Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
az.-əski. آدینا گونو | |
| Tarixi adı | Ayna günü |
| Müddəti | 4-cü və ya 5-ci gün |
| Əvvəlki gün | Dannasının dannası (Bakı), Süd günü (Təbriz), Harbə (Dərbənd) |
| Sonrakı gün | Adına ertəsi (Gədəbəy), Ətinə axşamı (Dərbənd) |
| Adətlər | Adnalıq |
| Digər adları | Adna günü, Ata-baba günü, Ətinə (Dərbənd), Duz günü (Təbriz) |
Adına günü (az.-əski. آدینا گونو), Adna günü və ya Ata-baba günü — Azərbaycan təqvim inanclarında cümə axşamı və ya cümə üçün istifadə edilən gün. Ölülərin yad edilmə günüdür.
Mənası və icrası
Adına axşamı, cümə günü və ya cümə axşamı qədim dövrlərdə "ayna günü" də adlandırılmışdır. Bu gün ruhlarla əlaqələndirilərək Azərbaycanın bəzi yerlərində "ata-baba günü" adlandırılır. Adına günündə evlərdə xüsusi yemək bişirilir və qəbir üstünə gedilir, ölülər yad edilir. Azərbaycan xalq inanclarına görə, ölülərin ruhları adına günündə, hava qaralanda öz evlərinə ziyarətə gəlirlər.
Adına günü Gəncə, Qazax, Lənkəran, Şəki, Şəmkir, Zəngilanda 4-cü gün olaraq, Gədəbəy və Tovuzda 5-ci gün olaraq qeyd edilir. Gəncədə ölən adam üçün dördüncü gün verilən ehsan "adnalıx" ("adnalıq") adlanır. Adına ertəsi (adınadan sonra gələn gün mənasında) Gədəbəydə 6-cı gün kimi istifadə edilir. Dərbənd dialektində 4-cü gün "ətinə", 5-ci gün "ətinə axşamı" adlanır. Bakı dialektində 4-cü və 5-ci günlər "Qatıqlı aş pişən gün" və "Küçik sütə düşən gün"dür. Təbriz dialektində isə 4-cü gün "süt güni" (süd günü) adlandırılır.
"Adna" sözü türk dillərindəki d-y səs paralelliyi nəticəsində (adna-ayna) ortaya çıxmışdır. "Ayna" sözü müxtəlif türk dillərində, mifoloji baxışlarda şər və xeyir varlıqları təmsil edir. Azərbaycan dilində "aynası tutqun" ifadəsi vardır. Həmçinin Azərbaycan dilindəki "əhval" da "ayna"nın gətirdiyi dəyişikliyin nəticəsidir, şər qüvvələrlə mübarizə haqqında qədim fikirlərə əsaslanır.
Qoçqarışan ayında isə çobanlar qoçların sürüyə buraxılacağı tarixi təyin edərkən, adətə görə, cümə günü təyin edilirdi. Azərbaycanda İslamın təsirinə məruz qalmış şamanizm adətlərinin qalıntılarından biri də azərbaycanlıların cümə axşamı ölülərin ruhuna hörmətən yediyi aşdır. Qobu yaxınlığındakı Qırxqız təpəsində hər cümə günü daşların ağladığına və həmin günün ziyarət üçün məqbul gün olduğuna inanılar. Bu su daşa dönmüş qırx qızın göz yaşlarıdır.
Mədəniyyətdə
(Bu xas günü dilə gəlib ki, niyə hamıya iş verirsən, cüməyə də, adnaya da, bazara da. Bəs mənə iş vermədin. (Standart azərbaycancada)
— İkinci gün olan xas gününün şikayəti. "Günlərə ad qoyulması" mətnindən
Türk dünyasının ortaq irsi olan "Kitabi-Dədə Qorqud" dastanında ayna günü belə qeyd edilir:
Sağuş günündə ayna görklü,
Ayna günü okuyanda xütbə görklü.
Azərbaycan şairi İmadəddin Nəsimi adına günü ilə bağlı belə açıqlama verir:
Adinə neçin oldu, adibənin adın bil,
Bu sirri ol bilir ki, haqq ilə aşinədir,
Adinədir qiyamət, ol gündədir nədamət,
Ol gündə həşr olisər, ol gündə macəradır.
Ol gündədir hesabın, həm rəhatü əzabın,
Ol gündə həqq qatında icmai-ənbiyadır.
Həm "Kitabi-Dədə Qorqud"da, həm Nəsiminin şeirində ayna-adna günləri ruhlar aləmi ilə, bütün ruhların sınağa çəkiləcəyi qiyamət günü ilə əlaqələndirilir.
Digər türk xalqlarında
Mişərlərdə 4-cü gün "atna kiç" və "kçi atna" (kiçik adına), 5-ci gün isə "atna kün" adlanır. Qaraimlərdə 5-ci günü "ayne kin" adlanır. Özbək dilinin Xarəzm şivəsində "adına kün" ("adına kun") "bayram və bazar günləri" mənasında işlədilir.
Həmçinin bax
- ADıNA günü — adına günündə ADNA-da (indiki adı ADNSU) baş vermiş terror aktı haqqında film.
İstinadlar
- Y. Əliyeva, 2018. səh. 145-146
- Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild, 2007. səh. 23
- Beydili, 2003. səh. 79-80
- Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğəti, 2007. səh. 12
- Hacıyeva, 2021. səh. 121
- Beydili, 2003. səh. 78
- Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild, 2007. səh. 435
- Caferoğlu, 1956. səh. 66-67
- Mahmud, Aynur. (2018). Sarıkız Efsanesi ve Azerbaycan Efsanelerinde Dağ ve Su Kültlerinin Sentezi. Edremit Belediyesi Kültür Yayınları No: 6 (International Symposium on Kaz Mountains (Mount Ida) and Edremit).
- Şəki folklor örnəkləri, II kitab, 2014. səh. 25
- Y. Əliyeva, 2018. səh. 149
Ədəbiyyat
- Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğəti, Bakı, 2007 , "Şərq Qərb", 568 səh.
- Azərbaycan etnoqrafiyası, Üç cilddə III cild. (2007), Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutu, Bakı: Şərq-Qərb.
- Caferoğlu, Ahmet. Azerbaycan ve Anadolu Folklorunda Saklanan İki Şaman Tanrısı (türk). Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 5, Sayı 1-4. 1956.
- Hacıyeva, Nərgiz. Türk dillərində həftə adları. Bakı, AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu.. 2021. səh. 112-126.
- Nuray Yadigar qızı Əliyeva. Naxçıvan dialekt və şivələrinin etnoqrafik leksikası. Naxçıvan: 2018, “Əcəmi” Nəşriyyat Poliqrafiya Birliyi, 201 səh.
- Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Celal Beydili, 2003, Yurt Yayınevi (türk.).
- Şəki folklor örnəkləri. II kitab. Bakı, “Elm və təhsil”, 2014, 408 səh.
Əlavə oxu
- Arık, T. (2024). Azerbaycan Türklerinde Atalar Kültü / Ata-Baba Gününün Eski Türk Kültüründeki Yeri ve Önemi. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 13(2), 665-677. https://doi.org/10.33206/mjss.1317036
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax ADiNA gunu film 2010 Adina gunu az eski آدینا گونو Tarixi adi Ayna gunuMuddeti 4 cu ve ya 5 ci gunEvvelki gun Dannasinin dannasi Baki Sud gunu Tebriz Harbe Derbend Sonraki gun Adina ertesi Gedebey Etine axsami Derbend Adetler AdnaliqDiger adlari Adna gunu Ata baba gunu Etine Derbend Duz gunu Tebriz Adina gunu az eski آدینا گونو Adna gunu ve ya Ata baba gunu Azerbaycan teqvim inanclarinda cume axsami ve ya cume ucun istifade edilen gun Olulerin yad edilme gunudur Menasi ve icrasiAdina axsami cume gunu ve ya cume axsami qedim dovrlerde ayna gunu de adlandirilmisdir Bu gun ruhlarla elaqelendirilerek Azerbaycanin bezi yerlerinde ata baba gunu adlandirilir Adina gununde evlerde xususi yemek bisirilir ve qebir ustune gedilir oluler yad edilir Azerbaycan xalq inanclarina gore olulerin ruhlari adina gununde hava qaralanda oz evlerine ziyarete gelirler Adina gunu Gence Qazax Lenkeran Seki Semkir Zengilanda 4 cu gun olaraq Gedebey ve Tovuzda 5 ci gun olaraq qeyd edilir Gencede olen adam ucun dorduncu gun verilen ehsan adnalix adnaliq adlanir Adina ertesi adinadan sonra gelen gun menasinda Gedebeyde 6 ci gun kimi istifade edilir Derbend dialektinde 4 cu gun etine 5 ci gun etine axsami adlanir Baki dialektinde 4 cu ve 5 ci gunler Qatiqli as pisen gun ve Kucik sute dusen gun dur Tebriz dialektinde ise 4 cu gun sut guni sud gunu adlandirilir Adna sozu turk dillerindeki d y ses paralelliyi neticesinde adna ayna ortaya cixmisdir Ayna sozu muxtelif turk dillerinde mifoloji baxislarda ser ve xeyir varliqlari temsil edir Azerbaycan dilinde aynasi tutqun ifadesi vardir Hemcinin Azerbaycan dilindeki ehval da ayna nin getirdiyi deyisikliyin neticesidir ser quvvelerle mubarize haqqinda qedim fikirlere esaslanir Qocqarisan ayinda ise cobanlar qoclarin suruye buraxilacagi tarixi teyin ederken adete gore cume gunu teyin edilirdi Azerbaycanda Islamin tesirine meruz qalmis samanizm adetlerinin qalintilarindan biri de azerbaycanlilarin cume axsami olulerin ruhuna hormeten yediyi asdir Qobu yaxinligindaki Qirxqiz tepesinde her cume gunu daslarin agladigina ve hemin gunun ziyaret ucun meqbul gun olduguna inanilar Bu su dasa donmus qirx qizin goz yaslaridir MedeniyyetdeBu xas gunu dile gelitdi ki niye hamsina is verisan cumiye de adniye de bazara da Bes mana is vermedin Seki dialektinde Bu xas gunu dile gelib ki niye hamiya is verirsen cumeye de adnaya da bazara da Bes mene is vermedin Standart azerbaycancada Ikinci gun olan xas gununun sikayeti Gunlere ad qoyulmasi metninden Turk dunyasinin ortaq irsi olan Kitabi Dede Qorqud dastaninda ayna gunu bele qeyd edilir Sagus gununde ayna gorklu Ayna gunu okuyanda xutbe gorklu Azerbaycan sairi Imadeddin Nesimi adina gunu ile bagli bele aciqlama verir Adine necin oldu adibenin adin bil Bu sirri ol bilir ki haqq ile asinedir Adinedir qiyamet ol gundedir nedamet Ol gunde hesr oliser ol gunde maceradir Ol gundedir hesabin hem rehatu ezabin Ol gunde heqq qatinda icmai enbiyadir Hem Kitabi Dede Qorqud da hem Nesiminin seirinde ayna adna gunleri ruhlar alemi ile butun ruhlarin sinaga cekileceyi qiyamet gunu ile elaqelendirilir Diger turk xalqlarindaMiserlerde 4 cu gun atna kic ve kci atna kicik adina 5 ci gun ise atna kun adlanir Qaraimlerde 5 ci gunu ayne kin adlanir Ozbek dilinin Xarezm sivesinde adina kun adina kun bayram ve bazar gunleri menasinda isledilir Hemcinin baxADiNA gunu adina gununde ADNA da indiki adi ADNSU bas vermis terror akti haqqinda film IstinadlarY Eliyeva 2018 seh 145 146 Azerbaycan etnoqrafiyasi III cild 2007 seh 23 Beydili 2003 seh 79 80 Azerbaycan dilinin dialektoloji lugeti 2007 seh 12 Haciyeva 2021 seh 121 Beydili 2003 seh 78 Azerbaycan etnoqrafiyasi III cild 2007 seh 435 Caferoglu 1956 seh 66 67 Mahmud Aynur 2018 Sarikiz Efsanesi ve Azerbaycan Efsanelerinde Dag ve Su Kultlerinin Sentezi Edremit Belediyesi Kultur Yayinlari No 6 International Symposium on Kaz Mountains Mount Ida and Edremit Seki folklor ornekleri II kitab 2014 seh 25 Y Eliyeva 2018 seh 149EdebiyyatAzerbaycan dilinin dialektoloji lugeti Baki 2007 Serq Qerb 568 seh Azerbaycan etnoqrafiyasi Uc cildde III cild 2007 Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasi Arxeologiya ve Etnoqrafiya Institutu Baki Serq Qerb Caferoglu Ahmet Azerbaycan ve Anadolu Folklorunda Saklanan Iki Saman Tanrisi turk Ankara Universitesi Ilahiyat Fakultesi Dergisi Cilt 5 Sayi 1 4 1956 Haciyeva Nergiz Turk dillerinde hefte adlari Baki AMEA Nesimi adina Dilcilik Institutu 2021 seh 112 126 Nuray Yadigar qizi Eliyeva Naxcivan dialekt ve sivelerinin etnoqrafik leksikasi Naxcivan 2018 Ecemi Nesriyyat Poliqrafiya Birliyi 201 seh Turk Mitolojisi Ansiklopedik Sozluk Celal Beydili 2003 Yurt Yayinevi turk Seki folklor ornekleri II kitab Baki Elm ve tehsil 2014 408 seh Elave oxuArik T 2024 Azerbaycan Turklerinde Atalar Kultu Ata Baba Gununun Eski Turk Kulturundeki Yeri ve Onemi MANAS Sosyal Arastirmalar Dergisi 13 2 665 677 https doi org 10 33206 mjss 1317036