Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Çini və ya Fəğfur (türk. farfur, fağfur, fars. fəğfur, rus. farfor) — su və qaz keçirməyən keramika növu. İlk dəfə Çində yarandığı üçun ölkəmizdə "Çini" adıyla məşhudur. Taxta çubuqla yüngülcə vurulduqda, özunə xarakterik yüksək tonlu aydın bir səs çıxarır. Məhsulun forma və qalınlığından asılı olaraq ton fərqli ola bilər.
İngilis dilli ədəbiyyatdakı "çini" terminini ifadə etmək üçun istifadə edilən "porcelain" ( / ˈp ɔ ː r s ə l ɪ n /) termini, tez-tez tibbi və texniki keramika üçün istifadə olunur.
Tərkibi və növləri
Çini kaolin (Al 2 O 3* 2SiO 2* 2H 2 O), kvars (SiO 2),feldispat (seriya K [Alsi 3 O 8] — Na [Alsi 3 O 8] — Ca [Al 2 Si 2 O 8 ]) və plastik gil (əsasən kaolin, ionların daxilolmaları ilə — xromoforlar ) qarışdırılaraq bişirilmə yolu ilə əldə edilir.
-
![image]()
Kaolin -
![image]()
Kvars -
![image]()
Feldispat
Çini kütləsinin tərkibinə görə yumşaq və sərt olmaqla iki qrupa bölünür. Yumşaq çini sərt çini ilə təkcə kimyəvi tərkibində deyil, həm də daha aşağı atəş temperaturu ilə, həm də artan kövrəklik və temperatur dalğalanmalarına qarşı həssaslıqla fərqlənir.
Sərt çini
Sərt çini məhsulunun tərkibinə 47–66% kaolin, 25% kvars və 25% səhra şpatı daxildir, kaolin (gil-torpaq) və yoxsul flüslərlə zəngindir. Lazımi tərkib və sıxlıq əldə etmək üçün daha yüksək temperaturda (1400 C-dən 1460c-ə qədər) bişirmək lazımdır.
Ən sərt çini növu, sümük çini sayılır. Onun tərkibinə 50% sümük kül, eləcə də kaolin, kvars, və s. Var, və s. daxildir . Sərt çini ümumiyyətlə texnologiyada (elektrik izolyatorları) və gündəlik həyatda (qablarda) istifadə olunur.
Yumşaq çini
Yumşaq çini kimyəvi tərkibi baxımından daha müxtəlifdir və 25–40% kaolin, 45% kvars və 30% feldispatdan ibarətdir. Bişmə temperaturu 1300–1350 °C-dən çox deyil. Yumşaq çini əsasən sənət məhsullarının istehsalı üçün istifadə olunur. Sevr çini manufakturasında 18-ci əsrdə, onlar yumşaq və ya Frit çini (kaolin olmadan) istifadə edirdilər. Onun tərkibi isə kvars qumu, selitra, süfrə duzu, soda, şap və gipsdən ibarət olurdu. Belə bir kütlə pat tandr ( fr. pâte tendre — yumşaq kütlə) adlanırdı və aşağı ərimə temperaturuna malik olurdu. Onun tərkibi şüşəyə yaxındır. 3:1 nisbətində suvaq və ya təbaşir əlavə edilməsi ona həqiqi çini xatırladan ağ rəng verir.
Tarix
Çini ilk dəfə Çində, miladın VII əsrində baş verib. Çini qabların ixtirası dulusçuluqda mühüm addım idi. Lakin çinlilər bir çox ixtira və kəşfləri kimi, çininin də hazırlanması texnologiyasını gizli saxlayırdılar. Bunun nəticəsi idi ki, çini qablar ilk zamanlarda çox da geniş yayılmamışdı. Farforun Çində ixtira olunması təsadüfi deyildir. Burada gil materialının ən yaxşı növünü almaq üçün zəngin təbii ehtiyatlar var idi. Farslar Çin imperatorunu "Faqfur" adlandırırdılar ki, bu da "allahın oğlu" mənasını verir. Buradan da həmin söz Şərq və Qərb ölkələrində yayılmışdı. Bir çox ölkələrdə, o cümlədən Azərbaycanda farfor qablara sonradan çini qablar (yəni çin qabları) adı verilmişdir.
Yuan sülaləsi dövründə və keramika məhsulunun uzun müddət inkişaf etməsi və təkmilləşdirilməsinin nəticəsində çini qablar bütun dünyada məşhurlaşır. Artıq o dövrdə Jingdezhen şəhəri Çində, çini istehsalı üçün aparıcı mərkəzə çevrilməyə başlayır. Bir neçə əsrdir (Avropada çini istehsalının ixtirasından əvvəl) Çin, çini istehsalında əsas inhisarçı idi və bunları Avropa, Cənub-Şərqi Asiya, İran və Orta Şərqə ixrac edirdi. Ming sülaləsindən kobalt boya ilə rənglənmiş çini, Avropa hökmdarları və zadəganlarının heyran qaldığı və tez-tez kolleksiyalarını bəzəyən bir məhsula çevrilir.
9–12-ci əsrlərdə Çinə qonşu olan Monqolustan, Vyetnam və Koreyada insanlar çini qablar ilə tanış olmağa başlayır. XVI əsrdən bəri Çinli sənətkarlar həddindən artıq sırlı emaye boyası ilə çini bəzəməyə başladılar. Çində çini istehsalı, Tzin sülaləsinin ilk imperatorları dövründə öz məşhurluğunun zirvəsinə çatır, lakin 18-ci əsrin sonunda Çində çini sənəti zəifləməyə başlayır və 19-cu əsrdə praktik olaraq əhəmiyyətini itirir.
Avropa və Dünyada Çini istehsalı
Çinilərin istehsal sirrini tapmaq cəhdləri təxminən iki əsr boyunca İtaliya, Fransa və İngiltərədə edilmişdir. Lakin nəticə, qeyri-müəyyən şəkildə çiniyə bənzəyən və şüşəyə daha yaxın olan materiallar olurdu. Yalnız 1708-ci ildə Sakson təcrübəçiləri Kirnaus və Boettger çoxsaylı və bir neçə uğursuz cəhdlərdən sonra, Avropada ilk çini (Meissen ) məhsulunu əldə etməyi bacardılar.
1707-ci il dekabr ayının sonunda, ağ çini ilə bir sınaq bişirlməsi edilir. İstifadə edilə bilən çini qarışıqlarına dair ilk laboratoriya qeydləri 15 yanvar 1708-ci ilə aiddir. 24 aprel 1708-ci ildə Drezdendə Avropada ilk çini fabrikinin yaradılmasına qərar verilir və 1710-cu ildə fabrik yaradılır. 1708-ci ilin iyul ayında atılan ilk çini nümunələri şirəsiz olur. 1709-cu ilin martına qədər Böttger problemi həll edir və 1710-cu ilə qədər şirəli çini nümunələrini krala təqdim edilir.
Ancaq hələdə Avropada əsl çini hələ də kəşf edilməmiş idi. Müasir anlayışında bir elm kimi kimya hələ mövcud deyildi. Nə Çində, nə Yaponiyada, nə də Avropada keramika istehsalı üçün xammal hələ kimyəvi tərkibi baxımından müəyyən edilə bilmirdi.
Çini qablar Azərbaycanda
Azərbaycanın ikinci böyük şəhəri olan Gəncə əsrlər boyu saxsı qablar istehsalının əsas mərkəzlərindən olmuşdur. Bu sənət hazırda da qalmaqdadır. Ətraf ərazilərdən əldə edilən əla növ gil şəhərdə fəaliyyət göstərən iki böyük dulusçuluq emalatxanasında emal edilərək yüksək keyfıyyəti olan saxsı və farfor məhsullarına çevrilirdi.
Ötən əsrin ortalarından başlayaraq farfor istehsalı geniş vüsət alıb. 1970-ci illərdə Gəncə Çini Qablar Zavodu fəaliyyətə başlayıb və burada çini-keramika məhsulları, əsasən qablar istehsal edilib.
Azərbaycanda Çini Keramika sənəti
Milli keramika sənətindən söz açanda onun təşəkkülündə xidməti olanların sırasında Sadıq Sadıqovun da adı hörmətlə çəkilir. Keramikaçı-rəssamın milli bədii keramika ənənələri ilə tanınmasını, onu yaradıcı şəkildə inkişaf etdirməsini rəssamın hazırladığı çini vazalarda görmək mümkündür. Onun dahi Nizamiyə və "Xəmsə"nin qəhrəmanlarına həsr etdiyi vazalar həm orijinal formasına, həm də səthi bəzəyən təsvirlərin şux rənglərinə görə diqqət çəkir.
Keramikaçı rəssam Zahid Hüseynovun da əsərləri keçmiş SSRİ-nin bir sıra respublikalarında və beynəlxalq sərgilərdə, eyni zamanda Rumıniya, Çexoslovakiya, Macarıstan, Almaniya, İtaliya, Türkiyə, Latviya, Gürcüstan, Litva və s. ölkələrdə nümayiş etdirilmiş, sənətkarın özü isə bir sıra beynəlxalq simpoziumların iştirakçısı olmuşdur.
İstinadlar
- "Arxivlənmiş surət". 2022-03-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-06-05.
- "История немецкого фарфора". 2016-08-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-06-03.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-11-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-06-05.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Cini ve ya Fegfur turk farfur fagfur fars fegfur rus farfor su ve qaz kecirmeyen keramika novu Ilk defe Cinde yarandigi ucun olkemizde Cini adiyla meshudur Taxta cubuqla yungulce vurulduqda ozune xarakterik yuksek tonlu aydin bir ses cixarir Mehsulun forma ve qalinligindan asili olaraq ton ferqli ola biler Kunstkamera daki Sankt Peterburq Tzin sulalesinin Cin keramikasi kolleksiyasindan XVII XIX esrler cini vaza Ingilis dilli edebiyyatdaki cini terminini ifade etmek ucun istifade edilen porcelain ˈp ɔ ː r s e l ɪ n termini tez tez tibbi ve texniki keramika ucun istifade olunur Terkibi ve novleriCini kaolin Al 2 O 3 2SiO 2 2H 2 O kvars SiO 2 feldispat seriya K Alsi 3 O 8 Na Alsi 3 O 8 Ca Al 2 Si 2 O 8 ve plastik gil esasen kaolin ionlarin daxilolmalari ile xromoforlar qarisdirilaraq bisirilme yolu ile elde edilir Kaolin Kvars Feldispat Cini kutlesinin terkibine gore yumsaq ve sert olmaqla iki qrupa bolunur Yumsaq cini sert cini ile tekce kimyevi terkibinde deyil hem de daha asagi ates temperaturu ile hem de artan kovreklik ve temperatur dalgalanmalarina qarsi hessasliqla ferqlenir Sert cini Sert cini mehsulunun terkibine 47 66 kaolin 25 kvars ve 25 sehra spati daxildir kaolin gil torpaq ve yoxsul fluslerle zengindir Lazimi terkib ve sixliq elde etmek ucun daha yuksek temperaturda 1400 C den 1460c e qeder bisirmek lazimdir En sert cini novu sumuk cini sayilir Onun terkibine 50 sumuk kul elece de kaolin kvars ve s Var ve s daxildir Sert cini umumiyyetle texnologiyada elektrik izolyatorlari ve gundelik heyatda qablarda istifade olunur Yumsaq cini Dekorativ cini Ozbek cay destiCinde hazirlanmis cini kolba 1736 1796 Yumsaq cini kimyevi terkibi baximindan daha muxtelifdir ve 25 40 kaolin 45 kvars ve 30 feldispatdan ibaretdir Bisme temperaturu 1300 1350 C den cox deyil Yumsaq cini esasen senet mehsullarinin istehsali ucun istifade olunur Sevr cini manufakturasinda 18 ci esrde onlar yumsaq ve ya Frit cini kaolin olmadan istifade edirdiler Onun terkibi ise kvars qumu selitra sufre duzu soda sap ve gipsden ibaret olurdu Bele bir kutle pat tandr fr pate tendre yumsaq kutle adlanirdi ve asagi erime temperaturuna malik olurdu Onun terkibi suseye yaxindir 3 1 nisbetinde suvaq ve ya tebasir elave edilmesi ona heqiqi cini xatirladan ag reng verir TarixCini ilk defe Cinde miladin VII esrinde bas verib Cini qablarin ixtirasi dulusculuqda muhum addim idi Lakin cinliler bir cox ixtira ve kesfleri kimi cininin de hazirlanmasi texnologiyasini gizli saxlayirdilar Bunun neticesi idi ki cini qablar ilk zamanlarda cox da genis yayilmamisdi Farforun Cinde ixtira olunmasi tesadufi deyildir Burada gil materialinin en yaxsi novunu almaq ucun zengin tebii ehtiyatlar var idi Farslar Cin imperatorunu Faqfur adlandirirdilar ki bu da allahin oglu menasini verir Buradan da hemin soz Serq ve Qerb olkelerinde yayilmisdi Bir cox olkelerde o cumleden Azerbaycanda farfor qablara sonradan cini qablar yeni cin qablari adi verilmisdir Yuan sulalesi dovrunde ve keramika mehsulunun uzun muddet inkisaf etmesi ve tekmillesdirilmesinin neticesinde cini qablar butun dunyada meshurlasir Artiq o dovrde Jingdezhen seheri Cinde cini istehsali ucun aparici merkeze cevrilmeye baslayir Bir nece esrdir Avropada cini istehsalinin ixtirasindan evvel Cin cini istehsalinda esas inhisarci idi ve bunlari Avropa Cenub Serqi Asiya Iran ve Orta Serqe ixrac edirdi Ming sulalesinden kobalt boya ile renglenmis cini Avropa hokmdarlari ve zadeganlarinin heyran qaldigi ve tez tez kolleksiyalarini bezeyen bir mehsula cevrilir 9 12 ci esrlerde Cine qonsu olan Monqolustan Vyetnam ve Koreyada insanlar cini qablar ile tanis olmaga baslayir XVI esrden beri Cinli senetkarlar heddinden artiq sirli emaye boyasi ile cini bezemeye basladilar Cinde cini istehsali Tzin sulalesinin ilk imperatorlari dovrunde oz meshurlugunun zirvesine catir lakin 18 ci esrin sonunda Cinde cini seneti zeiflemeye baslayir ve 19 cu esrde praktik olaraq ehemiyyetini itirir Avropa ve Dunyada Cini istehsaliCinilerin istehsal sirrini tapmaq cehdleri texminen iki esr boyunca Italiya Fransa ve Ingilterede edilmisdir Lakin netice qeyri mueyyen sekilde ciniye benzeyen ve suseye daha yaxin olan materiallar olurdu Yalniz 1708 ci ilde Sakson tecrubecileri Kirnaus ve Boettger coxsayli ve bir nece ugursuz cehdlerden sonra Avropada ilk cini Meissen mehsulunu elde etmeyi bacardilar 1707 ci il dekabr ayinin sonunda ag cini ile bir sinaq bisirlmesi edilir Istifade edile bilen cini qarisiqlarina dair ilk laboratoriya qeydleri 15 yanvar 1708 ci ile aiddir 24 aprel 1708 ci ilde Drezdende Avropada ilk cini fabrikinin yaradilmasina qerar verilir ve 1710 cu ilde fabrik yaradilir 1708 ci ilin iyul ayinda atilan ilk cini numuneleri siresiz olur 1709 cu ilin martina qeder Bottger problemi hell edir ve 1710 cu ile qeder sireli cini numunelerini krala teqdim edilir Ancaq helede Avropada esl cini hele de kesf edilmemis idi Muasir anlayisinda bir elm kimi kimya hele movcud deyildi Ne Cinde ne Yaponiyada ne de Avropada keramika istehsali ucun xammal hele kimyevi terkibi baximindan mueyyen edile bilmirdi Cini qablar AzerbaycandaAzerbaycanin ikinci boyuk seheri olan Gence esrler boyu saxsi qablar istehsalinin esas merkezlerinden olmusdur Bu senet hazirda da qalmaqdadir Etraf erazilerden elde edilen ela nov gil seherde fealiyyet gosteren iki boyuk dulusculuq emalatxanasinda emal edilerek yuksek keyfiyyeti olan saxsi ve farfor mehsullarina cevrilirdi Oten esrin ortalarindan baslayaraq farfor istehsali genis vuset alib 1970 ci illerde Gence Cini Qablar Zavodu fealiyyete baslayib ve burada cini keramika mehsullari esasen qablar istehsal edilib Azerbaycanda Cini Keramika seneti Milli keramika senetinden soz acanda onun tesekkulunde xidmeti olanlarin sirasinda Sadiq Sadiqovun da adi hormetle cekilir Keramikaci ressamin milli bedii keramika eneneleri ile taninmasini onu yaradici sekilde inkisaf etdirmesini ressamin hazirladigi cini vazalarda gormek mumkundur Onun dahi Nizamiye ve Xemse nin qehremanlarina hesr etdiyi vazalar hem orijinal formasina hem de sethi bezeyen tesvirlerin sux renglerine gore diqqet cekir Keramikaci ressam Zahid Huseynovun da eserleri kecmis SSRI nin bir sira respublikalarinda ve beynelxalq sergilerde eyni zamanda Ruminiya Cexoslovakiya Macaristan Almaniya Italiya Turkiye Latviya Gurcustan Litva ve s olkelerde numayis etdirilmis senetkarin ozu ise bir sira beynelxalq simpoziumlarin istirakcisi olmusdur Istinadlar Arxivlenmis suret 2022 03 31 tarixinde Istifade tarixi 2021 06 05 Istoriya nemeckogo farfora 2016 08 29 tarixinde Istifade tarixi 2021 06 03 Arxivlenmis suret 2021 11 29 tarixinde Istifade tarixi 2021 06 05