Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Azərbaycanda köləlik — tarixən Azərbaycanda və ondan kənarda bu ərazi ilə əlaqəli olan türk və Azərbaycan mənşəli kölələrin istifadəsi.
Tarixi
Türk və qıpçaq kölələri
Fələki Şirvani Şirvanda hökm sürən hərc-mərcliyi, ehtimal ki 1123–1125-ci il müharibələrini nəzərdə tutaraq, III Böyük Mənuçöhrün sülh dövrü ilə müqayisə aparırdı. Onun fikrincə, III Mənuçöhr Şirvanı gülüzlü türk və türkman qızları ilə bəzəmişdir. Səlcuqların Şirvan və Arranı işğal etməsi nəticəsində türk kölə və kənizləri bu ərazilərdə ucuz qiymətə satılırdı. XII əsrdə Dərbənd hakimi Nizami Gəncəviyə hədiyyə olaraq qıpçaq kənizi Afaqı göndərmişdir. Nizami onunla ailə qurmuşdur. Kölə türk qızları gözəllikləri ilə məşhur idilər.
XII əsr ərəb həkimi Samuil əbu Nəsr ibn Abbas sevdikləri ilə yaxın münasibətdə olan dostlar üçün əyləncə bağı əsərini yazmışdır. Erotik mövzulu əsərdir. Samuilin bu əsərdə gözə çarpan, türk kölələri ilə bağlı biliyi ola bilsin ki, İran Azərbaycanındakı kölə bazarlarından irəli gəlir. İran Azərbaycanına kölələr Qafqaz və Avrasiya çöllərindən gətirilirdi.
XIII əsrin əvvəlinə aid "Əcaib əd-Dünya" əsərində Şirvanın malları arasında cariyə qızlar, türk qulları qeyd edilir. Dərbənd, Şamaxı və digər şəhərlərdə əsir türklər, kişi və qadınlar kölə bazarlarında satılırdı.
Azərbaycan mənşəli kölələr
Azərbaycanlıların formalaşmasında qıpçaq elementləri əvvəlcə qulam (kölə) kimi mövcud olmuşdur, daha sonra isə çox miqdarda olmaqla oğuzlarla birlikdə mövcud idi.
Məmlük sultanlığına hər il gətirilən iki min kölə arasında qıpçaq, azəri və özbək türkləri, Qafqaz və Balkan xalqlarının nümayəndələri, macarlar var idi. Bu kölələr arasındakı, əslən Azərbaycandan olan Dəmirdaş (?-1523) Məmlük Misirində xəlvətilik sufi təriqətinin Qahirə qolunun (Dəmirdaşiyyə) əsasını qoymuşdur.
Osmanlı vəziri Çandarlı Əli Paşa bir çox digər üsul və metodlarla birlikdə qulam sistemini də azərbaycanlı-iranlı bürokratlarının köməyi ilə tətbiq etmişdi. Beləliklə, o, Osmanlının dövlət idarəsində və saray həyatında islahatlar etmişdi.
Şah I Abbas müsəlman ermənilər, azərbaycanlılar və gürcülərdən "şahın qulları" (qulamlar) olan yeni bir elit təbəqə yaratmışdır. O, hakimiyyətini dəstəkləsin deyə qulamlara yüksək inzibati və hərbi, həmçinin maliyyə sahəsi üzrə vəzifələr vermişdir. Bu elit qrupun ödənişi yeni culfalılar tərəfindən Avropadan gətirilmiş qızıl və gümüşdən asılı idi ki, bu da yeni culfalıları İran iqtisadiyyatının açarı edirdi.
İranda olduğu kimi Azərbaycan xanlıqlarında da köləlik mövcud olmuşdur. Ancaq Rusiya şimal xanlıqlarını tutandan sonra bu məsələ ruslar üçün problem olmaqdan çıxmışdır. Hal-hazırda azərbaycanlıların da yaşadığı Qullar kəndi (Dərbənd rayonu) bir versiyaya görə, yerli Dərbənd xanının öz kölələrini məskunlaşdırması nəticəsində yaranmışdır.
Filmoqrafiya
- Afaqın məhəbbəti. Nizami Gəncəvi və ona hədiyyə edilmiş qıpçaq kölə olan (Afaqın) arasındakı münasibətlərdən bəhs edir.
- Azərbaycan Atabəyləri. Qıpçaq kölədən Azərbaycan atabəyinə qədər yüksəlmiş Şəmsəddin Eldənizin həyatı haqqındadır.
İstinadlar
- Aşurbəyli, 2006. səh. 190
- Aşurbəyli, 2006. səh. 119
- Aşurbəyli, 2006. səh. 187
- Myrne, 2019. səh. 214
- Aşurbəyli, 2006. səh. 163
- Golden, 1992. səh. 225
- Stowasser, 1984. səh. 13
- McGregor, Richard J., "Damirdāshiyya", in: Encyclopaedia of Islam, THREE, Edited by: Kate Fleet, Gudrun Krämer, Denis Matringe, John Nawas, Devin J. Stewart. Consulted online on 04 February 2024 <https://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-3/damirdashiyya-COM_25976?lang=fr Arxivləşdirilib 2024-02-04 at the Wayback Machine> First published online: 2016
- İnalcık, 2011. səh. 121
- Evans, 2018. səh. 264
- Kurtynova-D'Herlugnan, 2010. səh. 16
- Гаджиева, 1999. səh. 107
- "Bakü'de Azerbaycan Atabeyleri belgesel filminin galası yapıldı". Posta (türk). 2024-12-04. İstifadə tarixi: 2024-12-05.
- "В Азербайджане состоялся показ фильма о кыпчакском правителе". Казинформ (rus). 2024-12-04. İstifadə tarixi: 2024-12-05.
Ədəbiyyat
- Aşurbəyli S. Şirvanşahlar dövləti . Bakı: ― Əbilov, Zeynalov və oğulları, Nəşriyyat-Poliqrafiya Evinin mətbəəsi, 2006, 712 s.
- Evans, Helen C. (ed.). Armenia: Art, Religion, and Trade in the Middle Ages. New York: Metropolitan Museum of Art. .
- Golden, Peter B.: An introduction to the history of the Turkic peoples : ethnogenesis and state formation in medieval and early modern Eurasia and the Middle East. — Wiesbaden : Harrassowitz, 1992 (Turcologica ; Bd. 9) ISBN 3-447-03Z74-X
- Kurtynova-D'Herlugnan, Liubov. The Tsar’s Abolitionists (The Slave Trade in the Caucasus and Its Suppression). 2010.
- Гаджиева С. Ш. Дагестанские азербайджанцы. XIX — начало XX в.: Историко-этнографическое исследование. — М.: "Восточная литература" РАН, 1999.
- Halil İnalcık (2011). Has-Bağçede ʿAyş u Tarab: Nedimler, Şairler, Mutribler. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Myrne, P. (2019). Slaves for Pleasure in Arabic Sex and Slave Purchase Manuals from the Tenth to the Twelfth Centuries. Journal of Global Slavery, 4(2), 196–225. https://doi-org.wikipedialibrary.idm.oclc.org/10.1163/2405836X-00402004
- Stowasser, K. (1984). Manners and Customs at the Mamluk Court. Muqarnas, 2, 13–20. https://doi.org/10.2307/1523052
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Azerbaycanda kolelik tarixen Azerbaycanda ve ondan kenarda bu erazi ile elaqeli olan turk ve Azerbaycan menseli kolelerin istifadesi TarixiTurk ve qipcaq koleleri Niyalqala Burada Sirvansahlar dovrunde azad edilmis reiyyet ve ya qullar isleyirdi Feleki Sirvani Sirvanda hokm suren herc mercliyi ehtimal ki 1123 1125 ci il muharibelerini nezerde tutaraq III Boyuk Menucohrun sulh dovru ile muqayise aparirdi Onun fikrince III Menucohr Sirvani guluzlu turk ve turkman qizlari ile bezemisdir Selcuqlarin Sirvan ve Arrani isgal etmesi neticesinde turk kole ve kenizleri bu erazilerde ucuz qiymete satilirdi XII esrde Derbend hakimi Nizami Genceviye hediyye olaraq qipcaq kenizi Afaqi gondermisdir Nizami onunla aile qurmusdur Kole turk qizlari gozellikleri ile meshur idiler XII esr ereb hekimi Samuil ebu Nesr ibn Abbas sevdikleri ile yaxin munasibetde olan dostlar ucun eylence bagi eserini yazmisdir Erotik movzulu eserdir Samuilin bu eserde goze carpan turk koleleri ile bagli biliyi ola bilsin ki Iran Azerbaycanindaki kole bazarlarindan ireli gelir Iran Azerbaycanina koleler Qafqaz ve Avrasiya collerinden getirilirdi XIII esrin evveline aid Ecaib ed Dunya eserinde Sirvanin mallari arasinda cariye qizlar turk qullari qeyd edilir Derbend Samaxi ve diger seherlerde esir turkler kisi ve qadinlar kole bazarlarinda satilirdi Azerbaycan menseli koleler Azerbaycanlilarin formalasmasinda qipcaq elementleri evvelce qulam kole kimi movcud olmusdur daha sonra ise cox miqdarda olmaqla oguzlarla birlikde movcud idi Memluk sultanligina her il getirilen iki min kole arasinda qipcaq azeri ve ozbek turkleri Qafqaz ve Balkan xalqlarinin numayendeleri macarlar var idi Bu koleler arasindaki eslen Azerbaycandan olan Demirdas 1523 Memluk Misirinde xelvetilik sufi teriqetinin Qahire qolunun Demirdasiyye esasini qoymusdur Osmanli veziri Candarli Eli Pasa bir cox diger usul ve metodlarla birlikde qulam sistemini de azerbaycanli iranli burokratlarinin komeyi ile tetbiq etmisdi Belelikle o Osmanlinin dovlet idaresinde ve saray heyatinda islahatlar etmisdi Sah I Abbas muselman ermeniler azerbaycanlilar ve gurculerden sahin qullari qulamlar olan yeni bir elit tebeqe yaratmisdir O hakimiyyetini desteklesin deye qulamlara yuksek inzibati ve herbi hemcinin maliyye sahesi uzre vezifeler vermisdir Bu elit qrupun odenisi yeni culfalilar terefinden Avropadan getirilmis qizil ve gumusden asili idi ki bu da yeni culfalilari Iran iqtisadiyyatinin acari edirdi Iranda oldugu kimi Azerbaycan xanliqlarinda da kolelik movcud olmusdur Ancaq Rusiya simal xanliqlarini tutandan sonra bu mesele ruslar ucun problem olmaqdan cixmisdir Hal hazirda azerbaycanlilarin da yasadigi Qullar kendi Derbend rayonu bir versiyaya gore yerli Derbend xaninin oz kolelerini meskunlasdirmasi neticesinde yaranmisdir FilmoqrafiyaAfaqin mehebbeti Nizami Gencevi ve ona hediyye edilmis qipcaq kole olan Afaqin arasindaki munasibetlerden behs edir Azerbaycan Atabeyleri Qipcaq koleden Azerbaycan atabeyine qeder yukselmis Semseddin Eldenizin heyati haqqindadir IstinadlarAsurbeyli 2006 seh 190 Asurbeyli 2006 seh 119 Asurbeyli 2006 seh 187 Myrne 2019 seh 214 Asurbeyli 2006 seh 163 Golden 1992 seh 225 Stowasser 1984 seh 13 McGregor Richard J Damirdashiyya in Encyclopaedia of Islam THREE Edited by Kate Fleet Gudrun Kramer Denis Matringe John Nawas Devin J Stewart Consulted online on 04 February 2024 lt https referenceworks brillonline com entries encyclopaedia of islam 3 damirdashiyya COM 25976 lang fr Arxivlesdirilib 2024 02 04 at the Wayback Machine gt First published online 2016 Inalcik 2011 seh 121 Evans 2018 seh 264 Kurtynova D Herlugnan 2010 seh 16 Gadzhieva 1999 seh 107 Baku de Azerbaycan Atabeyleri belgesel filminin galasi yapildi Posta turk 2024 12 04 Istifade tarixi 2024 12 05 V Azerbajdzhane sostoyalsya pokaz filma o kypchakskom pravitele Kazinform rus 2024 12 04 Istifade tarixi 2024 12 05 EdebiyyatAsurbeyli S Sirvansahlar dovleti Baki Ebilov Zeynalov ve ogullari Nesriyyat Poliqrafiya Evinin metbeesi 2006 712 s Evans Helen C ed Armenia Art Religion and Trade in the Middle Ages New York Metropolitan Museum of Art ISBN 9781588396600 Golden Peter B An introduction to the history of the Turkic peoples ethnogenesis and state formation in medieval and early modern Eurasia and the Middle East Wiesbaden Harrassowitz 1992 Turcologica Bd 9 ISBN 3 447 03Z74 X Kurtynova D Herlugnan Liubov The Tsar s Abolitionists The Slave Trade in the Caucasus and Its Suppression 2010 Gadzhieva S Sh Dagestanskie azerbajdzhancy XIX nachalo XX v Istoriko etnograficheskoe issledovanie M Vostochnaya literatura RAN 1999 Halil Inalcik 2011 Has Bagcede ʿAys u Tarab Nedimler Sairler Mutribler Istanbul Turkiye Is Bankasi Kultur Yayinlari Myrne P 2019 Slaves for Pleasure in Arabic Sex and Slave Purchase Manuals from the Tenth to the Twelfth Centuries Journal of Global Slavery 4 2 196 225 https doi org wikipedialibrary idm oclc org 10 1163 2405836X 00402004 Stowasser K 1984 Manners and Customs at the Mamluk Court Muqarnas 2 13 20 https doi org 10 2307 1523052