Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Azərbaycanda heykəltaraşlıq — Azərbaycan təsviri sənətinin növlərindən biri. Heykəltaraşlıqda insan və ya hər hansı təsvir obyekti həcmli formada yaradılır. Adətən, insan, bəzən isə heyvan təsvir edən (animalistik janr) heykəltaraşlığın imkanları boyakarlığa nisbətən bir qədər məhdud olur. Heykəllər əsasən 2 növə ayrılır: Həcmli və ya dəyirmi heykəllər; relyef heykəllər.
Heykəlin daha yaxşı alınması üçün əsas plan, işıq müstəvisi, kütlə və həcm böyük rol oynayır. Heykəllərin hazırlanmasında müxtəlf materiallardan istifadə olunur: daş (mərmər, əhəngdaşı, qumdaşı, qranit və s.), taxta, sümük, metal (bürünc, dəmir, tunc və s.), gil, yanmış gil, keramika (terrakota, mayolika, saxsı, çini və s.) gips və digər materaillar. Ənənəvi materiallarla yanaşı, müasir heykəltaraşlıqda tamamilə fərqli materiallardan da istifadə olunur: şüşədən, buzdan, qardan, kağızdan da abidə hazırlayanlar var.
Ümumilikdə, heykəltaraşlıq sənətinin 3 sahəsi məlumdur. Onlar – Monumental, dekorativ və dəzgah heykəltaraşlığı
Heykəltaraşlığın ən ibtidai forması – daşdan hazırlanan fiqurlardır. Orta əsrlərə aid edilən, Şamaxı və Ağdam şəhərləri ətrafında tapılmış daş insan fiqurları heykəltaraşlığımızın daha təkmilləşmiş nümunəsi hesab edilir. Bayıl qəsrindəki daşoyma nümunələri (XIII əsr), məzarlar üzərinə qoyulan at və qoç fiqurlarını (XV–XIX əsrlər) da heykəltaraşlığın yeni və yaddaqalan səhifəsi saymaq mümkündür. Naxçıvanın Оrdubad bölgəsinin Biləv kəndində hicri 1088-ci ildə (miladi 1677–1678 illər) vəfat etmiş Səfərəlinin xatirəsinə hazırlanmış daş qоç fiquru var. Abidə üzərində qоyulan imzadan belə məlum оlur ki, qоç heykəlini Abid hazırlayıb. İndiyədək kənddəki qəbristanlıqda qalan və XVII yüzilliyə aid оlan çоxsaylı daş qоç fiquru tipli qəbirüstü xatirə abidələrinin bir hissəsini də həmin yüzillikdə yaşamış bu heykəltaraş — Abid hazırlayıb. Heykəltaraşlıq sənətinin ən məşhur nümunələri arasında XIII əsrdə Bakı limanında tikilmiş Şirvanşahların "Bayıl qəsri", yaxud "Səbayıl" adlanan memarlıq abidəsini göstərmək olar. Bu abidələr üzərindəki yazı və qabartma təsvirləri binanın dekorativ tərtibində həlledici rol oynayıb. "Bayıl daşlarında" yazılarla birlikdə insan və heyvan (pələng, dəvə, at, öküz, quş) təsvirləri dərin oyma üslubunda işlənilib. Friz xarakteri daşıyan "Bayıl daşları" vaxtilə quruda yerləşən möhtəşəm memarlıq abidəsinin dekorativ elementini təşkil edib.
Tarixi
Heykəltaraşlığın bugünkü mənzərəsinin yaranmasında Bakıda açılan rəssamlıq məktəbi və yerli kadrların SSRİ-nin müxtəlif mərkəzi şəhərlərində heykəltaraşlıq sənətinə yiyələnmələri böyük rol oynayıb. Azərbaycan heykəltaraşlarının bir araya gətirilməsi və onların bir təşkilat ətrafında birləşdirilməsi Sovet dövrünün payına düşüb. Lakin bundan qabaq da Azərbaycanda plastika sənətinin biliciləri olmuşdur. Son illərin araşdırmaları sübut edir ki, 1920-ci ilə qədər də Azərbaycanda heykəltaraşlıq əsərləri yaradılıb. Bu nümunələr həm xalq sənətkarları, həm də Rusiyada və Avropada təhsil almış peşəkar heykəltaraşlar, sənətşünaslar tərəfindən hazırlanıb. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (AXC) dövründə də hələlik adları məlum olmayan heykəltaraşlar fəaliyyət göstəriblər. Qısa müddətdə fəaliyyət göstərmiş AXC-də bütün layihələrin həyata keçirilə bilməməsi səbəbindən nə əsərlərin özü, nə də müəlliflər barədə dəqiq məlumatlar yoxdur. Lakin bu layihələrin mövcudluğu haqqında mənbələrdə kifayət qədər informasiyalar gedib. Məsələn, dövlət gerbinin, bir sıra orden və medalların hazırlanmasında ilk peşəkar heykəltaraş Zeynal Əlizadənin fəal iştirakı olub. Azərbaycan müasir peşəkar heykəltaraşlığının təşəkkülü ilə bağlı Bakıda bir sıra monumental abidələr qoyulmuş, milli heykəltaraşlıq kadrları yetişmişdir. 1920–30-cu illərdə ilk azərbaycanlı heykəltaraşlardan İbrahim Quliyev, eləcə də Azərbaycanda yaşayan Yelizaveta Tripolskaya, Pinxos Sabsay və b. heykəltaraşların iştirakı ilə Bakıda heykəllər qoyulmağa başladı. Əvvəllər Azərbaycan Dövlət İncəsənət Universitetinin nəzdində olan heykəltaraşlıq bölməsi adıçəkilən təhsil ocağından ayrılıb və Azərbaycan Rəssamlıq Akademiyası yaradılıb. Hazırda akademik Ömər Eldarovun rektorluq etdiyi həmin ali məktəbdə istedadlı heykəltaraşlar yetişdirilir. Rəssamlar İttifaqının 100–120 nəfər heykəltaraş üzvü arasında həm peşəkar, həm də xalq yaradıcılığı bölməsində təmsil olunan heykəltaraşlar da var. Sonuncular qranit, mərmər və digər vasitələr üzərində təsvirlər yaratmaq və başqa işlər görməklə məşğuldurlar. Rəssamlar İttifaqına üzv olmaq istəyən heykəltaraşın azı 5–6 fərdi sərgisi keçirilməlidir.
Azərbaycan heykəltaraşları
Azərbaycanın professional heykəltaraşlığı XX əsrin əvvəlində formalaşaraq inkişaf etmişdir.Daha dəqiq, milli heykəltaraşlığımızın əsas inkişafı 1930–1940-cı illərə təsadüf edir. Cəlal Qaryağdı, Fuad Əbdürəhmanov, Pinxos Sabsay, Mirəli Mirqasımov, Tokay Məmmədov, Ömər Eldarovun adı ilən bağlı olmuşdur.
Fuad Əbdürəhmanov hələ otuzuncu illərdə yaratdığı obrazlarda monumental formalara üstünlük verirdi . Firdovsinin Şahnamə poemasındakısurətlərdən biri "Ox atan gənc" fiquru buna gözəl nümünə ola bilər. Fuad Əbdürəhmanovun "Nizami" abidəsi xüsusilə diqqət çəkəndir.
Cəlal Qaryağdının yaradıcılığında "Xosrov və Şirin" poemasının motivləri əsasında "Fərhad dağı yarır" qorelyefini xüsusi qeyd etmək lazımdır.
Azərbaycan monumental heykəltaraşlığının sonrakı inkişafı 1950–1960-cı illərə təsadüf edir. Bu dövr heykəltaraşlar arasında T.Məmmədov, Ö.Eldarov , M.Mirqsımovla yanaşı E.Hüseynova, E.Şamilov və başqalarının adını qeyd etmək olar.
T.Məmmədovun Ö.Eldarovla birlikdə 1963-cü ildə işlədiyi Məhəmməd Füzulinin abidəsi Azərbaycan heykəltaraşlığının böyük nailiyyəti sayılır. Bu illərdə yaradılmış maraqlı monumentl heykəltaraşlıq sənətinin nümünələri sırasına İ.Zeynalovun "Şah İsmayıl Xətai" , A.Əsgərovun "Akademik Y.Məmmədəliyev" abidələrini aid etmək olar.
Azərbaycan heykəltaraşları monumental janrla yanşı, portret janrı sahəsində də yüksək nailiyyətlər əldə etmişlər.Ö.Eldarovun , T.Məmmədovun , M.Mirqasımovun , F.Nəcəfovun, A.Əsgərovun bu sahədə adını qeyd etmək olar. Ö.Eldarovun ağacdan yonulmuş "Səttar Bəhlulzadə","Şairə Natəvan", T.Məmmədovun "Nizami Gəncəvi" , "Səməd Vurğun" portretləri nümünə göstərmək olar .
Azərbaycan heykəltaraşları 1970–1990-cı illərdə müxtəlif materiallardan düzəldilmiş kiçik plastika sahəsində xeyli nailiyyətlər əldə etmişlər. Bu janrda yaradılmış əsərlər üzərində A.Əsgərova , N.Əliyev , N.Dadaşov, X.Əhmədov çox fəal yaradıcılıq işləri aparmışlar.
Müasir dövr Azərbaycan heykəltaraşlığı XX əsr heykəltaraşlıq ənənlələrindən bəhrələnərək yeni formalar axtarışındadır.
-
![image]()
Ömər Eldarov - Nikola Tesla, Bakı, 2013 -
![image]()
Tokay Məmmədov - Üzeyir Hacıbəyov, Bakı, 1960 -
![image]()
Pinxos Sabsay - Mirzə Fətəli Axundov, Bakı, 1930. -
![image]()
Səlhab Məmmədov - Nizami Gəncəvi, Roma, 2012. -
![image]()
Münəvvər Rzayeva - Məhsəti Gəncəvi, Gəncə, 1983. -
![image]()
-
![image]()
Mirələsgər Mirqasımov - Cəfər Cabbarlı, Bakı, 1982 -
![image]()
Fuad Əbdürəhmanov - Azad qadın, Bakı, 1960 -
![image]()
Fuad Əbdürəhmanov - Nizami Gəncəvi, Gəncə, 1946 -
![image]()
Cəlal Qaryağdı - Fikrət Əmirovun büstü, Azərbaycan Milli İncəsənət Muzeyi. -
![image]()
Ömər Eldarov - Xurşidbanu Natəvanın portreti, Azərbaycan Milli İncəsənət Muzeyi. -
![image]()
Natiq Əliyev - Volfqanq Amadey Motsart, Bakı, 2011 -
![image]()
Fazil Nəcəfov - Qara Qarayev, Bakı, 2014
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- Heykəltaraşlıq haqqında azerbaijans.com
- Heykəltaraşlıq azgallery.az
İstinadlar
- Наджафов М. Ф. Абдурахманов. — М., 1955.
- Новрузова Дж. Фуад Абдурахманов. — Баку, 2004.
- Дж. Г. Новрузова. Монументальная скульптура Советского Азербайджана, Баку, 1960.
- Şeyxov, Yusif. Tokay Məmmədov (Sərvət silsiləsi). Bakı: Şərq-Qərb nəşriyyatı. 2013.
- Qacar, Gülrəna. Ömər Eldarov (Sərvət silsiləsi). Bakı: Şərq-Qərb nəşriyyatı. 2013.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Azerbaycanda heykeltarasliq Azerbaycan tesviri senetinin novlerinden biri Heykeltarasliqda insan ve ya her hansi tesvir obyekti hecmli formada yaradilir Adeten insan bezen ise heyvan tesvir eden animalistik janr heykeltarasligin imkanlari boyakarliga nisbeten bir qeder mehdud olur Heykeller esasen 2 nove ayrilir Hecmli ve ya deyirmi heykeller relyef heykeller Heykelin daha yaxsi alinmasi ucun esas plan isiq mustevisi kutle ve hecm boyuk rol oynayir Heykellerin hazirlanmasinda muxtelf materiallardan istifade olunur das mermer ehengdasi qumdasi qranit ve s taxta sumuk metal burunc demir tunc ve s gil yanmis gil keramika terrakota mayolika saxsi cini ve s gips ve diger materaillar Enenevi materiallarla yanasi muasir heykeltarasliqda tamamile ferqli materiallardan da istifade olunur suseden buzdan qardan kagizdan da abide hazirlayanlar var Umumilikde heykeltarasliq senetinin 3 sahesi melumdur Onlar Monumental dekorativ ve dezgah heykeltarasligi Heykeltarasligin en ibtidai formasi dasdan hazirlanan fiqurlardir Orta esrlere aid edilen Samaxi ve Agdam seherleri etrafinda tapilmis das insan fiqurlari heykeltarasligimizin daha tekmillesmis numunesi hesab edilir Bayil qesrindeki dasoyma numuneleri XIII esr mezarlar uzerine qoyulan at ve qoc fiqurlarini XV XIX esrler da heykeltarasligin yeni ve yaddaqalan sehifesi saymaq mumkundur Naxcivanin Ordubad bolgesinin Bilev kendinde hicri 1088 ci ilde miladi 1677 1678 iller vefat etmis Seferelinin xatiresine hazirlanmis das qoc fiquru var Abide uzerinde qoyulan imzadan bele melum olur ki qoc heykelini Abid hazirlayib Indiyedek kenddeki qebristanliqda qalan ve XVII yuzilliye aid olan coxsayli das qoc fiquru tipli qebirustu xatire abidelerinin bir hissesini de hemin yuzillikde yasamis bu heykeltaras Abid hazirlayib Heykeltarasliq senetinin en meshur numuneleri arasinda XIII esrde Baki limaninda tikilmis Sirvansahlarin Bayil qesri yaxud Sebayil adlanan memarliq abidesini gostermek olar Bu abideler uzerindeki yazi ve qabartma tesvirleri binanin dekorativ tertibinde helledici rol oynayib Bayil daslarinda yazilarla birlikde insan ve heyvan peleng deve at okuz qus tesvirleri derin oyma uslubunda islenilib Friz xarakteri dasiyan Bayil daslari vaxtile quruda yerlesen mohtesem memarliq abidesinin dekorativ elementini teskil edib TarixiHeykeltarasligin bugunku menzeresinin yaranmasinda Bakida acilan ressamliq mektebi ve yerli kadrlarin SSRI nin muxtelif merkezi seherlerinde heykeltarasliq senetine yiyelenmeleri boyuk rol oynayib Azerbaycan heykeltaraslarinin bir araya getirilmesi ve onlarin bir teskilat etrafinda birlesdirilmesi Sovet dovrunun payina dusub Lakin bundan qabaq da Azerbaycanda plastika senetinin bilicileri olmusdur Son illerin arasdirmalari subut edir ki 1920 ci ile qeder de Azerbaycanda heykeltarasliq eserleri yaradilib Bu numuneler hem xalq senetkarlari hem de Rusiyada ve Avropada tehsil almis pesekar heykeltaraslar senetsunaslar terefinden hazirlanib Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti AXC dovrunde de helelik adlari melum olmayan heykeltaraslar fealiyyet gosteribler Qisa muddetde fealiyyet gostermis AXC de butun layihelerin heyata kecirile bilmemesi sebebinden ne eserlerin ozu ne de muellifler barede deqiq melumatlar yoxdur Lakin bu layihelerin movcudlugu haqqinda menbelerde kifayet qeder informasiyalar gedib Meselen dovlet gerbinin bir sira orden ve medallarin hazirlanmasinda ilk pesekar heykeltaras Zeynal Elizadenin feal istiraki olub Azerbaycan muasir pesekar heykeltarasliginin tesekkulu ile bagli Bakida bir sira monumental abideler qoyulmus milli heykeltarasliq kadrlari yetismisdir 1920 30 cu illerde ilk azerbaycanli heykeltaraslardan Ibrahim Quliyev elece de Azerbaycanda yasayan Yelizaveta Tripolskaya Pinxos Sabsay ve b heykeltaraslarin istiraki ile Bakida heykeller qoyulmaga basladi Evveller Azerbaycan Dovlet Incesenet Universitetinin nezdinde olan heykeltarasliq bolmesi adicekilen tehsil ocagindan ayrilib ve Azerbaycan Ressamliq Akademiyasi yaradilib Hazirda akademik Omer Eldarovun rektorluq etdiyi hemin ali mektebde istedadli heykeltaraslar yetisdirilir Ressamlar Ittifaqinin 100 120 nefer heykeltaras uzvu arasinda hem pesekar hem de xalq yaradiciligi bolmesinde temsil olunan heykeltaraslar da var Sonuncular qranit mermer ve diger vasiteler uzerinde tesvirler yaratmaq ve basqa isler gormekle mesguldurlar Ressamlar Ittifaqina uzv olmaq isteyen heykeltarasin azi 5 6 ferdi sergisi kecirilmelidir Azerbaycan heykeltaraslariAzerbaycan heykeltaraslari Celal Qaryagdi Fuad Ebdurehmanov Mirelesger Mirqasimov Tokay Memmedov Omer Eldarov Azerbaycanin professional heykeltarasligi XX esrin evvelinde formalasaraq inkisaf etmisdir Daha deqiq milli heykeltarasligimizin esas inkisafi 1930 1940 ci illere tesaduf edir Celal Qaryagdi Fuad Ebdurehmanov Pinxos Sabsay Mireli Mirqasimov Tokay Memmedov Omer Eldarovun adi ilen bagli olmusdur Fuad Ebdurehmanov hele otuzuncu illerde yaratdigi obrazlarda monumental formalara ustunluk verirdi Firdovsinin Sahname poemasindakisuretlerden biri Ox atan genc fiquru buna gozel numune ola biler Fuad Ebdurehmanovun Nizami abidesi xususile diqqet cekendir Celal Qaryagdinin yaradiciliginda Xosrov ve Sirin poemasinin motivleri esasinda Ferhad dagi yarir qorelyefini xususi qeyd etmek lazimdir Azerbaycan monumental heykeltarasliginin sonraki inkisafi 1950 1960 ci illere tesaduf edir Bu dovr heykeltaraslar arasinda T Memmedov O Eldarov M Mirqsimovla yanasi E Huseynova E Samilov ve basqalarinin adini qeyd etmek olar T Memmedovun O Eldarovla birlikde 1963 cu ilde islediyi Mehemmed Fuzulinin abidesi Azerbaycan heykeltarasliginin boyuk nailiyyeti sayilir Bu illerde yaradilmis maraqli monumentl heykeltarasliq senetinin numuneleri sirasina I Zeynalovun Sah Ismayil Xetai A Esgerovun Akademik Y Memmedeliyev abidelerini aid etmek olar Azerbaycan heykeltaraslari monumental janrla yansi portret janri sahesinde de yuksek nailiyyetler elde etmisler O Eldarovun T Memmedovun M Mirqasimovun F Necefovun A Esgerovun bu sahede adini qeyd etmek olar O Eldarovun agacdan yonulmus Settar Behlulzade Saire Natevan T Memmedovun Nizami Gencevi Semed Vurgun portretleri numune gostermek olar Azerbaycan heykeltaraslari 1970 1990 ci illerde muxtelif materiallardan duzeldilmis kicik plastika sahesinde xeyli nailiyyetler elde etmisler Bu janrda yaradilmis eserler uzerinde A Esgerova N Eliyev N Dadasov X Ehmedov cox feal yaradiciliq isleri aparmislar Muasir dovr Azerbaycan heykeltarasligi XX esr heykeltarasliq enenlelerinden behrelenerek yeni formalar axtarisindadir Omer Eldarov Nikola Tesla Baki 2013 Tokay Memmedov Uzeyir Hacibeyov Baki 1960 Pinxos Sabsay Mirze Feteli Axundov Baki 1930 Selhab Memmedov Nizami Gencevi Roma 2012 Munevver Rzayeva Mehseti Gencevi Gence 1983 Tokay Memmedov ve Omer Eldarov Mehemmed Fuzuli Baki 1958 1963 Mirelesger Mirqasimov Cefer Cabbarli Baki 1982 Fuad Ebdurehmanov Azad qadin Baki 1960 Fuad Ebdurehmanov Nizami Gencevi Gence 1946 Celal Qaryagdi Fikret Emirovun bustu Azerbaycan Milli Incesenet Muzeyi Omer Eldarov Xursidbanu Natevanin portreti Azerbaycan Milli Incesenet Muzeyi Natiq Eliyev Volfqanq Amadey Motsart Baki 2011 Fazil Necefov Qara Qarayev Baki 2014Hemcinin baxAzerbaycan medeniyyeti Azerbaycan tesviri seneti Azerbaycan memarligiXarici kecidlerHeykeltarasliq haqqinda azerbaijans com Heykeltarasliq azgallery azIstinadlarNadzhafov M F Abdurahmanov M 1955 Novruzova Dzh Fuad Abdurahmanov Baku 2004 Dzh G Novruzova Monumentalnaya skulptura Sovetskogo Azerbajdzhana Baku 1960 Seyxov Yusif Tokay Memmedov Servet silsilesi Baki Serq Qerb nesriyyati 2013 Qacar Gulrena Omer Eldarov Servet silsilesi Baki Serq Qerb nesriyyati 2013