Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalə . |
Bu məqaləni lazımdır. |
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Bu məqalənin şübhə doğurur. |
Babilik — Seyyid Əli Məhəmməd Babın (1819–1850) adı ilə bağlı dini təlimdir. O, 1844-cü ildə Bab (Ərəbcədən tərcümədə "qapı") ləqəbini götürmüş, özünü Allahın Vəd etdiyi Mehdi olduğunu bəyan etmiş, 18 müridindən biri olan Qüdslə Məkkəyə yollanaraq zülhiccə ayında Kəbə evinin yanında öz Missiyasını elan etmiş, Vəd Olunmuş Qaim, Mehdi olduğunu bəyan etmişdir. Burdan Kufə şəhərinə gedərək orada da öz dəvətini elan etmişdir. Babın təlimi fanatizmə, ali ruhanilərin özbaşnalığına qarşı yönəlmiş və İran cəmiyyətinin orta və aşağı təbəqələrində özünə çoxlu tərəfdar tapmışdı. Bab daim özündən sonra zühur edəcək olan "Allahın zahir edəcəyi Kəs" haqqında danışmış, bütün yazılarında onu mədh etmişdir. Bab şiə müctəhidlərinin bir qismi tərəfindən kafir kimi pislənmiş, bir qismi tərəfindən isə qəbul olunmuşdur. O, elə bir cəmiyyət haqqında danışırdı ki, orada nə əxlaqsız din xadimləri, nə də ədalətsiz siyasət adamları olsun.
Haqqında
Gündən günə artan nüfuzu və ardıcıllarının İranı bürüməsinə görə şah hökuməti onu həbs etdi və Maku zindanına saldı. Burada "" adlı kitabını nazil etdi. İlahi Missiyasını insanlara tədricən açan Bab daha sonra özünü Nöqteyi-Övla adlandırır ki, bu Məhəmməd peyğəmbərlə eyni məqama sahib olmağa bərabər sayılırdı. "Bəyan" kitabını camaata kamil vəhy kimi təqdim etmişdir. Bab Təlimlərini anti-feodal istiqamətini İranın bəzi xalqları fəal hərəkətə keçmək kimi qəbul etdilər və Babın dini bayrağı altında üsyan qaldırdılar. Buna görədə şah hökumətinin əmri ilə Babın 1850-ci il iyulun 9-da Təbrizdə edam olunması qərarlaşdırıldı. 750 nəfərlik 3 əsgər polkunun başında Sam Xan adlı erməni dururdu. O, Babın təlimlərini bəyənir və ona qarşı silah qaldırmaq istəmirdi. Hətta tarixçilərin kitabından bu belə nəql olunur ki, Sam Xan Babdan xahiş edir ki, əgər onun təlimi həqiqətən Allahdandırsa onun gülləsi ona dəyməsin.
Feodal quruluşun böhranı ilə və xarici kapitalın ölkəyə müdaxiləsi ilə əlaqədar sosial ziddiyətlərin kəskinləşməsi 19-cu əsrin ortalarında antifeodal xalq üsyanlarına səbəb oldu. Onlardan ən möhtəşəmi 1848–1852 illərdə şeyxilər dini təriqətinin başçılığı ilə baş verən babilər üsyanıdır (babilərdə buradan yaranıb).
Bab "Niyyətin təmizdirsə, Allah istədiyin kimi edəcək" deyir. Bu arada Babın Ənis adlı ardıcılı öz sevgili Ağası ilə birlikdə edam olunmaq üçün bu əmri çıxaranlara yalvarır və xahişi qəbul olunur. Babla birlikdə havadan asılan Ənis Zünuzi 750 nəfərin açdığı atəş nəticəsində ölmür. Tüstü çəkiləndə Ənis yerində, iplərin kəsilərək düşdüyünü, Babın isə görünmədiyini görən camaat heyrət içində qalır. Bab isə öz hücrəsində katibinə sonuncu cümlələrini yazdırır və "indi arzunuza çatacaqsınız" deyərək edam olunmaq üçün gəlir. Sam Xan və əsgərlər silahlarını ataraq gedirlər. Əvəzinə nasiri alayı düzülür və onların 750 gülləsi Bab və Ənisin bədənlərini bir-birinə birləşdirir. Onun cənazəsi Hayfaya aparılmışdır.
Babın təliminin bəzi davamçıları onun demokratik ideyalarını inkişaf etdirərək hələ müəllimlərinin sağlığında şah hakimiyyətinə qarşı bir sıra üsyanlar qaldırmışdılar; onlar hüquq bərabərliyi, mövcud qanunların, xüsusi mülkiyyətin ləğv edilməsi şüarlarını da irəli sürürdülər. 1848–1852-ci illərdə üsyanlar qan içində yatırıldı; bir çox babilər İranı tərk etdilər. Babın təliminin tərəfdarları orada indi də qalmaqdadır.
1863-cü ildə əsl adı Mirzə Hüseyn Əli olan Bəhaullah Bağdadın Rizvan bağında bəyan etdi ki, o bütün İlahi Kitablarda, həmçinin Babın Bəyan kitabında zühuru vəd olunmuş "Allahın zahir edəcəyi Kəs"dir. Babın ardıcıllarının əksəriyyəti Bəhaullahın Təliminə iman gətirdirlər. Lakin Bəhaullahın qısqanc ögey qardaşı Mirzə Yəhya babilər arasında çaxnaşma yaratdı və deyirdi ki, Babın müjdələdiyi kəs məhz odur. Bəhaullahın məsləhətləri, xəbərdarlıqları Mirzə Yəhyaya fayda vermədi. Sonda həyatını biabırçı şəkildə sona çatdırdı. İndi Bəhaullahın ardıcılları bəhailər adlanırlar.
Bab nəzəriyyəsini demokratik əsaslarını mənşəcə kəndli olan Quddus ləqəbli Məhəmməd Əli Barfuruşi inkişaf etdirib və o, görkəmli babi Tahirə Qürrətüleyn və Bəhaullah ilə birlikdə 1848-ci ildə Şahrud şəhəri yaxınlığındakı kəndində 81 babinin yığıncağına başçılıq etdi. Burada babilər yeni şəriət və yeni İlahi təlimin gəlməsini müzakirə etdilər və bundan sonra bu şəriətlə yaşamağa başladılar. Şahın ordularından və ruhanilərin kəndliləri babilərin əleyhinə qaldırması ilə babilər Mazandaranda, Barfuruş şəhərinin yaxınlığında tikdikləri Şeyx Təbərsi qalasında müdafiə olundular. Burada 313 babi minlərlə insana qarşı əzmlə müdafiə olunmuşlar. 1849-cu ildə Şah ordusunun rəhbərliyi qalanı bir neçə ay nəticəsiz mühasirədə saxladı. Sonda Qurana əl basaraq onları buraxacaqlarına, əfv olunacaqlarına söz verən ordulara təslim olaraq silahı yerə qoymuşlar. Ancaq onlar öz andlarına məhəl qoymayaraq onların əksəriyyətini öldürmüşlər, bir qismi isə hadisədən sağ qurtulmuş və həyatlarının sonuna kimi sevimli Ağalarının Əmrinə xidmət etmişlər. 1850-ci ildə Zəncanda və Neyrizdə baş verən Babilər üsyanının aqibəti həmçinin bu cür qurtardı. Babın şəhidliyindən sonra sevimli ağalarının vəfatından təsirlənən babilərdən 2 nəfər bütün digər babilərin məsləhətlərinə məhəl qoymayaraq 1852-ci ildə Şaha sui-qəsd təşkil etdilər. Sui-qəsd uğursuz nəticələndi. Bundan sonra onsuz da zəifləməyə gedən üsyan tamamilə yox edildi. Beləliklə 1848–1852-ci illərdə Babi üsyanları Şah qoşunları tərəfindən yatırıldı. Onun əsasında Bəhailik inkişaf etdi.
Tehrandakı rus elçisi Dolqorukovun babilər üsyanı barədə Rusiya xarici işlər nazirliyinə məlumatı.
"Mən artıq bir neçə dəfədir imperator nazirliyini Bab adında müsəlman təriqətçisi barədə məlumatlandırmışdım. Bu fanatik Persiyanın (İranın) müxtəlif əyalətlərində çaxnaşmalar yaratdığına görə, və mənim tələbimə görə rus sərhədindən uzaqlaşdırılması nəticəsində, indi Urmiyanın yaxınlığında ciddi nəzarət altında saxlanılır. O özünü 12 imamın naibi (müavini) kimi qələmə verir. Onun ziyanlı doktrinaları özünə çoxlu tərəfdar tapıb, və üç gündür ki, bu sonuncular Sarı ilə Barfuruş arasındakı Mazandaran ərazisinə hücüm edərək orada 100 yaxın adam öldürüblər. Onların arasında bu vilayətin Mustafa adında sərkərdəsi də var idi. Əmirlə, hal hazırda Tehranda olan Mazandaranın nüfuzlu zadəganları arasında baş tutan bir neçə müşavirədən sonra, qərara alındı ki, bu usanmaq bilməyən qiyamçılara qarşı hərbi qüvvə tədbiq olunsun, şahzadə Məlik Qasıma isə, içtimai asayışi təlatümə gətirən bu üsyançıların başçılarına qarşı ikiqat daha çox diqqətli olmaq barədə əmr göndərildi"
 | "Düşünürəm ki yaxşı olardı ki onlar Zəncan işləri ilə bir az daha ciddi məşğul olsunlar. Artıq bir azdan 5 ay tamam olacaq ki,babilər şahın 6000 qoşununa şiddətlə müqavimət göstərirlər və Məhəmməd xan şəhərin dörtdən üçünü əldə etsə də dörtən birini təşkil edən məhəllə babilərin həsrəd aparacaq cəsurluğu müqabilində onların əlində qalır. Deyilənlərə görə Təbrizin keçmiş bəylərbəyi şəxsi igidliyi ilə seçilmir və onun başçılığı altındakı qoşunlar tamamilə demoralizə olub. Burada dini etiqadların gücü barədə və Persiyanın(İranın) indiki durumunda savaşların təhlükəsi barədə zərrə qədər düşünmürlər" |  |
Bu kitabda yazılmış olan bəzi babi hökmlər belədir:
- Babi kitablar xaricindəki bütün digər kitabların yandırılması lazımdır.
- Babi olmayan və ya Babi şəriətini qəbul etməyən şəxslərin yaşam hüquqları olmadığını və onların öldürülməsinin icazəli olduğu,
- Babi olmayan şəxslərin məzar və türbələrinin məhv edilməsinin zəruriliyi.
Bu dəhşətli hökümlər, müsəlmanlar və babilər arasında gərginliyi hər gün artırmaqda idi. Bu vəziyyət getdikcə daha da gərginləşərərək babilərin üsyanına və İranın 3 bölgəsində, Xorasan, Zəncan və Xəzər dənizi sahillərində qanlı ixtişaşlara səbəb oldu.
Həmçinin bax
İstinadlar
- АВПР, ф. Сношения России с Персией. Документ № 2, 1848,д.177,л.360(Из депеши…№ 96 министру иностранных дел К. В. Нессельроде от 24 декабря).
Mənbə
- Azərbaycan Sovet Ensiklopediyasının Baş Redaksiyası. İslam (qısa məlumat kitabı). Bakı. 1989. səh. 33.
- Иванов М. С. Антифеодальные восстания в Иране в середине XIX в. Ответственный редактор: А. П. Новосельцев. Москва: Главная редакция восточной литературы издательства "Наука", 1982, 246 [2] с.
Xarici keçidlər
![image]()
Vikianbarda Babilik ilə əlaqəli mediafayllar var.- (az.). islam.az. 2016-05-27. 2016-08-12 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-08-02.
- (az.). islam.az. 2016-06-06. 2016-08-12 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-08-02.
 | Din ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqale qaralama halindadir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Eger mumkundurse daha deqiq bir sablondan istifade edin Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun meqalenin muzakire sehifesine diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Bu meqalenin neytralligi subhe dogurur Meqalede teref tutma ve ya pislemek meqsedi dasiyan ve dogrulugu subut edilmeyen fikirlerin oldugu iddia edilir Xahis olunur bu mesele ile elaqedar muzakirelerde istirak edesiniz Babilik Seyyid Eli Mehemmed Babin 1819 1850 adi ile bagli dini telimdir O 1844 cu ilde Bab Erebceden tercumede qapi leqebini goturmus ozunu Allahin Ved etdiyi Mehdi oldugunu beyan etmis 18 muridinden biri olan Qudsle Mekkeye yollanaraq zulhicce ayinda Kebe evinin yaninda oz Missiyasini elan etmis Ved Olunmus Qaim Mehdi oldugunu beyan etmisdir Burdan Kufe seherine gederek orada da oz devetini elan etmisdir Babin telimi fanatizme ali ruhanilerin ozbasnaligina qarsi yonelmis ve Iran cemiyyetinin orta ve asagi tebeqelerinde ozune coxlu terefdar tapmisdi Bab daim ozunden sonra zuhur edecek olan Allahin zahir edeceyi Kes haqqinda danismis butun yazilarinda onu medh etmisdir Bab sie muctehidlerinin bir qismi terefinden kafir kimi pislenmis bir qismi terefinden ise qebul olunmusdur O ele bir cemiyyet haqqinda danisirdi ki orada ne exlaqsiz din xadimleri ne de edaletsiz siyaset adamlari olsun Babin Hayfadaki meqberesiHaqqindaGunden gune artan nufuzu ve ardicillarinin Irani burumesine gore sah hokumeti onu hebs etdi ve Maku zindanina saldi Burada adli kitabini nazil etdi Ilahi Missiyasini insanlara tedricen acan Bab daha sonra ozunu Noqteyi Ovla adlandirir ki bu Mehemmed peygemberle eyni meqama sahib olmaga beraber sayilirdi Beyan kitabini camaata kamil vehy kimi teqdim etmisdir Bab Telimlerini anti feodal istiqametini Iranin bezi xalqlari feal herekete kecmek kimi qebul etdiler ve Babin dini bayragi altinda usyan qaldirdilar Buna gorede sah hokumetinin emri ile Babin 1850 ci il iyulun 9 da Tebrizde edam olunmasi qerarlasdirildi 750 neferlik 3 esger polkunun basinda Sam Xan adli ermeni dururdu O Babin telimlerini beyenir ve ona qarsi silah qaldirmaq istemirdi Hetta tarixcilerin kitabindan bu bele neql olunur ki Sam Xan Babdan xahis edir ki eger onun telimi heqiqeten Allahdandirsa onun gullesi ona deymesin Feodal qurulusun bohrani ile ve xarici kapitalin olkeye mudaxilesi ile elaqedar sosial ziddiyetlerin keskinlesmesi 19 cu esrin ortalarinda antifeodal xalq usyanlarina sebeb oldu Onlardan en mohtesemi 1848 1852 illerde seyxiler dini teriqetinin basciligi ile bas veren babiler usyanidir babilerde buradan yaranib Bab Niyyetin temizdirse Allah istediyin kimi edecek deyir Bu arada Babin Enis adli ardicili oz sevgili Agasi ile birlikde edam olunmaq ucun bu emri cixaranlara yalvarir ve xahisi qebul olunur Babla birlikde havadan asilan Enis Zunuzi 750 neferin acdigi ates neticesinde olmur Tustu cekilende Enis yerinde iplerin kesilerek dusduyunu Babin ise gorunmediyini goren camaat heyret icinde qalir Bab ise oz hucresinde katibine sonuncu cumlelerini yazdirir ve indi arzunuza catacaqsiniz deyerek edam olunmaq ucun gelir Sam Xan ve esgerler silahlarini ataraq gedirler Evezine nasiri alayi duzulur ve onlarin 750 gullesi Bab ve Enisin bedenlerini bir birine birlesdirir Onun cenazesi Hayfaya aparilmisdir Babin teliminin bezi davamcilari onun demokratik ideyalarini inkisaf etdirerek hele muellimlerinin sagliginda sah hakimiyyetine qarsi bir sira usyanlar qaldirmisdilar onlar huquq beraberliyi movcud qanunlarin xususi mulkiyyetin legv edilmesi suarlarini da ireli sururduler 1848 1852 ci illerde usyanlar qan icinde yatirildi bir cox babiler Irani terk etdiler Babin teliminin terefdarlari orada indi de qalmaqdadir 1863 cu ilde esl adi Mirze Huseyn Eli olan Behaullah Bagdadin Rizvan baginda beyan etdi ki o butun Ilahi Kitablarda hemcinin Babin Beyan kitabinda zuhuru ved olunmus Allahin zahir edeceyi Kes dir Babin ardicillarinin ekseriyyeti Behaullahin Telimine iman getirdirler Lakin Behaullahin qisqanc ogey qardasi Mirze Yehya babiler arasinda caxnasma yaratdi ve deyirdi ki Babin mujdelediyi kes mehz odur Behaullahin meslehetleri xeberdarliqlari Mirze Yehyaya fayda vermedi Sonda heyatini biabirci sekilde sona catdirdi Indi Behaullahin ardicillari behailer adlanirlar Bab nezeriyyesini demokratik esaslarini mensece kendli olan Quddus leqebli Mehemmed Eli Barfurusi inkisaf etdirib ve o gorkemli babi Tahire Qurretuleyn ve Behaullah ile birlikde 1848 ci ilde Sahrud seheri yaxinligindaki kendinde 81 babinin yigincagina basciliq etdi Burada babiler yeni seriet ve yeni Ilahi telimin gelmesini muzakire etdiler ve bundan sonra bu serietle yasamaga basladilar Sahin ordularindan ve ruhanilerin kendlileri babilerin eleyhine qaldirmasi ile babiler Mazandaranda Barfurus seherinin yaxinliginda tikdikleri Seyx Tebersi qalasinda mudafie olundular Burada 313 babi minlerle insana qarsi ezmle mudafie olunmuslar 1849 cu ilde Sah ordusunun rehberliyi qalani bir nece ay neticesiz muhasirede saxladi Sonda Qurana el basaraq onlari buraxacaqlarina efv olunacaqlarina soz veren ordulara teslim olaraq silahi yere qoymuslar Ancaq onlar oz andlarina mehel qoymayaraq onlarin ekseriyyetini oldurmusler bir qismi ise hadiseden sag qurtulmus ve heyatlarinin sonuna kimi sevimli Agalarinin Emrine xidmet etmisler 1850 ci ilde Zencanda ve Neyrizde bas veren Babiler usyaninin aqibeti hemcinin bu cur qurtardi Babin sehidliyinden sonra sevimli agalarinin vefatindan tesirlenen babilerden 2 nefer butun diger babilerin meslehetlerine mehel qoymayaraq 1852 ci ilde Saha sui qesd teskil etdiler Sui qesd ugursuz neticelendi Bundan sonra onsuz da zeiflemeye geden usyan tamamile yox edildi Belelikle 1848 1852 ci illerde Babi usyanlari Sah qosunlari terefinden yatirildi Onun esasinda Behailik inkisaf etdi Tehrandaki rus elcisi Dolqorukovun babiler usyani barede Rusiya xarici isler nazirliyine melumati Men artiq bir nece defedir imperator nazirliyini Bab adinda muselman teriqetcisi barede melumatlandirmisdim Bu fanatik Persiyanin Iranin muxtelif eyaletlerinde caxnasmalar yaratdigina gore ve menim telebime gore rus serhedinden uzaqlasdirilmasi neticesinde indi Urmiyanin yaxinliginda ciddi nezaret altinda saxlanilir O ozunu 12 imamin naibi muavini kimi qeleme verir Onun ziyanli doktrinalari ozune coxlu terefdar tapib ve uc gundur ki bu sonuncular Sari ile Barfurus arasindaki Mazandaran erazisine hucum ederek orada 100 yaxin adam oldurubler Onlarin arasinda bu vilayetin Mustafa adinda serkerdesi de var idi Emirle hal hazirda Tehranda olan Mazandaranin nufuzlu zadeganlari arasinda bas tutan bir nece musavireden sonra qerara alindi ki bu usanmaq bilmeyen qiyamcilara qarsi herbi quvve tedbiq olunsun sahzade Melik Qasima ise ictimai asayisi telatume getiren bu usyancilarin bascilarina qarsi ikiqat daha cox diqqetli olmaq barede emr gonderildi Dusunurem ki yaxsi olardi ki onlar Zencan isleri ile bir az daha ciddi mesgul olsunlar Artiq bir azdan 5 ay tamam olacaq ki babiler sahin 6000 qosununa siddetle muqavimet gosterirler ve Mehemmed xan seherin dortden ucunu elde etse de dorten birini teskil eden mehelle babilerin hesred aparacaq cesurlugu muqabilinde onlarin elinde qalir Deyilenlere gore Tebrizin kecmis beylerbeyi sexsi igidliyi ile secilmir ve onun basciligi altindaki qosunlar tamamile demoralize olub Burada dini etiqadlarin gucu barede ve Persiyanin Iranin indiki durumunda savaslarin tehlukesi barede zerre qeder dusunmurler Bu kitabda yazilmis olan bezi babi hokmler beledir Babi kitablar xaricindeki butun diger kitablarin yandirilmasi lazimdir Babi olmayan ve ya Babi serietini qebul etmeyen sexslerin yasam huquqlari olmadigini ve onlarin oldurulmesinin icazeli oldugu Babi olmayan sexslerin mezar ve turbelerinin mehv edilmesinin zeruriliyi Bu dehsetli hokumler muselmanlar ve babiler arasinda gerginliyi her gun artirmaqda idi Bu veziyyet getdikce daha da gerginlesererek babilerin usyanina ve Iranin 3 bolgesinde Xorasan Zencan ve Xezer denizi sahillerinde qanli ixtisaslara sebeb oldu Hemcinin baxBehailikIstinadlarAVPR f Snosheniya Rossii s Persiej Dokument 2 1848 d 177 l 360 Iz depeshi 96 ministru inostrannyh del K V Nesselrode ot 24 dekabrya MenbeAzerbaycan Sovet Ensiklopediyasinin Bas Redaksiyasi Islam qisa melumat kitabi Baki 1989 seh 33 Ivanov M S Antifeodalnye vosstaniya v Irane v seredine XIX v Otvetstvennyj redaktor A P Novoselcev Moskva Glavnaya redakciya vostochnoj literatury izdatelstva Nauka 1982 246 2 s Xarici kecidlerVikianbarda Babilik ile elaqeli mediafayllar var az islam az 2016 05 27 2016 08 12 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2016 08 02 az islam az 2016 06 06 2016 08 12 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2016 08 02 Din ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin