Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tahirə Qürrətüleyn (təq. 1817[…], Qəzvin, Qacar dövləti – 27 avqust 1852, Tehran, Qacar dövləti) — Azərbaycanlı şairə, babilər hərəkatının iştirakçısı.
| Tahirə Qürrətüleyn | |
|---|---|
 | |
| Doğum tarixi | təq. 1817[…] |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 27 avqust 1852 |
| Vəfat yeri | |
| Atası | Məhəmmədsaleh Bərəğani |
| Fəaliyyəti | şair, ilahiyyatçı, qadın hüquqları fəalı[d], yazıçı, müəllimə |
| Əsərlərinin dili | ərəb dili |
 Tahirə Qürrətüleyn Vikimənbədə | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Tahirə ("pak", "təmiz" deməkdir) Qürrətüleynin ("göz bəbəyi") əsl adı bəzi mənbələrə görə Zərrintac, bəzilərinə görə Fatimə, künyəsi Ümmü Səlimə olmuşdur. Qürrətüleyn 1818-ci ildə İranın Qəzvin şəhərində anadan olub, Hacı Molla Məhəmmədsaleh Bərəğaninin böyük qızıdır.
Atası nüfuzlu müctəhid olub. "Qürrətüleyn" adının mənası iki cür yozulur: "Deyirlər ki, Fatimə təhsilini atasının və ailə üzvlərinin yanında alıb, çox zəkalı şagird olub. O, ədəbiyyat, üsul, kəlam elmlərini, islam mədəniyyətini yüksək səviyyədə mənimsəyib, ərəb və fars dillərində şeirlər yazıb. Bəlağətli və fəsahətli nitq qabiliyyətinə malik olub. Bu cəhətlərinə görə atası ona çox böyük ehtiram bəsləyib, ona "Qürrətüleyn", yəni "gözün nuru", "əziz övlad" deyə müraciət edib.
Fəaliyyəti
Seyid Əli Məhəmməd Babın başçılıq etdiyi Babilər hərəkatına qoşulmuş, Cənubi Azərbaycanda bu hərəkata başçılıq etmişdir. Tahirə xanım Seyid Əli Məhəmməd Babın gətirdiyi qaydalara uyğun olaraq İslam şərqində çadrasını atmış ilk müsəlman qadını idi.
Qürrətüleyn İrana varid olduğu zaman Qəzvinədək yolüstü olan şəhərlərdə insanlarla yeni məzhəb təbliğ edirdi və ona görə də adı dildə-ağızda dolaşırdı. Qəzvinə çatdıqda onunla ailəsi arasında, xüsusən də, əri və qaynatası arasında kəskin ziddiyyət və mübahisə yarandı. Molla Tağı və oğlu Məhəmməd əvvəllər yalnız Şeyx Əhsaninin və onların ardıcıllarının əleyhinə idilər. İndi onlar Babiliyə qarşı qalxdılar. Sonda Molla Məhəmməd Tağı Şeyx Əhsainin fikirlərini təhqir etdiyinə görə Ağa Hadi adlı şəxs tərəfindən öldürüldü, 1847-ci ildə baş vermiş bu hadisədən sonra vəziyyət daha da gərginləşdi". Qürrətüleyn bu qətldən sonra şübhəli şəxs qismində həbs olunur, bir müddət Qəzvinin hökumət idarəsində saxlanılır.
Burada onun həyatı təhlükə altında olduğundan Ağa Hadi vasitəsilə Tehrana qaçırıldı. O, bir müddət Tehranda qaldıqdan sonra bütün babilərlə və ona sadiq olanlarla birlikdə Xorasan istiqamətində yola düşdü və Şahruxdan 7 km şərqdə yerləşən Bədəşt kəndinə gəldi. Qürrətüleyn burada çadrasız minbərə çıxaraq nitq söylədi. Burada və Mirzə Hüseyn Əli Bəhaullah daxil olur, 81 nəfər babi arasında müzakirə, mübahisə və mülahizələr on gün davam edir. Babilər üç dəstəyə ayrıldılar.
Bir dəstə Qürrətüleynin ətrafında cəmləşdi, digər dəstə Qüddusun tərəfində oldu. Üçüncü dəstə isə bu parçalanmanı görüb babilikdən uzaqlaşdı. İki dəstəyə ayrılmış babilərə ayrı-ayrılıqda Qürrətüleyn və Qüddus rəhbərlik edirdi. Onların arasında yaranmış söz-söhbət sazişə gəlməklə əvəz edildi və tərəfdarları ilə kəcavələrə əyləşərək Mazandarana yola düşdülər. Babilər Niyalaya yetişdikdə həmin yerin əhalisindən 500 nəfəri qarət məqsədilə onlara hücum etdi. Qürrətüleyn öz tərəfdarları ilə Mazandaranın kənd və qəsəbələrinə gedərək babiliyin təbliği ilə məşğul oldu. Onun qohumları və düşmən qüvvələr Qürrətüleyni öldürmək üçün axtarırdılar. Ona görə də əlacsız qalıb Şeyx Əbu Turab İştehardi ilə birlikdə Babilə getdi. Burada mollalar istədilər ki, ona əziyyət versinlər, camaatla görüşməyə qoymadılar. O, Nura tərəf yola düşdü və bura çatdıqdan sonra çox keçmədi ki, babilərin Təbərsi qalasında yığışaraq böyük dövlət qüvvələrinə qarşı vuruşduqlarını eşitdi. Qürrətüleyn Nurdan Babilə qayıtdı ki, Təbərsi qalasında babilərlə birləşsin. O, qalanın bütünlüklə dövlət qoşunları tərəfindən mühasirəyə alındığını gördü. Dövlət məmurları Qürrətüleyni tanıdıqları üçün tutub mühafizə dəstəsilə Tehrana göndərdilər. Tehranda onu və bütün babiləri şəhər polisi Mahmud xanın evində həbs etdilər. Burada onları evin yuxarı mərtəbələrində saxlayırdılar ki, xariclə əlaqə yaratmasınlar. Onlar bu vəziyyətdə 5 il (1848–1852) həbsdə qaldılar.
1852-ci ildə Nəsrəddin Şaha uğursuz sui-qəsd edildi və bunun babilər tərəfindən baş verdiyi məlum olduqda, onları zindandan çıxarıb baş nazir Mirzə Ağa xan Nurinin yanına aparmaq bəhanəsilə atlara mindirdilər. İndi Tehranın İran Milli Bankı yerləşən məhəllədəki məşhur Elxani bağına apararaq, orada boğub bir quyuya atdılar. Quyunu torpaqla doldurdular.
Qürrətüleynin öz əmisi oğlu olan ərindən üç övladı var idi. İki oğlu şeyx İbrahim və şeyx İsmayıl molla təhsili görmüş və hər üç övlad analarının əqidəsinə zidd tərbiyə almışdılar. Qürrətüleyn o dövrün tələblərinə zidd olaraq minbərə çadrasız çıxır, atəşli nitqlər söyləyirdi. O, qadın azadlığı, onun hüququ, qadının kişilərlə bərabər hüquqlu olması tələbilə çıxış edirdi.
Müsəlmanlar, əvvəllər şeyxiyyə təriqətini qəbul etmiş insanlar babilərin qanunlarını, xüsusilə, insanların hüquq bərabərliyi məsələsini qəbul etmirdi. Xüsusilə üsuliyyə və şeyxiyyə təriqətindən olan mollalar onların qanunlarına mənfi münasibətdə idilər və babilərin fikirlərini qeyri-adi bir hal hesab edirdilər".
Eduard Braun "İnqilabi-İran" kitabında "gözəl Qürrətüleynin saysız-hesabsız işgəncələrə dözümlülüyün"dən danışır. Qadın azadlığının carçılarından olan Tahirə Qürrətüleynin şəxsiyyətini Mirzə Kazım bəy və Mirzə Fətəli Axundzadə kimi mütəfəkkirlər yüksək qiymətləndirmişdilər. Doğma Azərbaycan türkcəsini mükəmməl bilsə də, şairə əsərlərini fars dilində yazmışdır.
Bakı meydanlarının birində ucaldılmış çadrasını atan "Azad qadın" heykəli Azərbaycan bəhailəri üçün Tahirə Qürrətüleyn və Zeynəbin daşa dönmüş arzuları idi.
İstinadlar
- Fisher M. P. Women in Religion. Longman Publishing Group, 2006.
- Ma'ani B. R. Leaves of the Twin Divine Trees. // Birləşmiş Krallıq 2008.
- Library of Congress Authorities (ing.). Library of Congress.
- "Azərbaycan qadın şairləri antologiyası", Bakı: "Avrasiya press", 2005. səh.56.
- Ə. Cəfərzadə "Azərbaycanın aşıq və şair qadınları", Bakı, "Gənclik" nəşriyyatı, 1991; Ə. Cəfərzadə "Zərintac Tahirə", Bakı, Göytürk, 1996
- Zərrintac-Tahirə [ölü keçid]
- "Tahirə Qürrətüleyn". 2021-11-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-09-08.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Tahire Qurretuleyn teq 1817 Qezvin Qacar dovleti 27 avqust 1852 Tehran Qacar dovleti Azerbaycanli saire babiler herekatinin istirakcisi Tahire QurretuleynDogum tarixi teq 1817 Dogum yeri Qezvin Qacar dovletiVefat tarixi 27 avqust 1852 1852 08 27 Vefat yeri Tehran Qacar dovletiAtasi Mehemmedsaleh BereganiFealiyyeti sair ilahiyyatci qadin huquqlari feali d yazici muellimeEserlerinin dili ereb diliTahire Qurretuleyn Vikimenbede Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiTahire pak temiz demekdir Qurretuleynin goz bebeyi esl adi bezi menbelere gore Zerrintac bezilerine gore Fatime kunyesi Ummu Selime olmusdur Qurretuleyn 1818 ci ilde Iranin Qezvin seherinde anadan olub Haci Molla Mehemmedsaleh Bereganinin boyuk qizidir Atasi nufuzlu muctehid olub Qurretuleyn adinin menasi iki cur yozulur Deyirler ki Fatime tehsilini atasinin ve aile uzvlerinin yaninda alib cox zekali sagird olub O edebiyyat usul kelam elmlerini islam medeniyyetini yuksek seviyyede menimseyib ereb ve fars dillerinde seirler yazib Belagetli ve fesahetli nitq qabiliyyetine malik olub Bu cehetlerine gore atasi ona cox boyuk ehtiram besleyib ona Qurretuleyn yeni gozun nuru eziz ovlad deye muraciet edib FealiyyetiTahirenin Qezvindeki evi Seyid Eli Mehemmed Babin basciliq etdiyi Babiler herekatina qosulmus Cenubi Azerbaycanda bu herekata basciliq etmisdir Tahire xanim Seyid Eli Mehemmed Babin getirdiyi qaydalara uygun olaraq Islam serqinde cadrasini atmis ilk muselman qadini idi Qurretuleyn Irana varid oldugu zaman Qezvinedek yolustu olan seherlerde insanlarla yeni mezheb teblig edirdi ve ona gore de adi dilde agizda dolasirdi Qezvine catdiqda onunla ailesi arasinda xususen de eri ve qaynatasi arasinda keskin ziddiyyet ve mubahise yarandi Molla Tagi ve oglu Mehemmed evveller yalniz Seyx Ehsaninin ve onlarin ardicillarinin eleyhine idiler Indi onlar Babiliye qarsi qalxdilar Sonda Molla Mehemmed Tagi Seyx Ehsainin fikirlerini tehqir etdiyine gore Aga Hadi adli sexs terefinden olduruldu 1847 ci ilde bas vermis bu hadiseden sonra veziyyet daha da gerginlesdi Qurretuleyn bu qetlden sonra subheli sexs qisminde hebs olunur bir muddet Qezvinin hokumet idaresinde saxlanilir Burada onun heyati tehluke altinda oldugundan Aga Hadi vasitesile Tehrana qacirildi O bir muddet Tehranda qaldiqdan sonra butun babilerle ve ona sadiq olanlarla birlikde Xorasan istiqametinde yola dusdu ve Sahruxdan 7 km serqde yerlesen Bedest kendine geldi Qurretuleyn burada cadrasiz minbere cixaraq nitq soyledi Burada ve Mirze Huseyn Eli Behaullah daxil olur 81 nefer babi arasinda muzakire mubahise ve mulahizeler on gun davam edir Babiler uc desteye ayrildilar Bir deste Qurretuleynin etrafinda cemlesdi diger deste Quddusun terefinde oldu Ucuncu deste ise bu parcalanmani gorub babilikden uzaqlasdi Iki desteye ayrilmis babilere ayri ayriliqda Qurretuleyn ve Quddus rehberlik edirdi Onlarin arasinda yaranmis soz sohbet sazise gelmekle evez edildi ve terefdarlari ile kecavelere eyleserek Mazandarana yola dusduler Babiler Niyalaya yetisdikde hemin yerin ehalisinden 500 neferi qaret meqsedile onlara hucum etdi Qurretuleyn oz terefdarlari ile Mazandaranin kend ve qesebelerine gederek babiliyin tebligi ile mesgul oldu Onun qohumlari ve dusmen quvveler Qurretuleyni oldurmek ucun axtarirdilar Ona gore de elacsiz qalib Seyx Ebu Turab Istehardi ile birlikde Babile getdi Burada mollalar istediler ki ona eziyyet versinler camaatla gorusmeye qoymadilar O Nura teref yola dusdu ve bura catdiqdan sonra cox kecmedi ki babilerin Tebersi qalasinda yigisaraq boyuk dovlet quvvelerine qarsi vurusduqlarini esitdi Qurretuleyn Nurdan Babile qayitdi ki Tebersi qalasinda babilerle birlessin O qalanin butunlukle dovlet qosunlari terefinden muhasireye alindigini gordu Dovlet memurlari Qurretuleyni tanidiqlari ucun tutub muhafize destesile Tehrana gonderdiler Tehranda onu ve butun babileri seher polisi Mahmud xanin evinde hebs etdiler Burada onlari evin yuxari mertebelerinde saxlayirdilar ki xaricle elaqe yaratmasinlar Onlar bu veziyyetde 5 il 1848 1852 hebsde qaldilar 1852 ci ilde Nesreddin Saha ugursuz sui qesd edildi ve bunun babiler terefinden bas verdiyi melum olduqda onlari zindandan cixarib bas nazir Mirze Aga xan Nurinin yanina aparmaq behanesile atlara mindirdiler Indi Tehranin Iran Milli Banki yerlesen mehelledeki meshur Elxani bagina apararaq orada bogub bir quyuya atdilar Quyunu torpaqla doldurdular Qurretuleynin oz emisi oglu olan erinden uc ovladi var idi Iki oglu seyx Ibrahim ve seyx Ismayil molla tehsili gormus ve her uc ovlad analarinin eqidesine zidd terbiye almisdilar Qurretuleyn o dovrun teleblerine zidd olaraq minbere cadrasiz cixir atesli nitqler soyleyirdi O qadin azadligi onun huququ qadinin kisilerle beraber huquqlu olmasi telebile cixis edirdi Muselmanlar evveller seyxiyye teriqetini qebul etmis insanlar babilerin qanunlarini xususile insanlarin huquq beraberliyi meselesini qebul etmirdi Xususile usuliyye ve seyxiyye teriqetinden olan mollalar onlarin qanunlarina menfi munasibetde idiler ve babilerin fikirlerini qeyri adi bir hal hesab edirdiler Eduard Braun Inqilabi Iran kitabinda gozel Qurretuleynin saysiz hesabsiz isgencelere dozumluluyun den danisir Qadin azadliginin carcilarindan olan Tahire Qurretuleynin sexsiyyetini Mirze Kazim bey ve Mirze Feteli Axundzade kimi mutefekkirler yuksek qiymetlendirmisdiler Dogma Azerbaycan turkcesini mukemmel bilse de saire eserlerini fars dilinde yazmisdir Baki meydanlarinin birinde ucaldilmis cadrasini atan Azad qadin heykeli Azerbaycan behaileri ucun Tahire Qurretuleyn ve Zeynebin dasa donmus arzulari idi IstinadlarFisher M P Women in Religion Longman Publishing Group 2006 ISBN 978 0 321 19481 7 Ma ani B R Leaves of the Twin Divine Trees Birlesmis Kralliq2008 ISBN 978 0 85398 533 4 Library of Congress Authorities ing Library of Congress Azerbaycan qadin sairleri antologiyasi Baki Avrasiya press 2005 seh 56 E Ceferzade Azerbaycanin asiq ve sair qadinlari Baki Genclik nesriyyati 1991 E Ceferzade Zerintac Tahire Baki Goyturk 1996 Zerrintac Tahire olu kecid Tahire Qurretuleyn 2021 11 29 tarixinde Istifade tarixi 2010 09 08 Hemcinin baxMehemmedsaleh Beregani