Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Torpaqşünaslıq – torpaqlar, onların əmələ gəlməsi (genezisi), quruluşu, tərkibi və xassələri; torpaqların coğrafi yayılmasının qanunauyğunluqları; torpağın əsas xassəsi olan münbitliyinin formalaşması və inkişafını müəyyən edən ətraf mühitlə qarşılıqlı əlaqəsi; torpaqdan kənd təsərrüfatında və iqtisadiyyatın digər sahələrində səmərəli istifadənin yolları və torpaq örtüyünün kənd təsərrüfatında istifadəsi şəraitində dəyişkənliyi haqqında elmdir.
Tarixi
Torpaqşünaslıq elmi təlim kimi XIX əsrin sonlarında tanınmış rus alimləri Vasili Dokuçayev və əməyi nəticəsində formalaşmışdır. Azərbaycanda isə H.Ə.Əliyev, V.R.Volobuyev, M.E.Salayev, K.A.Ələkbərov, M.P.Abduyev, Ş.G.Həsənov, R.H.Məmmədov və başqalarının bu elmin inkişafında əməyi danılmazdır.
Torpaqşünaslıq bir çox məsələləri əhatə edən təbii-elmi təlimdir. Torpaqşünaslığın təmasda olduğu və metodlarından geniş istifadə etdiyi fundamental elmlərə fizika, kimya, riyaziyyat, daim nəzəri mübadilə halında olduğu elmlərə isə təbiət, kənd təsərrüfatı və iqtisadi elmləri aiddir. Sonunculara geoloji-coğrafi tsiklə (mineralogiya və petroqrafiya ilə birgə geologiya, hidrogeologiya, fiziki coğrafiya, geobotanika, biogeosenologiya), aqrobioloji tsiklə (biologiya, mikrobiologiya, biokimya, aqrokimya, bitki fiziologiyası, bitkiçilik, əkinçilik, , meşəçilik) və nəhayət aqrar – iqtisadi tsiklə (siyasi-iqtisad, kənd təsərrüfatı iqtisadiyyatı, yerquruluşu və s.) daxil olan elmlər aid edilir.
Torpaqşünaslığın bölmələri
Torpaqşünaslığın ən çox əhəmiyyət kəsb edən bölmələri aşağıdakılardır: torpağın formalaşması və inkişafı (genezisi) haqqında təlim; torpaq örtüyünün ətraf mühitlə (torpaq coğrafiyası) qarşılıqlı əlaqədə olan bütöv məkan törəməsi olması haqqında təlim; torpaq və torpaq örtüyünün münbitliyi və onun aqrotexniki və meliorativ metodlarla tənzim edilməsinin prinsipləri haqqında təlim.
Torpaqşünaslığın tərkibində adı çəkilən əsas bölmələrlə yanaşı, onun torpaq kütləsinin xassələri əsasında fundamental bölmələri (torpaq fizikası, torpaq kimyası, torpaq biologiyası) və torpaq və torpaq örtüyündən istifadənin tətbiqi bölmələri (aqronomik torpaqşünaslıq, meşə torpaqşünaslığı və s.) də mövcuddur. Bu tətbiqi bölmələr torpaqşünaslığın ümumi nəzəriyyəsinin inkişafına böyük təsir göstərir, belə ki, ilkin materialların geniş mənbəyi və nəzəri konsepsiyaların yoxlanmasının bazasını təşkil edir.
Torpaqların təsnifatı xüsusi bölmə təşkil edir. O, bütün bölmələrin materiallarından istifadə edilməklə qurulur. Torpaqların təsnifatı torpaqların kartoqrafiyası, torpaqların münbitliyinin səciyyəsi və kompleks qiymətləndirilməsi, ölkənin vahid torpaq kadastrının hazırlanmasından və riyazi analizindən ötrü torpaq məlumatlarının toplanması üçün vahid taksonomik sistem təşkil edir. Bir halda ki, torpaq və torpaq örtüyünün başqa elmlər və cəmiyyət həyatının müxtəlif tərəfləri ilə qarşılıqlı əlaqəsi çox müxtəlifdir, torpaqların vahid (baza) təsnifatı ilə yanaşı torpaqların sahə və regional təsnifatı və qruplaşdırılması da zəruridir.
Torpaqşünaslığın tədqiqat metodları
Torpaqların formalaşması və inkişafını, onun tərkib və xassələrini öyrənməkdən ötrü torpaqşünaslıq elmi geniş tədqiqat metodları sisteminə malikdir. Torpaqşünaslıq bu zaman kimya, fizika və başqa elmlərin nailiyyətlərindən də geniş istifadə edir.
Torpaqşünaslıqda tədqiqat metodları aşağıdakılardan ibarətdir:
- Müqayisəli – coğrafi metod. Bu metodun əsasında torpaqların torpaqəmələgətirən amillərlə əlaqədə
öyrənilməsi, yəni bir tərəfdən torpaqlarla, onların xassə və tərkibləri, digər tərəfdən torpaqlarla cəm halda torpaqəmələgətirən amillər arasında korelyativ əlaqənin aşkarlanması durur. Bu metod torpaqların kartoqrafiyasında daha geniş istifadə olunur.
- Müqayisəli – analitik metod. Bu metod kimyəvi, fiziki-kimyəvi, fiziki və başqa analiz metodları
sistemlərinin tətbiqi ilə torpaq nümunələrinin tərkib və xassələri haqqında mühakimə yeritməyə imkan verir.
- Stasionar metod. Bu metod çöl şəraitində torpaq prosesləri və rejimlərinin öyrənilməsinə xidmət edir.
- Modelləşdirmə metodu. Bu metod torpaqda baş verən proses və rejimləri modelləşdirməyə imkan verir. Bu metod əsasında ayrı-ayrı torpaqların torpaq-ekoloji göstəriciləri əsasında onların ekoloji modelləri qurulur.
- Relyefin plastikası metodu. Bu metod əsasında böyük və orta miqyaslı (1:100000, 1:50000) topoqrafik əsasda torpaqların ekoloji qiymət xəritələri tərtib edilir. Bu zaman xüsusi texnologiya əsasında topoqrafik xəritədən relyefin plastikası çıxarılaraq, bu yeni əsas üzərində torpaq konturları yerləşdirilir.
- Müqayisəli qiymətləndirmə (bonitirovka) metodları. Bu metod torpaqşünaslıqda xüsusi elmi-praktiki
istiqamət olan torpaqların bonitirovkası zamanı istifadə olunur. Bu metod əsasında torpaqların daxili diaqnostik göstəriciləri (humus, azot, fosfor, kalium, udulmuş əsasların cəmi və s.) əsasında onların müqayisəli qiymətləri – bonitet balları tapılır.
Mənbə
- Qərib Məmmədov. Torpaqşünaslıq və torpaq coğrafiyasının əsasları. Bakı, "Elm", 2007. 660 s.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Torpaqsunasliq torpaqlar onlarin emele gelmesi genezisi qurulusu terkibi ve xasseleri torpaqlarin cografi yayilmasinin qanunauygunluqlari torpagin esas xassesi olan munbitliyinin formalasmasi ve inkisafini mueyyen eden etraf muhitle qarsiliqli elaqesi torpaqdan kend teserrufatinda ve iqtisadiyyatin diger sahelerinde semereli istifadenin yollari ve torpaq ortuyunun kend teserrufatinda istifadesi seraitinde deyiskenliyi haqqinda elmdir TarixiVasili Vasilyevic DokucayevPavel Andreyevic Kosticev Torpaqsunasliq elmi telim kimi XIX esrin sonlarinda taninmis rus alimleri Vasili Dokucayev ve emeyi neticesinde formalasmisdir Azerbaycanda ise H E Eliyev V R Volobuyev M E Salayev K A Elekberov M P Abduyev S G Hesenov R H Memmedov ve basqalarinin bu elmin inkisafinda emeyi danilmazdir Torpaqsunasliq bir cox meseleleri ehate eden tebii elmi telimdir Torpaqsunasligin temasda oldugu ve metodlarindan genis istifade etdiyi fundamental elmlere fizika kimya riyaziyyat daim nezeri mubadile halinda oldugu elmlere ise tebiet kend teserrufati ve iqtisadi elmleri aiddir Sonunculara geoloji cografi tsikle mineralogiya ve petroqrafiya ile birge geologiya hidrogeologiya fiziki cografiya geobotanika biogeosenologiya aqrobioloji tsikle biologiya mikrobiologiya biokimya aqrokimya bitki fiziologiyasi bitkicilik ekincilik mesecilik ve nehayet aqrar iqtisadi tsikle siyasi iqtisad kend teserrufati iqtisadiyyati yerqurulusu ve s daxil olan elmler aid edilir Torpaqsunasligin bolmeleriTorpaqsunasligin en cox ehemiyyet kesb eden bolmeleri asagidakilardir torpagin formalasmasi ve inkisafi genezisi haqqinda telim torpaq ortuyunun etraf muhitle torpaq cografiyasi qarsiliqli elaqede olan butov mekan toremesi olmasi haqqinda telim torpaq ve torpaq ortuyunun munbitliyi ve onun aqrotexniki ve meliorativ metodlarla tenzim edilmesinin prinsipleri haqqinda telim Torpaqsunasligin terkibinde adi cekilen esas bolmelerle yanasi onun torpaq kutlesinin xasseleri esasinda fundamental bolmeleri torpaq fizikasi torpaq kimyasi torpaq biologiyasi ve torpaq ve torpaq ortuyunden istifadenin tetbiqi bolmeleri aqronomik torpaqsunasliq mese torpaqsunasligi ve s de movcuddur Bu tetbiqi bolmeler torpaqsunasligin umumi nezeriyyesinin inkisafina boyuk tesir gosterir bele ki ilkin materiallarin genis menbeyi ve nezeri konsepsiyalarin yoxlanmasinin bazasini teskil edir Torpaqlarin tesnifati xususi bolme teskil edir O butun bolmelerin materiallarindan istifade edilmekle qurulur Torpaqlarin tesnifati torpaqlarin kartoqrafiyasi torpaqlarin munbitliyinin seciyyesi ve kompleks qiymetlendirilmesi olkenin vahid torpaq kadastrinin hazirlanmasindan ve riyazi analizinden otru torpaq melumatlarinin toplanmasi ucun vahid taksonomik sistem teskil edir Bir halda ki torpaq ve torpaq ortuyunun basqa elmler ve cemiyyet heyatinin muxtelif terefleri ile qarsiliqli elaqesi cox muxtelifdir torpaqlarin vahid baza tesnifati ile yanasi torpaqlarin sahe ve regional tesnifati ve qruplasdirilmasi da zeruridir Torpaqsunasligin tedqiqat metodlariTorpaqlarin formalasmasi ve inkisafini onun terkib ve xasselerini oyrenmekden otru torpaqsunasliq elmi genis tedqiqat metodlari sistemine malikdir Torpaqsunasliq bu zaman kimya fizika ve basqa elmlerin nailiyyetlerinden de genis istifade edir Torpaqsunasliqda tedqiqat metodlari asagidakilardan ibaretdir Muqayiseli cografi metod Bu metodun esasinda torpaqlarin torpaqemelegetiren amillerle elaqede oyrenilmesi yeni bir terefden torpaqlarla onlarin xasse ve terkibleri diger terefden torpaqlarla cem halda torpaqemelegetiren amiller arasinda korelyativ elaqenin askarlanmasi durur Bu metod torpaqlarin kartoqrafiyasinda daha genis istifade olunur Muqayiseli analitik metod Bu metod kimyevi fiziki kimyevi fiziki ve basqa analiz metodlari sistemlerinin tetbiqi ile torpaq numunelerinin terkib ve xasseleri haqqinda muhakime yeritmeye imkan verir Stasionar metod Bu metod col seraitinde torpaq prosesleri ve rejimlerinin oyrenilmesine xidmet edir Modellesdirme metodu Bu metod torpaqda bas veren proses ve rejimleri modellesdirmeye imkan verir Bu metod esasinda ayri ayri torpaqlarin torpaq ekoloji gostericileri esasinda onlarin ekoloji modelleri qurulur Relyefin plastikasi metodu Bu metod esasinda boyuk ve orta miqyasli 1 100000 1 50000 topoqrafik esasda torpaqlarin ekoloji qiymet xeriteleri tertib edilir Bu zaman xususi texnologiya esasinda topoqrafik xeriteden relyefin plastikasi cixarilaraq bu yeni esas uzerinde torpaq konturlari yerlesdirilir Muqayiseli qiymetlendirme bonitirovka metodlari Bu metod torpaqsunasliqda xususi elmi praktiki istiqamet olan torpaqlarin bonitirovkasi zamani istifade olunur Bu metod esasinda torpaqlarin daxili diaqnostik gostericileri humus azot fosfor kalium udulmus esaslarin cemi ve s esasinda onlarin muqayiseli qiymetleri bonitet ballari tapilir MenbeQerib Memmedov Torpaqsunasliq ve torpaq cografiyasinin esaslari Baki Elm 2007 660 s Hemcinin baxTebiet elmleri Torpaq