Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ağbaba nahiyəsi — XIV əsr — 1930 əsr-XIX əsrlərdə inzibati nahiyə. Şərqi Anadolunun bölgələrindən biri. Adı Ağbaba (dağ)ndandır.
| Tarixi Azərbaycan əraziləri | |
| Ağbaba nahiyəsi | |
|---|---|
 | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Bölgə | Ağbaba mahalı |
Ermənistan ərazisində mahal.
Tarixi
1593-cü ildə Osmanlı İmperiyasının Tiflis əyalətinin nahiyəsi
Ağbaba mahalı tarixən Şərqi Anadoluya aid olub. Bu torpaqlar Qars vilayətinin tərkib hissəsi kimi,1877–1878-ci illərdə Çar Rusiyası tərəfindən işğal edilərək Tiflis quberniyasının Qars qəzasının Ağbaba nahiyyəsi şəklində Rusiyanın tərkibinə qatılıb.SSRİ dövründə 1930-cu ilə qədər Ağbaba nahiyyəsi adlanmış,Ermənistan SSR rayonlaşdırılan zaman burada Amasiya inzibati rayonu yaradılmışdır. Ağbaba mahalının bir hissəsi də Qızıl Qoç rayonu ərazisinə düşür. 1920-ci ildə SSRİ-Türkiyə sərhədləri dəqiqləşdirilərkən Ağbaba mahalının Köhnə İbiş və Bəzirkan kəndləri Türkiyə ərazisində qalmışdır. Mahal Qaraxaç silsiləsi, Bazum, Şirək və Qızıl Qoç dağ silsilələri ilə əhatələnmişdir.
1914–1918-ci illərdə Qars vilayətində ermənilərin törətdikləri qırğınların ən qaynar bölgəsindən olan Ağbaba nahiyəsinin əksər və Şörəyel nahiyəsinin bir hissəsi 1921-ci il Qars müqaviləsinə əsasən Ermənistan ərazisinə qatılmışdır.
1930-cu illərdə , Zəngibasarın, Qəmərli, Dərələyəzin, Ağbabanın və digər bölgələrin əlli mindən artıq türk əhalisi ailəliklə Qazaxıstan çöllərinə sürgün edilmişdilər. Sərt iqlim və bərbad mənzil şəraitinə uyğunlaşa bilməyən əhalinin xeyli hissəsi tələf olmuşdu. Amasiya rayonu dədə-babadan iki mahaldan-Ağbaba və Şörəyeldən ibarət olmuşdur. Ağbaba mahalının 1988-ci ilin sonuna Qoncalı, İbiş, Düzkənd, Çaybasar, Təpəkənd (Təpəköy), Şurabad (Sultanabad), Göllü, Yeniyol (Qaranamaz), Balıqlı, Xançallı, Öksüz, Güllücə, Ellərkənd (Elləryoğun), Quzukənd, Qarabulaq, Çivinli kəndləri vardır. Şörəyelin azərbaycanlı kəndləri isə-Oxçoğlu, Güllübulaq, Çaxmaq, Mağaracıx, Əzizbəyov (Qaraçantey), Daşkörpü olmuşdur.
1937-ci ilin payızında Ermənistanda güclənən repressiyaların dalğasının fonunda azərbaycanlılar daha ağır zərbə almış oldular. Xalq düşmənlərini, trotskiçi-buxarinçi casusları ifşa etmək məqsədilə A. Mikoyan, N. Yejov və L. Beriya Ermənistana gəlmişdilər. Mikoyanın rejsissorluğu ilə keçirilən "təmizlənmə" prossesində Moskvaya belə məlumat vermişdilər ki, Ermənistanda Araz və yuxarı Arpaçay boylarında yaşayan azərbaycanlılar guya elliklə Türkiyəyə keçmək fikrindədirlər. Ona görə də həmin ilin payızında və 1938-ci ilin yazında , Zəngibasar, Qəmərli, Eçmiədzin, Ağbaba rayonlarının Türkiyə ilə həmsərhəd kəndlərində yaşayan on minlərlə azərbaycanlılar kütləvi surətdə repressiyaya məruz qaldılar. Minlərlə ailə sürgün edildi.
Ümumiyyətlə, Ermənistanda 30-cu illərdə 50 mindən artıq azərbaycanlılar repressiyaya məruz qalmışdılar. Bu aksiya icra edilən zaman heç bir müqavimətə rast gəlməyən Ermənistan rəhbərləri 40-cı illərin sonu, 50-ci illərin əvvəllərində daha bir aksiyanın — azərbaycanlıların deportasiyası aksiyasının həyata keçirilməsinə nail oldular.
1988-ci ilə kimi azərbaycan türklərinin yaşadıqları və həmin il tərk etməyə məcbur olduqları yaşayış yerləri: , Oxçuoğlu, Güllübulaq, Çaxmaq, Mağaracıq, Qaraçanta, Daşkörpü, İbiş, , İlanlı, Düzkənd, , Göllü, , , Qarabulaq, Ellərkənd, , , , , , Güllücə, Balıqlı
1918–1920-ci illər qırğınları
İndiki Ermənistanın Türkiyə ilə Yuxarı Arpaçay sərhədi boyunda yerləşən Ağbaba bölgəsi 1877–1878-ci illər rus-türk müharibəsindən sonra hərb təzminatı əvəzinə Üç Sancağın (Qars, Ərdahan, Batum) tərkibində Rusiyaya birləşdirilmişdi. Ağbaba nahiyəsi Qars vilayətinin hərbi-inzibati ərazi bölgüsü daxilində Qafqaz Canişinliyinə tabe edilmişdir. XX əsrin əvvəlində Ağbaba nahiyəsində 39 kənd olmuşdur ki, bunlardan da cəmisi 2 kənddə — Qaraməmməd və Bəzirganda 《qaxdağan》(köçkün) ermənilər yaşamışlar.
1915–1916-cı illərdə Türkiyənin içərilərindən köçüb gələn 《qaxdağan》ermənilər, Daşnaqsütyun partiyasının proqramına uyğun olaraq, Ağbabanın Gümrüyə yaxın aran kəndlərinə hücumlar edib onları Türkiyənin içərilərinə doğru qaçqın düşməyə məcbur etmişdiləri. Macal tapıb qaça bilməyən kimsəsiz qocaları, xəstələri və uşaqları quyulara atıb ağzını başlamış, yaxud saman damına doldurub, üstlərinə neft tökərək yandırmışdılar.
1917-ci ildə Rusiyada noyabr çevrilişindən sonra rusların Şərqi Anadolu cəbhəsində buraxıb getdikləri cəbhəxanaları ələ keçirən ermənilər, Qars vilayətinin hər yerində olduğu kimi, Ağbabada da dinc əhaliyə hücumlar edib qırğınlar törətmişdilər. Bu qırğınlar 1918-ci ilin martında türk qoşunlarının Ərzurumu azad etməsindən sonra daha da şiddətlənmiş, türk ordusunun önündən geri çəkilən erməni könüllü birlikləri Türk kəndlərini yandırıb, əhalisini qətlə yetirmişdilər. Qırğınlar Türk qoşunların ın Gümrünü azad etməsinədək davam etmişdi. Diviziya generalı (tümgeneral) Əhməd Hulki Saral 1919-cu ildə İstanbulda dərc edilən <Erməni məsələsi> kitabında yazır: "1918-ci il mayın 1-də yüzə qədər erməni atlısı Şiştəpə və Düzkənd çevrəsində altmış uşaq, qadın və kişini qırmışlar"
1918-ci il martın 3-də imzalanan Brest-Litovsk müqaviləsinə əsasən, Üç Sancaqda plebist (rəy sorğusu) keçirmək qərara alınır və iyunun 12-də keçirilən plebistin nəticələrinə görə, bölgələrin əhalisi, o cümlədən də Ağbaba nahiyəsinin əhalisi yenidən Türkiyəyə birləşmək arzusunu ifadə edirdilər. Səsvermənin nəticələrini İstanbula təqdim etmək üçün nümayəndə heyəti göndərilir. Ağbabanı Hacı Abbas oğlu Kərbəlayi Məhəmməd ağa təmsil edir. Heyət avqustun 15-də 6-cı Sultan Vahidəddin tərəfindən hörmətlə qəbul edilir. Bundan sonra bütövlükdə Qars vilayətində olduğu kimi, Ağbabanın qaçqın əhalisi də öz yerlərinə qayıdır.
Türkiyənin birinci dünya müharibəsində məğlubiyyəti nəticəsində bağlanan Mudros sazişinin (30 oktyabr 1918-ci il) şərtlərinə əsasən, Şərqi Anadoluda türk qoşunları 1914-cü il sərhədlərinə geri çəkilməli olur, bölgəyə ingilis qoşunları nəzarət edir, lakin Sovet Rusiyasının 29 dekabr 1917-ci il tarixli《Türkiyə Ermənistanı haqqında》dekretinə əsasən, ermənilər həmin ərazilərə sahib çıxmaq istəyirdilər. Bunun qarşısını almaq üçün 1918-ci il noyabrın 5-də Qars İslam Şurası (sədri Borçalıdan Kəpənəkçi Emin ağa) təşkil edilir. Noyabrın 15-də 1-ci Qars konqresi keçirilir. Konqresdə Gümrü və Ağbabanı Qızıldaş kəndindən vəkil Xəlilbəyoğlu Topal Əli bəy təmsil edir. Konqresdə Fəxrəddin Ərdoğanın başçılığı ilə 《Müvəqqəti heyət》seçilir. Ağbabanın Qaraçanta kəndindən Əhməd bəy Hacıyev heyətin tərkibinə daxil olur. Konqres geri çəkilən türk ordusundan silah əldə etmək və Üç Sancaq çevrəsində Qars İslam Şurasının şöbələrini açmağı qərara alır.
Noyabrın 30-da keçirilən 2-ci Qars konqresinə qədər Ağbaba Milli Şirası təşkil edilir. Ağbabanın Köhnə İbiş kəndindən olan Hacı Abbas oğlu Kərbəlayi Məhəmməd ağa Şuranın sədri və konqresə nümayəndə seçilir. Şuranın tərkibi 7 nəfərdən: Hacı Abbas oğlu Kərbəlayi Məhəmməd ağa, qardaşları Mahmud və Əsəd ağalar, Babaş ağa, Bayramoğlu Haşım Ağbaba, Xəlil Vəli oğlu Budaqov, mibişli Hamza ağadan ibarət idilər.
Üç gün davam edən 2-ci Qars konqresində Batumdan Naxçıvanadək əraziləri birləşdirən Qars Milli İslam Şurası hökuməti qurulur. Hökumətin rəisi əslən gümrülü İbrahim bəy Cahangirov seçilir. Parlament funksiyasını icra edən 12 nəfərlik Mərkəz Müməssilləri heyətinin tərkibinə Ağbabadan Hacı Abbas oğlu Kərbəlayi Məhəmməd ağa və Əhməd bəy Hacıyev daxil olurlar.
Ağbaba Şurası bölgə əhalisini erməni hücumlarından qorumaq üçün yerli səfərbərlik keçirir və Ağbaba süvari alayını təşkil edir. Belə qayda qoyulubmuş ki, əsgər verə bilməyən ailələr bir tüfəngin pulunu və bir at, yaxud bir inək verməli idilər. Bu qaydada əməl etməyənlər ciddi cəzalandırılmışlar.
Geri çəkilən türk ordusunun zabiti, yüzbaşı Xurşud bəy Ağbabada qalıb könüllü dəstələrin təlimi vəzifəsini öz üzərinə götürmüş, Ağbaba süvari alayı ermənilərə qarşı mücadələ edəcək bir gücə sahib olmuşdu.
1919-cu il yanvarın 17–18-də 131 nümayəndənin iştirak erdiyi 3-cü Qars konqresi hökumətin adını dəyişdirərək Cənubi-Qərbi Qafqaz HökumətiMüvakkata-i Milliyyəsi adlandırmış, onun Anayasasını (Konstitusiya) qəbul etmişdi. Cənubi-Qərbi Qafqaz Hökuməti1919-cu il yanvarın 27-də Azərbaycan hökumətinə müraciət etmiş, ondan zabitlər, məmurlar və pul istəmişdi.
F. Ərdoğan xatirələrində yazır ki, ermənilərin alayları və topları ilə türk köyləri üzərinə yürütdüklərini görən Qocaoğlu Məhəmməd bəy, Doktor Əsəd bəy, və Hacı Abbas oğlu Kərbəlayi Məhəmməd bəy Axılkələyə gələrək, Borçalı yolu ilə Bakıya getdilər. Yardım üçün əsgəri qüvvət istədilər. Azərbaycan hökuməti bir tümən əsgəri qüvvətini Gürcüstan ərazisindən keçmələri tələb etdikdə, gürcülər müsaidə etmədilər. Bərabərlərində Bakıdan, albay (polkovnik) İsmayıl bəy Yadigarov, Yusif Kənan bəy və İsmayıl bəy Nəzərəliyevlə birlikdə xeyli Azərbaycanlı götürərək Ağbabaya gəldilər, oradan da Çıldırana keçdilər》.
Bu arada, yəni 1919-cu il martın 25-də Cənubi-Qərbi Qafqaz hökuməti öz müstəqilliyini elan edir və özünü Cənubi-Qərbi Qafqaz Türk Cümhuriyyəti adlandırır. Aprelin 12-də ingilislər erməni daşnak hökumətinin arzusunu yerinə yetirərək Cənubi-Qərbi Qafqaz Türk Cümhuriyyətinin parlament binasını mühasirəyə alaraq 30 nəfər parlament üzvünü və hökumət nümayəndəsini həbs etmiş, baş nazir İbrahim bəy Cahangirov başda olmaqla 11 nəfəri Malta adasına girov göndərmişdilər. Bundan sonra CQQDR-in12 bölgəsində milli şuralar yerli hökumətlər şəklində müstəqil fəaliyyət göstərirlər. Ağbaba Şurası da Hacı Abbas oğlu Kərbəlayi Məhəmməd ağanın sədrliyi ilə öz işini davam etdirir.
İngilislərin CQQDR-i süquta yetirməsindən dərhal sonra Ermənistan ordusunun 1-ci və 4-cü piyada polkları general Osipyanın komandanlığı altında, daşnak hökumətinin Qars valisi təyin etdiyi Korqanovla birlikdə respublikanın sərhədlərinə daxil olurlar. Aprelin 30-da daşnak hökuməti Qarsda öz fəaliyyətinə başlayır və bölgələrdə qəza təşkilatlarını qurmaq üçün öz nümayəndələrini yerlərə göndərir. F. Ərdoğan xatirələrində yazır: Çıldırda doktor Əsəd bəy, Ağbabada Hacı Abbas oğlu Kərbəlayi Məhəmməd bəy əllərindəki qüvvətlərini gecə gündüz çalışıb yerləşdirdikdən sonra bura ermənilərin girməsinə mane oldular. Ermənilər də buralarda qəza təşkilatlarını qurmaq üçün alay komandanı Marzmanovun idarəsində iki top, səkkiz ağır makinalı tüfənglə (pulemyot) bu qüvvətlər üzərinə hücuma başladı. Marzmanov 50 ölü və bir ağır makinalı tüfəng buraxaraq çəkilməyə məcbur oldu.
Daha sonra F. Ərdoğan yazır ki, Azərbaycan təşkilatları erməniləri elə sıxışdırmışdılar ki, onlar "Böyük Ermənistan" xülyasından əl çəkib, kiçik qəzalarla barışıq əldə etmək məcburiyyətində qalmışdılar. Ağbaba və Çıldırda 8 maddəlik müqaviləni Hacı Abbas oğlu Kərbəlayi Məhəmməd və Qocaoğlu Məhəmməd bəy imzalamışdılar. Müqavilənin şərtləri belə idi:
- Arpaçay-Çıldır və Ağbaba qəzalarına ermənilər məmur göndərməyəcəklər.
- Bu qəzaların xalqından əsgər istəməyəcəklər.
- Tacirlər tür parası ilə sərbəstcə alış-veriş yapacaqlar.
- Bu qəzaların xalqı Gümrüdən istədikləri əşyaları ala biləcəklər.
- Ermənilər bu müqaviləyə əməl edilməsi üçün girov alacaqlar.
- Bu girovlar Hacı Abbas oğlu Mahmud, Əhməd oğlu Murtaza və İsgəndər olacaqlar.
- Bunun müqabilində üç erməni taciri-Bağdasarov, Arslanov və Ağasi girov olaraq türklərə veriləcək.
- Bu müqaviləyə hər iki tərəf riayət edəcəkdir.
Tanınmış şəxsləri
- Kamran Musayev (Kamran Kazım oğlu Musayev) — Mərkəzi Klinik Xəstəxananın baş həkimi(2009 — bu günədək), Azərbaycan Ürək və Damar Cərrahiyyəsi Cəmiyyətinin sədri(2004 — bu günədək).
- Əli Ömərov (Əli Ömər oğlu Ömərov) — Azərbaycan Respublikasının Baş Prokuroru (1993–1994).
- Qərib Məmmədov — Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü (2007), biologiya üzrə elmlər doktoru (1991), professor, Beynəlxalq Elmlər Akademiyasının və Rusiya Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü (2002), Dövlət Torpaq və Xəritəçəkmə Komitəsinin sabiq sədri. AMEA-nın Aqrar məsələlər üzrə müşaviri (2016), BDU-nun Torpaqşünaslıq kafedrasının müdiridir (2004).
- Buludxan Xəlilov — publisist, dilşünas, 2001-ci ildən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, filologiya elmləri doktoru (1999).
- Pərviz Abdullayev – dosent, Milli Aviasiya Akademiyası, "Uçuş aparatları və aviasiya mühərrikləri" kafedrasının müdiri.
- Nazim Mustafa – Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin Prezident Kitabxanasının şövə müdiri, tarix üzrə fəlsəfə doktoru, Dövlət Mükafatı laureatı
- Mehdi Abbasov – Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı, Qarabağ müharibəsi zamanı şəhidlik zirvəsini fəth etmiş fateh.
- Səxavət Məhərrəmov — Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı, Qarabağ müharibəsi zamanı şəhidlik zirvəsini fəth etmiş fateh.
- — Azərbaycanın azadlığı uğrunda Qarabağ müharibəsi zamanı şəhidlik zirvəsini fəth etmiş fateh.
- — şair, publisist, folklorşünas. 1999-cu ildən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, 1995-ci ildən Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvüdür.
- — 20 Yanvar şəhidi.
- Aslan Bayramov — Filologiya eimləri doktoru. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin və Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü Sumqayıt Dövlət Universitetinin dekanı
- — Bakı Dövlət Universitetinin "Erməni araşdırmaları mərkəzi"nin direktoru.
- Məhərrəm Seyidov — Qarabağ müharibəsi zamanı şəhidlik zirvəsini fəth etmiş fateh.
- Şahmar Əhmədov — Azərbaycanlı hüquqşünas, uzun illər Ermənistan SSR-in Azərbaycanlılar kompakt yaşayan Amasya rayonunda (1957–1972-ci illərdə) hakim işləmişdir.
- Nəriman Rəsulov -Texniki elmlər doktoru, professor.Azərbaycan Texniki Universitetində kafedra müdirü işləyir.
- Nazim Şəmilov- kimya elmləri doktoru, professor. BDU-da dekan vəzifəsində işləyir.
- Şəmsi Qoca- şair-publisist, AYB-nin üzvü. Bakı şəhərindəki 126 nömrəli tam orta məktəbin direktoru vəzifəsində işləyir.
- — Amasiya Orta Məktəbinin tarix müəllimi vəzifəsində işləmişdir.
Ədəbiyyat
- Əziz Ələkbərli, "Qədim türk-oğuz yurdu "Ermənistan"", Bakı, "Sabah", 1994.
- İbrahim Bayramov, "Qərbi Azərbaycanın türk mənşəli toponimləri", Bakı, "Elm", 2002.
- Həbib Rəhimoğlu. "Silinməz adlar, sağalmaz yaralar", Bakı, "Azərnəşr", 1997.
- B. Ə. Budaqov, Q. Ə. Qeybullayev. "Ermənistanda Azərbaycan mənşəli toponimlərin izahlı lüğəti". Bakı, "Oğuz eli", 1998.
- Ermənistan azərbaycanlılarının tarixi coğrafiyası, Bakı, "Gənclik", 1995.
- Aslan Bayramov-"Qədim Oguz ellərinin-Agbaba Şorəyel və Pəmbək bolgələrinin yer-yurd adları" Bakı 1996
- Aslan Bayramov-"Kitabi-Dədə Qorqud vəQafqaz"Bakı 2003
- Aslan Bayramov"Oguz elindən Ozan dilindən" Bakı 2001
- Müəlliflər: Aslan Bayramov və Arzu Bayramova; Elmi redaktor: prof. Cəfər Cəfərov. Bakı: "AM965", 2014, 280 səhifə.
Xarici keçidlər
- "Qərbi Azərbaycan, Ağbaba mahalı, Amasiya rayonu, Göllü kəndi". www.youtube.com. İstifadə tarixi: 16 noy 2023.
- "Ağbaba mahalı necə parça-parça edildi?". www.youtube.com. İstifadə tarixi: 16 noy 2023.
- "Göllü kəndi, Ağbaba mahalı. Amasiya, Qərbi Azərbaycan". www.youtube.com. İstifadə tarixi: 16 noy 2023.
İstinadlar
- "Ağbaba mahalı". goyce.az. 2023-07-01 tarixində .
- Gürcüstanda Azerbaycan Menşeli Toponimlərin Izahlı Luğeti — B. Budaqov — Q.eybullayev
- "Arxivlənmiş surət". 2020-07-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-12-05.
- "Ağbaba mahalı". goyce.az. 2023-11-16 tarixində . İstifadə tarixi: 16 noy 2023.
- "Torpaqşünaslıq kafedrası". 2016-03-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-03-30.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Agbaba Agbaba nahiyesi XIV esr 1930 esr XIX esrlerde inzibati nahiye Serqi Anadolunun bolgelerinden biri Adi Agbaba dag ndandir Tarixi Azerbaycan erazileriAgbaba nahiyesiUmumi melumatlarBolge Agbaba mahali Ermenistan erazisinde mahal Tarixi1593 cu ilde Osmanli Imperiyasinin Tiflis eyaletinin nahiyesi Agbaba mahali tarixen Serqi Anadoluya aid olub Bu torpaqlar Qars vilayetinin terkib hissesi kimi 1877 1878 ci illerde Car Rusiyasi terefinden isgal edilerek Tiflis quberniyasinin Qars qezasinin Agbaba nahiyyesi seklinde Rusiyanin terkibine qatilib SSRI dovrunde 1930 cu ile qeder Agbaba nahiyyesi adlanmis Ermenistan SSR rayonlasdirilan zaman burada Amasiya inzibati rayonu yaradilmisdir Agbaba mahalinin bir hissesi de Qizil Qoc rayonu erazisine dusur 1920 ci ilde SSRI Turkiye serhedleri deqiqlesdirilerken Agbaba mahalinin Kohne Ibis ve Bezirkan kendleri Turkiye erazisinde qalmisdir Mahal Qaraxac silsilesi Bazum Sirek ve Qizil Qoc dag silsileleri ile ehatelenmisdir 1914 1918 ci illerde Qars vilayetinde ermenilerin toretdikleri qirginlarin en qaynar bolgesinden olan Agbaba nahiyesinin ekser ve Soreyel nahiyesinin bir hissesi 1921 ci il Qars muqavilesine esasen Ermenistan erazisine qatilmisdir 1930 cu illerde Zengibasarin Qemerli Dereleyezin Agbabanin ve diger bolgelerin elli minden artiq turk ehalisi ailelikle Qazaxistan collerine surgun edilmisdiler Sert iqlim ve berbad menzil seraitine uygunlasa bilmeyen ehalinin xeyli hissesi telef olmusdu Amasiya rayonu dede babadan iki mahaldan Agbaba ve Soreyelden ibaret olmusdur Agbaba mahalinin 1988 ci ilin sonuna Qoncali Ibis Duzkend Caybasar Tepekend Tepekoy Surabad Sultanabad Gollu Yeniyol Qaranamaz Baliqli Xancalli Oksuz Gulluce Ellerkend Elleryogun Quzukend Qarabulaq Civinli kendleri vardir Soreyelin azerbaycanli kendleri ise Oxcoglu Gullubulaq Caxmaq Magaracix Ezizbeyov Qaracantey Daskorpu olmusdur 1937 ci ilin payizinda Ermenistanda guclenen repressiyalarin dalgasinin fonunda azerbaycanlilar daha agir zerbe almis oldular Xalq dusmenlerini trotskici buxarinci casuslari ifsa etmek meqsedile A Mikoyan N Yejov ve L Beriya Ermenistana gelmisdiler Mikoyanin rejsissorlugu ile kecirilen temizlenme prossesinde Moskvaya bele melumat vermisdiler ki Ermenistanda Araz ve yuxari Arpacay boylarinda yasayan azerbaycanlilar guya ellikle Turkiyeye kecmek fikrindedirler Ona gore de hemin ilin payizinda ve 1938 ci ilin yazinda Zengibasar Qemerli Ecmiedzin Agbaba rayonlarinin Turkiye ile hemserhed kendlerinde yasayan on minlerle azerbaycanlilar kutlevi suretde repressiyaya meruz qaldilar Minlerle aile surgun edildi Umumiyyetle Ermenistanda 30 cu illerde 50 minden artiq azerbaycanlilar repressiyaya meruz qalmisdilar Bu aksiya icra edilen zaman hec bir muqavimete rast gelmeyen Ermenistan rehberleri 40 ci illerin sonu 50 ci illerin evvellerinde daha bir aksiyanin azerbaycanlilarin deportasiyasi aksiyasinin heyata kecirilmesine nail oldular 1988 ci ile kimi azerbaycan turklerinin yasadiqlari ve hemin il terk etmeye mecbur olduqlari yasayis yerleri Oxcuoglu Gullubulaq Caxmaq Magaraciq Qaracanta Daskorpu Ibis Ilanli Duzkend Gollu Qarabulaq Ellerkend Gulluce Baliqli1918 1920 ci iller qirginlariIndiki Ermenistanin Turkiye ile Yuxari Arpacay serhedi boyunda yerlesen Agbaba bolgesi 1877 1878 ci iller rus turk muharibesinden sonra herb tezminati evezine Uc Sancagin Qars Erdahan Batum terkibinde Rusiyaya birlesdirilmisdi Agbaba nahiyesi Qars vilayetinin herbi inzibati erazi bolgusu daxilinde Qafqaz Canisinliyine tabe edilmisdir XX esrin evvelinde Agbaba nahiyesinde 39 kend olmusdur ki bunlardan da cemisi 2 kendde Qaramemmed ve Bezirganda qaxdagan kockun ermeniler yasamislar 1915 1916 ci illerde Turkiyenin icerilerinden kocub gelen qaxdagan ermeniler Dasnaqsutyun partiyasinin proqramina uygun olaraq Agbabanin Gumruye yaxin aran kendlerine hucumlar edib onlari Turkiyenin icerilerine dogru qacqin dusmeye mecbur etmisdileri Macal tapib qaca bilmeyen kimsesiz qocalari xesteleri ve usaqlari quyulara atib agzini baslamis yaxud saman damina doldurub ustlerine neft tokerek yandirmisdilar 1917 ci ilde Rusiyada noyabr cevrilisinden sonra ruslarin Serqi Anadolu cebhesinde buraxib getdikleri cebhexanalari ele keciren ermeniler Qars vilayetinin her yerinde oldugu kimi Agbabada da dinc ehaliye hucumlar edib qirginlar toretmisdiler Bu qirginlar 1918 ci ilin martinda turk qosunlarinin Erzurumu azad etmesinden sonra daha da siddetlenmis turk ordusunun onunden geri cekilen ermeni konullu birlikleri Turk kendlerini yandirib ehalisini qetle yetirmisdiler Qirginlar Turk qosunlarin in Gumrunu azad etmesinedek davam etmisdi Diviziya generali tumgeneral Ehmed Hulki Saral 1919 cu ilde Istanbulda derc edilen lt Ermeni meselesi gt kitabinda yazir 1918 ci il mayin 1 de yuze qeder ermeni atlisi Sistepe ve Duzkend cevresinde altmis usaq qadin ve kisini qirmislar 1918 ci il martin 3 de imzalanan Brest Litovsk muqavilesine esasen Uc Sancaqda plebist rey sorgusu kecirmek qerara alinir ve iyunun 12 de kecirilen plebistin neticelerine gore bolgelerin ehalisi o cumleden de Agbaba nahiyesinin ehalisi yeniden Turkiyeye birlesmek arzusunu ifade edirdiler Sesvermenin neticelerini Istanbula teqdim etmek ucun numayende heyeti gonderilir Agbabani Haci Abbas oglu Kerbelayi Mehemmed aga temsil edir Heyet avqustun 15 de 6 ci Sultan Vahideddin terefinden hormetle qebul edilir Bundan sonra butovlukde Qars vilayetinde oldugu kimi Agbabanin qacqin ehalisi de oz yerlerine qayidir Turkiyenin birinci dunya muharibesinde meglubiyyeti neticesinde baglanan Mudros sazisinin 30 oktyabr 1918 ci il sertlerine esasen Serqi Anadoluda turk qosunlari 1914 cu il serhedlerine geri cekilmeli olur bolgeye ingilis qosunlari nezaret edir lakin Sovet Rusiyasinin 29 dekabr 1917 ci il tarixli Turkiye Ermenistani haqqinda dekretine esasen ermeniler hemin erazilere sahib cixmaq isteyirdiler Bunun qarsisini almaq ucun 1918 ci il noyabrin 5 de Qars Islam Surasi sedri Borcalidan Kepenekci Emin aga teskil edilir Noyabrin 15 de 1 ci Qars konqresi kecirilir Konqresde Gumru ve Agbabani Qizildas kendinden vekil Xelilbeyoglu Topal Eli bey temsil edir Konqresde Fexreddin Erdoganin basciligi ile Muveqqeti heyet secilir Agbabanin Qaracanta kendinden Ehmed bey Haciyev heyetin terkibine daxil olur Konqres geri cekilen turk ordusundan silah elde etmek ve Uc Sancaq cevresinde Qars Islam Surasinin sobelerini acmagi qerara alir Noyabrin 30 da kecirilen 2 ci Qars konqresine qeder Agbaba Milli Sirasi teskil edilir Agbabanin Kohne Ibis kendinden olan Haci Abbas oglu Kerbelayi Mehemmed aga Suranin sedri ve konqrese numayende secilir Suranin terkibi 7 neferden Haci Abbas oglu Kerbelayi Mehemmed aga qardaslari Mahmud ve Esed agalar Babas aga Bayramoglu Hasim Agbaba Xelil Veli oglu Budaqov mibisli Hamza agadan ibaret idiler Uc gun davam eden 2 ci Qars konqresinde Batumdan Naxcivanadek erazileri birlesdiren Qars Milli Islam Surasi hokumeti qurulur Hokumetin reisi eslen gumrulu Ibrahim bey Cahangirov secilir Parlament funksiyasini icra eden 12 neferlik Merkez Mumessilleri heyetinin terkibine Agbabadan Haci Abbas oglu Kerbelayi Mehemmed aga ve Ehmed bey Haciyev daxil olurlar Agbaba Surasi bolge ehalisini ermeni hucumlarindan qorumaq ucun yerli seferberlik kecirir ve Agbaba suvari alayini teskil edir Bele qayda qoyulubmus ki esger vere bilmeyen aileler bir tufengin pulunu ve bir at yaxud bir inek vermeli idiler Bu qaydada emel etmeyenler ciddi cezalandirilmislar Geri cekilen turk ordusunun zabiti yuzbasi Xursud bey Agbabada qalib konullu destelerin telimi vezifesini oz uzerine goturmus Agbaba suvari alayi ermenilere qarsi mucadele edecek bir guce sahib olmusdu 1919 cu il yanvarin 17 18 de 131 numayendenin istirak erdiyi 3 cu Qars konqresi hokumetin adini deyisdirerek Cenubi Qerbi Qafqaz HokumetiMuvakkata i Milliyyesi adlandirmis onun Anayasasini Konstitusiya qebul etmisdi Cenubi Qerbi Qafqaz Hokumeti1919 cu il yanvarin 27 de Azerbaycan hokumetine muraciet etmis ondan zabitler memurlar ve pul istemisdi F Erdogan xatirelerinde yazir ki ermenilerin alaylari ve toplari ile turk koyleri uzerine yurutduklerini goren Qocaoglu Mehemmed bey Doktor Esed bey ve Haci Abbas oglu Kerbelayi Mehemmed bey Axilkeleye gelerek Borcali yolu ile Bakiya getdiler Yardim ucun esgeri quvvet istediler Azerbaycan hokumeti bir tumen esgeri quvvetini Gurcustan erazisinden kecmeleri teleb etdikde gurculer musaide etmediler Beraberlerinde Bakidan albay polkovnik Ismayil bey Yadigarov Yusif Kenan bey ve Ismayil bey Nezereliyevle birlikde xeyli Azerbaycanli goturerek Agbabaya geldiler oradan da Cildirana kecdiler Bu arada yeni 1919 cu il martin 25 de Cenubi Qerbi Qafqaz hokumeti oz musteqilliyini elan edir ve ozunu Cenubi Qerbi Qafqaz Turk Cumhuriyyeti adlandirir Aprelin 12 de ingilisler ermeni dasnak hokumetinin arzusunu yerine yetirerek Cenubi Qerbi Qafqaz Turk Cumhuriyyetinin parlament binasini muhasireye alaraq 30 nefer parlament uzvunu ve hokumet numayendesini hebs etmis bas nazir Ibrahim bey Cahangirov basda olmaqla 11 neferi Malta adasina girov gondermisdiler Bundan sonra CQQDR in12 bolgesinde milli suralar yerli hokumetler seklinde musteqil fealiyyet gosterirler Agbaba Surasi da Haci Abbas oglu Kerbelayi Mehemmed aganin sedrliyi ile oz isini davam etdirir Ingilislerin CQQDR i suquta yetirmesinden derhal sonra Ermenistan ordusunun 1 ci ve 4 cu piyada polklari general Osipyanin komandanligi altinda dasnak hokumetinin Qars valisi teyin etdiyi Korqanovla birlikde respublikanin serhedlerine daxil olurlar Aprelin 30 da dasnak hokumeti Qarsda oz fealiyyetine baslayir ve bolgelerde qeza teskilatlarini qurmaq ucun oz numayendelerini yerlere gonderir F Erdogan xatirelerinde yazir Cildirda doktor Esed bey Agbabada Haci Abbas oglu Kerbelayi Mehemmed bey ellerindeki quvvetlerini gece gunduz calisib yerlesdirdikden sonra bura ermenilerin girmesine mane oldular Ermeniler de buralarda qeza teskilatlarini qurmaq ucun alay komandani Marzmanovun idaresinde iki top sekkiz agir makinali tufengle pulemyot bu quvvetler uzerine hucuma basladi Marzmanov 50 olu ve bir agir makinali tufeng buraxaraq cekilmeye mecbur oldu Daha sonra F Erdogan yazir ki Azerbaycan teskilatlari ermenileri ele sixisdirmisdilar ki onlar Boyuk Ermenistan xulyasindan el cekib kicik qezalarla barisiq elde etmek mecburiyyetinde qalmisdilar Agbaba ve Cildirda 8 maddelik muqavileni Haci Abbas oglu Kerbelayi Mehemmed ve Qocaoglu Mehemmed bey imzalamisdilar Muqavilenin sertleri bele idi Arpacay Cildir ve Agbaba qezalarina ermeniler memur gondermeyecekler Bu qezalarin xalqindan esger istemeyecekler Tacirler tur parasi ile serbestce alis veris yapacaqlar Bu qezalarin xalqi Gumruden istedikleri esyalari ala bilecekler Ermeniler bu muqavileye emel edilmesi ucun girov alacaqlar Bu girovlar Haci Abbas oglu Mahmud Ehmed oglu Murtaza ve Isgender olacaqlar Bunun muqabilinde uc ermeni taciri Bagdasarov Arslanov ve Agasi girov olaraq turklere verilecek Bu muqavileye her iki teref riayet edecekdir Taninmis sexsleriKamran Musayev Kamran Kazim oglu Musayev Merkezi Klinik Xestexananin bas hekimi 2009 bu gunedek Azerbaycan Urek ve Damar Cerrahiyyesi Cemiyyetinin sedri 2004 bu gunedek Eli Omerov Eli Omer oglu Omerov Azerbaycan Respublikasinin Bas Prokuroru 1993 1994 Qerib Memmedov Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasinin heqiqi uzvu 2007 biologiya uzre elmler doktoru 1991 professor Beynelxalq Elmler Akademiyasinin ve Rusiya Elmler Akademiyasinin heqiqi uzvu 2002 Dovlet Torpaq ve Xeritecekme Komitesinin sabiq sedri AMEA nin Aqrar meseleler uzre musaviri 2016 BDU nun Torpaqsunasliq kafedrasinin mudiridir 2004 Buludxan Xelilov publisist dilsunas 2001 ci ilden Azerbaycan Yazicilar Birliyinin uzvu filologiya elmleri doktoru 1999 Perviz Abdullayev dosent Milli Aviasiya Akademiyasi Ucus aparatlari ve aviasiya muherrikleri kafedrasinin mudiri Nazim Mustafa Azerbaycan Respublikasi Prezidentinin Isler Idaresinin Prezident Kitabxanasinin sove mudiri tarix uzre felsefe doktoru Dovlet Mukafati laureati Mehdi Abbasov Azerbaycanin Milli Qehremani Qarabag muharibesi zamani sehidlik zirvesini feth etmis fateh Sexavet Meherremov Azerbaycanin Milli Qehremani Qarabag muharibesi zamani sehidlik zirvesini feth etmis fateh Azerbaycanin azadligi ugrunda Qarabag muharibesi zamani sehidlik zirvesini feth etmis fateh sair publisist folklorsunas 1999 cu ilden Azerbaycan Yazicilar Birliyinin uzvu 1995 ci ilden Azerbaycan Jurnalistler Birliyinin uzvudur 20 Yanvar sehidi Aslan Bayramov Filologiya eimleri doktoru Azerbaycan Yazicilar Birliyinin ve Azerbaycan Jurnalistler Birliyinin uzvu Sumqayit Dovlet Universitetinin dekani Baki Dovlet Universitetinin Ermeni arasdirmalari merkezi nin direktoru Meherrem Seyidov Qarabag muharibesi zamani sehidlik zirvesini feth etmis fateh Sahmar Ehmedov Azerbaycanli huquqsunas uzun iller Ermenistan SSR in Azerbaycanlilar kompakt yasayan Amasya rayonunda 1957 1972 ci illerde hakim islemisdir Neriman Resulov Texniki elmler doktoru professor Azerbaycan Texniki Universitetinde kafedra mudiru isleyir Nazim Semilov kimya elmleri doktoru professor BDU da dekan vezifesinde isleyir Semsi Qoca sair publisist AYB nin uzvu Baki seherindeki 126 nomreli tam orta mektebin direktoru vezifesinde isleyir Amasiya Orta Mektebinin tarix muellimi vezifesinde islemisdir EdebiyyatEziz Elekberli Qedim turk oguz yurdu Ermenistan Baki Sabah 1994 Ibrahim Bayramov Qerbi Azerbaycanin turk menseli toponimleri Baki Elm 2002 Hebib Rehimoglu Silinmez adlar sagalmaz yaralar Baki Azernesr 1997 B E Budaqov Q E Qeybullayev Ermenistanda Azerbaycan menseli toponimlerin izahli lugeti Baki Oguz eli 1998 Ermenistan azerbaycanlilarinin tarixi cografiyasi Baki Genclik 1995 Aslan Bayramov Qedim Oguz ellerinin Agbaba Soreyel ve Pembek bolgelerinin yer yurd adlari Baki 1996 Aslan Bayramov Kitabi Dede Qorqud veQafqaz Baki 2003 Aslan Bayramov Oguz elinden Ozan dilinden Baki 2001 Muellifler Aslan Bayramov ve Arzu Bayramova Elmi redaktor prof Cefer Ceferov Baki AM965 2014 280 sehife Xarici kecidler Qerbi Azerbaycan Agbaba mahali Amasiya rayonu Gollu kendi www youtube com Istifade tarixi 16 noy 2023 Agbaba mahali nece parca parca edildi www youtube com Istifade tarixi 16 noy 2023 Gollu kendi Agbaba mahali Amasiya Qerbi Azerbaycan www youtube com Istifade tarixi 16 noy 2023 Istinadlar Agbaba mahali goyce az 2023 07 01 tarixinde Gurcustanda Azerbaycan Menseli Toponimlerin Izahli Lugeti B Budaqov Q eybullayev Arxivlenmis suret 2020 07 06 tarixinde Istifade tarixi 2020 12 05 Agbaba mahali goyce az 2023 11 16 tarixinde Istifade tarixi 16 noy 2023 Torpaqsunasliq kafedrasi 2016 03 06 tarixinde Istifade tarixi 2017 03 30