Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
 | Bu məqalə Kürd siyasi xadimi, kürd azadlıq hərəkatının lideri haqqındadır. Dağıstan və Çeçenistanın ilk imamı üçün Qazi Məhəmməd səhifəsinə baxın. |
Bu məqalənin sonunda mənbə siyahısı var, lakin mətndaxili mənbələr heç və ya kifayət qədər istifadə edilmədiyi üçün bəzi məlumatların mənbəsi bilinmir. |
Qazı Məhəmməd (1900 ya da 1901 – 30 mart 1947) — kürd siyasi xadimi, kürd azadlıq hərəkatının lideri, Məhabad Cümhuriyyətinin ilk və yeganə prezidenti.
| Qazı Məhəmməd | |
|---|---|
| kürd. قاضی محمد | |
 Qazı Məhəmməd (solda) və General Mustafa Barzani | |
 | |
| 22 yanvar 1946 – 16 dekabr 1946 | |
| Əvvəlki | vəzifə təsis edilib |
| Sonrakı | vəzifə ləğv edilib |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1900/1901 |
| Doğum yeri | Məhabad , Qərbi Azərbaycan ostanı |
| Vəfat tarixi | 3.30.1947 |
| Vəfat yeri | Məhabad |
| Vəfat səbəbi | asılma[d] |
| Milliyyəti | kürd |
| Partiya | İran Kürdüstanının Demokratik Partiyası |
| Fəaliyyəti | hakim, klirik[d] |
| Uşaqları | Əli Qazi İffət Qazi |
| Dini | Islam |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Qazı Məhəmməd 1900 ya da 1901-ci ildə Məhabad şəhərində doğulub. Onun nəsli şəhərdə tanınmış olub. Məhəmmədin babası Feyzulla bəy 1918-ci ildə alman-türk ordularının qarşısını almaq üçün qurulmuş könüllülərə rəhbərlik edirdi. Belə bir vətənpərvər ruhlu ailə Məhəmmədin gələcək həyatına təsir etməyə bilməzdi.
Qazı Məhəmməd çox yaxşı təhsil almış , islam dinini mükəmməl öyrənmiş, kürd və fars dilləri ilə yanaşı ərəb, türk , ingilis və rus dillərini bilmişdir.
1941-ci ildə sovet-ingilis ordusu Iranın şimalını işğal edəndə Məhabad bölgəsi iran ordusu müttəfiq ordusu arasında neytral zonaya çevrilmişdi. Bu zaman Qazi Məhəmməd Məhabadın dini rəhbəri və şəhər valisi idi. Bu nüfuzundan istifadə edən Məhəmməd faktiki olaraq bütün bölgəni idarə edirdi. İkinci Dünya Müharibəsi illərində mərkəzi hökumət artıq ölkənin şimalına hakim deyildi. Bu ərazilərə bolşeviklərin təsiri günü-gündən artırdı. Belə bir mühitdə Qazı Məhəmmədin ətrafına tərafdarlarına toplamağa davam edir. Bu tərafdarlardan biri də "Kürdüstan həyatı" adlı təşkilat idi. Daha sonradan bu təşkilatın bünövrəsində Iran Kürdüstanının Demokratik Partiyası yaradılır.
Qazı Məhəmmədin əsas tərəfdaşlarının içərisində İraqın kürdlər yaşayan Barzan vilayətindən gələn hərbi birləşmələrə rəhbərlik edən Mustafa Barzani idi.
1946-cı ilin 22 yanvarında Məhabadın Çarçara meydanında Məhabad Cümhuriyyətinin yaradıldığı elan edildi. Qazı Məhəmməd yeni respublikanın prezidenti seçilir. Bu dövlətin yaradılmasında bolşeviklərin böyük payı var idi. Mahabadla yanaşı Iran Azərbaycanı və Gilandakı azadlıq hərəkatları da kommunistlərin köməyi ilə daha da geniş vüsət almışdı.Sovet rəhbəri Stalində imperiyanın genişlənməsində, sosialist idealogiyasının Iranda yayılmasında maraqlı idi.
Lakin Iran rəsmilərinin müharibə bitdikdən sonra fəal şəkildə BMT-də sovet ordularının ölkədən çıxarılmasını tələb etməsi, həmçinin baş nazir Əhməd Qəvamın şəxsən Stalinlə görüşərək onu razı salması şimali Irandakı azərbaycan türklərinin, kürdlərin və giləklərin müstəqillik idealarını ağır zərbə vurur.
Bolşeviklər çəkildikdən sonra Iran ordusu Məhabada daxil olur. Zəif təchiz olunmuş kürd dəstələri məğlubiyyətə düçar olur. 22 dekabrda cümhuriyyət devrilir. Qazı Məhəmməd başda olmaqla bir çox liderlər həbs edilir. Onları mühakimə etmək üçün hərbi-sahə məhkəməsi yaradılır. Şahidlərin dediyinə görə Qazı Məhəmməd məhkəmə proseslərində özünü çox mətanətli aparır və Kürdüstanın suverenliyini ideasından əl çəkmir. Hətta Mustafa Barzaninin onunla birgə qaçmaq, daha sonra türmədən Qazini azad etmək fikirlərini rədd edir.
30 mart 1947-ci ildə məhkəmənin qərarı ilə Qazi Məhəmməd, bir neçə inailab liderləri Çarçara meydanında asılaraq edam edilirlər.
Ədəbiyyat
- Məsud Barzani "Mustafa Barzani və kürd azadlıq hərəkatı"
- Kürdüstan tarixi
- O. Jiqalina "Iranda kürdlərin milli hərəkatı (1918-1947)" 1988
- Murtaza Zərbaxt "Iran Kürdüstanından Arazın digər sahilinədək"
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqale Kurd siyasi xadimi kurd azadliq herekatinin lideri haqqindadir Dagistan ve Cecenistanin ilk imami ucun Qazi Mehemmed sehifesine baxin Bu meqalenin sonunda menbe siyahisi var lakin metndaxili menbeler hec ve ya kifayet qeder istifade edilmediyi ucun bezi melumatlarin menbesi bilinmir Lutfen menbeleri uygun sekilde metnin daxilinde yerlesdirerek meqalenin tekmillesdirilmesine komek edin Qazi Mehemmed 1900 ya da 1901 30 mart 1947 kurd siyasi xadimi kurd azadliq herekatinin lideri Mehabad Cumhuriyyetinin ilk ve yegane prezidenti Qazi Mehemmedkurd قاضی محمدQazi Mehemmed solda ve General Mustafa BarzaniMahabad Cumhuriyyetinin prezidenti22 yanvar 1946 16 dekabr 1946Evvelkivezife tesis edilibSonrakivezife legv edilibSexsi melumatlarDogum tarixi 1900 1901Dogum yeri Mehabad Qerbi Azerbaycan ostaniVefat tarixi 3 30 1947Vefat yeri MehabadVefat sebebi asilma d Milliyyeti kurdPartiya Iran Kurdustaninin Demokratik PartiyasiFealiyyeti hakim klirik d Usaqlari Eli Qazi Iffet QaziDini Islam Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiQazi Mehemmed 1900 ya da 1901 ci ilde Mehabad seherinde dogulub Onun nesli seherde taninmis olub Mehemmedin babasi Feyzulla bey 1918 ci ilde alman turk ordularinin qarsisini almaq ucun qurulmus konullulere rehberlik edirdi Bele bir vetenperver ruhlu aile Mehemmedin gelecek heyatina tesir etmeye bilmezdi Qazi Mehemmed cox yaxsi tehsil almis islam dinini mukemmel oyrenmis kurd ve fars dilleri ile yanasi ereb turk ingilis ve rus dillerini bilmisdir 1941 ci ilde sovet ingilis ordusu Iranin simalini isgal edende Mehabad bolgesi iran ordusu muttefiq ordusu arasinda neytral zonaya cevrilmisdi Bu zaman Qazi Mehemmed Mehabadin dini rehberi ve seher valisi idi Bu nufuzundan istifade eden Mehemmed faktiki olaraq butun bolgeni idare edirdi Ikinci Dunya Muharibesi illerinde merkezi hokumet artiq olkenin simalina hakim deyildi Bu erazilere bolseviklerin tesiri gunu gunden artirdi Bele bir muhitde Qazi Mehemmedin etrafina terafdarlarina toplamaga davam edir Bu terafdarlardan biri de Kurdustan heyati adli teskilat idi Daha sonradan bu teskilatin bunovresinde Iran Kurdustaninin Demokratik Partiyasi yaradilir Qazi Mehemmedin esas terefdaslarinin icerisinde Iraqin kurdler yasayan Barzan vilayetinden gelen herbi birlesmelere rehberlik eden Mustafa Barzani idi 1946 ci ilin 22 yanvarinda Mehabadin Carcara meydaninda Mehabad Cumhuriyyetinin yaradildigi elan edildi Qazi Mehemmed yeni respublikanin prezidenti secilir Bu dovletin yaradilmasinda bolseviklerin boyuk payi var idi Mahabadla yanasi Iran Azerbaycani ve Gilandaki azadliq herekatlari da kommunistlerin komeyi ile daha da genis vuset almisdi Sovet rehberi Stalinde imperiyanin genislenmesinde sosialist idealogiyasinin Iranda yayilmasinda maraqli idi Lakin Iran resmilerinin muharibe bitdikden sonra feal sekilde BMT de sovet ordularinin olkeden cixarilmasini teleb etmesi hemcinin bas nazir Ehmed Qevamin sexsen Stalinle goruserek onu razi salmasi simali Irandaki azerbaycan turklerinin kurdlerin ve gileklerin musteqillik idealarini agir zerbe vurur Bolsevikler cekildikden sonra Iran ordusu Mehabada daxil olur Zeif techiz olunmus kurd desteleri meglubiyyete ducar olur 22 dekabrda cumhuriyyet devrilir Qazi Mehemmed basda olmaqla bir cox liderler hebs edilir Onlari muhakime etmek ucun herbi sahe mehkemesi yaradilir Sahidlerin dediyine gore Qazi Mehemmed mehkeme proseslerinde ozunu cox metanetli aparir ve Kurdustanin suverenliyini ideasindan el cekmir Hetta Mustafa Barzaninin onunla birge qacmaq daha sonra turmeden Qazini azad etmek fikirlerini redd edir 30 mart 1947 ci ilde mehkemenin qerari ile Qazi Mehemmed bir nece inailab liderleri Carcara meydaninda asilaraq edam edilirler EdebiyyatMesud Barzani Mustafa Barzani ve kurd azadliq herekati Kurdustan tarixi O Jiqalina Iranda kurdlerin milli herekati 1918 1947 1988 Murtaza Zerbaxt Iran Kurdustanindan Arazin diger sahilinedek