həkkarlıq kolleksiyası olan Vestekoburq kimi, nəhəng gözəlliyə malikdir.
Tarixi
Bavariya Avropanın qədim dövlətlərindəndir. Hesab olunur ki, bavarların etnogenezində bu ərazilərdə yaşamış qədim romalılar, keltlər və gəlmə germanlar mühüm rol oynamışlar. Qədim bavar torpaqlarının ilk sakinləri keltlər və cənubda olmuşlar. İlk yaşayış məskəni e.ə. 365-ci ildə Bohemiya hesab olunur. Qalliyanın barbarlardan daha müvəffəqiyyətlə müdafiə etmək məqsədilə Avqust öz sərkərdələri Druz və Tiberiyaya indiki Bavariya ərazilərini ələ keçirməyi və yerində iki, mərkəzi Avqusta olmaqla Resiya və Norik əyalətlərini düzəltməyi əmr edir. Onların arasındakı sərhəd olur. VI əsrdən Bohemiyadan bura yeni sakinlər - markomanlar, kvadlar gəlməyə başlamışlar və özlərilə Bajuwarii adını da gətirmişlər.
Dövlətçilik ənənələri eramızın VI əsrlərinə gedib çıxır. XIX əsrin əvvəllərinə kimi bu ərazidə, Alp dağlarının şimal ətəklərində VI əsrdə Agilolfinqlər hersoqluğu, X əsrdə Velflər daha sonra Vittelsbaxlar hersoqluğu höküm sürmüşdür. 1158-ci ildə İzar çayı sahilində indiki Münhen şəhərini saldırmışdır. XVIII əsrin ortalarına kimi Regensburq hersoqluğun inzibati mərkəzi - paytaxtı olmuşdur.
Vittelsbaxlar
-
![image]()
X əsr -
![image]()
919-1125 ci illər -
![image]()
1378 ci il -
![image]()
1648-ci il -
![image]()
1786-cı il
Henrix Lev öldükdən sonra 1180 -ci ildə Müqqəddəs Roma imperatoru I Fridrix Barbarossa əyalətin idarəsini Bavariyanın qrafı Otton fon Vittelsbaxa tapşırır. Sonrakı dövrlərdə Vittelsbaxlar öz hakimiyyətlərini daha da möhkəmləndirdilər. İntibahın ən yüksək nöqtəsi kayzer bavar IV Lüdovikin zamanına təsadüf edir. Belə ki o, öz ərazilərinə Brabdenburq, Tirol, Hollandiya və Enonu birləşdirə bilmişdir. XX əsrə qədər Bavariya çoxsaylı şəhərlərə malik olmasına baxmayaraq aqrar ölkə olaraq qalmışdır. XIV-XV əsrlərdə Vittelsbaxlar hersoqluğu zəifləyərək vərəsəlik çəkişmələri nəticəsində parçalanır. Lakin Müdrik IV Albrext (1467 - 1508) ilk vərəsəliyə əsaslanaraq bavar hersoqluğunu öz hakimiyyəti altında birləşdirməyə nail olur.
Frankoniya və Şvabiyada Salerlər və Ştaufenlər dövründə, XII-XIII əsrlərdə Bamberq, Virzburq, Anzbax, Bayroyt kilsə malikanə və torpaqları birləşdirildi, Nürnberq, Auqusburq, Şvainfurt, Rotenburq və Nördlinqer kimi imperiya şəhərləri avropanın mədəni iqtisadi mərkəzlərinə çevrildilər. Bu dövrlərdə xristiyanlıqda reformasiya frankoniya və Şvabiyanı bürümüş olsa da qədim bavar əraziləri roma-katolik kilsəsinə sədaqətini saxlaya bilmişdir. V Albrextin (1550 - 1579) və mömin Vilhelmin (1579 - 1597) hakimiyyəti dövründə Bavariya əks reformasiya qalasına çevrililir. Martin Lüterin rəqibi Yohannes Ek İnqolştadtda 1472 ci ildə hersoq Lüdviq tərəfindən təsis olunmuş bavar universitetində aktiv fəaliyyət göstərməyə başlamışdır. V Albrextin zamanında Münhen elm və mədəniyyət mərkəzinə çevrilir. Otuz illik müharibə Frankoniya, Şvabiya və Bavariyaya müflüslük və kurfürşestlik (seçilmiş knyazlar, hakimlər ) gətirmiş olur. İlk bavar knyazı I Maksimilyan (1597 - 1651) Yuxarı Pfaltsı birləşdirərək Bavariya torpaqlarını genişləndirir. Onun varisi Maks Emanuel (1662 - 1726) memarlığa və mədəniyyətə barok stilini gətirmiş olur. O, imperator Karl Albrextin (1742 - 1745) zamanında türklərə qarşı göstərmiş olduğu şücaiəti ilə məşhur olmuşdur. III Maks Yozefin (1745 - 1777) zanına qədər Bavariya mədəni çiçəklənmə dövrü keçir. Prussiyanın və Avstriyanın müşahidəçi mövqeyi sonuncu knyaz IV Maks Yozefin Napoleonun protektoratlığı altına düşməsinə səbəb olur.
1 yanvar 1806 cı ildə IV Maks Yozef I Maks kimi taxta çıxaraq Reyn ittifaqına daxil olur. Onun naziri Montgels sərt dövlət sistemini qurur. 1808 ci ildə konstitusiya ilk dəfə olaraq hamının qanun qarşısında eyni olduğunu, mülkiyyətin və şəxsiyyətin qorunması, vicdan azadlığı və məhkəmələrin sərbəstliyini təmin etmiş olur. Bu konstitusiya 1818 ci ildə Bavariyanın demokratik parlament idarəçiliyinin əsasını qoymuş olur. Bu dövrdən Bavariya parlamenti iki palatadan: deputatlar və dövlət şurası üzvləri palatasından ibarətdir.
II Lüdviqin zamanında (1864 - 1886)Bavariya Prussiya və Fransaya qarşı müharibələrdə iştirak etmişdir. 1866 cı ildə Avstro-prussiya müharibəsində Avsriya tərəfindən, 1870-1871 ci illərdə isə Fransaya qarşı Prussiya tərəfindən çıxış etmişdir. Fransa- almaniya müharibəsindən sonra bavariya yenidən Almaniya imperiyasına qatılmışdır. II Lüdviq "Nağıl kralı" kimi tanınan, siyasətdən uzaqlaşaraq öz malikanəsinin tikintisilə məşğul olur. Beləliklə əmisi şahzadə qəyyum Luitpold öz oğlu III Lüdviq ilə Bavariyanı 738 il idarə etmiş Vittelsbaxların sonuncu nümayəndələri olurlar.
XX əsrdə
Birinci dünya müharibəsinda Almaniya imperiyasının məğlubiyyətindən sonra Bavariyada kommunistlərin çıxışları çoxaldı və kommunistlər inqilab edərək 1919-cu ilin 6 aprelində qurulduğunu elan ediblər. Lakin alman ordusunun müdaxiləsindən sonra respublika bir ay sonra süqut etdi. 1923-cü ildə burada Pivə qiyamı baş verdikdən sonra Bavariyanın Münxen və Nürnberq şəhərləri Nasional-Sosialistlərin dayağına çevrildi. Sənaye mərkəzi olan Bavariya İkinci dünya müharibəsində müttəfiqlərin aviasiyası tərəfindən güclü bombardmana məruz qoyulmuşdu. Soyuq müharibə dövründə Bavariya Qərbi Almaniyanın tərkibinə daxil olmuşdu. Müharibədən sonra Bavariyada çox sürətli yenidənqurma işləri görülüb. 1972-ci ildə Bavariyada Yay Olimpiya oyunları keçirildi.
Sərhədləri
- Baden-Vürtemberq - 829 km
- Hessen - 262 km
- Türingiya - 381 km
- Saksoniya - 41 km
- Çexiya - 357 km
- Avstriya - 816 km
- Boden gölü (İsveçrə) - 19 km
Əhalisi
İnzibati bölgüsü
Şəhərləri
İdarə üsuluBavariyanın qanunverici orqanı xalq tərəfindən seçilən Bavariya Landtaqı (alm. Bayerischer Landtag) - vilayət məclisidir. Məclisin sədri Barbara Ştammdır. İcra orqanı alm. Bayerische Staatsregierung-Bavariya hökumətidir. Hökumətə alm. Bayerischer Ministerpräsident - baş nazir rəhbərlik edir. 27 oktyabr 2008-ci ildən hökumətə xristiyan-sosialların nümayəndəsi Horst Zehofer başçılıq edir. LandşaftBavariya ərazisinə üç böyük alman landşaftının hissələri daxildir: şimali Kalkalp və gözəl gölləri ilə Alp dağətəyi, "Şottişe ebene" (Şottiş düzü), Dunay və alman mərkəzi dağ silsiləsi. Bavariyanın torpaqları bol suludur. Ən böyük çayı Dunaydır. Şimal qərbdə Mayn çayı, Frankoniya meşə massivlərindən və Fixtelqebirqe silsiləsindən mənbəyini götürən Zaale çayı. Reyn və Dunay çay hövzələri 1992-ci ildə tikilmiş Reyn-Mayn-Dunay kanalı ilə bir-birilərilə qovuşur. Dunay Avropanın Volqadan sonra ikinci böyük çayı sayılır. Burada çay gəmiçiliyi geniş inkişaf etnişdir. Bavariya göllər ölkəsidir. Onlarınəksəriyyəti Alpətəyi zonalarda yerləşir və sayları 1600-ə çatır. Ən böyükləri Kim (alm. Kilmsee), Ammer (alm. Ammersee), Ştarnberq (alm. Schtarnbergsee), Teqern (alm. Tegernsee), Köniq (alm. Königsee), ən dərini Valxen (alm. Walchensee)(192 m) gölləridir. Frankoniya və çənubda - Bavariya Alpında çoxlu mağara və şaquli şaxtalara rast gəlinir. Bunlardan ən dərini Geburtstaq (alm. Geburtstagsschacht 7800 m) şaxtasıdır. Ən böyük mağara isə Zalçqrabenhöhle (alm. Salzgrabenhöhle) sayılır. İqlimŞimal qərb və şərq ərazilərinin iqlimi kontinentaldır. İlin 100 günü havanın temperaturu sıfır və mənfi olur. Qərb küləkləri orta hesabla 70 sm yağış gətirir. İl ərzində günəşli hava 1600-1900 saat təşkil edir İqtisadiyyat1950-ci ilə qədər kənd təsərrüfatı Bavariyada prinsipial iqtisadi sektor idi. Son onilliklər ərzində əvvəlki aqrar əyalət müasir sənaye və xidmət mərkəzinə çevrildi. İndi Bavariya Almaniyada bir nömrəli yüksək texnologiya zonasıdır. Elmi, iqtisadi və texniki məsələlərdə müstəqil əyalət informasiya və kommunikasiya texnologiyasında tutmuş bioloji və gen texnologiyasına, tibb texnologiyasının hər bir metoduna qədər bütün sahələri əhatə edən əsas gələcək yönlü sahələrdə yüksək səviyyədə ixtisaslaşıb. Lakin Bavariyanın geniş hissələrində - təkcə Alp yamaclarında deyil, digər sahələrdə də fermaçılıq və meşə sənayesi hələ də əsas rol oynayır. Bavariya pivəsi (1516 təmizlik qaydasına əsasən hazırlanır) dünyada məşhurdur: bu məhsulda istifadə olunan mayaotu Bavariyanın özündə yetişir. Frankonian şərabı da həmçinin mükafata layiq görülüb. Bugün əyalətin ümumi məişət məhsullarının təqribən 35 faizi məhsul sənayesindən və yarısından çoxu isə xidmət sektorundan yararlanır. 1835-ci ildə çəkilmiş Almaniyada ilk dəmir yolu xətti ilə birləşən iki əkiz şəhər Nürnberq (487 000 əhali) və (109.000 əhali) elektrik, mexaniki və maşınqayırma mühəndisliyi, nəşriyyat ticarəti və plastika, oyuncaq və qida sənayesi üzərində təmərküzləşən sənaye regionu yaratmışdır. Yaxşı saxlanılmış orta əsrlər abidələrinə (Daş Körpü 1146-cı ildə tikilmişdir) malik Regensburq şəhəri (125 000 əhali) bu gün avtomobil maşınqayırması və toxuculuq, maşınqayırma və qida sənayesi hesabına yaşayır. Burada həmçinin fəaliyyətdə olan Dunay limanı da var. İnqolştadt şəhəri (114 000 əhali) avtomobil istehsalı və neftayırma zavodlarının məskənidir. şəhəri (126 000 əhali) təkcə çap mətbuatı, elektronika və qida sənayesi ilə deyil, o cümlədən üç böyük şərab istehsal edən malikanəsi ilə öyünür. Şərqi Bavariyada şüşə məhsulları və çini qablar istehsalı ənənəvi təcrübə üzrə davam etdirilir. Münhendəki "Bauma" və "SYSTEMS" yarmarkaları, o cümlədən Nuramberqdəki Oyuncaq Yarmarkası kimi beynəlxalq ticarət yarmarkaları bütün dünyada məşhurdur. Bavariya tarixən həm Almaniyanın, həm də Avropanın ən inkişaf etmiş regionlarından biri olub. 2007-ci ildə regionun Ümumi Daxili Məhsulu 434 milyard avronu (600 milyard ABŞ dolları) ötüb. Bu göstəricisinə görə Bavariya Avropanın ən böyük iqtisadiyyatından birinə sahibdir, dünyada cəmi 17 dövlət Bavariyadan daha böyük iqtisadiyyata malikdir. Mərkəzi qərargahı Bavariyada yerləşən çoxlu iri şirkətlər var, bunalara nümunə olaraq BMV, Siemens, Audi, və çoxlu sayda digər şirkətləri göstərmək olar. Adambaşına düşən ÜDM miqdarı Bavariyada 48.000 dollardır, bu göstəriciyə görə dünyada Bavariyanı 7 dövlət qabaqlayır. MədəniyyətiBavariya öz mədəni irsini qorumaq üçün hər il 100 milyon avrodan çox vəsait xərcləyir. Münhen şəhəri dünyada elm və texnologiyanın tarixinə həsr olunmuş ən böyük kolleksiyası olan təkcə alman Muzeyi ilə deyil, həm də Alte və Neue Pinakothek, Lenbach, Hauz və Şak Qallereyası kimi çoxlu sayda tarixi tikililəri və incəsənət muzeyləri ilə də fəxr edir. Albrext Dürer (1471-1528) və Hans Saksın (1494-1576) şəhəri olan Nürnberq son orta əsrlər xəzinəsinin bəzi ən gözəl nümunələrini öz kilsələrində qoruyub saxlamışdır. Alman Mədəniyyət Milli Muzeyinin özü şəhərə xüsusi səyahət üçün çox qiymətlidir. UNESCO-nun Dünya İrsi Siyahısına düşən Banz və Ettal monastırlarındakı kilsələr, Vierzehnheiligen bazilikası və Stenqaden yaxınlığındakı Vieskirçe də Barove və Rokoko arxitekturasının ən məşhur nümunələridir. Prins- keşişlərin Vürzburqdakı keçmiş iqamətgahları da bu arxitektura növünə aiddir. Balthasar Noyman (1687-1753) tərəfindən yaradılan və Covanni Batista Tiepolo tərəfindən bəzədilmiş sonuncu pilləkənlər dünyadakı ən gözəl nümunələrdən biridir. Rotenburq ob der Tauber, Nördlingen və Dikkelsbül açıq havada əsl muzeylərdir və onlar "Romantik Nəqliyyat" vasitəsilə digər mənzərələrlə də bağlanırlar. Bavariyada 33 daimi və 34 açıq - hava səhnələri var. Hər il Bayroyt Festivalı 1872-ci ildən 1883-cü ilə qədər Bayroytda yaşamış Riçard Vaqnerin operalarını səhnələşdirir. Digər məşhur festivallara Münhen Opera Festivalını, Passau Avropa Festival Həftələrini, Ansbax Bax Həftəsini və Vürzburq Motsard Festivalını aid etmək olar. Xalq musiqisi bütün Bavariyada çox məşhurdur. Xüsusən də Bad Tölzdəki "Leonhardi-Fahrt", Auqsburq "Friedensfest", St. Kilianın Vürzburq Festivalı və Kiefersfelden turniri kimi çoxlu sayda folklor festivalları zamanı xalq musiqisi çox məşur olur. 1634-cü ildən ənənə şəklini alan Oberramberqau Ehtiras Əsəri hər 10 ildən bir ifa olunur (ən sonuncu ifa 2000-ci ildə baş vermişdir). İstinadlar
Həmçinin bax |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Bavariya alm Bayern Freistaat Bayern Musteqil Bavariya Dovleti Almaniyanin cenub serqinde yerlesen ve erazisine gore olkenin en boyuk vilayeti Vilayetin terkibine yeddi inzibati daire eyalet Yuxari Bavariya Asagi Bavariya Yuxari Pfalts Yuxari Frankoniya Merkezi Frankoniya Asagi Frankoniya ve Svabiya daxildir Vilayetin paytaxti Munhen seheridir Ehalisi uc esas etnik terkibden bavarlar frankonlar ve svablardan ibaretdir BavariyaFreistaat BayernBayraq Gerb49 04 43 sm e 11 23 08 s u Olke Almaniya Federativ RespublikasiInzibati merkez MunxenIcra bascisi Markus ZoderTarixi ve cografiyasiYaradilib 12 yanvar 1919Sahesi 70 551 km Hundurluk 503 mSaat qursagi Merkezi Avropa vaxti d EhalisiEhalisi 13 124 737 nef 31 dekabr 2019 Reqemsal identifikatorlarISO kodu DE BYResmi sayt Vikianbarda elaqeli mediafayllar Musteqil Bavariya Dovleti tarixi termini gosterir ki Bavariya monarxiya eyaleti olmamisdan evvel respublika idi Almaniyadaki en boyuk eyalet erazisine gore ve onun on iki milyon ehalisi ozlerinin VI esre gedib cixan tarixleri ile fexr edirler Adet enenelerin gundelik heyatin ayrilmaz hissesi oldugu buradan ferqli olaraq Almaniyanin hec bir yerinde eneneler bu cur mohkem saxlanilmayib insanlar rengli enenevi paltari her il Munhende kecirilen Oktoberfest festivali kimi esas xalq musiqisi festivallarindan basqa hem de gundelik heyatda da geyinirler Bavariya ozunun hem de medeni ve tarixi irsi o cumleden ezemetli tebiet gozellyinin cazibesi ile turistleri celb edir Almaniyada en hundur zirve olan 2 962 metr daginin yerlesdiyi Alp daglari Cimsi ve Koniqsi kimi heyretamiz golleri olan Alp yamaclari milli parki olan Bavariya mesesi Frankonian Jura Fictel tepeleri Steyqervald Spessart ve eyalet etrafindaki diger menzereli yerler istirahet eylence ve tebietden hezz almaq ucun turistlere muqayise olunmaz derecede xos imkanlar yaradir Daglar piyada seyahet edenler ucun cennetdir Alp yamaclarindaki goller ve Meyn Dunay Kanali tikintisinin axini uzerinde Frankoniyada yaradilmis yeni suni goller istirahete gelenleri su oyunlarinda istirak etmeye devet edir Eyalet genis parklarla kifayet qeder zenginlesib Bunlara Asaffenburqdaki Sonbus Parkini Ansbakdaki Hofqarten ve Munhendeki Ingilis Bagini o cumleden gozel saraylari her seyden evvel sehirli nagil krali olan II Ludviqin neheng saraylarini Lindeohof Noysvanstayn qesri ve Herrencimsi saraylarini aid etmek olar Vurzburq ve Bamberqdeki kral iqametgahlari ozunun zengin mis hekkarliq kolleksiyasi olan Vestekoburq kimi neheng gozelliye malikdir TarixiBavariya Avropanin qedim dovletlerindendir Hesab olunur ki bavarlarin etnogenezinde bu erazilerde yasamis qedim romalilar keltler ve gelme germanlar muhum rol oynamislar Qedim bavar torpaqlarinin ilk sakinleri keltler ve cenubda olmuslar Ilk yasayis meskeni e e 365 ci ilde Bohemiya hesab olunur Qalliyanin barbarlardan daha muveffeqiyyetle mudafie etmek meqsedile Avqust oz serkerdeleri Druz ve Tiberiyaya indiki Bavariya erazilerini ele kecirmeyi ve yerinde iki merkezi Avqusta olmaqla Resiya ve Norik eyaletlerini duzeltmeyi emr edir Onlarin arasindaki serhed olur VI esrden Bohemiyadan bura yeni sakinler markomanlar kvadlar gelmeye baslamislar ve ozlerile Bajuwarii adini da getirmisler Dovletcilik eneneleri eramizin VI esrlerine gedib cixir XIX esrin evvellerine kimi bu erazide Alp daglarinin simal eteklerinde VI esrde Agilolfinqler hersoqlugu X esrde Velfler daha sonra Vittelsbaxlar hersoqlugu hokum surmusdur 1158 ci ilde Izar cayi sahilinde indiki Munhen seherini saldirmisdir XVIII esrin ortalarina kimi Regensburq hersoqlugun inzibati merkezi paytaxti olmusdur Vittelsbaxlar Bavariyanin tarixi xeriteleri X esr 919 1125 ci iller 1378 ci il 1648 ci il 1786 ci il Henrix Lev oldukden sonra 1180 ci ilde Muqqeddes Roma imperatoru I Fridrix Barbarossa eyaletin idaresini Bavariyanin qrafi Otton fon Vittelsbaxa tapsirir Sonraki dovrlerde Vittelsbaxlar oz hakimiyyetlerini daha da mohkemlendirdiler Intibahin en yuksek noqtesi kayzer bavar IV Ludovikin zamanina tesaduf edir Bele ki o oz erazilerine Brabdenburq Tirol Hollandiya ve Enonu birlesdire bilmisdir XX esre qeder Bavariya coxsayli seherlere malik olmasina baxmayaraq aqrar olke olaraq qalmisdir XIV XV esrlerde Vittelsbaxlar hersoqlugu zeifleyerek vereselik cekismeleri neticesinde parcalanir Lakin Mudrik IV Albrext 1467 1508 ilk vereseliye esaslanaraq bavar hersoqlugunu oz hakimiyyeti altinda birlesdirmeye nail olur Frankoniya ve Svabiyada Salerler ve Staufenler dovrunde XII XIII esrlerde Bamberq Virzburq Anzbax Bayroyt kilse malikane ve torpaqlari birlesdirildi Nurnberq Auqusburq Svainfurt Rotenburq ve Nordlinqer kimi imperiya seherleri avropanin medeni iqtisadi merkezlerine cevrildiler Bu dovrlerde xristiyanliqda reformasiya frankoniya ve Svabiyani burumus olsa da qedim bavar erazileri roma katolik kilsesine sedaqetini saxlaya bilmisdir V Albrextin 1550 1579 ve momin Vilhelmin 1579 1597 hakimiyyeti dovrunde Bavariya eks reformasiya qalasina cevrililir Martin Luterin reqibi Yohannes Ek Inqolstadtda 1472 ci ilde hersoq Ludviq terefinden tesis olunmus bavar universitetinde aktiv fealiyyet gostermeye baslamisdir V Albrextin zamaninda Munhen elm ve medeniyyet merkezine cevrilir Otuz illik muharibe Frankoniya Svabiya ve Bavariyaya muflusluk ve kurfursestlik secilmis knyazlar hakimler getirmis olur Ilk bavar knyazi I Maksimilyan 1597 1651 Yuxari Pfaltsi birlesdirerek Bavariya torpaqlarini genislendirir Onun varisi Maks Emanuel 1662 1726 memarliga ve medeniyyete barok stilini getirmis olur O imperator Karl Albrextin 1742 1745 zamaninda turklere qarsi gostermis oldugu sucaieti ile meshur olmusdur III Maks Yozefin 1745 1777 zanina qeder Bavariya medeni ciceklenme dovru kecir Prussiyanin ve Avstriyanin musahideci movqeyi sonuncu knyaz IV Maks Yozefin Napoleonun protektoratligi altina dusmesine sebeb olur 1 yanvar 1806 ci ilde IV Maks Yozef I Maks kimi taxta cixaraq Reyn ittifaqina daxil olur Onun naziri Montgels sert dovlet sistemini qurur 1808 ci ilde konstitusiya ilk defe olaraq haminin qanun qarsisinda eyni oldugunu mulkiyyetin ve sexsiyyetin qorunmasi vicdan azadligi ve mehkemelerin serbestliyini temin etmis olur Bu konstitusiya 1818 ci ilde Bavariyanin demokratik parlament idareciliyinin esasini qoymus olur Bu dovrden Bavariya parlamenti iki palatadan deputatlar ve dovlet surasi uzvleri palatasindan ibaretdir II Ludviqin zamaninda 1864 1886 Bavariya Prussiya ve Fransaya qarsi muharibelerde istirak etmisdir 1866 ci ilde Avstro prussiya muharibesinde Avsriya terefinden 1870 1871 ci illerde ise Fransaya qarsi Prussiya terefinden cixis etmisdir Fransa almaniya muharibesinden sonra bavariya yeniden Almaniya imperiyasina qatilmisdir II Ludviq Nagil krali kimi taninan siyasetden uzaqlasaraq oz malikanesinin tikintisile mesgul olur Belelikle emisi sahzade qeyyum Luitpold oz oglu III Ludviq ile Bavariyani 738 il idare etmis Vittelsbaxlarin sonuncu numayendeleri olurlar XX esrde Birinci dunya muharibesinda Almaniya imperiyasinin meglubiyyetinden sonra Bavariyada kommunistlerin cixislari coxaldi ve kommunistler inqilab ederek 1919 cu ilin 6 aprelinde quruldugunu elan edibler Lakin alman ordusunun mudaxilesinden sonra respublika bir ay sonra suqut etdi 1923 cu ilde burada Pive qiyami bas verdikden sonra Bavariyanin Munxen ve Nurnberq seherleri Nasional Sosialistlerin dayagina cevrildi Senaye merkezi olan Bavariya Ikinci dunya muharibesinde muttefiqlerin aviasiyasi terefinden guclu bombardmana meruz qoyulmusdu Soyuq muharibe dovrunde Bavariya Qerbi Almaniyanin terkibine daxil olmusdu Muharibeden sonra Bavariyada cox suretli yenidenqurma isleri gorulub 1972 ci ilde Bavariyada Yay Olimpiya oyunlari kecirildi SerhedleriBaden Vurtemberq 829 km Hessen 262 km Turingiya 381 km Saksoniya 41 km Cexiya 357 km Avstriya 816 km Boden golu Isvecre 19 kmEhalisiBavariya Ehalisi Iller Uzre Il Sayi Ehali km 1840 3 802 515 541871 4 292 484 611900 5 414 831 771925 6 451 380 911939 7 084 086 1001950 9 184 466 1301961 9 515 479 1351970 10 479 386 1491987 10 902 643 1552011 12 397 614 17631 01 2018 13 003 252 184Inzibati bolgusu Eyaletlerin gerbleri Yuxari Bavariya Asagi Bavariya Yuxari Pfalts Yuxari Frankoniya Merkezi Frankoniya Asagi Frankoniya SvabiyaSeherleri Seher Region Ehalisi 31 Dekabr 2000 Ehalisi 31 Dekabr 2005 Ehalisi 31 Dekabr 2008Munhen Yuxari Bavariya 1 210 223 1 259 677 1 326 807Nurnberq Merkezi Frankoniya 488 400 499 237 503 638Auqsburq Svabiya 254 982 262 676 263 313Regensburq Yuxari Pfalts 125 676 129 859 133 525Asagi Frankoniya 127 966 133 906 133 501Inqolstadt Yuxari Bavariya 115 722 121 314 123 925Merkezi Frankoniya 110 477 113 422 114 071Erlangen Merkezi Frankoniya 100 778 103 197 104 980Bayroyt Yuxari Frankoniya 74 153 73 997 72 935Bamberq Yuxari Frankoniya 69 036 70 081 69 989Asaffenburq Asagi Frankoniya 67 592 68 642 68 747Asagi Bavariya 58 746 61 368 62 606Svabiya 61 389 61 360 62 135Rozenhaym Yuxari Bavariya 58 908 60 226 60 711Svabiya 50 188 51 410 53 866Asagi Frankoniya 54 325 54 273 53 588Asagi Bavariya 50 536 50 651 50 717Yuxari Frankoniya 50 741 48 723 47 275Yuxari Bavariya 44 167 45 827 45 654Asagi Bavariya 44 014 44 633 44 496Idare usulu Bavariyanin qanunverici orqani xalq terefinden secilen Bavariya Landtaqi alm Bayerischer Landtag vilayet meclisidir Meclisin sedri Barbara Stammdir Icra orqani alm Bayerische Staatsregierung Bavariya hokumetidir Hokumete alm Bayerischer Ministerprasident bas nazir rehberlik edir 27 oktyabr 2008 ci ilden hokumete xristiyan sosiallarin numayendesi Horst Zehofer basciliq edir Landsaft Bavariya erazisine uc boyuk alman landsaftinin hisseleri daxildir simali Kalkalp ve gozel golleri ile Alp dageteyi Sottise ebene Sottis duzu Dunay ve alman merkezi dag silsilesi Bavariyanin torpaqlari bol suludur En boyuk cayi Dunaydir Simal qerbde Mayn cayi Frankoniya mese massivlerinden ve Fixtelqebirqe silsilesinden menbeyini goturen Zaale cayi Reyn ve Dunay cay hovzeleri 1992 ci ilde tikilmis Reyn Mayn Dunay kanali ile bir birilerile qovusur Dunay Avropanin Volqadan sonra ikinci boyuk cayi sayilir Burada cay gemiciliyi genis inkisaf etnisdir Bavariya goller olkesidir Onlarinekseriyyeti Alpeteyi zonalarda yerlesir ve saylari 1600 e catir En boyukleri Kim alm Kilmsee Ammer alm Ammersee Starnberq alm Schtarnbergsee Teqern alm Tegernsee Koniq alm Konigsee en derini Valxen alm Walchensee 192 m golleridir Frankoniya ve cenubda Bavariya Alpinda coxlu magara ve saquli saxtalara rast gelinir Bunlardan en derini Geburtstaq alm Geburtstagsschacht 7800 m saxtasidir En boyuk magara ise Zalcqrabenhohle alm Salzgrabenhohle sayilir Iqlim Simal qerb ve serq erazilerinin iqlimi kontinentaldir Ilin 100 gunu havanin temperaturu sifir ve menfi olur Qerb kulekleri orta hesabla 70 sm yagis getirir Il erzinde gunesli hava 1600 1900 saat teskil edir Iqtisadiyyat 1950 ci ile qeder kend teserrufati Bavariyada prinsipial iqtisadi sektor idi Son onillikler erzinde evvelki aqrar eyalet muasir senaye ve xidmet merkezine cevrildi Indi Bavariya Almaniyada bir nomreli yuksek texnologiya zonasidir Elmi iqtisadi ve texniki meselelerde musteqil eyalet informasiya ve kommunikasiya texnologiyasinda tutmus bioloji ve gen texnologiyasina tibb texnologiyasinin her bir metoduna qeder butun saheleri ehate eden esas gelecek yonlu sahelerde yuksek seviyyede ixtisaslasib Lakin Bavariyanin genis hisselerinde tekce Alp yamaclarinda deyil diger sahelerde de fermaciliq ve mese senayesi hele de esas rol oynayir Bavariya pivesi 1516 temizlik qaydasina esasen hazirlanir dunyada meshurdur bu mehsulda istifade olunan mayaotu Bavariyanin ozunde yetisir Frankonian serabi da hemcinin mukafata layiq gorulub Bugun eyaletin umumi meiset mehsullarinin teqriben 35 faizi mehsul senayesinden ve yarisindan coxu ise xidmet sektorundan yararlanir 1835 ci ilde cekilmis Almaniyada ilk demir yolu xetti ile birlesen iki ekiz seher Nurnberq 487 000 ehali ve 109 000 ehali elektrik mexaniki ve masinqayirma muhendisliyi nesriyyat ticareti ve plastika oyuncaq ve qida senayesi uzerinde temerkuzlesen senaye regionu yaratmisdir Yaxsi saxlanilmis orta esrler abidelerine Das Korpu 1146 ci ilde tikilmisdir malik Regensburq seheri 125 000 ehali bu gun avtomobil masinqayirmasi ve toxuculuq masinqayirma ve qida senayesi hesabina yasayir Burada hemcinin fealiyyetde olan Dunay limani da var Inqolstadt seheri 114 000 ehali avtomobil istehsali ve neftayirma zavodlarinin meskenidir seheri 126 000 ehali tekce cap metbuati elektronika ve qida senayesi ile deyil o cumleden uc boyuk serab istehsal eden malikanesi ile oyunur Serqi Bavariyada suse mehsullari ve cini qablar istehsali enenevi tecrube uzre davam etdirilir Munhendeki Bauma ve SYSTEMS yarmarkalari o cumleden Nuramberqdeki Oyuncaq Yarmarkasi kimi beynelxalq ticaret yarmarkalari butun dunyada meshurdur Bavariya tarixen hem Almaniyanin hem de Avropanin en inkisaf etmis regionlarindan biri olub 2007 ci ilde regionun Umumi Daxili Mehsulu 434 milyard avronu 600 milyard ABS dollari otub Bu gostericisine gore Bavariya Avropanin en boyuk iqtisadiyyatindan birine sahibdir dunyada cemi 17 dovlet Bavariyadan daha boyuk iqtisadiyyata malikdir Merkezi qerargahi Bavariyada yerlesen coxlu iri sirketler var bunalara numune olaraq BMV Siemens Audi ve coxlu sayda diger sirketleri gostermek olar Adambasina dusen UDM miqdari Bavariyada 48 000 dollardir bu gostericiye gore dunyada Bavariyani 7 dovlet qabaqlayir Medeniyyeti Bavariya oz medeni irsini qorumaq ucun her il 100 milyon avrodan cox vesait xercleyir Munhen seheri dunyada elm ve texnologiyanin tarixine hesr olunmus en boyuk kolleksiyasi olan tekce alman Muzeyi ile deyil hem de Alte ve Neue Pinakothek Lenbach Hauz ve Sak Qallereyasi kimi coxlu sayda tarixi tikilileri ve incesenet muzeyleri ile de fexr edir Albrext Durer 1471 1528 ve Hans Saksin 1494 1576 seheri olan Nurnberq son orta esrler xezinesinin bezi en gozel numunelerini oz kilselerinde qoruyub saxlamisdir Alman Medeniyyet Milli Muzeyinin ozu sehere xususi seyahet ucun cox qiymetlidir UNESCO nun Dunya Irsi Siyahisina dusen Banz ve Ettal monastirlarindaki kilseler Vierzehnheiligen bazilikasi ve Stenqaden yaxinligindaki Vieskirce de Barove ve Rokoko arxitekturasinin en meshur numuneleridir Prins kesislerin Vurzburqdaki kecmis iqametgahlari da bu arxitektura novune aiddir Balthasar Noyman 1687 1753 terefinden yaradilan ve Covanni Batista Tiepolo terefinden bezedilmis sonuncu pillekenler dunyadaki en gozel numunelerden biridir Rotenburq ob der Tauber Nordlingen ve Dikkelsbul aciq havada esl muzeylerdir ve onlar Romantik Neqliyyat vasitesile diger menzerelerle de baglanirlar Bavariyada 33 daimi ve 34 aciq hava sehneleri var Her il Bayroyt Festivali 1872 ci ilden 1883 cu ile qeder Bayroytda yasamis Ricard Vaqnerin operalarini sehnelesdirir Diger meshur festivallara Munhen Opera Festivalini Passau Avropa Festival Heftelerini Ansbax Bax Heftesini ve Vurzburq Motsard Festivalini aid etmek olar Xalq musiqisi butun Bavariyada cox meshurdur Xususen de Bad Tolzdeki Leonhardi Fahrt Auqsburq Friedensfest St Kilianin Vurzburq Festivali ve Kiefersfelden turniri kimi coxlu sayda folklor festivallari zamani xalq musiqisi cox mesur olur 1634 cu ilden enene seklini alan Oberramberqau Ehtiras Eseri her 10 ilden bir ifa olunur en sonuncu ifa 2000 ci ilde bas vermisdir Istinadlar archINFORM alm 1994 GeoNames ing 2005 2012 01 01 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 12 27 Bayerische Geschichte und Personlichkeiten alm Hemcinin bax Abenberq Abensberq Allinq