Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Böyük Çin səddi — qədim Çində ölkənin şimalından gələn köçəri tayfaların hücumlarına qarşı müdafiə məqsədilə tikilmiş istehkamlar xətti.
| Böyük Çin səddi | |
|---|---|
| 万里长城 | |
 | |
 Bütün sədd tikililərinin qeyd edildiyi xəritə | |
 | |
| Ölkə |  ÇXR |
| Yerləşir | Hebei, Pekin, Tyantszin, Şansi, Daxili Monqolustan Muxtar Rayonu, Ninsya-Huey Muxtar Rayonu, Qansu, Sincan-Uyğur Muxtar Rayonu, Şantun, Hubey əyaləti, Xunan, Sıçuan |
| Tikilmə tarixi | e.ə. III əsr - 214-cü il |
| Hündürlüyü | 5 m, 8 m, 7 m |
| Uzunluğu |
|
| Eni | təq. 4,5 m |
| Material | Əhəng daşı |
| Vəziyyəti | stabil |
| Rəsmi sayt | thegreatwall.com.cn/en |
| Tipi | Mədəni |
| Kriteriya | i,ii,iii,iv,vi |
| Təyin edilib | 1987 |
| İstinad nöm. | 438 |
| Dövlət | Çin |
| Region | Asiya və Sakit okean |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Ümumi məlumat
Bəşər tarixində gələcək nəsillərə insan əli ilə yaradılmış çox heyrətamiz möcüzələr yadigar qalmışdır. Onlardan biri də çinlilərin yaradan əlləri və bitib-tükənməz əməkləri ilə tikilən Böyük Çin səddidir. Çinlilər bu səddə Çan Çançen deyirlər.
Sarı dənizin Lyodun körfəzinin sahillərindən başlayıb, Çinin şimal sərhədləri boyunca uzanan və Qobi səhralarından keçən səddin ümumi uzunluğu 4250 kilometrdən artıqdır. Böyük Çin səddi ilk dəfə e.ə. 221-ci ildə Çin imperatoru Sin Şixuandi tərəfindən cəmi on ilə tikilmişdir. Sonralar bu müdafiə xəttinin tikintisi yüz illərlə davam etdirilərək, təxminən 17000 km uzadılmışdır.
Çin imperatorluğunun əsasını qoyan və Çini ən güclü dövlət kimi formalaşdıran imperator Sin Şixuandi bu nəhəng divarı öz dövlətini şimalda yaşayan köçəri xalqların (o zaman Çinin şimalında qədim türklər yaşayırdılar) qəfil hücumlarından qorumaq üçün çəkdirmişdi. Həmin səddin bir tarixi əhəmiyyəti də ondan ibarət idi ki, o, dağınıq və tayfa halında yaşayan Çin xalqının milli birliyinin əsasını qoymuşdur və bu dağınıq xalqlar, əl-ələ verərək dünyanın ən uzun və ən nəhəng daş divarını tikmişdilər.
Səddin tikintisi ayrı-ayrı hissələrə bölünmüşdü və hər hissəni vahid plan əsasında bir tayfanın, qəbilənin əhalisi tikirdi. İmperator Çin-Şi-Xuandi tikintiyə ümumi rəhbərliyi qoşun böyüyü Men-Tyana tapşırmışdı. Men-Tyan isə tikintini vaxtında, yəni on il müddətinə tikib başa çatdırmaq üçün 350 min əsgəri və yüz minlərlə mülki adamı işə cəlb etmişdi. Mülki adamların içərisində şəhərli ustalar, əkinçi kəndlilər və on minlərlə həbsxana məhkumları vardı.
İmperator istəyirdi ki, onun tikdirdiyi nəhəng daş divarı heç bir qüvvə yıxa və ondan aşa bilməsin. Səddin birinci hissəsinin uzunluğu 2450 kilometr olmalı idi. Uca dağlardan, dərin dərələrdən, susuz səhralardan keçən bu tikinti çox çətin şəraitdə aparılırdı. Tikintiyə inşaat materialları əllə daşınırdı. Və buna da yüz minlərlə insan əməyi sərf edilirdi.
Men-Tyan əvvəlcə səddin hər 100 metrliyində ucaldılan gözətçi qüllələrinin tikintisindən başladı. Bu sayaq qüllələrin sayı isə 25 mindən çox idi. Hər birinin hündürlüyü 12 metrə çatan qüllələr tamamlandıqdan sonra, qüllələrin arasında hündürlüyü 7,5 metrə, bəzi yerlərdə isə 10 metrə çatan və qalınlığı 5,5–6,5 metr olan daş divarlar tikilirdi.
Səddin bayır tərəfi yad torpaqlar adlanırdı. Buna baxmayaraq, ölkənin mühafizəsini yaxşı təşkil etmək naminə həmin yad torpaqlarda da 15 mindən çox gözətçi qüllələri tikilmişdi. Qüllədəki gözətçilər gündüzlər tüstü ilə, gecələr isə tonqal qalamaqla düşmənin gəldiyini xəbər verirdilər.
Deyildiyi kimi, 2450 kilometrlik səddin tikintisi cəmi on ilə — e.ə. 230-cu ildə başa çatdırıldı. Bu şərəfə imperator Çin-Şi-Xuandi Men-Tyanı böyük mükafatlarla təltif elədi. Amma imperator bilmədi ki, bu nəhəng səddi tikib qurtarana qədər qarda, şaxtada, səhralarda aclıqdan, susuzluqdan, soyuqdan və ağır əməkdən ildə 400 mindən çox işçi həlak olmuşdu. Məhz buna görə də həmin dövrdən Çində belə bir xalq misalı yaranıb. "Hər kərpicin sayı qədər insan udan bu divarlar dünyanın ən uzun qəbiristanlığıdır". Bu deyimdə böyük həqiqət vardı. Çünki ölən adamlar Men-Tyanın əmri ilə qala divarlarına hörülürdü.
Sədd tikiləndən sonra onun mühafizəsi çox ciddi qorunurdu. Belə ki, bir neçə qülləni qoruyacaq 145 nəfərlik hərbi qarnizon, həm səddi, həm də səddin iç divarları boyu tikilmiş ambarları mühafizə edirdi. Səddin üstü çox geniş və enli idi. Divarların üstü ilə dörd piyada əsgər və ya üç atlı yan-yana gedə bilirdi. Divarların üstünə qalxmaq üçün iç tərəfdən çoxlu pilləkanlar qurulmuş və yağış-qar suyunu kənara atmaq məqsədilə daş novlar qoyulmuşdu.
Sonrakı bir neçə əsrdə Böyük Çin səddi daha 2000 kilometr uzadılaraq dünyanın ən böyük, ən uzun səddinə çevrilmişdir. Lakin o, yeni eranın VI əsrindən başlayaraq türk imperiyalarının güclü ordularının önünü saxlaya bilmir və öz keçilməz-aşılmaz müdafiə funksiyasını itirir. Orta əsrlər tarixindən məlumdur ki, qədim türk hökmdarları Bilgə Xaqan, Mete, həmçinin Monqol imperatoru Çingiz Xan Böyük Çin səddini aşaraq ölkənin içərilərinə yerimişdilər.
Min sülalə imperatorluğu dövründə (XV–XVI əsrlər) Böyük Çin səddi yenidən bərpa edilərək bir daha Çin xalqını vahid məqsəd — Çin dövlətini yadellilərdən qorumaq uğrunda birləşdirdi. Elə o dövrdən də Böyük Çin səddi öz müasir görkəmini qoruyub saxlamışdır.
Hazırda bu nadir və qeyri-adi tikinti qədim dünya insanlarının əlilə tikilmiş ən böyük möcüzələrindən biri olmaqla, Şərq aləminin nadir tarixi-memarlıq və maddi-mədəniyyət abidələrinin də ən qiymətli incisi hesab edilir.
Hər il Çinin şərqindən qərbinədək 4450 kilometrlik bir məsafədə uzanan Böyük Çin səddinin tamaşasına dünyanın müxtəlif ölkələrindən milyonlarla turist gəlir. O nazik bir xətt kimi Çin boyu uzandıqca uzanır.
Böyük Çin səddi — ölkənin ən böyük və ən möhtəşəm sənət abidəsi üç min ildir ki, Çinin simvoluna çevrilərək yaşayır və bundan sonra da min illərlə yaşayaraq gələcək nəsilləri əzəməti və qeyri adiliyi ilə heyrətdə qoyacaqdır.
Böyük Çin səddinin davamı
Alimlər Böyük Çin səddinin cənub şərq hissədə, Koreya Xalq Respublikası ilə qonşuluqda olan Qirin vilayətindəki hissəsini aşkar ediblər.
Sonuncu tapılmış hissə divarların özündən 11 km uzaqlıqda yerləşir. Tikintinin Sin (bizim eradan əvvəl 221–206-cı illərdə) və Xan (bizim eradan əvvəl 206-cı il, bizim eranın 220-ci ili) dövrlərində həyata keçirildiyi məlumdur. Lakin Çinin sonuncu imperatoru bu divarlara ehtiyac olmadığını bildirmişdir. Artıq sonrakı dövrdə sədd öz aktuallığını itirdi və Çin səddinin sökülməsinə başlanıldı.
Çin səddinin uzunluğu 8850 km– qəbul edilmişdir. Səddə aid olan şəxsi uzunluq 6260 km olsa da, qırılmış hissələr də vardır ki, 360 km sayılır. Bütün manelərin uzunluğu isə son dövrlərdə 2232,5 km də uzadılmışdır. Həmçinin müxtəlif burunlara və çay qollarına da rast gəlmək mümkündür.
Sonuncu hesablamalara görə Çin səddinin uzunluğunun 21 min 196 kilometr olduğu müəyyənləşmişdir. Ölçməni 2007-ci ildən başlayaraq Mədəni İrs üzrə Dövlət Administrasiyası aparmış və 2012-ci ildə yekunlaşdırmışdır.
1987-ci ildən etibarən sədd YUNESKO tərəfindən mühafizə altındadır.
Mənbə
- Böyük Çin səddi 2005-05-09 at the Wayback Machine
- http://bizimasr.media-az.com/arxiv_2002/noyabr/262/musiqi.html 2003-11-15 at the Wayback Machine
- http://qalaktika.com/index.php?option=com_content&task=view&id=419&Itemid=183
İstinadlar
- https://www.discoverchina.com/beijing.
- https://www.discoverchina.com/tianjin.
- "Böyük Çin səddinin davamı aşkar edildi". 2023-07-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2009-09-30.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-10-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2012-06-06.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Boyuk Cin seddi qedim Cinde olkenin simalindan gelen koceri tayfalarin hucumlarina qarsi mudafie meqsedile tikilmis istehkamlar xetti Boyuk Cin seddi万里长城Butun sedd tikililerinin qeyd edildiyi xerite40 25 sm e 116 05 s u Olke CXRYerlesir Hebei Pekin Tyantszin Sansi Daxili Monqolustan Muxtar Rayonu Ninsya Huey Muxtar Rayonu Qansu Sincan Uygur Muxtar Rayonu Santun Hubey eyaleti Xunan SicuanTikilme tarixi e e III esr 214 cu ilHundurluyu 5 m 8 m 7 mUzunlugu 21 195 kmEni teq 4 5 mMaterial Eheng dasiVeziyyeti stabilResmi sayt thegreatwall com cn enUNESCO Umumdunya IrsiTipiMedeniKriteriyai ii iii iv viTeyin edilib1987Istinad nom 438DovletCinRegionAsiya ve Sakit okeanBoyuk Cin seddi Vikianbarda elaqeli mediafayllarUmumi melumatBeser tarixinde gelecek nesillere insan eli ile yaradilmis cox heyretamiz mocuzeler yadigar qalmisdir Onlardan biri de cinlilerin yaradan elleri ve bitib tukenmez emekleri ile tikilen Boyuk Cin seddidir Cinliler bu sedde Can Cancen deyirler Sari denizin Lyodun korfezinin sahillerinden baslayib Cinin simal serhedleri boyunca uzanan ve Qobi sehralarindan kecen seddin umumi uzunlugu 4250 kilometrden artiqdir Boyuk Cin seddi ilk defe e e 221 ci ilde Cin imperatoru Sin Sixuandi terefinden cemi on ile tikilmisdir Sonralar bu mudafie xettinin tikintisi yuz illerle davam etdirilerek texminen 17000 km uzadilmisdir Cin imperatorlugunun esasini qoyan ve Cini en guclu dovlet kimi formalasdiran imperator Sin Sixuandi bu neheng divari oz dovletini simalda yasayan koceri xalqlarin o zaman Cinin simalinda qedim turkler yasayirdilar qefil hucumlarindan qorumaq ucun cekdirmisdi Hemin seddin bir tarixi ehemiyyeti de ondan ibaret idi ki o daginiq ve tayfa halinda yasayan Cin xalqinin milli birliyinin esasini qoymusdur ve bu daginiq xalqlar el ele vererek dunyanin en uzun ve en neheng das divarini tikmisdiler Seddin tikintisi ayri ayri hisselere bolunmusdu ve her hisseni vahid plan esasinda bir tayfanin qebilenin ehalisi tikirdi Imperator Cin Si Xuandi tikintiye umumi rehberliyi qosun boyuyu Men Tyana tapsirmisdi Men Tyan ise tikintini vaxtinda yeni on il muddetine tikib basa catdirmaq ucun 350 min esgeri ve yuz minlerle mulki adami ise celb etmisdi Mulki adamlarin icerisinde seherli ustalar ekinci kendliler ve on minlerle hebsxana mehkumlari vardi Imperator isteyirdi ki onun tikdirdiyi neheng das divari hec bir quvve yixa ve ondan asa bilmesin Seddin birinci hissesinin uzunlugu 2450 kilometr olmali idi Uca daglardan derin derelerden susuz sehralardan kecen bu tikinti cox cetin seraitde aparilirdi Tikintiye insaat materiallari elle dasinirdi Ve buna da yuz minlerle insan emeyi serf edilirdi Men Tyan evvelce seddin her 100 metrliyinde ucaldilan gozetci qullelerinin tikintisinden basladi Bu sayaq qullelerin sayi ise 25 minden cox idi Her birinin hundurluyu 12 metre catan qulleler tamamlandiqdan sonra qullelerin arasinda hundurluyu 7 5 metre bezi yerlerde ise 10 metre catan ve qalinligi 5 5 6 5 metr olan das divarlar tikilirdi Seddin bayir terefi yad torpaqlar adlanirdi Buna baxmayaraq olkenin muhafizesini yaxsi teskil etmek namine hemin yad torpaqlarda da 15 minden cox gozetci qulleleri tikilmisdi Qulledeki gozetciler gunduzler tustu ile geceler ise tonqal qalamaqla dusmenin geldiyini xeber verirdiler Deyildiyi kimi 2450 kilometrlik seddin tikintisi cemi on ile e e 230 cu ilde basa catdirildi Bu serefe imperator Cin Si Xuandi Men Tyani boyuk mukafatlarla teltif eledi Amma imperator bilmedi ki bu neheng seddi tikib qurtarana qeder qarda saxtada sehralarda acliqdan susuzluqdan soyuqdan ve agir emekden ilde 400 minden cox isci helak olmusdu Mehz buna gore de hemin dovrden Cinde bele bir xalq misali yaranib Her kerpicin sayi qeder insan udan bu divarlar dunyanin en uzun qebiristanligidir Bu deyimde boyuk heqiqet vardi Cunki olen adamlar Men Tyanin emri ile qala divarlarina horulurdu Sedd tikilenden sonra onun muhafizesi cox ciddi qorunurdu Bele ki bir nece qulleni qoruyacaq 145 neferlik herbi qarnizon hem seddi hem de seddin ic divarlari boyu tikilmis ambarlari muhafize edirdi Seddin ustu cox genis ve enli idi Divarlarin ustu ile dord piyada esger ve ya uc atli yan yana gede bilirdi Divarlarin ustune qalxmaq ucun ic terefden coxlu pillekanlar qurulmus ve yagis qar suyunu kenara atmaq meqsedile das novlar qoyulmusdu Sonraki bir nece esrde Boyuk Cin seddi daha 2000 kilometr uzadilaraq dunyanin en boyuk en uzun seddine cevrilmisdir Lakin o yeni eranin VI esrinden baslayaraq turk imperiyalarinin guclu ordularinin onunu saxlaya bilmir ve oz kecilmez asilmaz mudafie funksiyasini itirir Orta esrler tarixinden melumdur ki qedim turk hokmdarlari Bilge Xaqan Mete hemcinin Monqol imperatoru Cingiz Xan Boyuk Cin seddini asaraq olkenin icerilerine yerimisdiler Min sulale imperatorlugu dovrunde XV XVI esrler Boyuk Cin seddi yeniden berpa edilerek bir daha Cin xalqini vahid meqsed Cin dovletini yadellilerden qorumaq ugrunda birlesdirdi Ele o dovrden de Boyuk Cin seddi oz muasir gorkemini qoruyub saxlamisdir Hazirda bu nadir ve qeyri adi tikinti qedim dunya insanlarinin elile tikilmis en boyuk mocuzelerinden biri olmaqla Serq aleminin nadir tarixi memarliq ve maddi medeniyyet abidelerinin de en qiymetli incisi hesab edilir Her il Cinin serqinden qerbinedek 4450 kilometrlik bir mesafede uzanan Boyuk Cin seddinin tamasasina dunyanin muxtelif olkelerinden milyonlarla turist gelir O nazik bir xett kimi Cin boyu uzandiqca uzanir Boyuk Cin seddi olkenin en boyuk ve en mohtesem senet abidesi uc min ildir ki Cinin simvoluna cevrilerek yasayir ve bundan sonra da min illerle yasayaraq gelecek nesilleri ezemeti ve qeyri adiliyi ile heyretde qoyacaqdir Boyuk Cin seddinin davamiAlimler Boyuk Cin seddinin cenub serq hissede Koreya Xalq Respublikasi ile qonsuluqda olan Qirin vilayetindeki hissesini askar edibler Sonuncu tapilmis hisse divarlarin ozunden 11 km uzaqliqda yerlesir Tikintinin Sin bizim eradan evvel 221 206 ci illerde ve Xan bizim eradan evvel 206 ci il bizim eranin 220 ci ili dovrlerinde heyata kecirildiyi melumdur Lakin Cinin sonuncu imperatoru bu divarlara ehtiyac olmadigini bildirmisdir Artiq sonraki dovrde sedd oz aktualligini itirdi ve Cin seddinin sokulmesine baslanildi Cin seddinin uzunlugu 8850 km qebul edilmisdir Sedde aid olan sexsi uzunluq 6260 km olsa da qirilmis hisseler de vardir ki 360 km sayilir Butun manelerin uzunlugu ise son dovrlerde 2232 5 km de uzadilmisdir Hemcinin muxtelif burunlara ve cay qollarina da rast gelmek mumkundur Sonuncu hesablamalara gore Cin seddinin uzunlugunun 21 min 196 kilometr oldugu mueyyenlesmisdir Olcmeni 2007 ci ilden baslayaraq Medeni Irs uzre Dovlet Administrasiyasi aparmis ve 2012 ci ilde yekunlasdirmisdir 1987 ci ilden etibaren sedd YUNESKO terefinden muhafize altindadir MenbeBoyuk Cin seddi 2005 05 09 at the Wayback Machine http bizimasr media az com arxiv 2002 noyabr 262 musiqi html 2003 11 15 at the Wayback Machine http qalaktika com index php option com content amp task view amp id 419 amp Itemid 183Istinadlarhttps www discoverchina com beijing https www discoverchina com tianjin Boyuk Cin seddinin davami askar edildi 2023 07 04 tarixinde Istifade tarixi 2009 09 30 Arxivlenmis suret 2021 10 27 tarixinde Istifade tarixi 2012 06 06 Xarici kecidlerVikianbarda Boyuk Cin seddi ile elaqeli mediafayllar var