Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Avraam ibn Əzra (təq. 1092[…], Tudela – 23 yanvar 1167[…]) — Orta əsr yəhudi şairi, filosof və ilahiyyatçısı.
| Avraam ibn Əzra | |
|---|---|
| ivr. אברהם אבן עזרא | |
 | |
| Doğum adı | أبو إسحاق إبراهيم بن ماجد بن عزرا אַבְרָהָם בֶּן מֵאִיר אִבְּן עֶזְרָא |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | İspaniya |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | İspaniya |
| Elm sahələri | poeziya, Talmud, Alaha |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Müsəlman İspaniyanısnın yetişdirdiyi ən böyük yəhudi mütəfəkkirlərindən olan Avraam ibn Əzra (Abraham ben Meir ben Ezra) 1089-cu ildə İspaniyanın Tudela şəhərində doğulmuşdur. Öz dövrünə görə mükəmməl təhsil almış, qrammatikanı, fəlsəfəni, tibbi və astronomiyanı öyrənmişdir. Onun əsas fəaliyyəti isə ilahiyyat və poeziya ilə bağlı olmuşdur. İbn Əzranın həyatı bir sıra məhrumiyyətlərlə keçmiş, ona görə də xidmətində yaşamaq məcburiyyətində qalmışdır. Uzun müddət Şimali Afrikada yaşamış, 1140-cı ildə daxili çəkişmələrlə sarsılan İspaniyanı tərk edərək, Qərbi Avropa ölkələrinə yollanmışdır. Fransa, İtaliya və Provansda yaşamış, 1158-ci ildə Londonda səfərdə olmuşdur. Həyatının bu hissəsində daha çox kasıb və demək olar ki səfil tərzində yaşamışdır. 1164-cü ildə Fransanın cənubunda vəfat etdiyi ehtimal olunur.
Yaradıcılığı
İbn Əzranın ədəbi yaradıcılığı dini və dünyəvi motivli əsrlərdən ibarətdir. Bu ədəbiyyat çoxşaxəli olmaqla yanaşı, həm də bədii tərtibatı və mükəmməlliyi ilə fərqlənir. Dünyəvi poeziya nümunələrində müxtəlif həyat və məişət mövzuları işlənmişdir. Bunların tərkibinə qəsidələr, mədhiyyələr, poemalar daxildir. Əsərlərində klassik Şərq poeziyasının üslublarından geniş surətdə istifadə edərək, poeziyaya yeni nəfəs gətirməyə nail olmuşdur. Məhz onun yaradıcılığının sayəsində ispan-ərəb poeziyası Avropa ölkələrində yayılmağa başlamış və burada inkişaf etməyə müvəffəq olmuşdu. Həmçinin, dini mövzulara toxunaraq, Tanrı ilə insan arasında münasibəti aydınlaşdıran əsərlər də meydana gətirmişdir. Burada Tanrıya qarşı məhəbbət, insan ruhunun sirləri bacarıqla açılmış, günahkarın duyduğu iztirab və tövbə hissi sənətkarlıq çalarları ilə diqqətə çatdırılmışdır. şerlərdə yəhudi xalqının acı taleyi, onların başına gələn müsibətlər əks olunmuşdur. Bu şeirlərin bir hissəsi yəhudi dua toplularının tərkibinə daxil edilmişdir. Onun yaradıcılığında "Oyananın oğlu Diri" poeması xüsusi yer tutur. Bu alleqorik əsərin qəhrəmanı Şüurdur və o, sirli dünyalara səyahət edir. Poemada İbn Qabirolun təsiri açıq şəkildə duyulmaqdadır.
İlahiyyat
İbn Əzra Bibliyanın demək olar ki, bütün hissələrinə təfsir yazsa da, bir hissəsi dövrümüzədək gəlib çatmışdır. O, təfsir yazarkən Bibliyanın hərfi mənasını aydınlaşdıracağını bildirmiş, bu təfsirdə də öz nəticələrinin digər məşhur alimlərdən istifadə etməmişdir. İbn Əzranın bu barədə yazdığı əsərlər əsasən sözlərin qrammatik mənasına diqqət yetirmiş, yalnız qanunvericilikdən bəhs edən hissələrdə digər müəlliflərin kitablarından istifadə etmişdir.
Qrammatika
O, qrammatikaya dair əsərlər də yazmış, burada bir sıra yeni qaydalar tərtib etmişdir. İbn Əzra uzun müddət bu sahədə ən görkəmli alimlərdən hesab edilmişdir. Onun xidmətlərindən biri də Avropada yaşayan yəhudiləri İspaniyada məskunlaşmış və ibrani dili haqqında əsərlərini ərəb dilində yazan yəhudi alimlərin fikirləri ilə tanış etməsi olmuşdur.
Fəlsəfə
Mütəfəkkir fəlsəfə ilə də məşğul olmuşdur. O, fəlsəfəyə dair ayrıca əsərlər yazmasa da, öz təfsirlərində bu barədə fikirlərini təfsirlərində qeyd etmişdir. Bu düşüncələri araşdırarkən İbn Əzranın neoplatonizm tərəfdarı olduğunu görmək mümkündür. O, Tanrı məsələsində bir qədər panteizmə yaxın münasibət göstərmişdir. Bəzən bu onun fikirlərində ziddiyyətə də gətirib çıxarmışdır. Məsələn İbn Əzra bir yerdə materiyanın Tanrının istəyilə yarandığını, digər yerdə isə matriyanın əbədi olduğunu və heç vaxt yaranmadığını iddia etmişdir. Ruh haqqında düşüncələr də neoplatonik xarakter daşıyır. Onun fikrincə, ruhun mənbəyi universal ruhdur və özlümsüzlük bu iki ruhun birləşməsidir. Tanrı şüuru məsələsində isə müsəlman peripatetiklərinin əsərlərindən istifadə edilmişdir. İbn Əzra Tanrının bilgisinin ümumi bilginin bir parçası olduğunu bildirmişdir. Həmçinin onun fikrincə, insanın ruhi kamilliyə yüksəlməsi onun intellektinin yüksəlməsindən asılıdır.
Mütəfəkkir bunlardan əlavə astronomiya və riyaziyyatla da məşğul olmuşdur. O, hərflərini əbcəd hesabı ilə onluq say sisteminə uyğunlaşdırmış, sıfır üçün xüsusi işarə də icad etmişdir.
İstinadlar
- Maktutor riyaziyyat tarixi arxivi. 1994.
- Swartz A. Abraham ben Meïr Ibn Ezra // Open Library (ing.). 2007.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Avraam ibn Ezra teq 1092 Tudela 23 yanvar 1167 Orta esr yehudi sairi filosof ve ilahiyyatcisi Avraam ibn Ezraivr אברהם אבן עזרא Dogum adi أبو إسحاق إبراهيم بن ماجد بن عزرا א ב ר ה ם ב ן מ א יר א ב ן ע ז ר אDogum tarixi 1089Dogum yeri IspaniyaVefat tarixi 1164Vefat yeri IspaniyaElm saheleri poeziya Talmud Alaha Vikianbarda elaqeli mediafayllar Heyati Muselman Ispaniyanisnin yetisdirdiyi en boyuk yehudi mutefekkirlerinden olan Avraam ibn Ezra Abraham ben Meir ben Ezra 1089 cu ilde Ispaniyanin Tudela seherinde dogulmusdur Oz dovrune gore mukemmel tehsil almis qrammatikani felsefeni tibbi ve astronomiyani oyrenmisdir Onun esas fealiyyeti ise ilahiyyat ve poeziya ile bagli olmusdur Ibn Ezranin heyati bir sira mehrumiyyetlerle kecmis ona gore de xidmetinde yasamaq mecburiyyetinde qalmisdir Uzun muddet Simali Afrikada yasamis 1140 ci ilde daxili cekismelerle sarsilan Ispaniyani terk ederek Qerbi Avropa olkelerine yollanmisdir Fransa Italiya ve Provansda yasamis 1158 ci ilde Londonda seferde olmusdur Heyatinin bu hissesinde daha cox kasib ve demek olar ki sefil terzinde yasamisdir 1164 cu ilde Fransanin cenubunda vefat etdiyi ehtimal olunur Yaradiciligi Ibn Ezranin edebi yaradiciligi dini ve dunyevi motivli esrlerden ibaretdir Bu edebiyyat coxsaxeli olmaqla yanasi hem de bedii tertibati ve mukemmelliyi ile ferqlenir Dunyevi poeziya numunelerinde muxtelif heyat ve meiset movzulari islenmisdir Bunlarin terkibine qesideler medhiyyeler poemalar daxildir Eserlerinde klassik Serq poeziyasinin uslublarindan genis suretde istifade ederek poeziyaya yeni nefes getirmeye nail olmusdur Mehz onun yaradiciliginin sayesinde ispan ereb poeziyasi Avropa olkelerinde yayilmaga baslamis ve burada inkisaf etmeye muveffeq olmusdu Hemcinin dini movzulara toxunaraq Tanri ile insan arasinda munasibeti aydinlasdiran eserler de meydana getirmisdir Burada Tanriya qarsi mehebbet insan ruhunun sirleri bacariqla acilmis gunahkarin duydugu iztirab ve tovbe hissi senetkarliq calarlari ile diqqete catdirilmisdir serlerde yehudi xalqinin aci taleyi onlarin basina gelen musibetler eks olunmusdur Bu seirlerin bir hissesi yehudi dua toplularinin terkibine daxil edilmisdir Onun yaradiciliginda Oyananin oglu Diri poemasi xususi yer tutur Bu alleqorik eserin qehremani Suurdur ve o sirli dunyalara seyahet edir Poemada Ibn Qabirolun tesiri aciq sekilde duyulmaqdadir Ilahiyyat Ibn Ezra Bibliyanin demek olar ki butun hisselerine tefsir yazsa da bir hissesi dovrumuzedek gelib catmisdir O tefsir yazarken Bibliyanin herfi menasini aydinlasdiracagini bildirmis bu tefsirde de oz neticelerinin diger meshur alimlerden istifade etmemisdir Ibn Ezranin bu barede yazdigi eserler esasen sozlerin qrammatik menasina diqqet yetirmis yalniz qanunvericilikden behs eden hisselerde diger muelliflerin kitablarindan istifade etmisdir Qrammatika O qrammatikaya dair eserler de yazmis burada bir sira yeni qaydalar tertib etmisdir Ibn Ezra uzun muddet bu sahede en gorkemli alimlerden hesab edilmisdir Onun xidmetlerinden biri de Avropada yasayan yehudileri Ispaniyada meskunlasmis ve ibrani dili haqqinda eserlerini ereb dilinde yazan yehudi alimlerin fikirleri ile tanis etmesi olmusdur Felsefe Mutefekkir felsefe ile de mesgul olmusdur O felsefeye dair ayrica eserler yazmasa da oz tefsirlerinde bu barede fikirlerini tefsirlerinde qeyd etmisdir Bu dusunceleri arasdirarken Ibn Ezranin neoplatonizm terefdari oldugunu gormek mumkundur O Tanri meselesinde bir qeder panteizme yaxin munasibet gostermisdir Bezen bu onun fikirlerinde ziddiyyete de getirib cixarmisdir Meselen Ibn Ezra bir yerde materiyanin Tanrinin isteyile yarandigini diger yerde ise matriyanin ebedi oldugunu ve hec vaxt yaranmadigini iddia etmisdir Ruh haqqinda dusunceler de neoplatonik xarakter dasiyir Onun fikrince ruhun menbeyi universal ruhdur ve ozlumsuzluk bu iki ruhun birlesmesidir Tanri suuru meselesinde ise muselman peripatetiklerinin eserlerinden istifade edilmisdir Ibn Ezra Tanrinin bilgisinin umumi bilginin bir parcasi oldugunu bildirmisdir Hemcinin onun fikrince insanin ruhi kamilliye yukselmesi onun intellektinin yukselmesinden asilidir Mutefekkir bunlardan elave astronomiya ve riyaziyyatla da mesgul olmusdur O herflerini ebced hesabi ile onluq say sistemine uygunlasdirmis sifir ucun xususi isare de icad etmisdir IstinadlarMaktutor riyaziyyat tarixi arxivi 1994 Swartz A Abraham ben Meir Ibn Ezra Open Library ing 2007