Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Əhməd Şah Məsud (dəri احمد شاه مسعود, tac. Аҳмадшоҳи Масъуд, translit. Ahmadşohi Masud; 2 sentyabr 1953, Bazarək[d] – 9 sentyabr 2001) — 1953–2001 illər arasında Əfqanıstan siyasətçisi və hərbi komandiri.
| Əhməd Şah Məsud | |
|---|---|
| dəri احمد شاه مسعود tac. Аҳмадшоҳи Масъуд | |
 | |
Əfqanıstan müdafiə naziri | |
| may 1992 – sentyabr 1996 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Bəzərək, Pəncşir vilayəti, Əfqanıstan |
| Vəfat tarixi | (48 yaşında) |
| Vəfat yeri | Təxar vilayəti, Əfqanıstan |
| Vəfat səbəbi | Əldəqayırma partlayıcı qurğular[d] |
| Milliyyəti | Tacik |
| Vətəndaşlığı |  Əfqanıstan |
| Partiya | Cəmiyyət-i İslami |
| Fəaliyyəti | siyasətçi, hərbi lider[d] |
| Həyat yoldaşı | Sədiğə Məsud |
| Uşağı | Əhməd Məsud |
| Dini | Sünni |
| Hərbi xidmət | |
| Xidmət illəri | 1975-2001 |
| Mənsubiyyəti | Əfqanıstan |
| Qoşun növü | Hərbi Birləşmə |
| Rəhbərlik edib | Əfqanıstan Silahlı Qüvvələri |
| Döyüşlər | • Əfqanıstan müharibəsi (1979-1989) • Əfqanıstan vətəndaş müharibəsi (1996-2001) |
| Rütbəsi | General |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
1979–1989-cu illər arasında Sovet işğalına qarşı müqavimət göstərərkən güclü partizan komandiri idi. 1990-cı illərdə hökumətin hərbi qanadını rəqib milislərə qarşı idarə etdi və Taliban ələ keçirildikdən sonra onların rejiminə qarşı aparıcı müxalif komandir idi, 2001-ci ildə sui-qəsdinə qədər mübarizə apardı. Məsud Əfqanıstanın şimalındakı Pəncşir vadisində tacik əsilli sünni idi. 1970-ci illərdə Kabil Politexnik Universitetində mühəndislik ixtisası üzrə təhsil almağa başlamış, burada qabaqcıl islamçı Bürhanəddin Rəbbani ətrafındakı dini anti-kommunist hərəkatlarla əlaqəli olmuşdur. Məhəmməd Davud Xan hökumətinə qarşı uğursuz qiyamın bir hissəsi idi. Daha sonra Rəbbani'nin Cəmiyyət-i İslami partiyasına qoşuldu. Sovet-Əfqanıstan müharibəsi illərində güclü bir mücahid lider rolu Sovetlər Pəncşir Vadisini ələ keçirməyə müvəffəq olduğu üçün ardıcılları arasında "Pəncşirin aslanı" ləqəbini qazandı. 1992-ci ildə Əfqanıstan Post-Kommunist İslam Dövlətində sülh və güc paylaşma sazişini imzalamış və buna görə də müdafiə naziri və hökumətin əsas hərbi komandiri təyin edilmişdir. Onun baş nazir Gülbəddin Hikmətyarın rəhbərliyi ilə şəhəri bombalayan digər dövlət adamlarına qarşı döyüşən Məsud paytaxt Kabilin müdafiəsi üçün mübarizə apardı və nəticədə 1995-ci ilin yanvarında şəhərlə şiddətli döyüşlər gördükdən sonra paytaxtı mühasirəyə almağa başlayan Talibanın ən azı 60.000 mülki şəxsi öldürüldü.
1996-cı ildə Talibanın yüksəlişindən sonra, Talibanın İslamı fundamentalist şərhini rədd edən Məsud, nəhayət şimal yolunda Salanq Tunelini məhv edərək Tacikistanın Kulob şəhərinə qaçanadək silahlı müxalifətə qayıtdı. 2000-ci ilə qədər ölkənin yalnız 5–10 faizini nəzarətdə saxlayan Əfqanıstan və ya Şimali Alyansın Qurtuluşu üçün Birləşmiş İslam Cəbhəsinin hərbi və siyasi lideri oldu. 2001-ci ildə Avropaya səfər etdi və Avropa Parlamenti ilə yüksək səviyyəli görüşlərdə liderləri Talibana dəstək verdiyi üçün Pakistana təzyiq göstərməyə çağırdı. O, həmçinin Taliban şəraitində insanların xoşagəlməz vəziyyətinə kömək etmək üçün humanitar yardım istədi. Məsud 9 sentyabr 2001-ci ildə Əl-Qaidə və Talibanın təşəbbüsü ilə öldürüldü. İki gün sonra ABŞ-da 11 sentyabr hücumları baş verdi, nəticədə bu hadisə NATO Məsudun qüvvələri ilə birləşərək Əfqanıstana hücumuna səbəb oldu. Nəhayət, onun qüvvələri 2001-ci ilin dekabrında iki ay davam edən müharibədə qalib gəldi və Talibanı hakimiyyətdən uzaqlaşdırdı.
Taliban hakimiyyətdən devrildikdən sonra Məsud prezident Həmid Karzayın əmri ilə ölümündən sonra "Milli Qəhrəman" adını aldı. Məsudun ölüm tarixi, 9 sentyabr, "Məsud Günü" olaraq bilinən milli bayram olaraq qeyd olunur. Onun ardıcılları onu tərcümə edən Amer Sāhib-e Shahīd adlandırırlar. Məsud 20-ci əsrin ən böyük partizan liderlərindən biri kimi təsvir edilir və Josip Broz Tito, Ho Şi Min və Ernesto Çe Gevara ilə müqayisə olunur. Bunun səbəblərindən biri, yerli Pəncşir Vadisini dəfələrlə Sovetlər tərəfindən, sonra isə Taliban tərəfindən alınması cəhdindən müvəffəqiyyətlə müdafiə etməsi idi.
Erkən Həyatı
Əhməd Şah Məsud 1953-cü il 1 sentyabr tarixində Pəncşir vilayətinin Bəzərək şəhərində anadan olub. Doğulduğu zaman adı "Əhməd Şah" idi; o, 1974-cü ildə müqavimət hərəkatına girdikdə "Məsud" (xoşbəxt) adını ləqəb kimi götürdü. Atası Dost Məhəmməd xan Əfqan Kral Ordusunda polkovnik idi. Doğulduğu Pəncşirdən ailəsi qısa bir müddət Herata, sonra da Məsud uşaqlığının çox hissəsini keçirdiyi Kabilə köçdü. Orada Məsud, məşhur Franko-Əfqan İstiqlal Liseyinə qatıldı. İstedadlı bir tələbə olmasına baxmayaraq, Liseyi bitirdikdən sonra Kabil Universitetində mühəndislik təhsili almışdır. Məsudun ana dili Dəri dili idi, eyni zamanda Puştu, Urdu və Fransız dillərində danışa bilirdi və İngilis dilində yaxşı oxumaq bacarığına sahib idi. Məsud gənc yaşlarında Çin inqilabçısı Mao Zedong və Argentinalı Ernesto Çe Gevaranın əsərlərini oxuyurdu. Əsasən bəzi bilikərini Mao'dan öyrəndiyini söyləyirdi, həmçinin Guevaranın düşüncəsinin çox sadə olduğunu düşünürdü. 1973-cü ildə Əfqanıstan Xalq Demokratik Partiyası tərəfindən dəstəklənən dövlət çevrilişində keçmiş baş nazir Məhəmməd Davud Xan hakimiyyətə gətirildi və Əfqanıstan Respublikası quruldu. Bu hadisələr Əfqanıstanda artan kommunist və sovet təsiri əleyhinə olan bir islamçı hərəkata təkan verdi. Bu müddətdə Kabil Universitetində oxuyarkən Məsud Cəmiyyət-i İslaminin tələbə şöbəsi olan Müsəlman Gəncliyi ilə əlaqələndirildi. Sədr o zamanlar professor Bürhanəddin Rəbbani idi. Kabil Universiteti bu dövrdə siyasi müzakirə və aktivlik mərkəzi idi. 1975-ci ilin iyulunda Müsəlman Gənclər Pakistan kəşfiyyatının köməyi ilə Məsud Pəncşir Vadisində hökumətə qarşı qiyam qaldırdı. Məsudun daxil olduğu qrup mülki dəstəyini qazanacağına ümid edirdi, lakin yerlilər onları dağlara sürüklədikdə plan geri çəkildi.. Bu uğursuzluqdan sonra islamçı hərəkat daxilində "dərin və uzunmüddətli bir nizam" yaranmağa başladı. rəhbərlik edən Məsud və Rabbani ətrafındakı daha mülayim qüvvələrin tərəfdarları və Həzb-i İslami nin əsasını qoyan Gülbəddin Hikmətyar ətrafındakı daha radikal islamçı ünsürlər arasında bölüşdü. Münaqişə o həddə çatdı ki, Hekmatyarın 22 yaşında olan Məsudu öldürməyə çalışdığı bildirildi.
Hərbi və siyasi fəaliyyəti
Sovet Kommunist İnqilabı
Məhəmməd Daud Xan hökuməti, Əfqanıstan Kommunist Xalq Demokratik Partiyasının təsirini artırmağa çalışdı, ƏXDP üzvlərini hökumət vəzifələrindən kənarlaşdırdı, onların yerinə mühafizəkarlar təyin etdi və nəhayət, böyük partiya üzvlərinin həbsi ilə PDPA-nın dağılacağını elan etdi. 27 aprel 1978-ci ildə ƏXDP və ona sadiq olan hərbi hissələr Daud Xanı, onun yaxınlarını və cangüdənlərini şiddətli çevrilişdə öldürdülər və paytaxt Kabildə nəzarəti ələ keçirdilər. İnqilabçı bir məclisin başçılıq etdiyi yeni ƏXDP hökuməti kütlələrin dəstəyindən məmnun qalmadı. Partiyanın daxilində və ya xaricində olan siyasi müxaliflərə qarşı bir doktrina elan etdi və tətbiq etdi.
PDPA marksist-leninçi və sovet xətləri boyunca islahatlara başladı. İslahatlar və ƏXDP-nın Sovet İttifaqına yaxınlığı, xüsusən hökumətin müqavimət göstərənləri həbs etmək və ya edam etməklə marksist siyasətini həyata keçirməyə çalışması kimi əhali tərəfindən güclü müqavimətlə qarşılanmışdır. 50.000 ilə 100.000 arasında yalnız kənddə kommunist qoşunları tərəfindən tutulub öldürüldüyü təxmin edildi. Repressiya səbəbindən ölkənin böyük bir hissəsi, xüsusilə kənd yerləri, ƏXDP hökumətinə qarşı açıq üsyan təşkil etdi. 1979-cu ilin yazına qədər iğtişaşlar Əfqanıstanın 28 əyalətindən 24-ü, o cümlədən böyük şəhər bölgələrini əhatə etdi. Əfqan ordusunun yarıdan çoxu ya tərk etdi, ya da üsyana qoşuldu.
Sovet tərəfindən dəstəklənən kommunistlərə qarşı bir üsyanın xalq tərəfindən dəstəklənəcəyinə inanan Məsud 6 iyul 1979-cu ildə Panjşirdə üsyan başlatdı və nəticədə uğursuz oldu. Məsud daha böyük hökumət qüvvələri ilə adi qarşıdurmadan və partizan müharibəsi aparmağa qərar verdi. Sonradan Əfqan kommunist qoşunlarını qovaraq Pəncşiri tam nəzarətə götürdü. Oliver Roy yazır ki, sonrakı dövrdə Məsudun "şəxsi nüfuzu və hərbi təşkilatının səmərəliliyi bir çox yerli komandirləri gəlib öyrənmələrini istədi".
Sovet işğalından sonra
Sovet ordusu Əfqanıstanı tərk etdikdən sonra Məsud Nəcibulla hökumətinə qarşı silahlı mübarizəsini davam etdirir. 1992-ci ildə özbək general anlaşaraq Kabili ələ keçirir. Bundan sonra ölkədə Bürhanəddin Rəbbaninin başçılıq etdiyi yeni hakimiyyət qurulur. "Hezbi-İslami" partiyasının rəhbəri Gülbəddin Hikmətyar baş nazir, Məsud isə müdafiə naziri təyin edilir, lakin hakimiyyətdaxili mübarizə Qəndəhar vilayətində yaranmış Taliban hərəkatını gücləndirir. Talibana qarşı ən böyük müqaviməti təşkil edən Məsudun ordusu 1994-cü ildən 1996-cı ilədək Kabili müdafiə etməyə nail olur. 1996-cı ildə Taliban hərəkatı ölkədə hakimiyyəti ələ keçirəndə Şah Məsud Rəbbani və əfqan ordusunun sadiq hissələrini götürərək dağlara çəkilir və qurur və tacik, özbək və həzaraların dəstəyi ilə Talibanın şimala doğru irəliləməsinin qarşısını alır.
Xarici KİV-lərin xəbərlərində və diplomatların qeydlərində Məsudun Şimal Alyansına rəhbərliyinə dair qeyd olunur ki, Əfqanıstandakı narkotik tacirləri Şimal Alyansının nəzarət etdiyi bölgələrə girməkdən çəkinirdilər. O, eyni zamanda əfqan gənclərin təhsil alması və peşə sahibi olması, texnologiyaları mənimsəməsi üçün fəaliyyət göstərib.
2000-ci ildə Əfqanıstan prezidentinin köməkçisi kimi Strasburqa dəvət edilən Şah Məsud burada Fransanın o vaxtkı xarici işlər naziri Yuber Vedrin, Fransa parlamentinin sədri Raymon Forni və Senatın sədri Kristian Ponsele, Avropa Parlamentinin prezident Nikol Fonten kimi şəxslər tərəfindən qəbul edilib. Avropa Birliyindən iqtisadi, siyasi və hərbi dəstək alan Məsuda Rusiya da hərbi yardımlar göstərməyə başlayıb.
Əhməd Şah Məsud müdafiə naziri olduğu dövrdə Ermənistanla müharibə aparan Azərbaycana da kömək təklif edib. Əfqanıstanda nisbi sakitliyin hökm sürdüyü qısamüddətli dövrdə Məsud rəsmi Bakının nümayəndələrinə gərəkirsə Qarabağda döyüşməyə əsgər göndərə biləcəklərini söyləyib.
Ölümü
Əfqan komandir 9 sentyabr 2001-ci ildə Pəncşir vadisindəki Hoca Bahəddin kəndində ondan müsahibə götürmək istəyən Belçika pasportlu və Mərakeş əsilli iki nəfərin törətdiyi partlayış nəticəsində həlak olub.
Məsudun generallarından Əbdülvahhab Cüyəndə hadisəni belə təsvir edir: "Mərakeş əsilli iki jurnalist müsahibə üçün gəlmişdi. Biz gələndə əsgərlər dedilər ki, jurnalistlər 5 gündür gözləyirlər. Əslində Məsudun iş proqramı çox gərgin idi. Jurnalistlərə ayırmağa vaxtı yoxdu. Ona məlumat verildi. Dedi ki, "gəliblərsə görüşüm, əlləri boş getməsinlər". Jurnalistlər içəri girdilər. Az keçməmiş partlayış baş verdi. Əvvəlcə bir şey başa düşmədim. Çünki onları yoxlamışdıq, təmiz çıxmışdılar. Partlayış zamanı jurnalistlərdən biri ölmüş, digəri yaralanmışdı. Yaralını da mühafizəçilər güllələdilər. Yaralı Məsudu vertolyotla Düşənbəyə aparsaq da, yolda vəfat etdi".
Həmçinin bax
İstinadlar
- Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- Antonio Giustozzi, Empires of Mud (London: St. Martin's Press, 2012). , 9781849042253; and Marcela Grad, Massoud: An Intimate Portrait of the Legendary Afghan Leader (Webster MO: Webster University Press, 2009). , 9780982161500
- Bearak, Barry. "Afghan 'Lion' Fights Taliban With Rifle and Fax Machine". November 9, 1999. April 11, 2021 tarixində . İstifadə tarixi: April 10, 2020 – NYTimes.com vasitəsilə.
- . History in an Hour. July 18, 2012. September 29, 2018 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: December 25, 2014.
- Clements, Frank. Civil War // Conflict in Afghanistan: A Historical Encyclopedia Roots of Modern Conflict. ABC-CLIO. 2003. 49. ISBN . October 21, 2021 tarixində . İstifadə tarixi: March 12, 2015.
- "A Decade Ago, Massoud's Killing Preceded Sept. 11". . 2022-02-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-04-10.
- . Danish Karokhel. April 5, 2003. December 25, 2014 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
- "Kabul at War (1992–1996) : State, Ethnicity and Social Classes". Gilles Dorronsoro. October 14, 2007. October 26, 2014 tarixində . İstifadə tarixi: April 10, 2020.
- Marcela Grad. Massoud: An Intimate Portrait of the Legendary Afghan Leader (March 1, 2009). Webster University Press. səh. 310.Also (2011), The Longest War: The Enduring Conflict Between America and Al-Qaeda, səh. 8, Google Books-da. "Mahmoud […] espoused a more moderate form of Islamism and an orientation to the West."
- "Ahmad Shah Massoud". September 16, 2001. January 12, 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: April 10, 2020 – www.telegraph.co.uk vasitəsilə.
- . Lonely Planet. September 15, 2014. September 7, 2008 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: September 15, 2014.
- قاريزاده, داود. "پنجشير: سه سال پس از مسعود". 2019-07-12 tarixində .
- The forgotten hero of Afghanistan 2017-09-09 at the Wayback Machine Artefact Magazine
- Soldiers of God by Robert D. Kaplan, 2001.
- Faucher, Julie. "MASSOUD told by Reza and Olivier Weber". September 9, 2015. February 21, 2022 tarixində . İstifadə tarixi: April 10, 2020 – Vimeo vasitəsilə.
- According to his biographer Michael Barry, his exact date of birth was not recorded (M. Barry, Massoud: de l'islamisme à la liberté, p.56).
- Barry, Michael, Massoud: de l'islamisme à la liberté, p.57.
- M. Barry, Massoud, p. 57.
- Marcela Grad. Massoud: An Intimate Portrait of the Legendary Afghan Leader (March 1, 2009). Webster University Press. səh. 310.
- Vollmer, Susan. Legends, Leaders, Legacies. Bootheel Publishing. 2007. ISBN .
- Marcela Grad. Massoud: An Intimate Portrait of the Legendary Afghan Leader (March 1, 2009). Webster University Press. səh. 310.
- Shahram Akbarzadeh; Samina Yasmeen. Islam And the West: Reflections from Australia (2005). University of New South Wales Press. 81–82.
- "Arxivlənmiş surət". 2019-03-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-04-10.
- Neamatollah Nojumi. The Rise of the Taliban in Afghanistan: Mass Mobilization, Civil War, and the Future of the Region (2002 1st). Palgrave, New York. 2002. səh. 39.
- Neamatollah Nojumi. The Rise of the Taliban in Afghanistan: Mass Mobilization, Civil War, and the Future of the Region (2002 1st). Palgrave, New York. 2002. səh. 41.
- Neamatollah Nojumi. The Rise of the Taliban in Afghanistan: Mass Mobilization, Civil War, and the Future of the Region (2002 1st). Palgrave, New York. 2002. səh. 42.
- Oliver Roy. Islam and Resistance in Afghanistan (1990). Cambridge University Press. 1986.
- Oliver Roy. Islam and Resistance in Afghanistan (1990). Cambridge University Press. 1986. səh. 95.
- Isby, David. War in a distant country, Afghanistan: invasion and resistance. Arms and Armour Press. 1989. səh. 107. ISBN .
- Oliver Roy. Islam and Resistance in Afghanistan (1990). Cambridge University Press. 1986. səh. 132.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ehmed Sah Mesud deri احمد شاه مسعود tac Aҳmadshoҳi Masud translit Ahmadsohi Masud 2 sentyabr 1953 Bazarek d 9 sentyabr 2001 1953 2001 iller arasinda Efqanistan siyasetcisi ve herbi komandiri Ehmed Sah Mesudderi احمد شاه مسعود tac Aҳmadshoҳi MasudEfqanistan mudafie nazirimay 1992 sentyabr 1996Sexsi melumatlarDogum tarixi 1 sentyabr 1953Dogum yeri Bezerek Pencsir vilayeti EfqanistanVefat tarixi 10 sentyabr 2001 48 yasinda Vefat yeri Texar vilayeti EfqanistanVefat sebebi Eldeqayirma partlayici qurgular d Milliyyeti TacikVetendasligi EfqanistanPartiya Cemiyyet i IslamiFealiyyeti siyasetci herbi lider d Heyat yoldasi Sedige MesudUsagi Ehmed MesudDini SunniHerbi xidmetXidmet illeri 1975 2001Mensubiyyeti EfqanistanQosun novu Herbi BirlesmeRehberlik edib Efqanistan Silahli QuvveleriDoyusler Efqanistan muharibesi 1979 1989 Efqanistan vetendas muharibesi 1996 2001 Rutbesi General Vikianbarda elaqeli mediafayllar 1979 1989 cu iller arasinda Sovet isgalina qarsi muqavimet gostererken guclu partizan komandiri idi 1990 ci illerde hokumetin herbi qanadini reqib milislere qarsi idare etdi ve Taliban ele kecirildikden sonra onlarin rejimine qarsi aparici muxalif komandir idi 2001 ci ilde sui qesdine qeder mubarize apardi Mesud Efqanistanin simalindaki Pencsir vadisinde tacik esilli sunni idi 1970 ci illerde Kabil Politexnik Universitetinde muhendislik ixtisasi uzre tehsil almaga baslamis burada qabaqcil islamci Burhaneddin Rebbani etrafindaki dini anti kommunist herekatlarla elaqeli olmusdur Mehemmed Davud Xan hokumetine qarsi ugursuz qiyamin bir hissesi idi Daha sonra Rebbani nin Cemiyyet i Islami partiyasina qosuldu Sovet Efqanistan muharibesi illerinde guclu bir mucahid lider rolu Sovetler Pencsir Vadisini ele kecirmeye muveffeq oldugu ucun ardicillari arasinda Pencsirin aslani leqebini qazandi 1992 ci ilde Efqanistan Post Kommunist Islam Dovletinde sulh ve guc paylasma sazisini imzalamis ve buna gore de mudafie naziri ve hokumetin esas herbi komandiri teyin edilmisdir Onun bas nazir Gulbeddin Hikmetyarin rehberliyi ile seheri bombalayan diger dovlet adamlarina qarsi doyusen Mesud paytaxt Kabilin mudafiesi ucun mubarize apardi ve neticede 1995 ci ilin yanvarinda seherle siddetli doyusler gordukden sonra paytaxti muhasireye almaga baslayan Talibanin en azi 60 000 mulki sexsi olduruldu 1996 ci ilde Talibanin yukselisinden sonra Talibanin Islami fundamentalist serhini redd eden Mesud nehayet simal yolunda Salanq Tunelini mehv ederek Tacikistanin Kulob seherine qacanadek silahli muxalifete qayitdi 2000 ci ile qeder olkenin yalniz 5 10 faizini nezaretde saxlayan Efqanistan ve ya Simali Alyansin Qurtulusu ucun Birlesmis Islam Cebhesinin herbi ve siyasi lideri oldu 2001 ci ilde Avropaya sefer etdi ve Avropa Parlamenti ile yuksek seviyyeli goruslerde liderleri Talibana destek verdiyi ucun Pakistana tezyiq gostermeye cagirdi O hemcinin Taliban seraitinde insanlarin xosagelmez veziyyetine komek etmek ucun humanitar yardim istedi Mesud 9 sentyabr 2001 ci ilde El Qaide ve Talibanin tesebbusu ile olduruldu Iki gun sonra ABS da 11 sentyabr hucumlari bas verdi neticede bu hadise NATO Mesudun quvveleri ile birleserek Efqanistana hucumuna sebeb oldu Nehayet onun quvveleri 2001 ci ilin dekabrinda iki ay davam eden muharibede qalib geldi ve Talibani hakimiyyetden uzaqlasdirdi Taliban hakimiyyetden devrildikden sonra Mesud prezident Hemid Karzayin emri ile olumunden sonra Milli Qehreman adini aldi Mesudun olum tarixi 9 sentyabr Mesud Gunu olaraq bilinen milli bayram olaraq qeyd olunur Onun ardicillari onu tercume eden Amer Sahib e Shahid adlandirirlar Mesud 20 ci esrin en boyuk partizan liderlerinden biri kimi tesvir edilir ve Josip Broz Tito Ho Si Min ve Ernesto Ce Gevara ile muqayise olunur Bunun sebeblerinden biri yerli Pencsir Vadisini defelerle Sovetler terefinden sonra ise Taliban terefinden alinmasi cehdinden muveffeqiyyetle mudafie etmesi idi Erken HeyatiEhmed Sah Mesud 1953 cu il 1 sentyabr tarixinde Pencsir vilayetinin Bezerek seherinde anadan olub Doguldugu zaman adi Ehmed Sah idi o 1974 cu ilde muqavimet herekatina girdikde Mesud xosbext adini leqeb kimi goturdu Atasi Dost Mehemmed xan Efqan Kral Ordusunda polkovnik idi Doguldugu Pencsirden ailesi qisa bir muddet Herata sonra da Mesud usaqliginin cox hissesini kecirdiyi Kabile kocdu Orada Mesud meshur Franko Efqan Istiqlal Liseyine qatildi Istedadli bir telebe olmasina baxmayaraq Liseyi bitirdikden sonra Kabil Universitetinde muhendislik tehsili almisdir Mesudun ana dili Deri dili idi eyni zamanda Pustu Urdu ve Fransiz dillerinde danisa bilirdi ve Ingilis dilinde yaxsi oxumaq bacarigina sahib idi Mesud genc yaslarinda Cin inqilabcisi Mao Zedong ve Argentinali Ernesto Ce Gevaranin eserlerini oxuyurdu Esasen bezi bilikerini Mao dan oyrendiyini soyleyirdi hemcinin Guevaranin dusuncesinin cox sade oldugunu dusunurdu 1973 cu ilde Efqanistan Xalq Demokratik Partiyasi terefinden desteklenen dovlet cevrilisinde kecmis bas nazir Mehemmed Davud Xan hakimiyyete getirildi ve Efqanistan Respublikasi quruldu Bu hadiseler Efqanistanda artan kommunist ve sovet tesiri eleyhine olan bir islamci herekata tekan verdi Bu muddetde Kabil Universitetinde oxuyarken Mesud Cemiyyet i Islaminin telebe sobesi olan Muselman Gencliyi ile elaqelendirildi Sedr o zamanlar professor Burhaneddin Rebbani idi Kabil Universiteti bu dovrde siyasi muzakire ve aktivlik merkezi idi 1975 ci ilin iyulunda Muselman Gencler Pakistan kesfiyyatinin komeyi ile Mesud Pencsir Vadisinde hokumete qarsi qiyam qaldirdi Mesudun daxil oldugu qrup mulki desteyini qazanacagina umid edirdi lakin yerliler onlari daglara surukledikde plan geri cekildi Bu ugursuzluqdan sonra islamci herekat daxilinde derin ve uzunmuddetli bir nizam yaranmaga basladi rehberlik eden Mesud ve Rabbani etrafindaki daha mulayim quvvelerin terefdarlari ve Hezb i Islami nin esasini qoyan Gulbeddin Hikmetyar etrafindaki daha radikal islamci unsurler arasinda bolusdu Munaqise o hedde catdi ki Hekmatyarin 22 yasinda olan Mesudu oldurmeye calisdigi bildirildi Herbi ve siyasi fealiyyetiSovet Kommunist Inqilabi Mehemmed Daud Xan hokumeti Efqanistan Kommunist Xalq Demokratik Partiyasinin tesirini artirmaga calisdi EXDP uzvlerini hokumet vezifelerinden kenarlasdirdi onlarin yerine muhafizekarlar teyin etdi ve nehayet boyuk partiya uzvlerinin hebsi ile PDPA nin dagilacagini elan etdi 27 aprel 1978 ci ilde EXDP ve ona sadiq olan herbi hisseler Daud Xani onun yaxinlarini ve cangudenlerini siddetli cevrilisde oldurduler ve paytaxt Kabilde nezareti ele kecirdiler Inqilabci bir meclisin basciliq etdiyi yeni EXDP hokumeti kutlelerin desteyinden memnun qalmadi Partiyanin daxilinde ve ya xaricinde olan siyasi muxaliflere qarsi bir doktrina elan etdi ve tetbiq etdi PDPA marksist leninci ve sovet xetleri boyunca islahatlara basladi Islahatlar ve EXDP nin Sovet Ittifaqina yaxinligi xususen hokumetin muqavimet gosterenleri hebs etmek ve ya edam etmekle marksist siyasetini heyata kecirmeye calismasi kimi ehali terefinden guclu muqavimetle qarsilanmisdir 50 000 ile 100 000 arasinda yalniz kendde kommunist qosunlari terefinden tutulub oldurulduyu texmin edildi Repressiya sebebinden olkenin boyuk bir hissesi xususile kend yerleri EXDP hokumetine qarsi aciq usyan teskil etdi 1979 cu ilin yazina qeder igtisaslar Efqanistanin 28 eyaletinden 24 u o cumleden boyuk seher bolgelerini ehate etdi Efqan ordusunun yaridan coxu ya terk etdi ya da usyana qosuldu Sovet terefinden desteklenen kommunistlere qarsi bir usyanin xalq terefinden destekleneceyine inanan Mesud 6 iyul 1979 cu ilde Panjsirde usyan baslatdi ve neticede ugursuz oldu Mesud daha boyuk hokumet quvveleri ile adi qarsidurmadan ve partizan muharibesi aparmaga qerar verdi Sonradan Efqan kommunist qosunlarini qovaraq Pencsiri tam nezarete goturdu Oliver Roy yazir ki sonraki dovrde Mesudun sexsi nufuzu ve herbi teskilatinin semereliliyi bir cox yerli komandirleri gelib oyrenmelerini istedi Sovet isgalindan sonra Sovet ordusu Efqanistani terk etdikden sonra Mesud Necibulla hokumetine qarsi silahli mubarizesini davam etdirir 1992 ci ilde ozbek general anlasaraq Kabili ele kecirir Bundan sonra olkede Burhaneddin Rebbaninin basciliq etdiyi yeni hakimiyyet qurulur Hezbi Islami partiyasinin rehberi Gulbeddin Hikmetyar bas nazir Mesud ise mudafie naziri teyin edilir lakin hakimiyyetdaxili mubarize Qendehar vilayetinde yaranmis Taliban herekatini guclendirir Talibana qarsi en boyuk muqavimeti teskil eden Mesudun ordusu 1994 cu ilden 1996 ci iledek Kabili mudafie etmeye nail olur 1996 ci ilde Taliban herekati olkede hakimiyyeti ele kecirende Sah Mesud Rebbani ve efqan ordusunun sadiq hisselerini goturerek daglara cekilir ve qurur ve tacik ozbek ve hezaralarin desteyi ile Talibanin simala dogru irelilemesinin qarsisini alir Xarici KIV lerin xeberlerinde ve diplomatlarin qeydlerinde Mesudun Simal Alyansina rehberliyine dair qeyd olunur ki Efqanistandaki narkotik tacirleri Simal Alyansinin nezaret etdiyi bolgelere girmekden cekinirdiler O eyni zamanda efqan genclerin tehsil almasi ve pese sahibi olmasi texnologiyalari menimsemesi ucun fealiyyet gosterib 2000 ci ilde Efqanistan prezidentinin komekcisi kimi Strasburqa devet edilen Sah Mesud burada Fransanin o vaxtki xarici isler naziri Yuber Vedrin Fransa parlamentinin sedri Raymon Forni ve Senatin sedri Kristian Ponsele Avropa Parlamentinin prezident Nikol Fonten kimi sexsler terefinden qebul edilib Avropa Birliyinden iqtisadi siyasi ve herbi destek alan Mesuda Rusiya da herbi yardimlar gostermeye baslayib Ehmed Sah Mesud mudafie naziri oldugu dovrde Ermenistanla muharibe aparan Azerbaycana da komek teklif edib Efqanistanda nisbi sakitliyin hokm surduyu qisamuddetli dovrde Mesud resmi Bakinin numayendelerine gerekirse Qarabagda doyusmeye esger gondere bileceklerini soyleyib OlumuEfqan komandir 9 sentyabr 2001 ci ilde Pencsir vadisindeki Hoca Baheddin kendinde ondan musahibe goturmek isteyen Belcika pasportlu ve Merakes esilli iki neferin toretdiyi partlayis neticesinde helak olub Mesudun generallarindan Ebdulvahhab Cuyende hadiseni bele tesvir edir Merakes esilli iki jurnalist musahibe ucun gelmisdi Biz gelende esgerler dediler ki jurnalistler 5 gundur gozleyirler Eslinde Mesudun is proqrami cox gergin idi Jurnalistlere ayirmaga vaxti yoxdu Ona melumat verildi Dedi ki geliblerse gorusum elleri bos getmesinler Jurnalistler iceri girdiler Az kecmemis partlayis bas verdi Evvelce bir sey basa dusmedim Cunki onlari yoxlamisdiq temiz cixmisdilar Partlayis zamani jurnalistlerden biri olmus digeri yaralanmisdi Yaralini da muhafizeciler gullelediler Yarali Mesudu vertolyotla Dusenbeye aparsaq da yolda vefat etdi Hemcinin baxBurhaneddin Rebbani Gulbeddin HikmetyarIstinadlarBibliotheque nationale de France BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011 Antonio Giustozzi Empires of Mud London St Martin s Press 2012 ISBN 184904225X 9781849042253 and Marcela Grad Massoud An Intimate Portrait of the Legendary Afghan Leader Webster MO Webster University Press 2009 ISBN 0982161506 9780982161500 Bearak Barry Afghan Lion Fights Taliban With Rifle and Fax Machine November 9 1999 April 11 2021 tarixinde Istifade tarixi April 10 2020 NYTimes com vasitesile History in an Hour July 18 2012 September 29 2018 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi December 25 2014 Clements Frank Civil War Conflict in Afghanistan A Historical Encyclopedia Roots of Modern Conflict ABC CLIO 2003 49 ISBN 9781851094028 October 21 2021 tarixinde Istifade tarixi March 12 2015 A Decade Ago Massoud s Killing Preceded Sept 11 2022 02 14 tarixinde Istifade tarixi 2020 04 10 Danish Karokhel April 5 2003 December 25 2014 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Kabul at War 1992 1996 State Ethnicity and Social Classes Gilles Dorronsoro October 14 2007 October 26 2014 tarixinde Istifade tarixi April 10 2020 Marcela Grad Massoud An Intimate Portrait of the Legendary Afghan Leader March 1 2009 Webster University Press seh 310 Also 2011 The Longest War The Enduring Conflict Between America and Al Qaeda seh 8 Google Books da Mahmoud espoused a more moderate form of Islamism and an orientation to the West Ahmad Shah Massoud September 16 2001 January 12 2022 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi April 10 2020 www telegraph co uk vasitesile Lonely Planet September 15 2014 September 7 2008 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi September 15 2014 قاريزاده داود پنجشير سه سال پس از مسعود 2019 07 12 tarixinde The forgotten hero of Afghanistan 2017 09 09 at the Wayback Machine Artefact Magazine Soldiers of God by Robert D Kaplan 2001 Faucher Julie MASSOUD told by Reza and Olivier Weber September 9 2015 February 21 2022 tarixinde Istifade tarixi April 10 2020 Vimeo vasitesile According to his biographer Michael Barry his exact date of birth was not recorded M Barry Massoud de l islamisme a la liberte p 56 Barry Michael Massoud de l islamisme a la liberte p 57 M Barry Massoud p 57 Marcela Grad Massoud An Intimate Portrait of the Legendary Afghan Leader March 1 2009 Webster University Press seh 310 Vollmer Susan Legends Leaders Legacies Bootheel Publishing 2007 ISBN 978 0979523311 Marcela Grad Massoud An Intimate Portrait of the Legendary Afghan Leader March 1 2009 Webster University Press seh 310 Shahram Akbarzadeh Samina Yasmeen Islam And the West Reflections from Australia 2005 University of New South Wales Press 81 82 Arxivlenmis suret 2019 03 06 tarixinde Istifade tarixi 2020 04 10 Neamatollah Nojumi The Rise of the Taliban in Afghanistan Mass Mobilization Civil War and the Future of the Region 2002 1st Palgrave New York 2002 seh 39 Neamatollah Nojumi The Rise of the Taliban in Afghanistan Mass Mobilization Civil War and the Future of the Region 2002 1st Palgrave New York 2002 seh 41 Neamatollah Nojumi The Rise of the Taliban in Afghanistan Mass Mobilization Civil War and the Future of the Region 2002 1st Palgrave New York 2002 seh 42 Oliver Roy Islam and Resistance in Afghanistan 1990 Cambridge University Press 1986 Oliver Roy Islam and Resistance in Afghanistan 1990 Cambridge University Press 1986 seh 95 Isby David War in a distant country Afghanistan invasion and resistance Arms and Armour Press 1989 seh 107 ISBN 0 85368 769 2 Oliver Roy Islam and Resistance in Afghanistan 1990 Cambridge University Press 1986 seh 132 Xarici kecidler