Abbasəli Pənbeyi 1897 1977 fədai siyasətçi ictimai xadim Məhəmməd Xiyabani və 21 Azər hərəkatlarının iştirakçısı Azərbay

Abbasəli Pənbeyi (1897–1977) — fədai, siyasətçi, ictimai xadim. Məhəmməd Xiyabani və "21 Azər" hərəkatlarının iştirakçısı. Azərbaycan Milli Hökuməti qurulduqdan sonra Azərbaycan Milli Məclisinə nümayəndə seçilib, Təbrizdə polis rəisi, Urmiya və Salmasda isə fərmandar kimi fəaliyyət göstərib.

Abbasəli Pənbeyi

Azərbaycanın Milli Məclisinə Miyanədən seçilən nümayəndə
12 dekabr 1945 – 12 dekabr 1946
Azərbaycanın Milli Hökuməti dövründə Urmiya və Salmas fərmandarı
12 dekabr 1945 – 12 dekabr 1946
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi	1897
Doğum yeri	Miyana, Miyana şəhristanı, Şərqi Azərbaycan ostanı, İran
Vəfat tarixi	9 mart 1977(1977-03-09)
Vəfat yeri	Tehran, Tehran şəhristanı, Tehran ostanı, İran
Vəfat səbəbi	avtomobil qəzası^[d]
Dəfn yeri	Behişti-Zəhra
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Milli Hökumət dağıldıqdan sonra həbs olunub. Bir neçə il həbsdə daha sonra isə sürgündə qaldıqdan sonra Miyanəya qayıdıb. Xeyriyyəçiliklə məşğul olub.

Həyatı

İlk illəri

Abbasəli Kərbəlayı Baxşəli oğlu Pənbeyi 1897-ci ildə Miyanə şəhərində anadan olub. Heç bir təhsili olmasa da siyasi ictimai mövzularda aktiv olub. Şəhərdəki konfliklərin həllində eləcə də ictimai fəaliyyətində aktib olduğuna görə şəhər əhalisi tərəfindən ona "xalaoğlu" ləqəbi verilib.

1906-cı ildə yaradılmış İctimaiyyun-Amiyyun partiyasının üzvü olub.Məhəmməd Xiyabani hərəkatında fədai kimi iştirak edib. 1925-ci ildə Rza şah hakimiyyətə gəldikdən sonra bir çox hərəkatlar və siyasi partiyalar dağıldı. Abbasəli Pənbeyi də bu dövrdə həbs olunaraq Təbrizə aparılıb. Məhkəmədən sonra isə Sənəndəcə sürgün edilib. Burada o, Şeyx Zənbil və Qazi Məhəmməd ilə dostlaşıb. Cəza müddəti bitdikdən sonra Miyanəyə geri qayıdıb və çəkməçiliklə məşğul olub.

Azərbaycan Demokrat Hərəkatında

Abbasəli Pənbeyi Təbrizdə çıxış edərkən, 12 dekabr 1945-ci il.

1941-ci il avqustun 25-də SSRİ ordusu Cənubi Azərbaycana daxil olub. Bundan sonra bir çox partiya və təşkilatlar yaranmağa başladı. Abbasəli Pənbeyi də yeni yaradılmış Tudə Partiyasına üzv olub və partiyanın Miyanə komitəsində fəaliyyət göstərib. 1945-ci ildə Azərbaycan Demokrat Firqəsi yaradıldıqdan sonra Tudə Partiyasını tərk edərək Demokrat Firqəsinə üzv olub. 1945-ci ilin noyabr ayında Azərbaycan Demokrat Firqəsi tərəfindən fədai dəstələrinin yaradılmasına başlanılır. Abbasəli Pənbeyi də Miyanə fədailərinə başçılıq edənlərdən biri olur. 1945-ci il noyabrın 17-də Qulam Yəhya ilə birlikdə Miyanə şəhərinin şah qoşunlarından təmizlənməsində iştirak edib. Bununla da Miyanə şəhəri şah qoşunlarından təmizlənən ilk şəhər olub.

ADF-nin birinci qurultayında nümayəndə kimi iştirak edib və mərkəzi komitənin üzvü seçilib. 1945-ci il noyabrın 20-də Təbriz Ərk teatrının binasında Azərbaycan Xalq Konqresi fəaliyyətə başladı. Noyabrın 21-də konqres nümayəndələrindən, seçkiləri bitirib hökuməti yaradana qədər, qərarların icrasını təmin etmək üçün, Milli heyət yaradıldı. Abbasəli Pənbeyi də Milli heyətə seçilən 39 nəfərdən biri olub.Azərbaycan Milli Hökuməti qurulduqdan sonra Azərbaycan Milli Məclisinə Miyanədən nümayəndə seçilib.

1945-ci il dekabrın 12-də Təbriz şəhəri şah qoşunlarından təmizləndikdən sonra polis rəisi təyin olunub.Urmiya şəhəri şah qoşunlarından təmizləndikdən sonra isə şəhərin fərmandarı təyin olunub. 1946-cı ildə Salmas şəhəri Azərbaycan Milli Hökumətinin fədailəri tərəfindən Ömər Smitqonun kürd dəstələrindən təmizlənib. Daha sonra Abbasəli Pənbeyi Salmas şəhərinin fərmandarı təyin olunub.

AMH dağıldıqdan sonra

1946-cı il dekabrın 13-də ABŞ və Böyük Britaniya tərəfindən dəstəklənən İran ordusu Təbrizə daxil oldu. Bundan sonra Azərbaycan Milli Hökuməti süqut etdi. Abbasəli Pənbeyi Salmas şəhərində həbs olunub. Təbriz məhkəməsinin hökmü ilə edam cəzasına məhkum edilib. Daha sonra hökmü dəyişib və bir il yarım həbsdə qaldıqdan sonra Bəndər Abbas şəhərinə sürgün olunub. Bir il də burada həbsdə qaldıqdan sonra əfv edilir və Miyanəyə geri qayıdır. 1951-ci ildə Miyanə şəhərində xeyriyyə işləri ilə məşğul olmağa başlayıb. Şəhərdə tibb məntəqəsi, aptek, yeni məktəblərin yaradılmasında rolu olub.

Həmin illərdə Qoşaçaya su kanalının çəkilməsi üçün vəsait ayırıb. 4 il sonra hazır olan su kanalı insanlar tərəfindən "Qara çay" və ya "Pənbeyi kəhrizi" adlanır.

Heç bir təhsili olmasa da ədəbiyyata maraq göstərib və şeir yazıb.Şəhriyarın dəvəti ilə dəfələrlə ədəbi məclislərdə iştirak edib.

Abbasəli Pənbeyi 1977-ci il martın 9-da Tehranda avtomobil qəzasına düşərək dünyasını dəyişib. Tehranda Behişti Zəhra qəbiristanlığında dəfn olunub. Dəfn mərasimində Söhrab Sepehri, Salamulla Cavid və bir çox ictimai xadimlər iştirak ediblər.

Mənbə

İstinadlar

Abuzari, Abdolrahim. "عباسعلی پنبه ای را از نو باید شناخت +تصاویر". صدای میانه (fars). 2018-10-02. İstifadə tarixi: 2025-02-03.
"عباسعلی پنبه ای". abadis.ir. İstifadə tarixi: 2025-02-03.
"بزرگان شهرستان میانه این هفته با عباسعلی پنبه ای". bozqush.ir. İstifadə tarixi: 2025-02-03.
Həsənli, 2006. səh. 18
Azərbaycan tarixi. Yeddi cilddə (PDF) (az.). VII. Bakı: Elm nəşriyyatı. 2008. 68. ISBN . 2025-01-23 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-01-23.
Çeşmazər, 1986. səh. 36
Miyanalı, Əlirza; Ərdəbili, Lütfəli. "İnqilabi hərəkatımızın silahlı qüvvələri" (PDF). achiq.info. 2021-07-28 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-12-06.
Mərəndli, 2017. səh. 95
Çeşmazər, 1986. səh. 70
Həsənli, 1998. səh. 269
Pişəvəri, 2005. səh. 255
Həsənli, 1998. səh. 272
Həsənli, 1998. səh. 273
Mərəndli, 2017. səh. 98
Haşimi, 2002. səh. 75
McEvoy, Joanne; O'Leary, Brendan. Power Sharing in Deeply Divided Places. Filadelfiya: University of Pennsylvania Press. 2013. 191. ISBN .
George Lenczowski. "United States' Support for Iran's Independence and Integrity, 1945–1959", Annals of the American Academy of Political and Social Science, Vol. 401, America and the Middle East. (may, 1972), s. 49
گذشته چراغ راه آینده‌است|گذشته چراغ راه آینده‌است: تاریخ ایران در فاصلهٔ دو کودتا ۱۳۳۲–۱۲۹۹، انتشارات ققنوس، صص ۴۲۳–۴۲۱، شابک ۹۷۸−۹۶۴−۳۱۱−۱۳۵−۹

Ədəbiyyat

Çeşmazər, Mirqasım. Azərbaycan Demokrat Partiyasının yaranması və fəaliyyəti (PDF) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 1986. səh. 121. Archived from the original on 2023-05-02. İstifadə tarixi: 2024-11-29.
Haşimi, Əbülfəz. Mübarizələrdə keçən ömür (az.). Bakı: Maarif nəşriyyatı. 2002. səh. 136. ISBN .
Həsənli, Cəmil. СССР-Иран: Азербайджанский кризис и начало холодной войны: 1941-1946 гг (PDF) (rus). Moskva: Герои Отечества. 2006. səh. 560. ISBN . 2024-12-21 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-11-28.
Həsənli, Cəmil. Güney Azərbaycan:Tehran - Bakı - Moskva arasında (PDF) (az.). Bakı: Diplomat nəşriyyatı. 1998. səh. 324. 2024-12-04 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-11-28.
Mərəndli, Barış. "21 Azər" soyqırımı: 1946-1947-ci illərdə Cənubi Azərbaycanda kütləvi qırğınlar (az.). Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2017. səh. 376. ISBN . 2024-12-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-01-30.

[:0-1] Abuzari, Abdolrahim. "عباسعلی پنبه ای را از نو باید شناخت +تصاویر". صدای میانه (fars). 2018-10-02. İstifadə tarixi: 2025-02-03.

[2] "عباسعلی پنبه ای". abadis.ir. İstifadə tarixi: 2025-02-03.

[:1-3] "بزرگان شهرستان میانه این هفته با عباسعلی پنبه ای". bozqush.ir. İstifadə tarixi: 2025-02-03.

[FOOTNOTEHəsənli200618-4] Həsənli, 2006. səh. 18

[5] Azərbaycan tarixi. Yeddi cilddə (PDF) (az.). VII. Bakı: Elm nəşriyyatı. 2008. 68. ISBN . 2025-01-23 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-01-23.

[FOOTNOTEÇeşmazər198636-6] Çeşmazər, 1986. səh. 36

[7] Miyanalı, Əlirza; Ərdəbili, Lütfəli. "İnqilabi hərəkatımızın silahlı qüvvələri" (PDF). achiq.info. 2021-07-28 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-12-06.

[FOOTNOTEMərəndli201795-8] Mərəndli, 2017. səh. 95

[FOOTNOTEÇeşmazər198670-9] Çeşmazər, 1986. səh. 70

[FOOTNOTEHəsənli1998269-10] Həsənli, 1998. səh. 269

[FOOTNOTEPişəvəri2005255-11] Pişəvəri, 2005. səh. 255

[FOOTNOTEHəsənli1998272-12] Həsənli, 1998. səh. 272

[FOOTNOTEHəsənli1998273-13] Həsənli, 1998. səh. 273

[FOOTNOTEMərəndli201798-14] Mərəndli, 2017. səh. 98

[FOOTNOTEHaşimi200275-15] Haşimi, 2002. səh. 75

[16] McEvoy, Joanne; O'Leary, Brendan. Power Sharing in Deeply Divided Places. Filadelfiya: University of Pennsylvania Press. 2013. 191. ISBN .

[lenczowski-17] George Lenczowski. "United States' Support for Iran's Independence and Integrity, 1945–1959", Annals of the American Academy of Political and Social Science, Vol. 401, America and the Middle East. (may, 1972), s. 49

[18] گذشته چراغ راه آینده‌است|گذشته چراغ راه آینده‌است: تاریخ ایران در فاصلهٔ دو کودتا ۱۳۳۲–۱۲۹۹، انتشارات ققنوس، صص ۴۲۳–۴۲۱، شابک ۹۷۸−۹۶۴−۳۱۱−۱۳۵−۹