Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Amerika yenotu (lat. Procyon lotor) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin məməlilər sinfinin yırtıcılar dəstəsinin yenotlar fəsiləsinin yenot cinsinə aid heyvan növü.
| Amerika yenotu | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Tipüstü: Tip: Klad: Yarımtip: İnfratip: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Sinifüstü: Klad: Klad: Sinif: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Yarımsinif: Klad: İnfrasinif: Maqndəstə: Dəstəüstü: Klad: Qranddəstə: Mirdəstə: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Yarımdəstə: İnfradəstə: Fəsiləüstü: Fəsilə: Yarımfəsilə: Triba: Yarımtriba: Cins: Növ: Amerika yenotu | ||||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
| ||||||||||||
Xarici görünüşü
Xarici görkəminə görə yenotaoxşar itə bənzəyir. Bədəninin uzunluğu 60 sm, quyruğunun uzunluğu isə 25 sm-ə çatır. Bədəni enlikürək, qısa pəncəli, uzun barmaqlı, başı enli, kiçik, nazik sifətli, qulaqları böyükdür. Tükü qalın, uzun, tünd boz rəngdədir. Sifətində ağ haşiyəli qara maska var. Quyruğunda 5-7 enli qara və ya ağ həlqə mövcuddur. Pəncələri qısadır və barmaqlar yaxşı inkişaf etdiyindən, onların izi insan əlinin izini xatırladır. Yenotun ön pəncələri çevikliyinə görə, insan əlləri ilə rəqabət apara bilər. Yenot ön pənçələri ilə əşyaları tutur və saxlayır, həmçinin qidasını yuyur. Xəzi sıx olub, qəhvəyi-boz rəngdədir.
Yayılması
Amerika yenotu Panama boğazından Kanadanın cənub əyalətlərinə qədər Şimali Amerikada geniş yayılmışdır. Növün iqlimləşdirilməsi ilk dəfə Almaniyada və keçmiş SSRİ ərazisində aparılmışdır. Daha sonra buraxıldığı məntəqələrdən Fransaya və digər Avropa ölkələrinə daxil olmuşdur. Yenotlar Azərbaycanda ilk dəfə olaraq 1941-ci ildə Avropadan İsmayıllı rayonuna 21 baş (11 erkək və 10 dişi) gətirilərək buraxıldı. Amerika yenotları bu yeni yaşayış mühitinə asanlıqla adaptasiya oldular və qısa müddətdə populyasiya sayını artırmağa başladılar.. Hazırda yenot Zaqatala-İsmayıllı və Lənkəran massivlərində geniş yayılıb. Azərbaycandakı yenot populyasiyaları yayılaraq Rusiya, Gürcüstan və İran kimi qonşu ölkələrdə məskunlaşa biliblər. Hazırda Azərbaycanda yenotların 3 təcrid olunmuş alt populyasiyası var: şimal, şimal-qərb və ölkənin cənubu.
Amerika yenotu Azərbaycanda işğalçı (invaziv) növdür. O, yerli biomüxtəlifliyə və xüsusilə Qırmızı Kitaba düşmüş heyvan növlərinə zərər verir.
Həyat tərzi
Yaşlı koğuşlu ağacları, həmçinin su hövzələri və bataqlıq ərazilər olan qarışıq meşələr yenot üçün daha əlverişlidir. İynəyarpaqlı meşələrdə, həmçinin su hövzələri olmayan meşələrdə rast gəlinmir. Ağac koğuşlarından sığınacaq kimi istifadə edir. Antropogen landşaftlara asanlıqla uyğunlaşaraq, tarlalarda, bağlarda, çox zaman şəhərlərdə və şəhərətrafı ərazilərdə məskunlaşır. Yenot yuvasını ağacların koğuşunda düzəldir. Məcburi hallarda yerüstü sığınacaqlardan – qayalardakı yarıqlardan, porsuqların yuvalarından istifadə edir, özü yuva qaza bilmir.
Alaqaranlıq-gecə həyat tərzi keçirir, gündüzlər yuvalarında gizlənir. Alaqaranlıq düşəndə ova qida axtarışı üçün öz ərazisini gəzir. Yenot nadir hallarda öz sığınacağından 1,5 km-ə qədər uzaqlaşır. Yenot ağaclara asanlıqla dırmanır. Tutucu barmaqları, ona düz budaqlardan tutaraq, sallanmaq imkanı verir. Gecə görməsi və vibrissaları sahəsində yenot tamamilə qaranlıqda da asanlıqla hərəkət edir. Yenotlar fəsiləsinin qış yuxusuna gedən yeganə nümayəndəsidir. Yuxu dərin deyil, fasiləlidir. Kanadada qış yuxusu 4–5 ay davam edir, cənub rayonlarında isə ümumiyyətlə qış yuxusuna getmirlər.
Yenot həm bitki, həm də heyvan mənşəli qidalarla qidalanır. Onun qidası fəsildən asılı olaraq dəyişir. Yazda və yayın əvvəlləri onun rasionunda heyvani qidalar (həşəratlar, qurbağalar, sürünənlər, yengəc və xərçənglər, balıqlar, gəmiricilər və quş yumurtaları), yayın ikinci yarısı və payızda isə bitki qidaları (meyvələr və giləmeyvələr, qozalar) üstünlük təşkil edir. Yeməzdən əvvəl qidasını suda yuyur.
Yenot çox möhkəm heyvandır. O infeksion və invazion xəstəliklərə qarşı çox dözümlüdür və yırtıcılardan aqressiv şəkildə müdafiə olunur. Əgər təhlükədən qaça və ya gizlənə bilmirsə, özünü ölülüyə vurur. Xaraktercə çox aktiv, hər şeyi bilməyə həvəsli, dalaşqan, cəsarətli heyvandır. ABŞ-də və bir sıra digər ölkələrdə yenotları əhliləşdirilmiş heyvan kimi evdə saxlayırlar. 20 ilə qədər yaşayır.
Cütləşmə fevral-mart aylarında baş verir. Boğazlıq dövrü 62 gün davam edir. 3–7 bala verir. Balalaları kör doğulur, 10–20 gündən sonra gözləri açılır. İllər boyu nəzarətsiz aparılan ov nəticəsində vəhşicəsinə məhv olunur. Dişilər bir yaşlarında cinsi yetkinliyə çatırlar. Amerika yenotu qiymətli xəz- dəri heyvanıdır. Əti yeməlidir. Piyi də yeməli olub, həm də xeyirlidir.
İstinadlar
- Integrated Taxonomic Information System (ing.). 1996.
- Mammal Species of the World (ing.): A Taxonomic and Geographic Reference. / D. E. Wilson, D. M. Reeder 3 Baltimore: JHU Press, 2005. 35, 2142 p.
- Соколов В. Е. Пятиязычный словарь названий животных. Млекопитающие. Латинский, русский, английский, немецкий, французский. / под общей редакцией акад. В. Е. Соколова. — М.: Рус. яз., 1984. — С. 97. — 10 000 экз.
- Azərbaycanın heyvanlar aləmi. III cild, Elm nəşriyyatı, 2004, 619 səh.
- "Zülfü Fərəcli. Azərbaycanda işğalçı Amerika yenotu təhlükəsi. BRI". 2023-06-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-06-02.
- Енот-полоскун по данным Объединённой таксономической информационной службы (ITIS)
- "Raccoon". 2008-06-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-02-04.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Amerika yenotu lat Procyon lotor heyvanlar aleminin xordalilar tipinin memeliler sinfinin yirticilar destesinin yenotlar fesilesinin yenot cinsine aid heyvan novu Amerika yenotuElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Tipustu SonagizlilarTip XordalilarKlad Yarimtip OnurgalilarInfratip AgizcenelilerKlad Klad Klad Klad XoanlarKlad Klad Klad Klad Klad Sinifustu DordayaqlilarKlad Klad Sinif MemelilerKlad Klad Klad Klad Klad Klad Klad Yarimsinif Vehsi heyvanlarKlad EuteriyalarInfrasinif PlasentalilarMaqndeste Desteustu LavrazioterilerKlad Qranddeste Mirdeste FeraeKlad Klad Klad YirticikimilerDeste YirticilarYarimdeste ItkimilerInfradeste Fesileustu Fesile YenotlarYarimfesile Triba Yarimtriba Cins YenotNov Amerika yenotuBeynelxalq elmi adiProcyon lotor L 1758Sekil axtarisiITIS 180575NCBI 9654EOL 328598FW 50729Xarici gorunusuXarici gorkemine gore yenotaoxsar ite benzeyir Bedeninin uzunlugu 60 sm quyrugunun uzunlugu ise 25 sm e catir Bedeni enlikurek qisa penceli uzun barmaqli basi enli kicik nazik sifetli qulaqlari boyukdur Tuku qalin uzun tund boz rengdedir Sifetinde ag hasiyeli qara maska var Quyrugunda 5 7 enli qara ve ya ag helqe movcuddur Penceleri qisadir ve barmaqlar yaxsi inkisaf etdiyinden onlarin izi insan elinin izini xatirladir Yenotun on penceleri cevikliyine gore insan elleri ile reqabet apara biler Yenot on penceleri ile esyalari tutur ve saxlayir hemcinin qidasini yuyur Xezi six olub qehveyi boz rengdedir YayilmasiAmerika yenotu Panama bogazindan Kanadanin cenub eyaletlerine qeder Simali Amerikada genis yayilmisdir Novun iqlimlesdirilmesi ilk defe Almaniyada ve kecmis SSRI erazisinde aparilmisdir Daha sonra buraxildigi menteqelerden Fransaya ve diger Avropa olkelerine daxil olmusdur Yenotlar Azerbaycanda ilk defe olaraq 1941 ci ilde Avropadan Ismayilli rayonuna 21 bas 11 erkek ve 10 disi getirilerek buraxildi Amerika yenotlari bu yeni yasayis muhitine asanliqla adaptasiya oldular ve qisa muddetde populyasiya sayini artirmaga basladilar Hazirda yenot Zaqatala Ismayilli ve Lenkeran massivlerinde genis yayilib Azerbaycandaki yenot populyasiyalari yayilaraq Rusiya Gurcustan ve Iran kimi qonsu olkelerde meskunlasa bilibler Hazirda Azerbaycanda yenotlarin 3 tecrid olunmus alt populyasiyasi var simal simal qerb ve olkenin cenubu Amerika yenotu Azerbaycanda isgalci invaziv novdur O yerli biomuxtelifliye ve xususile Qirmizi Kitaba dusmus heyvan novlerine zerer verir Heyat terziYasli koguslu agaclari hemcinin su hovzeleri ve bataqliq eraziler olan qarisiq meseler yenot ucun daha elverislidir Iyneyarpaqli meselerde hemcinin su hovzeleri olmayan meselerde rast gelinmir Agac koguslarindan siginacaq kimi istifade edir Antropogen landsaftlara asanliqla uygunlasaraq tarlalarda baglarda cox zaman seherlerde ve seheretrafi erazilerde meskunlasir Yenot yuvasini agaclarin kogusunda duzeldir Mecburi hallarda yerustu siginacaqlardan qayalardaki yariqlardan porsuqlarin yuvalarindan istifade edir ozu yuva qaza bilmir Alaqaranliq gece heyat terzi kecirir gunduzler yuvalarinda gizlenir Alaqaranliq dusende ova qida axtarisi ucun oz erazisini gezir Yenot nadir hallarda oz siginacagindan 1 5 km e qeder uzaqlasir Yenot agaclara asanliqla dirmanir Tutucu barmaqlari ona duz budaqlardan tutaraq sallanmaq imkani verir Gece gormesi ve vibrissalari sahesinde yenot tamamile qaranliqda da asanliqla hereket edir Yenotlar fesilesinin qis yuxusuna geden yegane numayendesidir Yuxu derin deyil fasilelidir Kanadada qis yuxusu 4 5 ay davam edir cenub rayonlarinda ise umumiyyetle qis yuxusuna getmirler Yenot hem bitki hem de heyvan menseli qidalarla qidalanir Onun qidasi fesilden asili olaraq deyisir Yazda ve yayin evvelleri onun rasionunda heyvani qidalar heseratlar qurbagalar surunenler yengec ve xercengler baliqlar gemiriciler ve qus yumurtalari yayin ikinci yarisi ve payizda ise bitki qidalari meyveler ve gilemeyveler qozalar ustunluk teskil edir Yemezden evvel qidasini suda yuyur Yenot cox mohkem heyvandir O infeksion ve invazion xesteliklere qarsi cox dozumludur ve yirticilardan aqressiv sekilde mudafie olunur Eger tehlukeden qaca ve ya gizlene bilmirse ozunu oluluye vurur Xarakterce cox aktiv her seyi bilmeye hevesli dalasqan cesaretli heyvandir ABS de ve bir sira diger olkelerde yenotlari ehlilesdirilmis heyvan kimi evde saxlayirlar 20 ile qeder yasayir Cutlesme fevral mart aylarinda bas verir Bogazliq dovru 62 gun davam edir 3 7 bala verir Balalalari kor dogulur 10 20 gunden sonra gozleri acilir Iller boyu nezaretsiz aparilan ov neticesinde vehsicesine mehv olunur Disiler bir yaslarinda cinsi yetkinliye catirlar Amerika yenotu qiymetli xez deri heyvanidir Eti yemelidir Piyi de yemeli olub hem de xeyirlidir IstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 1996 Mammal Species of the World ing A Taxonomic and Geographic Reference D E Wilson D M Reeder 3 Baltimore JHU Press 2005 35 2142 p ISBN 978 0 8018 8221 0 Sokolov V E Pyatiyazychnyj slovar nazvanij zhivotnyh Mlekopitayushie Latinskij russkij anglijskij nemeckij francuzskij pod obshej redakciej akad V E Sokolova M Rus yaz 1984 S 97 10 000 ekz Azerbaycanin heyvanlar alemi III cild Elm nesriyyati 2004 619 seh Zulfu Ferecli Azerbaycanda isgalci Amerika yenotu tehlukesi BRI 2023 06 02 tarixinde Istifade tarixi 2023 06 02 Enot poloskun po dannym Obedinyonnoj taksonomicheskoj informacionnoj sluzhby ITIS Raccoon 2008 06 15 tarixinde Istifade tarixi 2011 02 04 Hemcinin bax