Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Baltik almanları (alm. Deutsch-Balten və ya Deutschbalten, daha sonra Baltendeutsche) — Baltik dənizinin şərq sahillərinin, bu gün Estoniya və Latviyanın olduğu etnik alman sakinləri. İkinci Dünya müharibəsi başa çatdıqdan sonra 1945-ci ildə oradan köçürülmüşlər. Bundan sonra Baltik almanları regionda coğrafi cəhətdən müəyyən edilmiş etnik qrup kimi nəzərəçarpacaq dərəcədə azalmışdır.
| Baltik almanları | |
|---|---|
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Orta əsrlərin sonlarından etibarən yerli almandillilər tacirlərin və ruhanilərin əksəriyyətini, yerli Latviya və Estoniya qeyri-zadəganlar üzərində faktiki olaraq hakim sinfi təşkil edən lokal torpaq mülkiyyətçilərinin böyük əksəriyyətini təşkil edirdilər. XIX əsrdə fərqli bir Baltik alman etnik kimliyi meydana çıxmağa başlayanda, özünü müəyyən edən Baltik almanlarının əksəriyyəti əsasən şəhər və peşəkar orta sinfə aid olan qeyri-zadəganlar idi.
XII–XIII əsrlərdə katolik alman tacirləri və səlibçilər Şərqi Baltik ərazilərində məskunlaşmağa başlamışdılar.Latın dilinin tənəzzülü ilə alman dili rəsmi sənədlərin, ticarətin, təhsilin və hökumətin dominant dili olmuşdur. XX əsrin birinci yarısına qədər Baltik almanları İkinci Dünya müharibəsindən sonraya qədər Avropadakı və ilə (müvafiq olaraq Rumıniya və Slovakiyada) üç ən qədim davamlı almandilli və etnik alman qruplarından biri idi.
Orta əsr katolik köçkünlərinin əksəriyyəti və onların almandilli törəmələri orta əsr Livoniyasının şəhərlərində yaşayırdılar. Bununla belə, kiçik bir varlı elita böyük kənd mülkləri əldə edərək Baltik zadəganlarını meydana gətirmişdir. Böyük Şimal müharibəsindən (1700–1721) sonra İsveç Livoniya ərazilərini Rusiya imperiyasına vermiş, nəticədə bu almandilli aristokratların çoxu Rusiya imperiyasının hərbi, siyasi və mülki həyatında, xüsusən də paytaxt Sankt-Peterburq şəhərində yüksək vəzifələr tutmağa başlamışdılar. Baltik almanlarının əksəriyyəti 1918-ci ildə Estoniya və Latviya müstəqillik əldə edənə qədər Rusiya imperiyasının vətəndaşları idi. Bundan sonra Baltik almanlarının əksəriyyəti 1940-cı ildə Estoniya və Latviyanın sovetlər tərəfindən işğal edilməsindən əvvəl 1939-cu ildə nasist Almaniyasına qədər Estoniya və ya Latviya vətəndaşlığını saxlamışdılar.
Baltikyanı regionun alman əhalisi heç vaxt ümumi əhalinin 10%-dən çoxunu ötməmişdir. 1881-ci ildə Rusiyanın Baltikyanı quberniyalarında 180,000 Baltik almanı var idi, lakin 1914-cü ilə qədər bu rəqəm 162,000-ə qədər azalmışdır. 1881-ci ildə Estoniyada təxminən 46,700 alman (əhalinin 5,3%-i) var idi. 1897-ci il Rusiya İmperiyasının siyahıyaalınmasına görə, Latviyada 120,191 alman yaşayırdı ki, bu da əhalinin 6,2%-ni təşkil edirdi.
Baltik almanları Baltikyanı ölkələrdə 1939-cu ilin sonlarında, Molotov-Ribbentrop paktı imzalandıqdan və sonrakı nasist–sovet əhali mübadilələrindən sonra mövcudiyyətini itirmişdir. Nasist Almaniyası demək olar ki, bütün Baltiky almanlarını "Heim ins Reich" proqramı altında Prussiyada məskunlaşdırmışdır. 1945-ci ildə, İkinci Dünya müharibəsindən sonra almanların Mərkəzi və Şərqi Avropadan daha geniş şəkildə qovulmasının bir hissəsi olaraq əksər etnik almanlar bu torpaqlardan qovulmuşdular. Müttəfiqlər tərəfindən Potsdam konfransında elan edilmiş sərhəd dəyişikliklərinə əsasən Almaniyanın tərkibində qalan ərazilər üçün köçürülmə planlaşdırılırdı.
Şərqi Prussiya və Litvadan olan etnik almanlar mədəni, dil və tarixi yaxınlıqlara görə bəzən yanlış olaraq Baltik almanları hesab olunurlar. Şərqi Prussiya almanları Prussiya, 1871-ci ildən sonra isə Almaniya vətəndaşlığına sahib idilər, çünki yaşadıqları ərazi Prussiya krallığının bir hissəsi idi.
Etnik tərkibi
Baltik almanları sırf alman etnik qrupu deyildilər. Erkən səlibçilər, tacirlər və sənətkarlar tez-tez yerli qadınlarla evlənirdilər, çünki orada alman qadınları yox idi. Bəzi nəcib ailələr belə qadınlar vasitəsilə yerli başçılardan törəmə olduqları iddiasında idilər. 1558–1583-cü illərdə Livoniya müharibəsi zamanı bir çox alman əsgəri həlak olmuşdur, əvəzində əraziyə yeni almanlar gəlmişdir. Bu müddət ərzində orijinal köçkünlərin aşağı alman dili (Plattdeutsch) tədricən yeni köçkünlərin (Hochdeutsch) ilə əvəz olunmuşdur.
700 illik tarixi ərzində Baltik almanı ailələr etnik alman köklərinə malik olmaqla yanaşı, həm də estonlar, livoniyalılar və latışlarla, eləcə də danimarkalılar, isveçlilər, irlandlar, ingilislər, şotlandlar, polyaklar, macarlar və hollandlar kimi digər Şimali və ya Mərkəzi Avropa xalqları ilə geniş nikahda olmuşdular. Qarşılıqlı nikahların baş verdiyi hallarda, digər etnik qrupların nümayəndələri adətən alman dilini, adət-ənənələrini və soyadlarını qəbul edərək alman mədəniyyətinə assimilyasiya olunurdular. Bu zaman onlar alman hesab olunmuş və bu, Baltik almanlarının etnogenezinə gətirib çıxarmışdır.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Miljan, Toivo. Historical Dictionary of Estonia. Scarecrow Press. 2004. səh. 121. ISBN .
- Christiansen, Eric. The Northern Crusades: The Baltic and the Catholic Frontier 1100–1525. Minneapolis: University of Minnesota Press. 1980. ISBN . OCLC 6092550.
- "Baltic states | History, Map, People, Independence, & Facts". Britannica.com. June 11, 2008 tarixində . İstifadə tarixi: February 23, 2022.
- Rauch, Georg von. Die Geschichte der baltischen Staaten. University of California Press. September 7, 1974. ISBN – Google Books vasitəsilə.
- Baltic Germans in Estonia Arxivləşdirilib 2012-05-27 at Archive.today, Estonian Institute einst.ee
- "Latvia - Population". countrystudies.us. 2011-06-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-05-30.
- Ķibilds, Mārtiņš. "After 700 years in Latvia, Baltic Germans vanished in a matter of weeks". . 26 October 2018. 26 October 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 26 October 2018.
- . October 12, 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: February 23, 2022.
Əlavə ədəbiyyat
- Detailed history of the Baltic Germans in Estonia Arxivləşdirilib 2012-05-27 at Archive.today
- Detailed history of the Baltic Germans in Latvia 2023-09-29 at the Wayback Machine
- Richards Olafs Plavnieks, 1939-1945 “Wall of blood”: The Baltic German case study in national socialist wartime population policy 2016-10-12 at the Wayback Machine
- European Population Transfers, 1939–1945 by Joseph B. Schechtman
- Eestist saksamaale ümberasunute nimestik : Verzeichnis der aus Estland nach Deutschland Umgesiedelten, Oskar Angelus, Tallinn 1939
- "Izceļojušo vācu tautības pilsoņu saraksts" : "The list of resettled citizens of German ethnicity". 1940
- International Affairs: The Return of the Baltic Germans, E. C. Helmreich, The American Political Science Review, Vol. 36, No. 4 (Aug., 1942), pp. 711–716
- Helmreich E.C. (1942). The return of the Baltic Germans 2023-07-22 at the Wayback Machine. 36.4, 711–716.
- Whelan, Heide W. (1999). Adapting to Modernity: Family, Caste and Capitalism among the Baltic German Nobility. Ostmitteleuropa in Vergangenheit und Gegenwart, vol. 22. Cologne: Böhlau Verlag, 1999. ISBN
- Hiden, John W. (1970). The Baltic Germans and German policy towards Latvia after 1918 2023-05-17 at the Wayback Machine. 13.2, 295–317.
- Hiden, John (1987). The Baltic States and Weimar Ostpolitik. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN
- Anders Henriksson (1983). The Tsar's Loyal Germans. The Riga Community: Social Change and the Nationality Question, 1855–1905. Boulder, Colorado: East European Monographs. ISBN
- Mikko Ketola (2000). The Nationality Question in the Estonian Evangelical Lutheran Church, 1918–1939. Helsinki: Publications of the Finnish Society of Church History. ISBN
xarici linklər
- Baltik alman icmasının veb saytı (alman dilində)
- Baltik Alman Muzeyi (Almanca)
- Alman Baltik Zadəganları Birliyi
- Estonian Manors Portal İngilis versiyası tarixən Baltik almanlarına (Baltik zadəganlarına) məxsus olan 438 yaxşı qorunan malikanələri təqdim edir.
- Sənədli film Baltikyanı almanların yoxa çıxmasını araşdırır . 4 noyabr 2020-ci il. Latviyanın ictimai yayımı .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Baltik almanlari alm Deutsch Balten ve ya Deutschbalten daha sonra Baltendeutsche Baltik denizinin serq sahillerinin bu gun Estoniya ve Latviyanin oldugu etnik alman sakinleri Ikinci Dunya muharibesi basa catdiqdan sonra 1945 ci ilde oradan kocurulmusler Bundan sonra Baltik almanlari regionda cografi cehetden mueyyen edilmis etnik qrup kimi nezerecarpacaq derecede azalmisdir Baltik almanlari Vikianbarda elaqeli mediafayllar Orta esrlerin sonlarindan etibaren yerli almandilliler tacirlerin ve ruhanilerin ekseriyyetini yerli Latviya ve Estoniya qeyri zadeganlar uzerinde faktiki olaraq hakim sinfi teskil eden lokal torpaq mulkiyyetcilerinin boyuk ekseriyyetini teskil edirdiler XIX esrde ferqli bir Baltik alman etnik kimliyi meydana cixmaga baslayanda ozunu mueyyen eden Baltik almanlarinin ekseriyyeti esasen seher ve pesekar orta sinfe aid olan qeyri zadeganlar idi XII XIII esrlerde katolik alman tacirleri ve selibciler Serqi Baltik erazilerinde meskunlasmaga baslamisdilar Latin dilinin tenezzulu ile alman dili resmi senedlerin ticaretin tehsilin ve hokumetin dominant dili olmusdur XX esrin birinci yarisina qeder Baltik almanlari Ikinci Dunya muharibesinden sonraya qeder Avropadaki ve ile muvafiq olaraq Ruminiya ve Slovakiyada uc en qedim davamli almandilli ve etnik alman qruplarindan biri idi Orta esr katolik kockunlerinin ekseriyyeti ve onlarin almandilli toremeleri orta esr Livoniyasinin seherlerinde yasayirdilar Bununla bele kicik bir varli elita boyuk kend mulkleri elde ederek Baltik zadeganlarini meydana getirmisdir Boyuk Simal muharibesinden 1700 1721 sonra Isvec Livoniya erazilerini Rusiya imperiyasina vermis neticede bu almandilli aristokratlarin coxu Rusiya imperiyasinin herbi siyasi ve mulki heyatinda xususen de paytaxt Sankt Peterburq seherinde yuksek vezifeler tutmaga baslamisdilar Baltik almanlarinin ekseriyyeti 1918 ci ilde Estoniya ve Latviya musteqillik elde edene qeder Rusiya imperiyasinin vetendaslari idi Bundan sonra Baltik almanlarinin ekseriyyeti 1940 ci ilde Estoniya ve Latviyanin sovetler terefinden isgal edilmesinden evvel 1939 cu ilde nasist Almaniyasina qeder Estoniya ve ya Latviya vetendasligini saxlamisdilar Baltikyani regionun alman ehalisi hec vaxt umumi ehalinin 10 den coxunu otmemisdir 1881 ci ilde Rusiyanin Baltikyani quberniyalarinda 180 000 Baltik almani var idi lakin 1914 cu ile qeder bu reqem 162 000 e qeder azalmisdir 1881 ci ilde Estoniyada texminen 46 700 alman ehalinin 5 3 i var idi 1897 ci il Rusiya Imperiyasinin siyahiyaalinmasina gore Latviyada 120 191 alman yasayirdi ki bu da ehalinin 6 2 ni teskil edirdi Baltik almanlari Baltikyani olkelerde 1939 cu ilin sonlarinda Molotov Ribbentrop pakti imzalandiqdan ve sonraki nasist sovet ehali mubadilelerinden sonra movcudiyyetini itirmisdir Nasist Almaniyasi demek olar ki butun Baltiky almanlarini Heim ins Reich proqrami altinda Prussiyada meskunlasdirmisdir 1945 ci ilde Ikinci Dunya muharibesinden sonra almanlarin Merkezi ve Serqi Avropadan daha genis sekilde qovulmasinin bir hissesi olaraq ekser etnik almanlar bu torpaqlardan qovulmusdular Muttefiqler terefinden Potsdam konfransinda elan edilmis serhed deyisikliklerine esasen Almaniyanin terkibinde qalan eraziler ucun kocurulme planlasdirilirdi Serqi Prussiya ve Litvadan olan etnik almanlar medeni dil ve tarixi yaxinliqlara gore bezen yanlis olaraq Baltik almanlari hesab olunurlar Serqi Prussiya almanlari Prussiya 1871 ci ilden sonra ise Almaniya vetendasligina sahib idiler cunki yasadiqlari erazi Prussiya kralliginin bir hissesi idi Etnik terkibiBaltik almanlari sirf alman etnik qrupu deyildiler Erken selibciler tacirler ve senetkarlar tez tez yerli qadinlarla evlenirdiler cunki orada alman qadinlari yox idi Bezi necib aileler bele qadinlar vasitesile yerli bascilardan toreme olduqlari iddiasinda idiler 1558 1583 cu illerde Livoniya muharibesi zamani bir cox alman esgeri helak olmusdur evezinde eraziye yeni almanlar gelmisdir Bu muddet erzinde orijinal kockunlerin asagi alman dili Plattdeutsch tedricen yeni kockunlerin Hochdeutsch ile evez olunmusdur 700 illik tarixi erzinde Baltik almani aileler etnik alman koklerine malik olmaqla yanasi hem de estonlar livoniyalilar ve latislarla elece de danimarkalilar isvecliler irlandlar ingilisler sotlandlar polyaklar macarlar ve hollandlar kimi diger Simali ve ya Merkezi Avropa xalqlari ile genis nikahda olmusdular Qarsiliqli nikahlarin bas verdiyi hallarda diger etnik qruplarin numayendeleri adeten alman dilini adet enenelerini ve soyadlarini qebul ederek alman medeniyyetine assimilyasiya olunurdular Bu zaman onlar alman hesab olunmus ve bu Baltik almanlarinin etnogenezine getirib cixarmisdir Hemcinin baxKurzemeIstinadlarMiljan Toivo Historical Dictionary of Estonia Scarecrow Press 2004 seh 121 ISBN 9780810865716 Christiansen Eric The Northern Crusades The Baltic and the Catholic Frontier 1100 1525 Minneapolis University of Minnesota Press 1980 ISBN 9780816609949 OCLC 6092550 Baltic states History Map People Independence amp Facts Britannica com June 11 2008 tarixinde Istifade tarixi February 23 2022 Rauch Georg von Die Geschichte der baltischen Staaten University of California Press September 7 1974 ISBN 9780520026001 Google Books vasitesile Baltic Germans in Estonia Arxivlesdirilib 2012 05 27 at Archive today Estonian Institute einst ee Latvia Population countrystudies us 2011 06 23 tarixinde Istifade tarixi 2024 05 30 kibilds Martins After 700 years in Latvia Baltic Germans vanished in a matter of weeks 26 October 2018 26 October 2018 tarixinde Istifade tarixi 26 October 2018 October 12 2016 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi February 23 2022 Elave edebiyyatDetailed history of the Baltic Germans in Estonia Arxivlesdirilib 2012 05 27 at Archive today Detailed history of the Baltic Germans in Latvia 2023 09 29 at the Wayback Machine Richards Olafs Plavnieks 1939 1945 Wall of blood The Baltic German case study in national socialist wartime population policy 2016 10 12 at the Wayback Machine European Population Transfers 1939 1945 by Joseph B Schechtman Eestist saksamaale umberasunute nimestik Verzeichnis der aus Estland nach Deutschland Umgesiedelten Oskar Angelus Tallinn 1939 Izcelojuso vacu tautibas pilsonu saraksts The list of resettled citizens of German ethnicity 1940 International Affairs The Return of the Baltic Germans E C Helmreich The American Political Science Review Vol 36 No 4 Aug 1942 pp 711 716 Helmreich E C 1942 The return of the Baltic Germans 2023 07 22 at the Wayback Machine 36 4 711 716 Whelan Heide W 1999 Adapting to Modernity Family Caste and Capitalism among the Baltic German Nobility Ostmitteleuropa in Vergangenheit und Gegenwart vol 22 Cologne Bohlau Verlag 1999 ISBN 3 412 10198 2 Hiden John W 1970 The Baltic Germans and German policy towards Latvia after 1918 2023 05 17 at the Wayback Machine 13 2 295 317 Hiden John 1987 The Baltic States and Weimar Ostpolitik Cambridge Cambridge University Press ISBN 0 521 89325 9 Anders Henriksson 1983 The Tsar s Loyal Germans The Riga Community Social Change and the Nationality Question 1855 1905 Boulder Colorado East European Monographs ISBN 0 88033 020 1 Mikko Ketola 2000 The Nationality Question in the Estonian Evangelical Lutheran Church 1918 1939 Helsinki Publications of the Finnish Society of Church History ISBN 952 5031 17 9xarici linklerBaltik alman icmasinin veb sayti alman dilinde Baltik Alman Muzeyi Almanca Alman Baltik Zadeganlari Birliyi Estonian Manors Portal Ingilis versiyasi tarixen Baltik almanlarina Baltik zadeganlarina mexsus olan 438 yaxsi qorunan malikaneleri teqdim edir Senedli film Baltikyani almanlarin yoxa cixmasini arasdirir 4 noyabr 2020 ci il Latviyanin ictimai yayimi