Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Vedi rayonu, Ararat rayonu — Qərbi Azərbaycanda (indiki Ermənistan Respublikası) Vedibasar mahalı rayonu ərazisində rayon. Mərkəzi Böyük Vedi şəhəridir.
| Rayon | |
| Vedi rayonu | |
|---|---|
| İnzibati mərkəz | Vedi |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Yaradılıb | 09.09.1930 |
| Ləğv edilib | 11 aprel 1995 |
| Əhalisi | |
| Əhalisi | 64 657 (1989) nəfər |
 | |
Tarixi
1930-cu il sentyabrın 9-da yaradılıb. 1968-ci il mayın 5-nə qədər Vedi rayonu, həmin tarixdən isə Ararat rayonu adlandırılıb. Ərazisi 1399 kv. km-dir. Rayon mərkəzi Böyük Vedidir. Rayon mərkəzindən İrəvan şəhərinə olan məsafə 49 km-dir.
Vedi rayonu Qərbi Azərbaycan (indiki Ermənistan Respublikası) ilə Türkiyə arasında dağarası düzənlik olan Ağrı vadisində yerləşir. Bu düzənliyin uzunluğu 90 km, dəniz səviyyəsindən hündürlüyü 850–1000 metrdir. Araz çayı da bu düzənlikdən axır. Düzənlik Cənub tərəfdən Ağrı dağ vulkan massivi ilə əhatələnib. Rayon ərazisindən axır və Şidli kəndində Araza tökülür.
Şidli toponimi Şəddadilərlə əlaqələndirilir. Tarixi məlumatlara görə ərazisində 75 kənd olub və onların əksəriyyəti də rayonun dağlıq hissəsində yerləşib. Etnik baxımdan isə bu yerlərin əhalisi yalnız azərbaycan türklərindən ibarət olub. XIX əsrdə mahal ərazisində cəmi 15 nəfər (iki ailədə) erməni yaşayırdı. Lakin ərazilər ruslar tərəfindən işğal edildikdən sonra rayonda ermənilərin yaşadığı Reyhanlı və azərbaycanlılar və ermənilərin qarışıq yaşadığı Dəvəli kimi kəndlər yaradıldı.
XX əsrin əvvəllərində rayon Andronikin daşnak dəstələrinin hücumuna məruz qaldı. Lakin xalq qəhrəmanı Abbasqulu bəy Şadlinskinin rəhbərliyi ilə yaradılmış özünümüdafiə dəstələri xalqı qırğınlardan qorumuşdur. Mühüm strateji ərazidə yerləşən Vedi rayonu dəfələrlə ermənilərin məkrli siyasətinə məruz qalmış, tez-tez ərazi inzibati dəyişiklikləri edilmişdir.
1936-cı ildə rayon iki yerə parçalanaraq ərazisində ikinci bir qondarma Qarabağlar rayonu yaradılmışdır. Bir neçə il ərzində rayon iqtisadi cəhətdən diz çökdürülüb əhalisi köçürüldükdən sonra isə 1948-ci ildə yenidən Vedi rayonuna birləşdirilmişdir. 1964-cü ildə isə Vedi rayonu özü ləğv edilərək artıq erməniləşdirilmiş Qəmərli rayonu ilə birləşdirilmişdir. Lakin bu niyyət baş tutmur və Vedi rayonu yenidən müstəqil rayon kimi təşkil edilir.
1988-ci ilə kimi azərbaycanlıların yaşadıqları və həmin il tərk etməyə məcbur olduqları yaşayış məntəqələri: Arazdəyən, Xalisə, Şidli, Şirazlı, Qaralar, Yengicə, Taytan, Kiçik Vedi, Böyük Vedi, Şıxlar, Afşar, Aşağı Qarabağlar, Dəvəli, Daşlı, Armaş, Çəmbərək.
Ermənistan SSR Ali Soveti Rəyasət heyətinin müxtəlif fərmanları ilə rayon üzrə dəyişdirilmiş tarixi yer adları:
| Qədim türk adı | İndiki adı | Dəyişdirilmə tarixi |
|---|---|---|
| İmirzik | … | |
| Çəmbərək | Surenavan | … |
| Aşağı Qarabağlar | Çimənkənd | … |
| Çimənkənd | Urdzadzor | 25.01.1978 |
| Dəvəli | Ararat | 03.01.1935 |
| Keşişverən | Zovaşen | 03.01.1935 |
| Urtsalanc | 21.10.1967 | |
| Böyük Vedi | Vedi | 04.04.1946 |
| Goravan | Yenikənd | 04.04.1946 |
| Reyhanlı | Aygevan | 04.04.1946 |
| Qaşqa | Vardaşat | 10.04.1947 |
| Çanaxçı | Sovetaşen | 10.09.1948 |
| Arazdəyən | Yerasx | 03.07.1968 |
| Kiçik Vedi | Pokr Vedi | … |
| Birəli | Lancar | 03.07.1968 |
| Daşdakar | 03.07.1968 | |
| Qədirli | Lancanist | 03.07.1968 |
| Şahablı | Şağab | 03.07.1968 |
| Şıxlar | Lusarat | 26.12.1968 |
| Qaralar | Aralez | 25.01.1978 |
| Lusaşor | 25.01.1978 | |
| Taytan | Vanaşen | 25.01.1978 |
| Şirazlı | Vosketap | 1991-ci il |
| Yengicə | Sisavan | 1991-ci il |
| Xalisa | Norakert | 1991-ci il |
| Şidli | Yexeqnavan | 1991-ci il |
| Bağçacıq (Vedi) | kənd 1959-cu ildə ləğv edilmişdir |
İstinadlar
- . Archived from the original on 2014-12-22. İstifadə tarixi: 29 iyul 2015..
Ədəbiyyat
- Azərbaycan Respublikası prezidentinin 18 dekabr 1997-ci il tarixli "1948–1953-cü illərdə azərbaycanlıların Ermənistan SSR ərazisindəki tarixi-etnik torpaqlarından kütləvi deportasiyası haqqında" fərmanı
- Azərbaycan Respublikası prezidentinin 26 mart 1998-ci il tarixli "Azərbaycanlıların soyqırımı haqqında" fərmanı
- Əziz Ələkbərli, "Qədim türk-oğuz yurdu "Ermənistan"", Bakı, "Sabah", 1994.
- Əziz Ələkbərli, "Abbasqulu bəy Şadlinski", Bakı, "Ağrıdağ", 1996.
- Əziz Ələkbərli, "Qərbi Azərbaycan, 1-ci cild, Vedibasar mahalı", Bakı, "Ağrıdağ", 2000.
- Əziz Ələkbərli, "Qərbi Azərbaycan, 1-ci cild, Vedibasar mahalı", (2-ci nəşri), Bakı, "Ağrıdağ", 2003.
- Əziz Ələkbərli. "Qərbi Azərbaycan abidələri", Bakı, "Ağrıdağ", 2006.
- Əziz Ələkbərli. "Qərbi Azərbaycanlıların 1988-ci il soyqırımı", Bakı, "Nurlan", 2008.
- Петрушевский И.П., Очерки по истории феодальных отношений в Азербайджане и Армении в XYI – начале XIX в., Ленинград, 1949
- Байбуртян В.А., Армянская колония Новой Джульфы в XYII веке, Иряван, 1969
- Тер-Мкртчян Л.Х., Армения под властью Надир шаха. Москва, 1963
- Езов Г.А., Сношение Петра Великого с Армянским народом, СПб, 1898
- Мамедов С.А., Азербайджан по источникам XV – первой половины XVIII вв., Бакы, 1993 Шопен И., #Шопен И., Исторический памятник состояния Армянской области в эпоху его присоединения к Российской империи, СПб 1852
- Azərbaycan tarixi üzrə qaynaqlar, Bakı, 1989
- Enikolopov İ. K., Qriboedov i Vostok, İrəvan 1954
- Qлинка Н.С., Описания переселения армян Aзербайджанских в пределы России, M.1831
- Kemal Beydilli, 1828–1829. Osmanlı – Rus savaşında Doğu Anadoludan Rusiyaya Köçürülen Ermeniler, X T. T. K. konqresinde sunulan tebliğ, Ankara,1986
- Hovannesiyan R., Armenia on the Road to Independence, Los Angeles, 1976
- Обозрение Российских владений за Кавказом в статистическом, этнографическом, топогрфическом и финансовом отношениях, СПб, 1836
- Материалы для изучения экономического быта государственных крестьян Закавказского края, Tiflis, 1885
- Величко В.Л., Кавказ. Русское дело и междуплеменные вопросы, С.Петербург, 1904
- "Армянский геноцид". Миф и реальность. Справочник фактов и документов, Б.1992
- Hüsyin Baykara., Azərbaycan istiqlal mücadiləsi tarixi, Bakı, 1992
- Cahangir Zeynaloğlu, Müxtəsər Azərbaycan tarixi, Bakı, 1992
- Заварян С., Экономические условия Карабаха и голод 1906–1907 г., Перевод с армянского, С.Петербург, 1907
- Готлиб В.В., Тайная дипломатия во время первой мировой войны, М.1960
- Suleyman Kocabas, Tarihte Turk-Rus Mucadelesi, Istanbul, 1989
- Шахдин И., Дашнакцутюн на службе русской белогвардейщины и английского командования на Кавказе, Bakı, 1990
- Cəmil Həsənov. Azərbaycan beynəlxalq münasibətlər sistemində, 1918–1920-ci illər, Bakı, 1993
- Məmməd Sadıq Aran. "Qardaş köməyi" məqaləsi;1951; Bax: "Ədəbiyyət və incəsənət" qəzeti, 2 oktyabr 1990-cı il.
- Azərbaycan Respublikası MDSPİHA, f.276, s.8, iş 463, v.23; Bax: Bəxtiyar Nəcəfov, Лицо врага (История Армянского национализма в Закавказье в конце XIX начале XX в.), Bakı, 1993
- Грибойедов А., Seçilmiş əsərləri, 2-ci cild, Moskva, 1977.
Mənbə
- Qərbi Azərbaycan: azərbaycanlılara qarşı genosid demoqrafik statistika güzgüsündə 2015-11-16 at the Wayback Machine
- Qərbi Azərbaycanın türk mənşəlli toponimləri 2014-09-04 at the Wayback Machine
- İndiki Ermənistan qədim türk yurdu idi [ölü keçid]
- Qərbi Azərbaycan ərazilərində yer adlarının soyqırımı [ölü keçid]
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Vedi rayonu Ararat rayonu Qerbi Azerbaycanda indiki Ermenistan Respublikasi Vedibasar mahali rayonu erazisinde rayon Merkezi Boyuk Vedi seheridir RayonVedi rayonuInzibati merkez VediTarixi ve cografiyasiYaradilib 09 09 1930Legv edilib 11 aprel 1995EhalisiEhalisi 64 657 1989 neferTarixi1930 cu il sentyabrin 9 da yaradilib 1968 ci il mayin 5 ne qeder Vedi rayonu hemin tarixden ise Ararat rayonu adlandirilib Erazisi 1399 kv km dir Rayon merkezi Boyuk Vedidir Rayon merkezinden Irevan seherine olan mesafe 49 km dir Vedi rayonu Qerbi Azerbaycan indiki Ermenistan Respublikasi ile Turkiye arasinda dagarasi duzenlik olan Agri vadisinde yerlesir Bu duzenliyin uzunlugu 90 km deniz seviyyesinden hundurluyu 850 1000 metrdir Araz cayi da bu duzenlikden axir Duzenlik Cenub terefden Agri dag vulkan massivi ile ehatelenib Rayon erazisinden axir ve Sidli kendinde Araza tokulur Sidli toponimi Seddadilerle elaqelendirilir Tarixi melumatlara gore erazisinde 75 kend olub ve onlarin ekseriyyeti de rayonun dagliq hissesinde yerlesib Etnik baximdan ise bu yerlerin ehalisi yalniz azerbaycan turklerinden ibaret olub XIX esrde mahal erazisinde cemi 15 nefer iki ailede ermeni yasayirdi Lakin eraziler ruslar terefinden isgal edildikden sonra rayonda ermenilerin yasadigi Reyhanli ve azerbaycanlilar ve ermenilerin qarisiq yasadigi Develi kimi kendler yaradildi XX esrin evvellerinde rayon Andronikin dasnak destelerinin hucumuna meruz qaldi Lakin xalq qehremani Abbasqulu bey Sadlinskinin rehberliyi ile yaradilmis ozunumudafie desteleri xalqi qirginlardan qorumusdur Muhum strateji erazide yerlesen Vedi rayonu defelerle ermenilerin mekrli siyasetine meruz qalmis tez tez erazi inzibati deyisiklikleri edilmisdir 1936 ci ilde rayon iki yere parcalanaraq erazisinde ikinci bir qondarma Qarabaglar rayonu yaradilmisdir Bir nece il erzinde rayon iqtisadi cehetden diz cokdurulub ehalisi kocuruldukden sonra ise 1948 ci ilde yeniden Vedi rayonuna birlesdirilmisdir 1964 cu ilde ise Vedi rayonu ozu legv edilerek artiq ermenilesdirilmis Qemerli rayonu ile birlesdirilmisdir Lakin bu niyyet bas tutmur ve Vedi rayonu yeniden musteqil rayon kimi teskil edilir 1988 ci ile kimi azerbaycanlilarin yasadiqlari ve hemin il terk etmeye mecbur olduqlari yasayis menteqeleri Arazdeyen Xalise Sidli Sirazli Qaralar Yengice Taytan Kicik Vedi Boyuk Vedi Sixlar Afsar Asagi Qarabaglar Develi Dasli Armas Cemberek Ermenistan SSR Ali Soveti Reyaset heyetinin muxtelif fermanlari ile rayon uzre deyisdirilmis tarixi yer adlari Qedim turk adi Indiki adi Deyisdirilme tarixiImirzik Cemberek Surenavan Asagi Qarabaglar Cimenkend Cimenkend Urdzadzor 25 01 1978Develi Ararat 03 01 1935Kesisveren Zovasen 03 01 1935Urtsalanc 21 10 1967Boyuk Vedi Vedi 04 04 1946Goravan Yenikend 04 04 1946Reyhanli Aygevan 04 04 1946Qasqa Vardasat 10 04 1947Canaxci Sovetasen 10 09 1948Arazdeyen Yerasx 03 07 1968Kicik Vedi Pokr Vedi Bireli Lancar 03 07 1968Dasdakar 03 07 1968Qedirli Lancanist 03 07 1968Sahabli Sagab 03 07 1968Sixlar Lusarat 26 12 1968Qaralar Aralez 25 01 1978Lusasor 25 01 1978Taytan Vanasen 25 01 1978Sirazli Vosketap 1991 ci ilYengice Sisavan 1991 ci ilXalisa Norakert 1991 ci ilSidli Yexeqnavan 1991 ci ilBagcaciq Vedi kend 1959 cu ilde legv edilmisdirIstinadlar Archived from the original on 2014 12 22 Istifade tarixi 29 iyul 2015 EdebiyyatAzerbaycan Respublikasi prezidentinin 18 dekabr 1997 ci il tarixli 1948 1953 cu illerde azerbaycanlilarin Ermenistan SSR erazisindeki tarixi etnik torpaqlarindan kutlevi deportasiyasi haqqinda fermani Azerbaycan Respublikasi prezidentinin 26 mart 1998 ci il tarixli Azerbaycanlilarin soyqirimi haqqinda fermani Eziz Elekberli Qedim turk oguz yurdu Ermenistan Baki Sabah 1994 Eziz Elekberli Abbasqulu bey Sadlinski Baki Agridag 1996 Eziz Elekberli Qerbi Azerbaycan 1 ci cild Vedibasar mahali Baki Agridag 2000 Eziz Elekberli Qerbi Azerbaycan 1 ci cild Vedibasar mahali 2 ci nesri Baki Agridag 2003 Eziz Elekberli Qerbi Azerbaycan abideleri Baki Agridag 2006 Eziz Elekberli Qerbi Azerbaycanlilarin 1988 ci il soyqirimi Baki Nurlan 2008 Petrushevskij I P Ocherki po istorii feodalnyh otnoshenij v Azerbajdzhane i Armenii v XYI nachale XIX v Leningrad 1949 Bajburtyan V A Armyanskaya koloniya Novoj Dzhulfy v XYII veke Iryavan 1969 Ter Mkrtchyan L H Armeniya pod vlastyu Nadir shaha Moskva 1963 Ezov G A Snoshenie Petra Velikogo s Armyanskim narodom SPb 1898 Mamedov S A Azerbajdzhan po istochnikam XV pervoj poloviny XVIII vv Baky 1993 Shopen I Shopen I Istoricheskij pamyatnik sostoyaniya Armyanskoj oblasti v epohu ego prisoedineniya k Rossijskoj imperii SPb 1852 Azerbaycan tarixi uzre qaynaqlar Baki 1989 Enikolopov I K Qriboedov i Vostok Irevan 1954 Qlinka N S Opisaniya pereseleniya armyan Azerbajdzhanskih v predely Rossii M 1831 Kemal Beydilli 1828 1829 Osmanli Rus savasinda Dogu Anadoludan Rusiyaya Kocurulen Ermeniler X T T K konqresinde sunulan teblig Ankara 1986 Hovannesiyan R Armenia on the Road to Independence Los Angeles 1976 Obozrenie Rossijskih vladenij za Kavkazom v statisticheskom etnograficheskom topogrficheskom i finansovom otnosheniyah SPb 1836 Materialy dlya izucheniya ekonomicheskogo byta gosudarstvennyh krestyan Zakavkazskogo kraya Tiflis 1885 Velichko V L Kavkaz Russkoe delo i mezhduplemennye voprosy S Peterburg 1904 Armyanskij genocid Mif i realnost Spravochnik faktov i dokumentov B 1992 Husyin Baykara Azerbaycan istiqlal mucadilesi tarixi Baki 1992 Cahangir Zeynaloglu Muxteser Azerbaycan tarixi Baki 1992 Zavaryan S Ekonomicheskie usloviya Karabaha i golod 1906 1907 g Perevod s armyanskogo S Peterburg 1907 Gotlib V V Tajnaya diplomatiya vo vremya pervoj mirovoj vojny M 1960 Suleyman Kocabas Tarihte Turk Rus Mucadelesi Istanbul 1989 Shahdin I Dashnakcutyun na sluzhbe russkoj belogvardejshiny i anglijskogo komandovaniya na Kavkaze Baki 1990 Cemil Hesenov Azerbaycan beynelxalq munasibetler sisteminde 1918 1920 ci iller Baki 1993 Memmed Sadiq Aran Qardas komeyi meqalesi 1951 Bax Edebiyyet ve incesenet qezeti 2 oktyabr 1990 ci il Azerbaycan Respublikasi MDSPIHA f 276 s 8 is 463 v 23 Bax Bextiyar Necefov Lico vraga Istoriya Armyanskogo nacionalizma v Zakavkaze v konce XIX nachale XX v Baki 1993 Gribojedov A Secilmis eserleri 2 ci cild Moskva 1977 MenbeQerbi Azerbaycan azerbaycanlilara qarsi genosid demoqrafik statistika guzgusunde 2015 11 16 at the Wayback Machine Qerbi Azerbaycanin turk menselli toponimleri 2014 09 04 at the Wayback Machine Indiki Ermenistan qedim turk yurdu idi olu kecid Qerbi Azerbaycan erazilerinde yer adlarinin soyqirimi olu kecid Hemcinin baxAzerbaycanlilarin Qerbi Azerbaycandan deportasiyasi