Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Şeyx Şəms Təbrizi (d. 1185 – ö. 1248) — mənşəcə Azərbaycan türklərindən olan böyük filosof, şair və yazıçı.
| Şəms Təbrizi | |
|---|---|
| Şəmsəddin Məhəmməd ibn Əli ibn Məlikdad Təbrizi | |
 Şəms Təbrizinin portreti | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Təbriz, İran |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Xoy |
| Vəfat səbəbi | qətlə yetirilib |
| Fəaliyyəti | şair, filosof, yazıçı |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
O, İranın ən sirli personajlarından biridir. Şəms Təbrizinin türbəsi. Məqalət-e Şəms-i Təbrizi (Şəms-i Təbrizinin söhbəti) Şəms tərəfindən yazılmış farsca nəsr kitabıdır.[11]Bütövlükdə, İslamın mistik şərhini daşıyır və ruhani tövsiyələri ehtiva edir:Fars dili haqqında dedi: və fars dili, necə oldu? O qədər zəriflik və xeyirxahlıqla ki, fars dilində olan məna və zəriflik ərəb dilində yoxdur.[12]Öz dövrünün ən nüfuzlu sufilərindən biri sayılan Şəms əd-Din Məhəmməd ibn Əli ibn Məlikdad Təbrizi Təbrizdə doğulub. Onun həyatı barədə məlumat olduqca azdır. Məlum olanlar da müəmmalıdır. Bəzi salnaməçilər hətta onun şahzadə oluduğuna da israr etmişlər. Hər halda əsərlərindən və sufilik fəaliyyətindən belə bir nəticə çıxarmaq olar ki, o, kamil ilahiyyat təhsili almışdır.
Yüksək erudisiyasına, hazırcavablığına və müəllimlik bacarığına görə Şəms hələ gənc yaşlarından "mürşidi-kamil" adını almışdır. O, qeyri-adi fiziki gözəlliyi və mənəvi təmizliyi ilə seçilmişdir. İran alimi Məhəmmədəli Tərbiyət onun haqqında yazır ki, Şəmsəddin Təbrizi ruh qədər incə idi. O, dinin və həqiqətin günəşi idi.
Şəmsin müridləri çox olub. Onların arasında Əbu Bəkr Sələbaf Təbrizi, Rüknəddin Səcasi və başqaları da vardı. O, həmişə qara rəngli keçə libas geyinərmiş. Çoxlu səyahətlərə çıxmış, əsasən, karvansaralarda yaşamışdır. 1244-cü il 26 noyabrda Türkiyənin Konya şəhərində Düyüsatanların karvansarasında Şəms sonralar ən məşhur şairlərdən olan Cəlaləddin Rumi ilə görüşür və bu tanışlıq möhkəm dostluğa çevrilir. Onların bu görüşünü müasirləri iki dənizin qovuşması kimi qiymətləndirir, bu görüşü "Mərc əl Bəhreyn" adlandırırlar. Şəmsin yüksək insani keyfiyyətləri, sufi ideyalarına dərindən sədaqəti Rumini özünə cəlb edir. Rumi onu özünün mürşidi elan edərək, elmi fəaliyyətini dayandırır, mədrəsədəki işini buraxır. Onlar vaxtlarını Şəmsin digər müridləri ilə birlikdə sufi məclislərində keçirirlər.
Bu məclislərin əsasını musiqi və xüsusi dərviş rəqsləri tuturdu. Şəmsin varlığı Rumiyə Allaha qovuşmaqda bir yardımçı olur. Rumi Şəmsə sevgilərini izhar edən şerlər də həsr edir:
Mən Merkuri təki kitablara əyilirdim,
Katiblər qarşısında otururdum.
Lakin sənin üzünü görüb məst oldum
Və qamış qələmləri sındırdım.
Sənə istəkdən doğan göz yaşlarımla dəstamaz alıb
Namaz vaxtı sənin üzünü qibləyə çevirdim.
Əgər sənsiz diri qalsam
Məni axıra qədər yandır.
Mənim başımı əlimdən al
Əgər ondakı ağıl sənin olmayacaqsa!
Kəbədə, kilsədə, məsciddə sənə dua edirəm
Sən mənim məqsədimsən, həm yerdə, həm göydə!
Mən sənin çörəyini yeyib büsbütün doymuşam
Mən sənin suyundan bir qurtum içmişəm, mənə su lazım deyil.
Kimə pərəstiş edirsənsə, sənin qiymətin də o həddədir
Sənə pərəstiş etməklə mən necə də xoşbəxtəm!
Ruminin doğmaları və xüsusilə də müridləri onun bu halından təşvişə düşüb, bu ruh qardaşlarını hər vəchlə ayırmaq istəyirlər. Şəmsəddin 1246-cı ildə Rumidən xəbərsiz Konyanı tərk etməli olur. O, Dəməşqə köçərək, özü barədə Rumiyə heç bir xəbər vermir. Lakin Şəmsin bu gedişi vəziyyəti düzəltmir. Rumi ayrılığı çox ağır keçirir. O, cəmiyyətdən üz çevirib, özünə qapılır. Hicran dərdi onun şeirlərinə xüsusi bir qüvvə bəxş edir. Nəhayət, Rumi Şəmsin harada olduğunu öyrənir və sanki bu xəbər onu yenidən həyata qaytarır. Bunu görən dostları Ruminin oğlu Sultan Vələddən Şəmsəddin Təbrizinin ardınca Dəməşqə yola düşməsini rica edirlər. Rumi oğlu vasitəsilə ona bu şeri göndərir:
Ah, tezliklə gedin və tapın
Sevimli dostu evə gətirin.
Şirin sözlər və xoş nəğmələrlə
O Ay üzlünü bizim yanımıza çəkin.
Onun sözü qüdrətli və bütövdür
O, çayları geriyə döndərə bilər.
Onun vədlərinə və möhlət istəməsinə
İnanıb, özünüzü aldatmağa qoymayın.
Bircə o xoşluqla və sağ-salamat
Qayıdıb qapımızı döyəydi.
Onda siz elə bir şey görəcəksiniz ki,
Heç tanrının özü də elə şey görməyib…
Şeiri oxuyan Şəms Konyaya qayıdır. Burada onu böyük şərəflə qarşılayır və onun şəninə təntənəli ziyafətlər verirlər. Şəmslə Ruminin dostluq münasibətləri əvvəlki qaydasına düşür. Rumi yenə də bütün vaxtını Şəmslə keçirərək, ondan bir an belə ayrılmır. Şəmsəddin Təbrizi Ruminin bacısı Kimiya ilə ailə həyatı qurur. Bütün bunlara baxmayaraq, bədxahları yenə də Şəmsi rahat buraxmırlar. Və o, yenidən, bu dəfə isə həmişəlik, Konyanı tərk edir. Onun birdən-birə yoxa çıxması indiyə qədər də müəmmalıdır. Ola bilər ki, Şəmsi Ruminin müridləri aradan götürmüş, ya quyuya atmış, ya da öldürüb, atasının yanında basdırmışlar.
Səhər tezdən mədrəsəyə gələn Rumi orada heç kəsi tapmır. Uzun zaman inadla onu axtarır. Hüznü ölçüyəgəlməzdir, Günəşi (farsca Şəms) biryolluq batmışdır. Şairin ruhi sarsıntıları hüdudsuz olsa da, birdən-birə möcüzə baş verir. Rumi Şəmsi özündə yenidən yaratmaq üçün güc və qüvvə tapır. O, dünya məhəbbət lirikasının ən heyrətamiz nümunələrindən birini yaradır və "Şəms Təbrizinin divanı" adlanan bu toplunu öz mürşidinin adına bağlayır.
Gənc alim sufi axtarışlarını biryolluq tullayaraq, özünü tamamilə Şəmsəddin Təbrizi adlı bir şairə çevirir. M. İ. Zənd yazır ki, "Divan"ın və bura daxil olan hər bir şeirin Şəmsəddin Təbrizinin adından yaradılması heç vəchlə Cəlaləddin Rumi üçün poetik fənd, yaxud itkin düşmüş dostunun xatirəsinə hörmət kimi qəbul edilə bilməz: Şəmsi gerçək dünyanın makrokosmunda itirmiş mütəfəkkir onu öz qəlbinin mikrokosmunda tapmış olur. Və şairin özündə, könlündə duyduğu bu mürşid həmin nəğmələri ona diqtə edir, Rumi isə bu məqamda onları qələmə alandan (katib), oxuyandan, rəvayət edəndən (ravi) başqa heç bir rol oynamır. Ancaq eyni zamanda bu nəğmələr həm də onun öz şeirləridir. Çünki bunlar onun qəlbində yaranmışdır. Beləliklə, Cəlaləddini onun dili ilə danışan Şəmsəddinlə həm eyniləşdirmək olar, həm də olmaz. Buna görə də bu divanın subyekti, müəllifi, lirik qəhrəmanı kimi çıxış edən Şəms eyni zamanda bunların intim-lirik anlamda obyekti də sayıla bilər. Ancaq bu "obyekt"in yalnız mürəkkəb rəmzi qavrayış planında anlaşılması mümkündür. Şəmsəddin Təbrizi ilə ünsiyyəti Rumiyə mistik idrakın yeni bir yolunu tapmaqda kömək etmişdi. Buna baxmayaraq, onun təriqəti yalnız Rumi öldükdən sonra Mövləvilik adı ilə formalaşır. Mövlana ("bizim müəllim") onun titullarından biri idi. Rumi yaradıcılığı və mövləvilik təriqəti Şərq xalqlarının dini-fəlsəfi və poetik düşüncə tərzinin inkişafına böyük təkan vermişdir. Bu deyilənlərdən başqa, həmin təriqət həm də hələ Şəmsəddinin yaratdığı dərviş rəqsləri ilə məşhurdur. Avropalılar bu təriqətin dərviş rəqslərinə böyük maraq göstərmişlər.
Şəms Təbrizinin şagird və müridləri onun söhbətlərini yazıya alıb "Məqalat" adlı kitab halına salmışlar.
Şəkillər
-
![image]()
Konyada türbəyə aparan yol -
![image]()
Konyadakı türbəsinin girişi -
![image]()
Konyadakı türbəsinin qapısı -
![image]()
Konya -
![image]()
Konya -
![image]()
Konya -
![image]()
Xoy -
![image]()
Xoy -
![image]()
Xoy -
![image]()
Xoy -
![image]()
Xoy
Əsərindən nümunələr
- Təbrizi: Hekayətlər [ölü keçid]
- Şəms Təbrizi: Qısa kəlamlar
- Şəms Təbrizi: Hikmətlər
İstinadlar
Bu məqalədəki istinadlar müvafiq ilə göstərilməlidir. |
- * دکتر رضا براهنى: اسطوره صمد و موضوع زبان 2021-10-25 at the Wayback Machine
- نقش شاعران و شاهان تورکتبار در تکامل زبان و شعر فارسی 2012-02-19 at the Wayback Machineپـروفیســور عبدالحـکیم شـرعی جوزجـانی [ölü keçid]
- پاسخی به منتقدان مقاله مولانا و ایران — سید حیدر بیات 2014-08-02 at the Wayback Machine
- مولانا ترک است — سعید نسفي 2014-08-02 at the Wayback Machine
- مولانا و ایران — سید حیدر بیات 2014-08-02 at the Wayback Machine
- اشعار تركي مولانا 2012-12-04 at the Wayback Machine
- زندگي و آثار شمس تبريزي 2012-05-29 at the Wayback Machine
- آشنایی با مشاهیر : بشنو از ياد خوش حضرت مولانا 2012-03-15 at the Wayback Machine
- بهار عرب، خزان عجم 2012-01-01 at the Wayback Machine
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun meqalenin muzakire sehifesine diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Seyx Sems Tebrizi d 1185 o 1248 mensece Azerbaycan turklerinden olan boyuk filosof sair ve yazici Sems TebriziSemseddin Mehemmed ibn Eli ibn Melikdad TebriziSems Tebrizinin portretiDogum tarixi 1185Dogum yeri Tebriz IranVefat tarixi 1248Vefat yeri XoyVefat sebebi qetle yetirilibFealiyyeti sair filosof yazici Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiO Iranin en sirli personajlarindan biridir Sems Tebrizinin turbesi Meqalet e Sems i Tebrizi Sems i Tebrizinin sohbeti Sems terefinden yazilmis farsca nesr kitabidir 11 Butovlukde Islamin mistik serhini dasiyir ve ruhani tovsiyeleri ehtiva edir Fars dili haqqinda dedi ve fars dili nece oldu O qeder zeriflik ve xeyirxahliqla ki fars dilinde olan mena ve zeriflik ereb dilinde yoxdur 12 Oz dovrunun en nufuzlu sufilerinden biri sayilan Sems ed Din Mehemmed ibn Eli ibn Melikdad Tebrizi Tebrizde dogulub Onun heyati barede melumat olduqca azdir Melum olanlar da muemmalidir Bezi salnameciler hetta onun sahzade oluduguna da israr etmisler Her halda eserlerinden ve sufilik fealiyyetinden bele bir netice cixarmaq olar ki o kamil ilahiyyat tehsili almisdir Yuksek erudisiyasina hazircavabligina ve muellimlik bacarigina gore Sems hele genc yaslarindan mursidi kamil adini almisdir O qeyri adi fiziki gozelliyi ve menevi temizliyi ile secilmisdir Iran alimi Mehemmedeli Terbiyet onun haqqinda yazir ki Semseddin Tebrizi ruh qeder ince idi O dinin ve heqiqetin gunesi idi Semsin muridleri cox olub Onlarin arasinda Ebu Bekr Selebaf Tebrizi Rukneddin Secasi ve basqalari da vardi O hemise qara rengli kece libas geyinermis Coxlu seyahetlere cixmis esasen karvansaralarda yasamisdir 1244 cu il 26 noyabrda Turkiyenin Konya seherinde Duyusatanlarin karvansarasinda Sems sonralar en meshur sairlerden olan Celaleddin Rumi ile gorusur ve bu tanisliq mohkem dostluga cevrilir Onlarin bu gorusunu muasirleri iki denizin qovusmasi kimi qiymetlendirir bu gorusu Merc el Behreyn adlandirirlar Semsin yuksek insani keyfiyyetleri sufi ideyalarina derinden sedaqeti Rumini ozune celb edir Rumi onu ozunun mursidi elan ederek elmi fealiyyetini dayandirir medresedeki isini buraxir Onlar vaxtlarini Semsin diger muridleri ile birlikde sufi meclislerinde kecirirler Sems Tebrizi sagirdi Movlane Celaleddin Ruminin Divani Sems Tebrizi eserinde Bu meclislerin esasini musiqi ve xususi dervis reqsleri tuturdu Semsin varligi Rumiye Allaha qovusmaqda bir yardimci olur Rumi Semse sevgilerini izhar eden serler de hesr edir Men Merkuri teki kitablara eyilirdim Katibler qarsisinda otururdum Lakin senin uzunu gorub mest oldum Ve qamis qelemleri sindirdim Sene istekden dogan goz yaslarimla destamaz alib Namaz vaxti senin uzunu qibleye cevirdim Eger sensiz diri qalsam Meni axira qeder yandir Menim basimi elimden al Eger ondaki agil senin olmayacaqsa Kebede kilsede mescidde sene dua edirem Sen menim meqsedimsen hem yerde hem goyde Men senin coreyini yeyib busbutun doymusam Men senin suyundan bir qurtum icmisem mene su lazim deyil Kime perestis edirsense senin qiymetin de o heddedir Sene perestis etmekle men nece de xosbextem Ruminin dogmalari ve xususile de muridleri onun bu halindan tesvise dusub bu ruh qardaslarini her vechle ayirmaq isteyirler Semseddin 1246 ci ilde Rumiden xebersiz Konyani terk etmeli olur O Demesqe kocerek ozu barede Rumiye hec bir xeber vermir Lakin Semsin bu gedisi veziyyeti duzeltmir Rumi ayriligi cox agir kecirir O cemiyyetden uz cevirib ozune qapilir Hicran derdi onun seirlerine xususi bir quvve bexs edir Nehayet Rumi Semsin harada oldugunu oyrenir ve sanki bu xeber onu yeniden heyata qaytarir Bunu goren dostlari Ruminin oglu Sultan Veledden Semseddin Tebrizinin ardinca Demesqe yola dusmesini rica edirler Rumi oglu vasitesile ona bu seri gonderir Ah tezlikle gedin ve tapin Sevimli dostu eve getirin Sirin sozler ve xos negmelerle O Ay uzlunu bizim yanimiza cekin Onun sozu qudretli ve butovdur O caylari geriye dondere biler Onun vedlerine ve mohlet istemesine Inanib ozunuzu aldatmaga qoymayin Birce o xosluqla ve sag salamat Qayidib qapimizi doyeydi Onda siz ele bir sey goreceksiniz ki Hec tanrinin ozu de ele sey gormeyib Seiri oxuyan Sems Konyaya qayidir Burada onu boyuk serefle qarsilayir ve onun senine tenteneli ziyafetler verirler Semsle Ruminin dostluq munasibetleri evvelki qaydasina dusur Rumi yene de butun vaxtini Semsle kecirerek ondan bir an bele ayrilmir Semseddin Tebrizi Ruminin bacisi Kimiya ile aile heyati qurur Butun bunlara baxmayaraq bedxahlari yene de Semsi rahat buraxmirlar Ve o yeniden bu defe ise hemiselik Konyani terk edir Onun birden bire yoxa cixmasi indiye qeder de muemmalidir Ola biler ki Semsi Ruminin muridleri aradan goturmus ya quyuya atmis ya da oldurub atasinin yaninda basdirmislar Seher tezden medreseye gelen Rumi orada hec kesi tapmir Uzun zaman inadla onu axtarir Huznu olcuyegelmezdir Gunesi farsca Sems biryolluq batmisdir Sairin ruhi sarsintilari hududsuz olsa da birden bire mocuze bas verir Rumi Semsi ozunde yeniden yaratmaq ucun guc ve quvve tapir O dunya mehebbet lirikasinin en heyretamiz numunelerinden birini yaradir ve Sems Tebrizinin divani adlanan bu toplunu oz mursidinin adina baglayir Genc alim sufi axtarislarini biryolluq tullayaraq ozunu tamamile Semseddin Tebrizi adli bir saire cevirir M I Zend yazir ki Divan in ve bura daxil olan her bir seirin Semseddin Tebrizinin adindan yaradilmasi hec vechle Celaleddin Rumi ucun poetik fend yaxud itkin dusmus dostunun xatiresine hormet kimi qebul edile bilmez Semsi gercek dunyanin makrokosmunda itirmis mutefekkir onu oz qelbinin mikrokosmunda tapmis olur Ve sairin ozunde konlunde duydugu bu mursid hemin negmeleri ona diqte edir Rumi ise bu meqamda onlari qeleme alandan katib oxuyandan revayet edenden ravi basqa hec bir rol oynamir Ancaq eyni zamanda bu negmeler hem de onun oz seirleridir Cunki bunlar onun qelbinde yaranmisdir Belelikle Celaleddini onun dili ile danisan Semseddinle hem eynilesdirmek olar hem de olmaz Buna gore de bu divanin subyekti muellifi lirik qehremani kimi cixis eden Sems eyni zamanda bunlarin intim lirik anlamda obyekti de sayila biler Ancaq bu obyekt in yalniz murekkeb remzi qavrayis planinda anlasilmasi mumkundur Semseddin Tebrizi ile unsiyyeti Rumiye mistik idrakin yeni bir yolunu tapmaqda komek etmisdi Buna baxmayaraq onun teriqeti yalniz Rumi oldukden sonra Movlevilik adi ile formalasir Movlana bizim muellim onun titullarindan biri idi Rumi yaradiciligi ve movlevilik teriqeti Serq xalqlarinin dini felsefi ve poetik dusunce terzinin inkisafina boyuk tekan vermisdir Bu deyilenlerden basqa hemin teriqet hem de hele Semseddinin yaratdigi dervis reqsleri ile meshurdur Avropalilar bu teriqetin dervis reqslerine boyuk maraq gostermisler Sems Tebrizinin sagird ve muridleri onun sohbetlerini yaziya alib Meqalat adli kitab halina salmislar SekillerKonyada turbeye aparan yol Konyadaki turbesinin girisi Konyadaki turbesinin qapisi Konya Konya Konya Xoy Xoy Xoy Xoy XoyEserinden numunelerTebrizi Hekayetler olu kecid Sems Tebrizi Qisa kelamlar Sems Tebrizi HikmetlerIstinadlarBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir دکتر رضا براهنى اسطوره صمد و موضوع زبان 2021 10 25 at the Wayback Machine نقش شاعران و شاهان تورکتبار در تکامل زبان و شعر فارسی 2012 02 19 at the Wayback Machineپـروفیســور عبدالحـکیم شـرعی جوزجـانی olu kecid پاسخی به منتقدان مقاله مولانا و ایران سید حیدر بیات 2014 08 02 at the Wayback Machine مولانا ترک است سعید نسفي 2014 08 02 at the Wayback Machine مولانا و ایران سید حیدر بیات 2014 08 02 at the Wayback Machine اشعار تركي مولانا 2012 12 04 at the Wayback Machine زندگي و آثار شمس تبريزي 2012 05 29 at the Wayback Machine آشنایی با مشاهیر بشنو از ياد خوش حضرت مولانا 2012 03 15 at the Wayback Machine بهار عرب خزان عجم 2012 01 01 at the Wayback MachineHemcinin baxDiger layihelerdeVikisitatda elaqeli sitatlarVikianbarda elaqeli media fayllar Tesevvuf Yusif ve Zuleyxa Sems Tebrizi