Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Bu məqaləni lazımdır. |
Əkmələddun Müəyyəd bin Əbubəkr bin İbrahim əl Naxçıvani ət-Təbib (ö. 1302–ci ildən sonra) — XIII əsr həkimi.
| Əkmələddin Naxçıvani | |
|---|---|
| Doğum yeri | |
Həyatı
Məlum olduğu kimi, XI əsrin ikinci yarısından başlayaraq Azərbaycan və Anadoluda səlcuq türkləri fəthlərini genişləndirmiş, beləliklə, Ön Asiyada böyük Səlcuq dövləti qurulmuşdur. Məhz səlcuqlar dövründə Orta Asiya, Anadolu, Azərbaycan və Xorasanda xeyli sayda saray, məscid, mədrəsə, hamam, türbə, imarət, zaviyə, körpü, karvansara, xəstəxana inşa edilmiş və bunlar o dövrün memarlıq abidələri kimi özünəməxsus ortaq üsluba malik olmuşlar.
Türkiyə Cümhuriyyətinin qədim Konya şəhəri uzun müddət Rum sultanlığının paytaxtı olmuşdur. Səlcuq hökmdarlarından xüsusilə I Əlaəddin Keyqubad zamanında Anadoluya, əsasən, İran, Azərbaycan və Orta Asiyadan elm və sənət adamları gəlib yerləşmişlər. Bu dövrdə Cəlaləddin Ruminin atası şeyx Bahaəddin Vələdin Karamandan hökmdarın dəvəti ilə Konyaya gətirilməsi də təsadüfi olmamışdır. Həmin dəvət məktubunun arxiv materialları içərisindən aşkara çıxarılması dediklərimizi təsdiq edir. Həmçinin qaynaqlarda bu dövrdə digər türk ölkələrindən gəlib Anadoluda yaşayıb-yaratmış , Nəcməddin Naxçıvani, Əkmələddin Naxçıvani, , Şəms Təbrizi, Hüsaməddin Çələbi kimi elm və mədəniyyət adamlarının adına tez-tez rast gəlirik.
Bunlardan Nəcməddin Naxçıvani Konya Səlcuqlu dövlətində hökmdarın vəziri mərtəbəsinə qədər yüksəlmişdir. Həmin dövrdə Azərbaycandan, xüsusilə Naxçıvandan çıxmış bir sıra alim və sənətkarlar Təbriz və Anadoluda xidmət etmiş, parlaq şəxsiyyət kimi yetişmişlər.
Əkmələddin Naxçıvaninin nisbəsi qaynaqlarda tam şəkildə aşağıdakı kimi işlənir: Əkmələddun Müəyyəd bin Əbubəkr bin İbrahim əl Naxçıvani ət-Təbib. Xalq arasında "Bəy həkim" təxəllüsü ilə tanınan Əkmələddin Naxçıvaninin tikdirdiyi məscid və dəfn olunduğu məzar-türbə səlcuqlar dövrünün qiymətli abidələrindən biri kimi qorunub saxlanmaqdadır. Eyni zamanda Konya şəhərinin qədim şəhər mərkəzində Əlaəddin təpəsi (bu təpə üzərində vaxtilə Səlcuq dövlətinin hökmdarı I Əlaəddin Keyqubadın sarayı mövcud olmuşdur – Ə.Ç.) yaxınlığındakı "Bəy həkim" məhəlləsində olduq, Əkmələddin Naxçıvani məscidini ziyarət etdik. Hələ Fateh Sultan Mehmet zamanı vəqfnamələrində bu ibadətxananın adı "Bey hekim mescidi" şəklində qeyd olunmuşdur (vəqfi-məscide-Begi həkim dər məhəlleyi-Dövlətxan – tərcüməsi: "Dövlətxan" məhəlləsində Bəy həkim məscidinin vəqfi – Ə.Ç).
Bəy həkim məscidi XIII əsrdə inşa edilmişdir və tipik səlcuq memarlığı elementlərini əks etdirir. Məscid bir neçə dəfə təmir və bərpa olunaraq hazırda məhəllə məscidi statusunda möminlərə xidmət göstərməkdədir. Məscidin orijinal qapı və pəncərə tağları nadir səlcuqlular dövrü memarlıq əsərləri kimi artıq uzun illərdir ki, Konya İncə Minarə Daş və Ağac Əsərlər Muzeyində mühafizə edilməkdədir. Məsciddəki orijinal mehrab 1899-cu ildə qaçaqmalçılar tərəfindən Almaniyanın Berlin şəhərindəki muzeyə aparılmışdır. Doğum tarixi və Anadoluya gəlib yerləşməyi dəqiq bilinməyən, amma Cəlaləddin Rumidən gənc olduğu ehtimal edilən Əkmələddin Naxçıvaninin Azərbaycanın qədim diyarı Naxçıvandan olduğu bir çox tədqiqatçılar tərəfindən dönə-dönə qeyd olunmuşdur. Sənədlərdən bəlli olduğuna görə, saraya gəlməmişdən əvvəl Əkmələddin Naxçıvani Kayseri daruşşifasında çalışmışdır.
Bunu onun yetirməsi, Səlcuq dövlətinin münşilərindən olan Əbubəkrin məktublarından da görürük. Mövləviliklə bağlı əlyazmalarda Əkmələddin Naxçıvani Səlcuq hökmdarı Qiyasəddin Keyxosrovun hakimiyyəti dövründə (1264-1283) Konyadakı sultan sarayında baş həkim olmuşdur. Sənədlərdə onun ailəsi, varisləri haqqında məlumata rast gəlməsək də, bir oğlu olduğuna dair işarələr vardır.
Əkmələddin Naxçıvani dövrünün tanınmış təbibi idi. Təsadüfi deyil ki, səlcuqlar dövrünün təzkirəçilərindən Əkmələddin Naxçıvani və onun Mövlana ilə görüşləri haqqında bəhs edərkən yazır ki, zamanının Hippokratı mövlana Əkmələddin Təbib Mövlana Cəlaləddin Rumiyə mürid olmadan öncə Rum ölkəsi təbiblərinin böyüklərindən idi. O, sarayın baş həkimi vəzifəsində çalışmaqla yanaşı, həm də I Əlaəddin Keyqubad daruşşifasında tibbi kadrların yetişməsində əmək sərf etmişdir. Bu kadrlar məhz Əkmələddin Naxçıvaninin verdiyi sənəd əsasında ölkənin tibb müəssisələrində həkim işləyə bilərdilər. Mənbələrin verdiyi məlumata görə, kiçik Karatay mədrəsəsi bu böyük həkimə məxsus olmuşdur. Əkmələddin Naxçıvani dövrünün ən böyük təbibi kimi İbn Sina dühasının heyranı idi. Elə buna görə də o, İbn Sinanın məşhur "Qanuni-fit-tibb" əsərinə 1302-ci ildə təfsir, yazmışdır. Müəllifin əlyazısı ilə qələmə alınmış və görkəmli türkoloq kitabxanasında saxlanılan bu əlyazma nüsxəsinə əsaslanaraq ehtimal etmək olar ki, Əkmələddin Naxçıvaninin ölüm tarixi 1302-ci ildən sonraya təsadüf edir. Mövlana Cəlaləddin Ruminin dostları, həmsöhbətləri, müridləri çox olmuşdur. Ona hətta Səlcuq sultanlarından də ehtiram göstərirdi. Sufi şeyxinin sadiq və mötəbər dostlarından biri də Əkmələddin Naxçıvani idi.
Alim böyük Mövlanaya övliya kimi etiqad göstərir, onun müridi olmaqdan fəxr duyurdu. Elə buna görə onlar arasında yaxın münasibət yaranmışdı, bir-birinin evinə gedir, məktublaşırdılar. Günümüzə qədər Mövlananın Əkmələddin Naxçıvaniyə yazdığı üç məktub, Ruminin oğlu Sultan Vələdin Əkmələddin Naxçıvani haqqında qəsidəsi, habelə Əkmələddin Naxçıvaninin tələbələrindən olduğu ehtimal edilən Əbubəkr ibn əl-Zakinin üç məktubu gəlib çatmışdır. Mövlananın birinci məktubu Əkmələddin Naxçıvaninin ona yazdığı məktuba cavab xarakteri daşıyır.
İkinci məktubda Karatay mədrəsəsində boşalacaq vəzifəyə Əfsəhəddinin təyin olunmasına Əkmələddin Naxçıvaninin kömək etməsi xahiş edilir.
Üçüncü məktubu Mövlana övladı Əmir Alimin maddi vəziyyətini yaxşılaşdırmaq üçün Əkmələddin Naxçıvaninin hökmdardan xahiş etməsi ilə əlaqədar yazmışdır.
Bu məktublarda Mövlana Əkmələddin Naxçıvaniyə "həkimlərin böyüyü, həyat cövhərinin ən arınmışı, bəlaların və zəhərlərin dərmanı, ağıl ağaclarının meyvəsi, bədxah adamların meydana gətirmək istədikləri pislikləri yox edən, mərifət dəryasının cövhəri, hünərlər və gözəl iman sahibi, özü doğru oğlumuz, həkimlərin iftixarı, dinin və dövlətin Əkməli", – deyə müraciət etmişdir.
Mövlana ilə Əkmələddin Naxçıvani arasındakı dostluq münasibətləri haqqında nisbətən ətraflı məlumatlara, əsasən, o dövrün təzkirəçiləri Ə.Əflaki və Sipehsaların, bu böyük Səlcuq həkiminin tələbəsi olduğu ehtimal edilən Əbubəkr Zakinin əsərlərində təsadüf edirik. Bu mənbələrdə göstərilir ki, Əkmələddin Naxçıvani Mövlanaya yüksək ehtiram və hörmətinin ifadəsi olaraq onun Rum rəssamları tərəfindən çəkilmiş portretlərini böyük məbləğdə pul ödəyərək alırdı. Əkmələddin Naxçıvani dəfələrlə Mövlananı müalicə etmiş və vəfatı zamanı Qəzənfər Təbrizli adlı digər bir saray həkimi ilə birlikdə onun yanında olmuşdur.
Əkmələddin Naxçıvani tez-tez Mövlananın böyük oğlu, atasından sonra mövləvilik təriqətinin şeyxi olmuş Bahaəddin Sultan Vələdlə (1226–1312) görüşər, onunla ədəbi və fəlsəfi söhbətlər edərdi. S.Vələd böyük təbibə ehtiramını "sən bu dövrdə tibb, hikmət və mərifətdə bir Əflatunsan, Yer üzünü dolanan alimlər sultanısan. Elə bir Bağdad xurmasısan ki, aləmə fəzilət meyvəsi verdin. Bu aləmdə birinin nəsibi tiryək, digərinin nəsibi zəhər olduqca ömrün dövlət, bəxt və səadətlə baqi olsun" cümlələri ilə ifadə etmişdir. Sultan Vələdin əsərində böyük həkimə 41 beytlik bir qəsidə həsr olunmuşdur. Bu qəsidənin ilk iyirmi iki beytinin baş hərflərindən "Ekmeleddin Müeyyed el-Nahcuvani" adı oxunur.
İstinadlar Məlumatlar tarix ü.f. doktoru Elnur Nəsirovun "Orta Əsrlədə Yaşamış Azərbaycanlı Alimlər" əsərindən götürülmüşdür.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Vikipediyada bu soyadli muxtelif adamlar haqqinda meqaleler var bax Naxcivani Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Ekmeleddun Mueyyed bin Ebubekr bin Ibrahim el Naxcivani et Tebib o 1302 ci ilden sonra XIII esr hekimi Ekmeleddin NaxcivaniDogum yeri NaxcivanHeyatiMelum oldugu kimi XI esrin ikinci yarisindan baslayaraq Azerbaycan ve Anadoluda selcuq turkleri fethlerini genislendirmis belelikle On Asiyada boyuk Selcuq dovleti qurulmusdur Mehz selcuqlar dovrunde Orta Asiya Anadolu Azerbaycan ve Xorasanda xeyli sayda saray mescid medrese hamam turbe imaret zaviye korpu karvansara xestexana insa edilmis ve bunlar o dovrun memarliq abideleri kimi ozunemexsus ortaq usluba malik olmuslar Turkiye Cumhuriyyetinin qedim Konya seheri uzun muddet Rum sultanliginin paytaxti olmusdur Selcuq hokmdarlarindan xususile I Elaeddin Keyqubad zamaninda Anadoluya esasen Iran Azerbaycan ve Orta Asiyadan elm ve senet adamlari gelib yerlesmisler Bu dovrde Celaleddin Ruminin atasi seyx Bahaeddin Veledin Karamandan hokmdarin deveti ile Konyaya getirilmesi de tesadufi olmamisdir Hemin devet mektubunun arxiv materiallari icerisinden askara cixarilmasi dediklerimizi tesdiq edir Hemcinin qaynaqlarda bu dovrde diger turk olkelerinden gelib Anadoluda yasayib yaratmis Necmeddin Naxcivani Ekmeleddin Naxcivani Sems Tebrizi Husameddin Celebi kimi elm ve medeniyyet adamlarinin adina tez tez rast gelirik Bunlardan Necmeddin Naxcivani Konya Selcuqlu dovletinde hokmdarin veziri mertebesine qeder yukselmisdir Hemin dovrde Azerbaycandan xususile Naxcivandan cixmis bir sira alim ve senetkarlar Tebriz ve Anadoluda xidmet etmis parlaq sexsiyyet kimi yetismisler Ekmeleddin Naxcivaninin nisbesi qaynaqlarda tam sekilde asagidaki kimi islenir Ekmeleddun Mueyyed bin Ebubekr bin Ibrahim el Naxcivani et Tebib Xalq arasinda Bey hekim texellusu ile taninan Ekmeleddin Naxcivaninin tikdirdiyi mescid ve defn olundugu mezar turbe selcuqlar dovrunun qiymetli abidelerinden biri kimi qorunub saxlanmaqdadir Eyni zamanda Konya seherinin qedim seher merkezinde Elaeddin tepesi bu tepe uzerinde vaxtile Selcuq dovletinin hokmdari I Elaeddin Keyqubadin sarayi movcud olmusdur E C yaxinligindaki Bey hekim mehellesinde olduq Ekmeleddin Naxcivani mescidini ziyaret etdik Hele Fateh Sultan Mehmet zamani veqfnamelerinde bu ibadetxananin adi Bey hekim mescidi seklinde qeyd olunmusdur veqfi mescide Begi hekim der mehelleyi Dovletxan tercumesi Dovletxan mehellesinde Bey hekim mescidinin veqfi E C Bey hekim mescidi XIII esrde insa edilmisdir ve tipik selcuq memarligi elementlerini eks etdirir Mescid bir nece defe temir ve berpa olunaraq hazirda mehelle mescidi statusunda mominlere xidmet gostermekdedir Mescidin orijinal qapi ve pencere taglari nadir selcuqlular dovru memarliq eserleri kimi artiq uzun illerdir ki Konya Ince Minare Das ve Agac Eserler Muzeyinde muhafize edilmekdedir Mesciddeki orijinal mehrab 1899 cu ilde qacaqmalcilar terefinden Almaniyanin Berlin seherindeki muzeye aparilmisdir Dogum tarixi ve Anadoluya gelib yerlesmeyi deqiq bilinmeyen amma Celaleddin Rumiden genc oldugu ehtimal edilen Ekmeleddin Naxcivaninin Azerbaycanin qedim diyari Naxcivandan oldugu bir cox tedqiqatcilar terefinden done done qeyd olunmusdur Senedlerden belli olduguna gore saraya gelmemisden evvel Ekmeleddin Naxcivani Kayseri darussifasinda calismisdir Bunu onun yetirmesi Selcuq dovletinin munsilerinden olan Ebubekrin mektublarindan da goruruk Movlevilikle bagli elyazmalarda Ekmeleddin Naxcivani Selcuq hokmdari Qiyaseddin Keyxosrovun hakimiyyeti dovrunde 1264 1283 Konyadaki sultan sarayinda bas hekim olmusdur Senedlerde onun ailesi varisleri haqqinda melumata rast gelmesek de bir oglu olduguna dair isareler vardir Ekmeleddin Naxcivani dovrunun taninmis tebibi idi Tesadufi deyil ki selcuqlar dovrunun tezkirecilerinden Ekmeleddin Naxcivani ve onun Movlana ile gorusleri haqqinda behs ederken yazir ki zamaninin Hippokrati movlana Ekmeleddin Tebib Movlana Celaleddin Rumiye murid olmadan once Rum olkesi tebiblerinin boyuklerinden idi O sarayin bas hekimi vezifesinde calismaqla yanasi hem de I Elaeddin Keyqubad darussifasinda tibbi kadrlarin yetismesinde emek serf etmisdir Bu kadrlar mehz Ekmeleddin Naxcivaninin verdiyi sened esasinda olkenin tibb muessiselerinde hekim isleye bilerdiler Menbelerin verdiyi melumata gore kicik Karatay medresesi bu boyuk hekime mexsus olmusdur Ekmeleddin Naxcivani dovrunun en boyuk tebibi kimi Ibn Sina duhasinin heyrani idi Ele buna gore de o Ibn Sinanin meshur Qanuni fit tibb eserine 1302 ci ilde tefsir yazmisdir Muellifin elyazisi ile qeleme alinmis ve gorkemli turkoloq kitabxanasinda saxlanilan bu elyazma nusxesine esaslanaraq ehtimal etmek olar ki Ekmeleddin Naxcivaninin olum tarixi 1302 ci ilden sonraya tesaduf edir Movlana Celaleddin Ruminin dostlari hemsohbetleri muridleri cox olmusdur Ona hetta Selcuq sultanlarindan de ehtiram gosterirdi Sufi seyxinin sadiq ve moteber dostlarindan biri de Ekmeleddin Naxcivani idi Alim boyuk Movlanaya ovliya kimi etiqad gosterir onun muridi olmaqdan fexr duyurdu Ele buna gore onlar arasinda yaxin munasibet yaranmisdi bir birinin evine gedir mektublasirdilar Gunumuze qeder Movlananin Ekmeleddin Naxcivaniye yazdigi uc mektub Ruminin oglu Sultan Veledin Ekmeleddin Naxcivani haqqinda qesidesi habele Ekmeleddin Naxcivaninin telebelerinden oldugu ehtimal edilen Ebubekr ibn el Zakinin uc mektubu gelib catmisdir Movlananin birinci mektubu Ekmeleddin Naxcivaninin ona yazdigi mektuba cavab xarakteri dasiyir Ikinci mektubda Karatay medresesinde bosalacaq vezifeye Efseheddinin teyin olunmasina Ekmeleddin Naxcivaninin komek etmesi xahis edilir Ucuncu mektubu Movlana ovladi Emir Alimin maddi veziyyetini yaxsilasdirmaq ucun Ekmeleddin Naxcivaninin hokmdardan xahis etmesi ile elaqedar yazmisdir Bu mektublarda Movlana Ekmeleddin Naxcivaniye hekimlerin boyuyu heyat covherinin en arinmisi belalarin ve zeherlerin dermani agil agaclarinin meyvesi bedxah adamlarin meydana getirmek istedikleri pislikleri yox eden merifet deryasinin covheri hunerler ve gozel iman sahibi ozu dogru oglumuz hekimlerin iftixari dinin ve dovletin Ekmeli deye muraciet etmisdir Movlana ile Ekmeleddin Naxcivani arasindaki dostluq munasibetleri haqqinda nisbeten etrafli melumatlara esasen o dovrun tezkirecileri E Eflaki ve Sipehsalarin bu boyuk Selcuq hekiminin telebesi oldugu ehtimal edilen Ebubekr Zakinin eserlerinde tesaduf edirik Bu menbelerde gosterilir ki Ekmeleddin Naxcivani Movlanaya yuksek ehtiram ve hormetinin ifadesi olaraq onun Rum ressamlari terefinden cekilmis portretlerini boyuk meblegde pul odeyerek alirdi Ekmeleddin Naxcivani defelerle Movlanani mualice etmis ve vefati zamani Qezenfer Tebrizli adli diger bir saray hekimi ile birlikde onun yaninda olmusdur Ekmeleddin Naxcivani tez tez Movlananin boyuk oglu atasindan sonra movlevilik teriqetinin seyxi olmus Bahaeddin Sultan Veledle 1226 1312 goruser onunla edebi ve felsefi sohbetler ederdi S Veled boyuk tebibe ehtiramini sen bu dovrde tibb hikmet ve merifetde bir Eflatunsan Yer uzunu dolanan alimler sultanisan Ele bir Bagdad xurmasisan ki aleme fezilet meyvesi verdin Bu alemde birinin nesibi tiryek digerinin nesibi zeher olduqca omrun dovlet bext ve seadetle baqi olsun cumleleri ile ifade etmisdir Sultan Veledin eserinde boyuk hekime 41 beytlik bir qeside hesr olunmusdur Bu qesidenin ilk iyirmi iki beytinin bas herflerinden Ekmeleddin Mueyyed el Nahcuvani adi oxunur Istinadlar Melumatlar tarix u f doktoru Elnur Nesirovun Orta Esrlede Yasamis Azerbaycanli Alimler eserinden goturulmusdur Hemcinin baxXarici kecidler